Andrzej Rembieli±ski Odpowiedzialno µ za wypadki samochodowe w nowym kodeksie cywilnym. Palestra 8/10(82), 20-31

Transkrypt

1 Andrzej Rembieli±ski Odpowiedzialno µ za wypadki samochodowe w nowym kodeksie cywilnym Palestra 8/10(82),

2 20 Andrzej Rembieli±ski N r 10 (82) 127 k.z. P rzep isy te ag o d n ie tr a k tu j osobû zobow i zan do zw ro tu nienale nego w ia d c z e n ia i dlatego n ie m a o baw y, by in te re sy poszkodow anego m og y tu doznaµ uszczerb k u. P o d o b n ie p rzed staw ia siû sp ra w a zw ro tu nien ale n eg o w iad czen ia n a g ru n cie p ro je k tu kodek su cyw ilnego z 1962 r., k t¾ ry n o rm u je tû k w estiû w a rt. 870 i 871. P o d n ie µ je d n a k nale y, e p rzy jûcie proponow anego ro zw i zan ia m o e spow o d o w aµ r¾w nie pew ne u je m n e sk u tk i. Do ty ch sk u tk ¾ w zaliczyµ trz e b a przed e w sz y stk im m o liw o µ w szczy n an ia bezzasadnych proces¾w o podw y szeniu je d n o razo w eg o odszkodow ania. Z d ru g ie j je d n a k stro n y p rzy p rz y z n a w a n iu re n ty is tn ie je r¾ w n ie m o liw o µ w y taczan ia b ezp odstaw nych pow ¾dztw o podw y szenie re n ty. W y d aje siû, e s dy, dopuszczaj c m o liw o µ d a n ia podw y szenia jed n o razo w eg o odszkodow ania, pow in n y postûpow aµ tu bardzo o stro n ie i stosunkow o rz a d ko. Z reszt z n a tu r y rzeczy oraz z tego, e z reg u y p rzy zn aw an a je s t re n ta, w y n ik a w spos¾b oczyw isty, e w y p ad k i, w k t¾ ry ch b y ab y u zasad n io n a zm ian a je d no razo w eg o o dszkodow ania, nale eµ b Ûd do b ard zo rzad k ich. ANDRZEJ REMBIELIÐSKI O dpow iedzialno µ za wypadki samochodowe w nowym kodeksie cywilnym i U ch w alo n y u sta w z d n ia 23 k w ie tn ia 1964 r. k o d ek s cy w iln y (Dz. U. N r 16, poz. 93) sta n ie siû z d n iem 1 sty c zn ia 1965 r. p ra w e m obow i zuj cym. J a k w iadom o, k a d a zm iana u staw o d aw stw a w y w o u je o yw ienie w ru c h u p ra w n ic z y m, sk a n ia do z astan o w ien ia siû n a d tre c i now ych przepis¾w, n a s u w a ca y szereg re fle k sji i uw ag. W in te re su j c e j n as dziedzinie u w ag i ta k ie s ty m b ard ziej konieczne, e p ro b lem w y p ad k ¾ w sam ochodow ych i odpow ied zia l n o ci cy w iln ej za te w y p a d k i n ie ty lk o n ie p rz e sta je byµ a k tu a ln y, lecz w rûcz p rzeciw n ie, z k a dym ro k ie m n a b ie ra coraz w iûkszego zn aczen ia, a w m ia rû ro z w o ju m o to ry zacji i ru c h u k o m u n ik acy jn eg o n a d ro g ach p u b liczn y ch znaczen ie to jeszcze bûdzie w zrasta o. G odne u w agi je st w iûc sp o jrzen ie n a now e p rzep isy n ie ty lk o pod k tem w id zenia zm ian, ja k ie one w p ro w ad zaj, ale p rz e d e w sz y stk im pod k te m w id zen ia a k tu aln o ci dotychczasow ego d o ro b k u n a u k i i orzeczn ic tw a, k t¾ re te m u d zia o w i p ra w a cyw ilnego po w iûci y szczeg¾ln uw agû. Z as u g u staw o d aw cy je s t to, e w y d a j c n o w e p rzepisy, u trz y m a w zasad zie d o ty ch czaso w k o n cep cjû odpow iedzialno ci, e d ziûk i te m u zach o w ana zo stan ie -ci g o µ dotychczasow ych o si gniûµ w te j dziedzinie, co m a ogrom ne znaczenie zar¾ w n o d la b a d a ± teo rety czn y ch, ja k i ù co je s t szczeg¾lnie w a n e ù d la p ra k ty k i s d o w ej. W szelkie zm ian y o c h a ra k te rz e ra d y k a ln y m s zjaw isk iem ra c z e j n iep o dan y m, i dobrze siû sta o, e w a n ie w z a k re sie odpow iedzialno ci sam o c h o d o w e j zm ian y te n ie n a st p i y, e zo sta y p rzezw yciû one pew n e w a h a n ia sy g n alizo w a n e p rzed tem w n ie k t¾ ry c h w e rsja c h p ro je k tu k o d ek su cyw ilnego. P o n i sze u w ag i b Ûd m ia y n a celu an a liz Û now y ch p rzep is¾ w z p u n k tu w id z e n ia dok o n a n y c h zm ian i m o liw o ci w y k o rzy stan ia dotychczasow ego s ta n u n a u k i i orzecznictw a.

