Wpływ czynników meteorologicznych na plon nasion i tłuszczu oraz zawartość tłuszczu w nasionach dwóch odmian soi

Transkrypt

1 Tom XXI Rośliny Oleiste 2000 Jn Kołodziej, Elżiet Pisulewsk* kdemi Rolnicz w Krkowie, Ktedr Meteorologii i Klimtologii Rolniczej * Ktedr Szczegółowej Uprwy Roślin Wpływ czynników meteorologicznych n plon nsion i tłuszczu orz zwrtość tłuszczu w nsionch dwóch odmin soi Effect of climtic fctors on seed yield, ft yield nd ft content in seeds of two soyen cultivrs Słow kluczowe: soj, odminy, czynniki meteorologiczne, plon nsion, plon tłuszczu, procentow zwrtość tłuszczu. Key words: soyen, cultivrs, meteorologicl fctors, seed yield, ft yield, ft content W dnich przeprowdzonych w ltch ocenino wpływ głównych czynników pogody (mksymlnej, średniej i minimlnej tempertury powietrz orz ich mplitudy, usłonecznieni i opdów) w wydzielonych okresch rozwoju roślin n ksztłtownie plonu nsion i tłuszczu orz procentowej zwrtości tłuszczu w nsionch dwóch odmin soi o zróżnicownej wielkości nsion. Stwierdzono niejednkową rekcję odmin n czynniki meteorologiczne w poszczególnych okresch rozwoju. Głównymi czynnikmi determinującymi plon nsion ył tempertur minimln powietrz orz mplitud tempertur, tkże tempertur średni doow. Przeieg pogody okzł się w njmniejszym stopniu istotny dl procentowej zwrtości tłuszczu w nsionch dnych odmin soi. Effects of mjor climtic fctors (mximum, men, tempertures, their mplitude, insoltion, nd precipittion) on seed yield, ft yield nd ft content (%) in seeds of two (lrgeseed vs smll-seed) soyen cultivrs were investigted over 5-yer period ( ). The investigtions were conducted in four distinct development stges of soyen plnts. The studied cultivrs responded differently to the climtic fctors previling in the selected stges. The mjor fctors determining seed yield were: ir tempertures, mplitude of tempertures, nd dily men tempertures. Ft content (%) in soyen seeds ws lest ffected y climtic conditions. Wstęp Soj nleży do roślin świtło i ciepłolunych, o dużych wymgnich termicznych (Belloni i in. 1994, Cmr i in. 1996, Gss i in. 1996). Uprwin jest przede wszystkim n nsion, ntomist n zielonkę jedynie w strefie klimtu

2 760 Jn Kołodziej... ciepłego. Wprowdzenie jej do szerszej uprwy n terenie Polski npotyk jeszcze ciągle n wiele trudności, związnych z wrunkmi klimtycznymi i jej ujemną rekcją n długość dni. Rozpowszechnieniu uprwy nie sprzyj również import tniej merykńskiej śruty sojowej. Jest on jedną z njcenniejszych roślin uprwnych, dltego też, pomimo wysokich wymgń klimtycznych, dne są możliwości jej uprwy w wielu krjch europejskich (Blnchet 1984, Colson i in. 1995, Pisulewsk i in. 1998). W Polsce soj uprwin jest przede wszystkim w rejonie południowo-wschodnim (Łykowski 1984, Boreck i Pizło 1996). Pondto możn ją uprwić w części południowo-zchodniej, lecz tu ryzyko uprwy jest większe, z uwgi n rdziej wilgotny klimt. Wysokość uzyskiwnych plonów orz procentow zwrtość tłuszczu w nsionch soi uzleżnion jest od wielu czynników, w szczególności od przeiegu pogody w okresie wegetcji, nsileni choró, stosownej grotechniki i poziomu nwożeni orz dooru odmin (Pyzik 1982, Belloni i in. 1994, Mrchetti i Dontelli 1994, Cmr i in. 1996, Gss i in. 1996, Pisulewsk i in. 1997). Tylko niektóre z tych czynników mogą yć modyfikowne w celu uzyskni wyższego plonu. Bliższe poznnie rekcji odmin soi n czynniki meteorologiczne może pozwolić n ich włściwy doór do rejonu uprwy i mksymlizcję plonowni. Celem podjętych pięcioletnich dń ył ocen wpływu poszczególnych czynników pogody, w wydzielonych okresch rozwojowych, n ksztłtownie się u dwóch odmin soi plonów nsion i tłuszczu orz procentowej zwrtości tłuszczu w nsionch. Mterił i metody Jednoczynnikowe doświdczeni polowe przeprowdzono w ltch w Stcji Doświdczlnej Prusy k. Krkow, n czrnoziemie zdegrdownym wytworzonym z lessu, n poletkch o wielkości do zioru 6 m 2. Czynnik dwczy stnowiły dwie odminy soi o różnej wielkości nsion: gruonsienn odmin ldn orz drononsienn wiko. Kżdego roku przedplon stnowił pszenic jr. Wiosną przedsiewnie stosowno nwożenie zotowe w ilości 30 kg/h w sletrze monowej, 70 kg/h P 2 O 5 w superfosfcie potrójnym i 120 kg/h K 2 O w 57% soli potsowej. sion zprwino Vitvxem i szczepiono kterimi Brdyrihzoium jponicum. Stosown grotechnik nie odiegł od zsd przyjętych przy uprwie soi. sion zierno jednorzowo komjnem poletkowym. próch z 4 powtórzeń, stndrdową metodą OC (1990) oznczno zwrtość tłuszczu w nsionch porównywnych odmin soi, orz oliczno plony tłuszczu. uwgę zsługuje fkt wysokiej reprezenttywności miejsc dń ze względu n przeieg wrunków pogodowych, w stosunku do terenów przyległych.