3 N r 10 (82) Odpowiedzialno µ za wypadki samochodowe w kod. cyw. I 1. K odeks cyw ilny po w iûci odpow iedzialno ci za w y p ad k i sam ochodow e tr z y p rzepisy, m ianow icie a rt. 435 ù 437 w ty tu le V I ksiûg i trzeciej. Z am ieszczenie ty ch przepis¾w w kodek sie w iadczy o tym, e u sta w o d a w c a n ie w y b ra in n y ch m o liw o ci u reg u lo w ania tego zag ad n ien ia, a w szczeg¾lno ci n ie w y b ra system u, w k t¾ ry m odpow iedzialno µ tû o k re la u sta w a szczeg¾lna (ja k np. w N RF, S zw ajcarii czy A u strii). W praw dzie te n d e n c ja ta k a w zasad zie w P olsce n ie w y stû p o w a a 1 i n ie b y a b ra n a pod uw agû w p ra c a c h k o d y fik a cy jn y ch, jednak e p o d k re liµ w ypada, e stanow isko u staw o d aw cy p o tw ie rd z a p rzew ag Û system u k o d ek so w eg o 2 n a d in n y m i rozw i zan iam i, co zn alaz o ju a p ro b a tû w lite ra tu rz e pod rz d em k o d ek su zobow i za±. 2. K odeks cyw ilny u trzy m y w a zasad Û ry zyka jak o p o d staw Û o d p o w ied zialn o ci za w ypadek, realizu j c k o n sekw en tn ie ten d en c jû p rz e w ija j c siû w poszczeg¾ln y c h w e rsja c h p ro jek tu. D o d alek iej przesz o ci n ale g osy p o d aj ce w w tp liw o µ p rzydatno µ te j zasad y w u s tro ju socjalistycznym. D zi n ik t n ie tw ie rd z i serio, e zasada ry zy k a u tra c i a sw e znaczenie, k ry ty k a za sp ro w ad za siû je d y n ie do o k re len ia je j tre c i i sposobu uzasad n ien ia.3 Z agad n ien ie to pozostaje w dalszym ci gu a k tu a ln e n a g ru n cie k o d e k su cy w ilnego, skoro sfo rm u o w an ie a rt. 435 º 1 w ty m zakresie n ie r¾ n i siû od p rz y jû te g o w a rt. 152 º 1 k.z. W ty m m iejscu n ie m a celu b ad an ie m o ty w ¾ w u sta w o d a w czych, a w szczeg¾lno ci skom plikow anego problem u, ja k im je s t ra tio legis odpow iedzialno ci n a zasadzie ryzyka. W lite ra tu rz e polskiej i obcej p ro b le m te n je s t yw o dysk u to w an y. W ystarczy pow iedzieµ, e dotychczasow e o si gniûcia w te j dziedzinie zachow uj w pe n i sw ak tu aln o µ i e n a g ru n cie n o w y ch p rzepis¾ w zasad Û ry z y k a u zasad n iaj r¾w nie ta k ie m om enty, ja k szczeg¾lne n ieb ez p iecze± stw o dla otoczenia, g w a ra n c ja p ra w poszkodow anego, szeroko ro z u m ia n a k o rzy ¾ z ek sp lo a ta c ji sam ochod¾w, roz o enie ciû aru szkody n a spo ecze±stw o poprzez sy stem ubezpiecze±. W k a dym razie u trzy m an ie zasady ry zy k a w kodeksie cyw ilnym n ale y o ceniµ w ysoce p o zy ty w n ie jak o p rzejaw now oczesnej m y li leg islacy jn ej. N ie n ale y je d n a k zapom inaµ o ty m, e je st to zasad a w y j tk o w a, p rzew id zian a ù p o d o b n ie ja k w k o d ek sie zobow i za± ù ty lk o d la specyficznych sta n ¾ w fa k ty c z n y c h i e og¾ln p o d staw odpow iedzialno ci pozostaje w dalszym Ci gu w in a w ro z u m ie n iu a rt. 415 k.c. i i 1. K odeks cyw ilny n ie w p ro w ad zi ad n y ch zm ian w zak resie p rz e s a n e k odpow iedzialno ci. Z ar¾w no bow iem w a rt. 153 º 1 k.z., jak i w a rt. 436 º 1 k.c. chodzi o szkodû w y rz d zo n przez ru c h m echanicznego ro d k a k o m u n ik a c ji p o ru szanego za pom oc si przyrody. L ista ty c h rodk¾w je st do µ d uga, a b ezsp o rn ie n ale y do n ich zaliczyµ sam ochody w szelkich typ¾w (osobow e, ciû arow e, au to b u sy, a u to k a ry, fu rg o n etk i, m ikrobusy, sam ochody sp ecjaln e ù pogotow ia ratunkow ego po arnicze, k in a objazdow e itp.), a ta k e ci gniki, m otocykle, sk u te ry, m o to ro 1 P o r. R. Artke: U n ifik a c ja p ra w a d o tycz cego odpow ied zialn o ci p rz e d siû b io rstw k o m u n ik acy jn y ch za nieszczû liw e w ypadki, D PP 1ù2/1947, s. 65ù67. 2 S y stem te n w y stû p u je ta k e w p ra w ie rad zieck im (a rt. 90 u sta w y z 8.XII.1961 r. o zatw ie rd z e n iu zasad u sta w o d aw stw a cyw ilnego, k t¾ ry je s t o d p o w ied n ik iem a rt. 404 k.c. RSFR R z r. 1922). 3 P o r. w szczeg¾lno ci A. Ohanowicz: O dpow iedzialno µ za czy n y n ie d o z w o lo n e w p ro je k c ie k o d e k su cyw ilnego PR L, R PE is 4/1961, s. 60; W. Warkal o: O dpow ied zialno µ odszkodow aw cza, W arszaw a 1962, s. 125ù128.

4 2 2 Andrzej Rembieli±ski N r 10 (82) w ery, ta k jak z d ru g ie j stro n y bezspornie nale y w y czyµ z n ic h pojazdy, k t¾ re alb o n ie s poru szan e za pom oc si p rzy ro d y (np. ro w ery, pojazd y konne), alb o te nie s ro d k am i m ech aniczn y m i (np.. agl¾w ki), albo w reszcie n ie s u celom "kom unikacyjnym (np. m aszy n y rolnicze czy bu d o w lan e, dƒw igi elektryczne). N ieco odm iennie kodeks cyw ilny w a rt. 435 º 1 o k re la p rzy k ad o w o, o ja k ie si y p rzy ro d y chodzi. W y m ien iaj c ù podobnie ja k art. 152 º 1 k.z. ù parû, gaz, elektryczno µ, n ie zalicza do n ich w ody i w p ro w adza w to m iejsce pojûcie p aliw p ynnych. Jed n ak e zm ian a ta n ie p o w inna m ieµ w iûkszego zn aczenia w a n ie ze w zglûdu n a p rzy k ad o w y c h a ra k te r tego w yliczenia, a to ty m b a rd z ie j, e n ig d y n ie budzi o w tp liw o ci, i w a n ie sam ochody ù k o rz y sta j c e z p a liw p y n n y ch ù s p o jazd am i w p ra w ia n y m i w ru c h za pom oc si przyrody. Te o sta tn ie nale y je d n a k odr¾ niµ od ta k ic h m echanicznych ro d k ¾ w k o m u n ik a c ji w p ra w ia n y c h w ru ch za pom oc si przy ro d y, k t¾ re n ie p o ru szaj siû sam odzielnie, lecz pozos ta j w cis ym zw i zk u z szynam i (tram w aje, koleje) lu b z tra k c j n a p o w ie trz n 1 (trolejbusy). S one zaw sze elem en tem p rz e d siû b io rstw a k o m u n ik acy jn ego i d la tego odpow iedzialno µ za w y p adek spow odow any ru ch em ta k ic h pojazd¾w o piera µ siû bûdzie zaw sze n a a rt. 435 º 1 k.c. (podobnie ja k n a a rt. 152 º 1 k.z.), pon iew a chodzi tu n ie o pojedynczy ro d ek k o m u n ik acji, lecz o d zia aln o µ p rz e