3 Wpływ czynników meteorologicznych n plon nsion Według rejonizcji rolniczo-klimtycznej Polski Gumińskiego (1948) i Mchnik (1973) oszr reprezenttywności oejmuje południowo-wschodnie krńce Wyżyny Krkowsko-Częstochowskiej i południowo-zchodnie krńce iecki idzińskiej (wschodni część Wyżyny Olkuskiej, Grziet Tęczyński, zchodnie części Wyżyny Miechowskiej i Płskowyżu Proszowickiego). Dne meteorologiczne odnośnie przeiegu czynników meteorologicznych tkich jk: tempertur powietrz: mksymln i minimln, mplitud tempertur (liczon jko ich różnic) i opdy tmosferyczne pochodziły z notowń stcji meteorologicznej kdemii Rolniczej w Grlicy Murownej, znjdującej się njliżej miejsc dń. Wrtości usłonecznieni pochodziły ntomist ze stcji meteorologicznej Krków Blice. W prcy wykorzystno pięcioletnie notowni fz rozwojowych dwóch odmin soi n podstwie których wydzielono okresy rozwojowe przedstwione w teli 1. Dodtkowo nlizie poddno okres od siewu do zioru. W celu ustleni średnich dt terminów pojwów fenologicznych, orz długości trwni poszczególnych międzyfz przyjętych do oliczeń posłużono się średnimi dtmi ich występowni u nlizownych odmin soi. Zmienność tych okresów dl okresu dń oceniono z pomocą współczynnik zmienności. Średnie terminy występowni wydzielonych okresów rozwojowych soi The men terms of chosen development stges occurrence for soyen plnts Tel 1 Okresy rozwojowe Development stges Rok Yer siew rozpoczęcie kwitnieni sowing eginning of flowering rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni eginning of flowering end of flowering zkończenie kwitnieni ziór end of flowering hrvesting Współczynnik zmienności Vrition coefficient (%) 7,59 8,20 9,25 Uzyskne w doświdczenich dl dnych odmin soi plony nsion i tłuszczu ocenino przy pomocy testu t Student. Oliczono dl nich również odchyleni stndrdowe orz współczynniki zmienności. Dl zleżności między plonem nsion i tłuszczu orz procentową zwrtością tłuszczu w nsionch dwu odmin

4 762 Jn Kołodziej... soi, czynnikmi meteorologicznymi (wymienionymi w teli 2) w poszczególnych okresch rozwojowych oliczono współczynniki korelcji. Wrtość plonotwórczą czynnik meteorologicznego oliczono przyjmując dl tempertury powietrz jednostkę 1 o C, dl sumy opdów tmosferycznych 10 mm i usłonecznieni rzeczywistego 10 godzin. Istotność wrtości plonotwórczej czynnik meteorologicznego ustlono przy pomocy testu t Student. Pozwoliło to n ocenę wpływu czynników pogody w kolejnych okresch rozwojowych dwóch odmin soi, n ksztłtownie końcowego plonu nsion i tłuszczu, orz jego procentową zwrtość w nsionch. Wyniki dń Wrunki pogodowe w ltch prowdzeni doświdczeń różniły się zncząco. Wrtości średnie czynników meteorologicznych z okresu ojętego nlizą przedstwiono w teli 2. jwyższą zmiennością we wszystkich nlizownych okresch rozwojowych chrkteryzowły się opdy tmosferyczne i licz godzin usłonecznieni. jmniejszym odchyleniom uległ czynnik termiczny w okresie od siewu do rozpoczęci kwitnieni. W okresie dwczym njmniej zróżnicowny ył okres rozwojowy soi od siewu do początku kwitnieni, przy współczynniku zmienności 7,59%, njwyższym odchyleniom uległ okres od zkończeni kwitnieni do zioru, gdzie współczynnik zmienności stnowił 9,25%. Cły okres wegetcji zwierł się od 126 dni w 1994 roku do 142 w 1998 roku, przy jego zmienności 5,60%. Zmienność wrunków meteorologicznych znlzł odicie w poziomie plonowni dnych odmin soi orz procentowej zwrtości tłuszczu w nsionch (t. 3). jwyższy plon nsion odminy wiko (24,8 dt/h) uzyskno w 1995 roku, odminy ldn (po 20,3 dt/h) w ltch 1994 i jniższy plon odminy wiko otrzymno w 1996 roku, odminy ldn w 1998 roku, stnowiły one odpowiednio 84 i 90% plonu średniego z 5 letniego okresu dń. jwyższe plony tłuszczu wynosiły dl odminy wiko (523,3 kg/h) w 1995 i w 1994 roku (430,5 kg/h) dl odminy ldn, przy njniższych odpowiednio w 1996 i 1997 roku stnowiących 83 i 98% plonów średnich. Z kolei njwyższy procent tłuszczu w nsionch ou dnych odmin znotowno w 1998 roku, wynosił on odpowiednio 22,8 i 22,6%, njniższy w ltch 1996 dl odminy wiko i 1997 dl odminy ldn. Wrtości średnie plonu nsion, plonu tłuszczu orz zwrtości tłuszczu w nsionch soi nlizownych odmin w pięcioletnim okresie dń yły nieistotne, wystąpił jednkże duż zmienność tych elementów wyrżon współczynnikiem zmienności (t. 3).

5 Tel 2 Wrtości średnie czynników meteorologicznych i ich odchyleni stndrdowe w okresch rozwojowych soi ( ) Men vlues of meteorologicl fctors nd their stndrds devitions in development stges of soyen plnts in the yers Okresy rozwojowe Development stges Tempertur powietrz Temperture of ir [ o C] średni doow dily men mksimum mximum mplitud mplitude Opdy Rinfll [mm] Usłonecznienie Insoltion [h] 1. Siew rozpoczęcie kwitnieni Sowing eginning of flowering 16,2 0,83 20,6 0,21 10,3 0,36 10,3 0,34 196,4 69,70 489,0 49,7 2. Rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni Beginning of flowering end of flowering 19,9 3,91 22,5 1,08 13,4 1,68 9,1 1,33 56,9 37,11 165,7 56,59 3. Zkończenie kwitnieni ziór End of flowering hrvesting 17,1 1,90 21,6 1,81 11,5 1,13 10,1 1,84 115,5 50,96 259,1 72,10 4. Siew ziór Sowing hrvesting 17,0 1,59 21,2 0,77 11,1 0,75 10,1 0,56 368,9 114,38 913,8 125,14

6 764 Jn Kołodziej... Chrkterystyk sttystyczn plonowni soi w ltch Sttisticl chrcteristics of soyen yields in the yers Tel 3 Wyszczególnienie Chrcteristics Plon nsion Seed yield [dt/h] njwyższy mximum njniższy średni men Odchylenie stndrdowe Stndrd devition Współczynnik zmienności [%] Vrition coefficient Plon tłuszczu Ft yield [kg/h] njwyższy mximum njniższy średni men Odchylenie stndrdowe Stndrd devition Współczynnik zmienności [%] Vrition coefficient Zwrtość tłuszczu Ft content (%) njwyższy mximum njniższy średni men Odchylenie stndrdowe Stndrd devition Współczynnik zmienności [%] Vrition coefficient Odmin wiko Cultivr wiko 24,8 16,7 19,9 2,7 13,6 523,3 336,7 405,2 78,3 19,3 22,8 18,1 20,2 1,84 9,1 Odmin ldn Cultivr ldn 20,3 17,6 19,6 1,2 6,1 430,5 397,7 405,6 14,2 3,5 22,6 19,6 20,7 1,17 5,7 IR 0,05 LSD 0.05 między plonmi nsion etween seed yield = 1,7 między plonmi tłuszczu etween ft yield = 43,8 między % zwrtością tłuszczu etween ft content = 1,3 Odmin ldn chrkteryzowł się znczną wiernością plonowni, ntomist odmin wiko okzł się rdziej wrżliw n przeieg czynników pogody. U odminy wiko wrtość współczynnik zmienności dl plonu nsion ył około dwukrotnie, dl plonu tłuszczu około pięciokrotnie wyższ w porównniu z odminą ldn. Wpływ wrunków meteorologicznych występujących w wydzielonych okresch rozwojowych n plon nsion soi przedstwi tel 4.