d siû b io rstw a jak o ca o ci. N ato m iast au to b u sy m o g byµ b d ƒ p o jazd a m i in d y w i d u aln y m i, b dƒ w chodziµ w sk ad tak ieg o p rz e d siû b io rstw a (np. P K S, M PK ). R ozr¾ nienie m iûdzy odpow iedzialno ci z a rt. 152 i 153 k.z. je st w pe n i a k tu a ln a n a g ru n cie p rzepis¾w a rt. 435ù436 k.c. i w ty m zak resie zach o w u j sw ¾j w alo r dotychczasow e ro zw i zan ia p rzy jûte w n auce.5 2. a). P odobnie ja k kodeks zobow i za±, r¾ w n ie k o d ek s cyw ilny n ie m ¾w i e x p re ssis verbis o w y p a d k u sam ochodow ym ja k o o p rzes an ce odpow iedzialno ci. Je d n a k e okre len ie to jest pow szechnie p rz y jû te w orzecznictw ie, w p rzep isach sz czeg ¾ ln y chc i w n auce, gdzie zosta o te d o stateczn ie w y ja n io n e.7 Z b Ûd n a zatem w y d aje siû w ty m m iejscu bli sza jego an aliza, m im o e jego p rzy d atn o µ n a g ru n cie kodek su cyw ilnego jest n iew tp liw a. W szczeg¾lno ci pod rz d em k.c. nie uleg y zm ianie poszczeg¾lne elem en ty w y p a d k u sam ochodow ego', takie ja k m iejsce w y p ad k u, a zw aszcza ru c h sam ochod u i ru c h p rzed siûb io rstw a jako p o dstaw ow a p rz e s a n k a odpow iedzialno ci.8 N a le y jed y n ie z u zn an iem p o d k re liµ stan o w isk o u staw odaw cy, k t¾ ry zachow a k o n cep cjû dotychczasow, n ie w y m agaj c zw i zk u m iûdzy d zia an iem si p rz y ro d y a szkod ; konieczne je s t jed y n ie istn ie n ie zw i zk u m iûdzy ru c h e m p rz e d siû b io rstw a (a tak e sam ochodu) a szkod. S tan o w isk o to u trw a lo n e w p ra k ty c e i pop a rte w iûkszo ci g os¾w w nau ce jest ja k n a jb a rd z ie j tra fn e, dobrze siû w iûc < W ed ug a rt. 4 K o n w en cji o ru c h u drogow ym, p o d p isa n ej w G enew ie 19.IX.1949 r. i ra ty - fik o w a n e j przez P o lsk 25.IX.1959 r. (Dz. U. N r 54, poz. 321), p o jazd sam o ch o d o w y oznacza k a d y p o jazd p o ru sz a j c y siû po d ro g ach (...), a n ie b Û d c y p o jazd em p o ru sz a j c y m siû po sz y n a c h lu b p o czonym z p rzew o d am i e le k try c z n y m i. 5 P o r. k ry ty c z n glosû A. S zpunara do orzecz. S. N. z 5.IX.1961 r. (PiP , s. 904), w k t¾ ry m S d N ajw y szy p rz y j o d pow iedzialno µ M PK za w y p a d e k tro le jb u s o w y z a rt. 153 º 1 k.z. A u to r glosy s u szn ie p o d k re la, e p o d sta w o d p o w ied zialn o ci je s t tu a rt. 152 º l k.z. c N a p rz y k a d º 26 in stru k c ji dla k iero w c¾ w p o jazd ¾ w m ech a n ic z n y c h (za czn ik do zarz d zen ia M in istra K o m u n ik a c ji z 2.IX.1948 r. ù Dz. T ar. i a rz. K om. z 17.IX.1918 r. N r 29, poz. 209). 7 T ak W. W a r k a o : L a re sp o n sab ilitú civile des a c c id e n ts d Æau to m o b ile en d ro it polonais, W arszaw aùp o zn a± 1961, s P o r. A. Rembieli±ski: R uch sa m ochodu ja k o p rz e s a n k a odpow ied zialn o ci cy w iln e j za w y p ad ek, ä P a ie s tra ö 9/1963, s. 21ù28.