7 Tel 4 Współczynniki korelcji pomiędzy plonem nsion czynnikmi meteorologicznymi i wrtość plonotwórcz czynników meteorologicznych w wydzielonych okresch rozwojowych soi Correltion coefficients etween seed yield nd meteorologicl fctors nd the impct of meteorologicl fctors previling during plnt development stges on yielding of soyen Czynniki meteorologiczne Meteorologicl fctors Okresy rozwojowe Development stges Tempertur powietrz Temperture of ir [ o C] średni doow dily men mksimum mximum mplitud mplitude Opdy Rinfll [mm] Usłonecznienie Insoltion [h] 1. Siew rozpoczęcie kwitnieni Sowing eginning of flowering 0,516 0,40 0,252 0,37 0,539 0,80 0,583 0,20 0,092 0,04 0,003 0,01 0,643 0,20 0,146 0,13 0,785* 0,25* 0,561 0,06 0,122 0,02 0,570 0,12 2. Rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni Beginning of flowering end of flowering 0,589 0,23 0,260 0,04 0,094 0,13 0,246 0,14 0,602 1,09 0,252 0,18 0,651 1,59 0,580 0,55 0,542 0,44 0,039 0,01 0,799* 0,43* 0,061 0,01 3. Zkończenie kwitnieni ziór End of flowering hrvesting 0,714* 1,14* 0,731* 1,23* 0,130 0,35 0,823* 1,44** 0,605 0,36 0,196 0,08 0,368 0,23 0,233 0,16 0,758* 0,80* 0,489 0,44 0,293 0,07 0,188 0,03 4. Siew ziór Sowing hrvesting 0,585 1,12 0,658 0,95 0,035 0,14 0,927** 0,51** 0,502 0,13 0,473 0,12 0,528 0,39 0,999** 0,90** 0,788* 0,60* 0,332 0,71 0,217 0,02 0,282 0,03 odmin cultivr wiko odmin cultivr ldn współczynnik korelcji correltion coefficient wrtość plonotwórcz czynnik meteorologicznego [dt/h] yield-forming vlue of meteorologicl fctor [dt/h] * istotny przy α = 0,05 significnt on α = 0.05, ** istotny przy α = 0,01 significnt on α = 0.01

8 766 Jn Kołodziej... Wpływ wrunków meteorologicznych n plon nsion soi 1. Siew rozpoczęcie kwitnieni: Istotnym elementem pogody ksztłtującym plon nsion odminy ldn okzł się minimln tempertur powietrz. Wrtość współczynnik korelcji wynosił 0,785 n poziomie istotności α = 0,05, jej jednostkowy wzrost o 1 C powodowł przyrost plonu nsion o 0,25 dt/h. Pozostłe czynniki pogody, zgodnie z przyjętym kryterium istotności współczynników korelcji n poziomie α= 0,05 i przyjętej jednostkowej wrtości czynników pogody, nie osiągnęły wrtości istotnych w nlizie sttystycznej. 2. Rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni: Istotną wrtość współczynnik korelcji w tym okresie rozwojowym znotowno pomiędzy plonem nsion odminy wiko, usłonecznieniem. Wrtość współczynnik korelcji wynosił 0,799 przy α = 0,05, wrtość plonotwórcz 10 godzin usłonecznieni wynosił 0,43 dt nsion z hektr. Słoneczn pogod m niewątpliwie duże znczenie dl formowni się nsion, orz zmniejsz strty już dojrzłych nsion. Pozostłe czynniki pogody nie oddziływły w sposó istotny n plon dnych odmin soi. 3. Zkończenie kwitnieni ziór: Jest to okres w którym występuje ngromdznie plonu w nsionch. Wyższe wymgni w stosunku do nlizownych czynników pogody oserwowno u odminy wiko. Wskzują n to wysokie wrtości współczynników korelcji pomiędzy plonem temperturą średnią, temperturą mksymlną i mplitudą tempertur. Uzyskne wrtości współczynników korelcji wynoszą odpowiednio 0,714, 0,731 i 0,823 n poziomie istotności α = 0,05. Wrtość plonotwórcz zminy 1 o C dl tempertury średniej i dl tempertury mksymlnej wynosił odpowiednio 1,14 i 1,23 dt/h. tomist dl mplitudy tempertur wrtość t stnowiąc 1,44 dt/h ył istotn n poziomie α = 0,01. Odmin ldn okzł się mniej wrżliw n przeieg pogody w tym okresie, istotny wpływ n plon nsion mił tempertur minimln, której jednostkowy wzrost powodowł przyrost plonu nsion w wysokości 0,80 dt/h. Rekcj nlizownych odmin n czynniki pogody w tym okresie tłumczy zróżnicownie ich plonu w kolejnych ltch dń. 4. Siew ziór: nliz cłego okresu wegetcji uprwinych odmin soi wskzuje, że plony nsion uzleżnione yły głównie od przeiegu tempertury powietrz. Wysokie wymgni w stosunku do czynnik cieplnego mił odmin wiko, dl której wrtość współczynnik korelcji plonu nsion z mplitudą tempertur wynosił 0,927 n poziomie istotności α = 0,01, gdzie wrtość plonotwórcz mplitudy tempertur wynosił 0,51 dt/h. Odmin ldn regowł njsilniej w cłym okresie wegetcji silnym przyrostem plonu wynoszącym 0,90 dt/h przy wzroście tempertury mksymlnej o 1 C, gdzie współczynnik korelcji wynosił 0,999 n poziomie istotności α = 0,01.

9 Wpływ czynników meteorologicznych n plon nsion Oserwowno również silny związek pomiędzy temperturą minimlną w tym okresie, plonem nsion odminy ldn, gdzie współczynnik korelcji wynosił 0,788 n poziomie α = 0,05, jej jednostkowy wzrost przyczynił się do zwiększeni plonu nsion o 0,60 dt/h. Licz godzin usłonecznieni i opdów tmosferycznych w cłym okresie wegetcji nlizownych odmin nie wykzł związku sttystycznego z plonem nsion. Wpływ wrunków meteorologicznych n plon tłuszczu (t. 5) 1. Siew rozpoczęcie kwitnieni: W początkowym okresie rozwoju zoserwowno zróżnicowne oddziływnie czynników pogody n wysokość uzysknego plonu tłuszczu u odmin wiko i ldny. Znjduje to odicie w pond pięciokrotnej różnicy wrtości współczynnik zmienności plonu tłuszczu nlizownych odmin (t. 3). jrdziej niekorzystny wpływ n wysokość plonu tłuszczu mił tempertur minimln powietrz dl odminy wiko, gdzie uzyskn wrtość współczynnik korelcji wynosił 0,758 przy α = 0,05, spdek plonu przez nią powodowny ył njwyższy i wynosił 42,0 kg/h. Jednostkowy wzrost tempertury średniej powodowł przyrost plonu tłuszczu odminy ldn o 15,4 kg/h, przy wrtości współczynnik korelcji 0,902 i poziomch istotności 0,01. W tym okresie rozwojowym nie odnotowno istotnego oddziływni usłonecznieni i opdów tmosferycznych n ksztłtownie się plonu tłuszczu. 2. Rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni: Wzrost tempertury średniej doowej powodowł przyrost plonu tłuszczu który wynosił 23,3 kg/h dl odminy ldn. Podony wzrost plonu tłuszczu w wysokości 7,7 kg/h znotowno przy jednostkowym wzroście tempertury minimlnej, gdzie w ou przypdkch uzyskno zliżone wrtości współczynników korelcji i ich poziom istotności. wzrost plonu tłuszczu ou odmin mił wpływ licz godzin usłonecznieni. Jej wzrost o 10 godzin przyczynił się do wzrostu plonu tłuszczu odminy wiko o 13,2 kg/h i o 11,8 kg/h ldny. 3. Zkończenie kwitnieni ziór: jsilniejszy związek sttystyczny nlizownych czynników pogody z plonem tłuszczu w przypdku odminy wiko wystąpił dl mplitudy powietrz. Jej wzrost oddziływł korzystnie, jednostkow wrtość plonotwórcz wynosił 43,6 kg/h i ył wysoce istotn. Wzrost wrtości tempertury średniej doowej i tempertury minimlnej powietrz powodowł również przyrost plonu tłuszczu u odminy ldn. Wrtości plonotwórcze tych czynników pogody wynoszą 5,6 i 9,5 kg/h przy zliżonych wrtościch współczynników korelcji. ie stwierdzono zleżności omwinych odmin pomiędzy plonem tłuszczu, opdmi tmosferycznymi i liczą godzin usłonecznieni.

10 Tel 5 Współczynniki korelcji pomiędzy plonem tłuszczu czynnikmi meteorologicznymi i wrtość plonotwórcz czynników meteorologicznych w wydzielonych okresch rozwojowych soi Correltion coefficients etween ft yield nd meteorologicl fctors nd the impct of meteorologicl fctors previling during plnt development stges on yielding of soyen Czynniki meteorologiczne Meteorologicl fctors Okresy rozwojowe Development stges Tempertur powietrz Temperture of ir [ o C] średni doow dily men mksimum mximum mplitud mplitude Opdy Rinfll [mm] Usłonecznienie Insoltion [h] 1. Siew rozpoczęcie kwitnieni Sowing eginning of flowering 0,405 10,8 0,020 0,80 0,758* 42,0* 0,598 7,9 0, ,278 4,9 0,902** 15,4** 0,599 40,9 0,157 6,2 0,565 23,4 0,638 1,3 0,271 0,8 2. Rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni Beginning of flowering end of flowering 0,637 14,2 0,922** 23,3** 0,367 29,7 0,676 8,9 0,647 33,7 0,916** 7,7** 0,451 30,0 0,563 6,1 0,687 16,7 0,764 2,9 0,851** 13,2* 0,721* 11,8* 3. Zkończenie kwitnieni ziór End of flowering hrvesting 0,649 29,8 0,657 31,8 0,244 19,0 0,865** 43,6** 0,687 11,8 0,209 2,5 0,759* 5,6 0,518 4,1 0,761* 9,5 0,070 0,8 0,186 0,5 0,113 0,2 4. Siew ziór Sowing hrvesting 0,518 28,6 0,518 58,7 0,184 21,6 0,943** 40,1** 0,715* 5,4* 0,616 4,3 0,932** 8,3** 0,794* 14,6* 0,815* 15,5* 0,010 0,3 0,720* 9,0* 0,369 0,4 wrtość plonotwórcz czynnik meteorologicznego [kg/h] yield-forming vlue of meteorologicl fctor [kg/h] Pozostłe oznczeni jk w teli 4 Remining symols s in Tle 4