5 N r 10 (82) O dpow iedzialno µ za un/pad ci sam ochodow e w kod. cyw. 23 sta o, e p ra k ty k a n a g ru n cie now ych przepis¾w p¾jdzie w ty m sam ym k ieru n k u. b). P rzes an k k a dej odpow iedzialno ci cyw ilnej je st szkoda i istn ie n ie osoby, k t¾ ra szkody dokona a. W dziedzinie w y p ad k ¾ w sam ochodow ych poszkodow anym z reg u y jest przechodzie± lu b p asa er sam ochodu ja k o poszkodow any b ezp o red nio w w y n ik u w ypadku, a ta k e ù w razie jego m ierci ù osoby n ie b ior ce u d z ia u w w ypad k u, z reg u y w iûc n astûp cy p raw n i zm ar ego. Te o sta tn ie osob y m og dochodziµ dw ojakiego ro d z a ju roszcze± zw i zan y ch ze m ierci ofiary w y p a d k u : m og m ianow icie daµ n a p ra w ie n ia szk¾d, k t¾ ry ch n a p ra w ie n ia m ¾g b y daµ sam bezpo rednio poszkodow any, gdyby y (np. odszkodow ania za zniszczone u branie, ro w er, zw ro tu koszt¾w leczenia itp.), oraz n a p ra w ie n ia szk¾d p o n iesio n y ch osobi cie (np. re n ty zw i zanej z u tra t zarobk¾w przez zm ar ego, zad o µu czy n ien ia za m ierµ osoby b lisk iej itp.). N ie ulega w tpliw o ci, e w obu ty ch w y p ad k ach m o na m ¾w iµ o osobie poszk o d ow anego i e now e p rzep isy n ie d aj adnej w skaz¾w k i co do odm iennego rozw i zan ia. W ypada jed y n ie podkre liµ, nie w d aj c siû w bli sz an alizû p ro b lem aty k i odszkodow ania, e pojûcie zado µuczynienia zosta o w kodek sie cyw ilnym u trz y m a n e ty lk o w razie uszkodzenia cia a lub ro z stro ju zdro w ia (art. 444 º 1 w zw i zku z art. 445 º 1 k.c.), n ato m iast n ajb li si cz onkow ie rodziny zm ar ego m og ù zgodnie z art. 446 º 3 ù dochodziµ roszcze± o zas dzenie stosow nego odszkodow ania, je eli w sk u te k jego m ierci n ast p i o znaczne pogorszenie ich sy tu a c ji yciow ej.9 c) A rty k u 435 º 1 k.c., podobnie ja k a rt. 152 º 1 k.z., p rzew id u je o d pow iedzialn o µ za szkodû w yrz dzon komukolwiek. Je eli je d n a k poszkodow anym b Û dzie praco w n ik, a w szczeg¾lno ci k iero w ca uspo ecznionego z a k a d u pracy, to p o w stajû k w e stia dopuszczalno ci zasto so w an ia tego przepisu, poniew a kodeks cy w iln y w a rt. V III º 2 p k t 5 przepis¾w w p ro w ad zaj cy ch u trzy m a w m ocy a rt. 24 ù 27 d e k re tu z d nia 25 czerw ca 1954 r. o pow szechnym z ao p atrzen iu em e ry ta ln y m p raco w n ik ¾ w i ich rodzin (Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97). P rzepisy te o g raniczaj, jak w iadom o, tra d y c y jn zasadû odpow iedzialno ci w y ra o n wt a rt. 134 lub 152 ù 153 k.z. M a ona bow iem zastosow anie ty lk o do sy tu acji, gdy w y p ad ek je st n astûpstw em w in y p o leg aj cej n a n aru szen iu przez zak ad p ra c y obow i zk¾w w y n ik aj cych z przepis¾w o ochronie ycia i zd ro w ia p raco w n ik ¾ w (w i n a k w alifik o w an a). A rt. 24 d e k re tu jest w iûc ograniczeniem odpow iedzialno ci, w p ra k ty c e je d n a k u w a an y je st za p o d staw Û odpow iedzialno ci uspo ecznionego z a k a d u pracy. Z ty m te zastrze eniem ok re len ie to bûdzie dalej u yw ane. Z agad n ien ie to od w ielu la t budzi o w tp liw o ci w orzecznictw ie i w lite r a tu rz e i a ow aµ w ypada, e u staw o d aw ca n ie ro zstrzy g n ich w now ym kodeksie. S p ro w adza y siû one do udzielen ia odpow iedzi n a p y tan ie, czy a rt. 24 sto su je siû d o w y p a d k u sam ochodow ego, d la k t¾ reg o w a ciw y je st przecie re ym k o d ek so w y a rt. 152 ù 153 k.z. (obecnie 435 ù 436 k.c.). P ra k ty k a w ty m zak resie b y a r¾ n a. O dpow iedzialno µ o p ieran o b dƒ n a a rt. 152 k.z.10, b dƒ n a a rt. 24. d e k re tu.11 S porne by o nad to, czy a rt. 24 jest podstaw w szelkich roszcze± p raco w n ik a w y n ik aj c y ch z w y p ad k u sam ochodow ego przeciw ko p ra c o d a w c y 12, czy te 9 P rz ep is te n n a w i z u je do zn an ej u ch w a y Ca ej Izb y C yw ilnej S.N. z r. (N P 12/1957, s. 133). P o r. zam ieszczon tam e glosû Z. R adw a±skiego co do p rz e s a n e k sto so w a n ia a rt. 166 k.z. 10 P o r. np. orzecz. S.N. z r. (OSN z r. 1959, s. 66). 11 P o r. np. GKA z 25.IV.1956 r. (PiP 7ù8/1957, s. 29). 12 T ak orzecz. S.N. z r. (O SPiK A 9/1958, poz. 222) i S. Garlicki: O dpow ied zialn o µ cyw ilna za nieszczû liw e w ypadki, W arszaw a 1959, s. 149.