11 Wpływ czynników meteorologicznych n plon nsion Okres od siewu do zioru: Plon tłuszczu odminy wiko zdecydownie uzleżniony ył od mplitudy powietrz w cłym okresie wegetcji. Jej wzrost o 1 o C powodowł przyrost plonu tłuszczu o 40,1 kg/h. Wzrostowi opdów tmosferycznych o 10 mm towrzyszył istotny spdek plonu tłuszczu o 5,4 kg/h u odminy wiko i 9,0 kg/h odminy ldn przy zliżonych wrtościch współczynników korelcji. Jednostkowy wzrost wrtości czynnik termicznego okresu wegetcji wyrżony wrtościmi średniej doowej, mksymlnej i minimlnej tempertury powietrz, powodowł wzrost plonowni tłuszczu w grnicch od 8,3 do 15,5 kg/h u odminy ldn. Wpływ czynników meteorologicznych n zwrtość tłuszczu (t. 6) 1. Siew rozpoczęcie kwitnieni: Wpływ wrunków pogodowych n zwrtość tłuszczu w nsionch dnych odmin soi w tym okresie rozwojowym ył zliżony. Zoserwowno podone oddziływnie tempertury minimlnej, której wzrost przyczynił się do spdku zwrtości tłuszczu w nsionch. Wrtość plonotwórcz zminy 1 o C wynosił 0,50 i 0,40% tłuszczu w nsionch, odpowiednio dl odmin wiko i ldn. Zznczył się tkże związek pomiędzy procentową zwrtością tłuszczu w nsionch usłonecznieniem. Wrtość współczynnik korelcji wynosił 0,755 n poziomie istotności α = 0,05, ntomist oliczon wrtość plonotwórcz 10 godzin usłonecznieni stnowiąc 0,90% ył nieistotn. 2. Rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni: leży sądzić, że przeieg pogody w tym okresie nie decyduje w sposó znczący o zwrtości tłuszczu w nsionch soi. 3. Zkończenie kwitnieni ziór: Podonie jk w poprzednim okresie rozwojowym związki sttystyczne plonu z czynnikmi pogody yły n niskim poziomie, wrtość plonotwórcz rozptrywnych elementów pogody ył sttystycznie nieistotn. 5. Okres od siewu do zioru: Przeprowdzon nliz sttystyczn dl cłego okresu wegetcji wskzuje n niekorzystny wpływ opdów tmosferycznych n procentową zwrtość tłuszczu w nsionch odminy wiko, których wzrost przyczynił się do jego spdku. Wrtość współczynnik korelcji wynosił 0,825 przy poziomie istotności α = 0,05. Wzrost opdów tmosferycznych o 10 mm przyczynił się do istotnego spdku procentowej zwrtości tłuszczu w nsionch o 1,5%. Dl pozostłych czynników meteorologicznych nie stwierdzono istotnej zleżności sttystycznej.

12 Tel 6 Współczynniki korelcji pomiędzy procentową zwrtością tłuszczu (%) w nsionch czynnikmi meteorologicznymi orz wrtość plonotwórcz czynników meteorologicznych w wydzielonych okresch rozwojowych soi Correltion coefficients etween ft content (%) in seeds nd meteorologicl fctors nd the impct of meteorologicl fctors previling during plnt development stges on yielding of soyen Czynniki meteorologiczne Meteorologicl fctors Okresy rozwojowe Development stges 1. Siew rozpoczęcie kwitnieni Sowing eginning of flowering 2. Rozpoczęcie kwitnieni zkończenie kwitnieni Beginning of flowering end of flowering 3. Zkończenie kwitnieni ziór End of flowering hrvesting 4. Siew ziór Sowing hrvesting Tempertur powietrz Temperture of ir [ o C] średni doow dily men 0,079 0,20 0,184 0,30 0,502 0,30 0,265 0,10 0,341 0,43 0,046 0,10 0,240 0,32 0,033 0,10 mksimum mximum 0,446 0,44 0,550 0,31 0,692 0,13 0,695 0,80 0,337 0,42 0,053 0,10 0,126 0,32 0,180 0,30 0,867* 0,50* 0,790* 0,40** 0,513 0,60 0,272 0,22 0,320 0,60 0,381 1,00 0,349 1,00 0,453 0,71 mplitud mplitude 0,395 0,24 0,273 0,90 0,011 0,10 0,314 0,31 0,649 0,86 0,609 0,50 0,639 2,30 0,368 0,73 wrtość plonotwórcz czynnik meteorologicznego [%] yield-forming vlue of meteorologicl fctor [%] Pozostłe oznczeni jk w teli 4 Remining symols s in Tle 4 Opdy Rinfll [mm] 0,538 0,20 0,524 0,10 0,682 0,40 0,503 0,24 0,619 0,23 0,450 0,10 0,825* 1,5* 0,683 0,10 Usłonecznienie Insoltion [h] 0,687 0,30 0,755* 0,90 0,640 0,20 0,359 0,11 0,202 0,13 0,157 0,10 0,679 0,10 0,554 0,10

13 Wpływ czynników meteorologicznych n plon nsion Dyskusj W czsie wegetcji soi wyróżni się dw okresy krytyczne pod względem wymgń termicznych orz trzy okresy pod względem ich wymgń wilgotnościowych (Cmr i in. 1996, Gss i in. 1996). W pierwszym okresie od siewu do pełni wschodów soj wykzuje duże zpotrzeownie zrówno n wysokie tempertury jk i n wodę. W wrunkch przeprowdzonych doświdczeń polowych z odminą drononsienną wiko i gruonsienną ldną stwierdzono, że plon nsion odminy ldn i plon tłuszczu odminy wiko determinowny ył temperturą minimlną powietrz. Wzrost wrtości tempertury minimlnej w tym okresie przyczynił się do wzrostu plonowni nsion odminy ldn. tomist jej wzrost powodowł spdek plonu tłuszczu u odminy wiko, orz spdek procentowej zwrtości tłuszczu w nsionch ou dnych odmin. ie stwierdzono istotnej zleżności pomiędzy plonem nsion, tłuszczu i jego zwrtością w nsionch sumą opdów tmosferycznych uprwinych odmin. Wydje się, że w stosunku do wymgń wilgotnościowych nlizownych odmin, w omwinym okresie wystąpił nwet ich ndmir. Jk podje D Mot (1978) ilość pornej wody w okresie kiełkowni stnowi około 120% msy nsion. W wrunkch klimtycznych przeprowdzonych dń n czrnoziemie zdegrdownym wytworzonym z lessu, zpsy wody w gleie okzły się wystrczjące. Szereg utorów, między innymi Holmerg (1973), D Mot (1978), wyróżni drugi okres krytyczny w fzie kwitnieni, gdzie z iologiczne tempertury powietrz uwż się przedził od o C, przedził tempertur optymlnych od 22 do 25 o C. W miejscu dń średni wieloletni tempertur w tym okresie rozwojowym wynosił 19,9 o C, przy odchyleniu stndrdowym 3,91 i ył zliżon do wrtości optymlnej. otowną w tym czsie temperturę minimlną w wysokości 13,4ºC nleży uznć z korzystną, świdczą o tym dość wyrównne, trwjące około 21 dni długości okresy kwitnieni. Opdy tmosferyczne nie ogrniczły plonowni w tym okresie. Mniejsze są wymgni cieplne w okresie dojrzewni soi, które ksztłtują się n poziomie iologicznego w grnicch 8 14 o C, jej wrtość wystrczjąc do normlnego rozwoju wynosi o C. Jk podje Łykowski (1984) tempertur 10ºC jest njniższą, zpewnijącą jeszcze normlną wegetcję wielu odmin soi. Wrtości te, w miejscu przeprowdzonych dń zwierją się w grnicch powyżej iologicznego, nwet wrtość średni tempertury minimlnej ył wysok i wynosił w tym okresie 11,5 o C. Z dwóch porównywnych odmin rdziej wrżliw n przeieg wrunków pogody ył odmin wiko, co uwidczni się również we wszystkich współczynnikch zmienności plonu. Wzrost mplitudy tempertur przyczynił się do zwiększni plonu nsion i tłuszczu odminy wiko. Według Kocur (1972) i D Mot (1978) njwiększe strty w plonie może spowodowć deficyt wody w okresie wypełnini