6 24 Andrzej Rembieli±s k i N r 10 (82) ty lk o szk¾d n a zd row iu i ciele.13 W lite ra tu rz e p o stu lo w an o zn iesien ie ty c h r¾ nic de lege ferenda i ujed n o licen ie p o d staw y odpow iedzialno ci za w y p ad ek sam ochodow y b Ûd cy jednocze nie w y p ad k iem w z a tru d n ie n iu.14 P o d k re la n o r¾ w nie w orzecznictw ie, e je eli w y p ad k o w i uleg p racow n ik, a w a cicielem s a m ochodu n ie b y p raco d aw ca, to praco w n ik o w i p rz y s u g u j roszczenia z a rt. 24 p rzeciw ko p racodaw cy, a z a rt. 153 k.z. p rzeciw ko w a cicielo w i,15 oraz e je eli p ra c o w n ik jed zie p o jazd em p raco d aw cy w c h a ra k te rz e p asa era, to odpow ied zia l no µ o p iµra siû a rt. 152 i 153 k.z.15 W dw ¾ch o statn ich w y p a d k a c h an alo g iczn ie n ale a o b y stosow aµ p rzep isy a rt. 435 i 436 k.c. S koro kodeks cy w iln y n ie da odpow iedzi n a pow y sze w tp liw o ci, to nale y u zn aµ za obow i zuj ce rozstrzygniûcie, k t¾ re zn alaz o w y raz w u chw a le S d u N ajw y szego z r. (O SNCP 11/1963, poz. 236), w ed u g k t¾ re j art. 24 d e k re tu w y cza w sto su n k u do uspo ecznionego z a k a d u p ra c y w zm o on odpow iedzialno µ z a rt. 152 ù 153 k.z., o p art n a zasadzie ryzyka. R ozw i zanie to je st a k tu a ln e r¾ w n ie n a g ru n cie k o d eksu cyw ilnego. U trz y m a n ie w m ocy a rt. 24 d e k re tu p rzes d za o w y czen iu sto so w an ia p rzep is¾ w a rt. 435 ù 436 k.c., je eli w y p ad k o w i uleg k iero w ca lu b in n y p raco w n ik uspo ecznionego z a k a d u p racy. N ale y te p rzy j µ, e dotyczy to szk¾d ta k osobistych, ja k i rzeczow ych, poniew a ro zg ran iczen ie re ym ¾w odpow iedzialno ci w zale no ci od ro d z a ju szkody w p ro w ad zi o b y n ad m iern e k o m p lik acje, ty m b a rd z ie j e o sta tn io ù ja k to zostanie ni ej w y k azan e ù r¾ n ica m iûdzy ty m i re y m am i zaciera siû sto p n io w y coraz b ard ziej. W ypada w reszcie podkre liµ, e n a ru sz e n ie p rzep is¾w o ru c h u p o jazd ¾ w m echanicznych, a ty m sam y m o n a le y ty m sta n ie tech n iczn y m u yw anego p o jazd u, stan o w i zaw sze n a ru sz e n ie przez d y sp o n u j cy sam ochodem zak a d p ra c y obow i zk¾w dotycz cych ycia i zd ro w ia p rzew o onych p raco w n ik ¾ w, co p o w oduje jego odpow iedzialno µ n a p o d staw ie a rt. 24 d e k re tu.17 C zy sy tu a c ja p o szk o d o w an eg o -p raco w n ik a je st gorsza od sy tu a c ji in n y c h poszk o d o w an y ch w w y p adku sam ochodow ym? N a p ierw szy rz u t oka w y d a je siû, e ta k, skoro odpow iedzialno µ n a zasadzie ry zy k a je s t n iezale n a od w in y c z y je j k o lw iek, n a to m ia st n a g ru n cie a rt. 24 d e k re tu p raco w n ik je s t o b ow i zany u d o w odniµ w in Û p o leg aj c n a n aru szen iu p rzepis¾w dotycz cych b ezp iecze± stw a i h ig ien y p racy. R ¾ nica b y ab y zatem isto tn a, gdyby n ie to, e o statn io p o ja w i y siû w n au ce polskiej pogl dy zm ierzaj ce do o b iek ty w izacji odpow iedzialno ci p raco d aw cy przez odej cie od konieczno ci u sta la n ia su b iek ty w n y ch elem en t¾ w w in y i p rzesu n iûcia jej w p aszczyznû ry zy k a. P o g l d y te sp ro w a d z a j siû do stw ierd zen ia, e n a g ru n cie a rt. 24 w y starczy o b iek ty w n e n a ru szen ie przepis¾w, a n a d to e je eli w y p ad ek w z a tru d n ie n iu je st spow odow any przez in n eg o p raco w n ik a, to za niego p racodaw ca odpow iada jak o prze o ony, odpow iedzialno µ zafc za podw ad n eg o o p iera siû n a ry z y k u T a k W. 'Warka o: La resp o n sab ilitú..., op. cit., s. 20ù21; W. Czach¾rski: Z a ry s p raw a zobow i za±, W arszaw a 1963, s i* T ak A. Szpunar w c y to w an ej ju glosie (P ip 11/1962). 15 T ak. orzecz. S.N. z 3.V.1961 r. (OSPiKA 5/1962, poz. 123). J½ T ak c y to w a n e orzecz. S.N. z 5.IX.1961 r. z glos A. S zp u n ar a. 17 T ak orzecz. S.N. z 7.V.1962 r. (OSPiKA 10/1963, poz. 248). i Z w o len n ik ie m te j tezy je s t w szczeg¾lno ci W. Warka o: W in a osoby p ra w n e j n a' tle p ro b le m a ty k i o d pow iedzialno ci odszkodow aw czej d elik to w ej i u b ezp ieczen io w ej, N P 12/1961, s. 174 i n ast.; glosa do orzecz. S. N. z 7.IV.1962 r. (PiP 12/1963, s. 967), glosa do orzecz. S.N. z 30.VII r. (OSPiKA 11/1961, poz. 313). P o r. te glosû S. G a r l i c k i e g o d o orzecz. S.N. z 2.X.1961 r. (O SPiK A 4/1963, poz. 100).

7 N r 10 (82) O dpow iedzialno µ za w y p a d ki sam ochodow e w kod. cyw. 25* P ra k ty k a s dow a p o tw ierd za s uszno µ te j k o ncepcji. Je eli zatem w y p adkow i sam ochodow em u ulegnie p raco w n ik uspo ecznionego z a k a d u p racy, to o d pow iedzialno µ ù m im o odm iennej fo rm aln ie p o d staw y p ra w n e j ù bûdzie m ia a p r a k tycznie c h a ra k te r o b iek ty w n y i n iezale n y od w in y (a p rz y n a jm n ie j je j e le m e n tu subiektyw nego) osoby odpow iedzialnej. i i i 1. N ajw a niejsza zm iana, ja k w p ro w ad zi kodeks cy w ilny, dotyczy o k re le n ia osoby odpow iedzialnej. K odeks zobow i za± w a rt. 152 º 1 i 153 º 1 w i za odpow iedzialno µ n a za sa dzie ry zy k a z osob w a ciciela sam ochodu. W ten spos¾b p ra w n y sto su n e k w asno ci p rzes dza o podm iotow ej stro n ie odpow iedzialno ci, w y j w szy w y p ad ek przew id zian y w a rt. 153 º 2 k.z. R ozw i zanie p rzy jûte w k.z. by o ch a ra k te ry sty c z n e w zasadzie d la p ra w a p o l skiego. W in n y ch sy stem ach odpow iedzialno µ w i e siû n ie z fo rm a ln y m p ra w e m, lecz z fak ty czn y m w y k o n y w an iem w ad ztw a n a d sam ochodem. P rzy k adow o m o n a tu w ym ieniµ obow i zuj c w N R F u sta w Û z 19.XII.1952 r.; gdzie o d p o w iad a H alter, a rt ust. 1. k.c., gdzie odpow iada gardien, czy a rt. 90 zasad u sta w o d a w stw a cyw ilnego ZSRR lub u sta w Û a u stria c k z r., o b ci aj c odpow iedzialno ci p osiadacza sam ochodu. R ozw i zanie p rz y jû te w kodeksie zobow i za± m ia o sw oje d obre i z e stro n y. D obre, bo u staw a sam a w y raƒnie p rzes d za a, k to za w y p ad ek odpow iada, i n ie pozo staw ia a adnych w tpliw o ci, jak ie m og yby siû n a su w a µ p rzy o k re len iu osob y posiadacza. Z e, bo odpow iadaµ p o w in ien n ie ten, k o m u p rzy s u g u je fo rm a ln e p raw o, ale ten, k to m a m o no µ u y w an ia, d y sp o n o w an ia i k o n tro li n a d sa m o chodem. P ro je k t kodeksu cyw ilnego z ro k u 1962 (podobnie ja k i poprzed n ie p ro je k ty ) dokona w ty m w zglûdzie zasadniczej zm iany, z a stû p u j c pojûcie w a ciciela p o jûciem samoistnego posiadacza sam ochodu. K odeks cyw ilny p rz e j