14 772 Jn Kołodziej... strąków, ntomist w czsie dojrzewni opdy są czynnikiem ogrniczjącym dosychnie roślin i ziór. W świetle przeprowdzonych dń opdy średnie w wysokości 115 mm okzły się wystrczjące. Ujemny efekt oddziływni opdów tmosferycznych oserwowno nlizując łącznie cły okres wegetcji soi. Ich wielkość powodowł spdek plonu tłuszczu uprwinych odmin i jego zwrtości w nsionch u odminy wiko. uwgę zsługuje fkt, że długości okresów kwitnieni w kolejnych ltch dń yły wyrównne i niedoór opdów nie wystąpił, który mógł spowodowć ich przedłużnie (Holmerg 1973). Uzyskne wrtości plonotwórcze czynników meteorologicznych yły wyższe u odminy wiko niż u ldn. Wyższą podtność n czynniki pogody wykzywł plon tłuszczu i nsion, w mniejszym zkresie jego procentow zwrtość w nsionch. Czynniki pogody modyfikowły plon nsion i tłuszczu orz jego procentową zwrtość w nsionch w zkresie od 2 do 11%. Wnioski 1. Porównywne odminy soi niejednkowo regowły n przeieg wrunków pogodowych w dnych okresch wegetcyjnych. Drononsienn odmin wiko okzł się rdziej wrżliw n zmienne wrunki pogody w ltch dń od odminy gruonsiennej ldn. 2. Wzrost średniej doowej tempertury powodowł w drugim i trzecim okresie rozwojowym przyrost plonu tłuszczu odminy ldn. 3. Spdek plonu tłuszczu odminy wiko, orz oniżenie jego zwrtości w nsionch ou odmin, oserwowno przy wyższych wrtościch tempertury minimlnej powietrz w okresie od siewu do rozpoczęci kwitnieni. 4. Wrtości mplitudy tempertury powietrz przyczyniły się do wzrostu plonu nsion i tłuszczu odminy wiko. 5. W dnym rejonie nie stwierdzono okresu krytycznego u porównywnych odmin pod względem zpotrzeowni n opdy tmosferyczne. Czynnik ten pozostwł w ndmirze i przyczynił się do spdku plonów tłuszczu dnych odmin, i jego zwrtości w nsionch odminy wiko. 6. Licz godzin nsłonecznieni w okresie kwitnieni wpływł korzystnie n plon tłuszczu i jego zwrtość w nsionch ou nlizownych odmin, w okresie od siewu do początku kwitnieni również n zwrtość tłuszczu w nsionch odminy ldn.

15 Wpływ czynników meteorologicznych n plon nsion Litertur OC Officil methods of nlysis of the ssocition of Officil nlyticl Chemists, OC, Wshington. Belloni P., ngelini L.G., Ceccrini L Low temperture effects on lef gs exchnge of soyen. Proc. 3rd ES Congress, no-pdov, Blnchet R Ecophysiologie du soj et perspectives d dpttion en Frnce. Compte-Rendus de l cdemie d griculture de Frnce, sence du Boreck-Jmro D., Pizło H Wpływ czynników grotechnicznych n plonownie soi w wrunkch Polski południowo-wschodniej. Biul. IHR 198: Cmr G.M., de S., Dourdo-eto D., Bernrdes M.S Influence of photoperiod nd ir temperture on the growth, flowering nd mturtion of the soyen (Glycine mx.l. Merr.) Book of strcts 4 th ES-Congres, Veldhoven-Wgeningen, vol. 1: Colson J., Bouniols., Jones J.W Soyen reproductive Development: dpting model for europen cultivrs. gron. J. 87: D Mot F.S Soy en nd wether, Tech. ot. WMO, 498: 64. Gss T., Schori., Fossti., Soldti., Stmp P Cold tolernce of soyen (Glycine mx. L. Merrill) during the reproductive phse Eur. J. gron., 5: Gumiński R Pró wydzieleni dzielnic rolniczo klimtycznych w Polsce. Przegląd Meteorologiczny i Hydrologiczny 1, Wrszw Holmerg S Soyens for cool temperte climtes. gricul. Hort. Genet., XXXI: Kocur J Vplyw klimticko-poveternostnych podmenok n urodu soje, Polnohospodrstwo, 18: Łykowski B Wrunki klimtyczne rozwoju i plonowni soi w Polsce, Rozprwy, SGGW, 41: Mchnik R Przyrodnicz reprezenttywność stcji doświdczlnych oceny odmin. Biuletyn Oceny Odmin COBORU, Poznń, z. 4. Mrchetti R., Dontelli M Seedlings of different species development response to temperture. Proc. 3rd ES Congress, no-pdov, Pisulewsk E., Kulig B., Ziółek W., ntoniewicz Wrtość pokrmow nsion dwóch odmin soi w zleżności od sezonu wegetcyjnego i terminu zioru, ct gr. et Silv. Ser. grri, vol. XXXV: Pisulewsk E., Lorenc-Kozik., Oleksy Porównnie plonów, jego struktury orz wrtość pokrmow ktulnie zrejestrownych polskich odmin soi. ct gr. et Silv. Ser. grri, vol. XXXVI: Pyzik J Wpływ wrunków przyrodniczych i czynników grotechnicznych n plon i skłd chemiczny nsion orz niektóre cechy morfologiczne nowych form soi, Zesz. uk. R w Krkowie, Rozprwy, 87: 3-80.