to rozw i zanie. Z godnie z art. 336 kodek su posiadaczem sam o istn y m je st ten, k to rzecz fa k ty czn ie w ad a ja k w a ciciel. K odeks zatem z a stû p u je p o jûcie posiadacza rzeczy z a rt. 296 º 1 p r. rzecz, pojûciem sam o istn eg o posiadacza, p o d k re la j c w y k sz ta con w d o k try n ie zasadû, e tak ie p o siad an ie o d p o w iad a tre c i p ra w a w asn o ci.19 N ato m iast zam iast p o siad an ia p ra w z a rt. 296 º 2 p r. rzecz, kodeks w p ro w ad za p o siad an ie zale ne. P osiadaczem zale nym rzeczy je s t ten, k to n i fa k ty c z n ie w ad a, m a j c po te m u praw o, z k t¾ ry m czy siû o k re lo n e w ad ztw o n a d cudz rzecz (art. 336 zd. 2). P rzep ro w ad zen ie szczeg¾ ow ego ro zr¾ n ien ia m iûdzy p o siad an iem rzeczy a p o siad an iem sam o istn y m o raz m iûdzy p o siad an iem p ra w a p o siad an iem zale nym przek racza o b y ra m y n in iejszej p racy. N ato m iast ro zr¾ n ien ie m iûdzy p o siad an iem zale nym a w ad z ro zporz dzania w ro zum ien iu a rt. 153 º 2 k.z. nie je s t ta k bard zo istotne, p oniew a ù ja k to ju w y ja n io n o ù w n a u c e (o czym ni ej) zm ian a p rzepro w adzana w kodeksie n ie m a c h a ra k te ru zasad n iczeczego. K o n sek w en cje now ego ro zw i zan ia n ie s zb y t d alek o id ce. Ju n a g ru n cie k o d ek su zobow i za± a rt. 153 º 2 p ow a nie ogran icza fo rm a ln p rzes an k Û w asn o ci n a rzecz fak ty czn ej m o no ci ro zp o rz d zan ia sam ochodem. W w ietle k o d ek su cy 19 P o r. J. Wasilkowski: Z ary s p ra w a rzeczow ego, W arszaw a 1963, s. 61; M. R a i a c z- -Krzy anowska: P o siad a n ie w p ro je k c ie k o d e k su cy w iln eg o, P ip 7/1960, s. 103.

8 26 Andrzej Rembieli±ski N r 10 (82) w iln eg o sam o istn y m posiadaczem bûdzie z re g u y w a ciciel sam ochodu, poniew a p o siad an ie je st n ajczû ciej p rzejaw em w y k o n y w an ia u p ra w n ie ± w a ciciela. B o g ata p ro b lem aty k a dotycz ca p o r¾ w n an ia ro zw i za± k o d ek su zobow i za± z p ro je k te m z ro k u 1962, k t¾ re w zasadzie p rz e j k o d ek s cyw ilny (w p ro w ad zaj c jed y n ie p o jûcie p o siad an ia zale nego zam iast p o jûcia p o siad an ia niesam o istn e- go), zosta a w y czerp u j co om ¾w iona w lite ra tu rz e.20 W y starczy tu podkre liµ, e dotychczasow y dorobek o rzecznictw a i n a u k i zn ajd zie p e n e zasto so w an ie r¾ w n ie n a g ru n cie now ego kodeksu, w szczeg¾lno ci w z a k re sie u n o rm o w an y m obecnie w a rt. 436 º 1 zd. 2 co do odpow iedzialno ci p o siad acza zale nego (najem cy, u y t kow nika) oraz co do odpow iedzialno ci sam oistnego p o siad acza na zasad ach og¾ln y ch lu b odpow iedzialno ci w sp¾ posiadaczy. T rzeba jeszcze dodaµ, e kodeks nie p rz e j sfo rm u o w an ia a rt. 153 º 2 zd. 2 k.z., je d n ak e je s t rzecz oczyw ist, e w w ietle p rzepis¾w kodeksu o p o siad an iu z odziej, ja k o posiadacz sam oistny, b Ûdzie odpow iadaµ n a podstaw ie a rt. 436 k.c. R ¾w nie fa k t sam ow olnej jazdy k ie ro w cy nie zw olni sam oistnego posiadacza, p oniew a jazd a ta k a nie oznacza u tra ty p o siad an ia N ale y jeszcze zw r¾ciµ uw agû n a okre len ie pod m io to w ej stro n y odpow iedzialno ci w ted y, gdy osob odpow iedzialn nie je st osoba fizyczna. K onieczno µ ta w y n ik a st d, e w w iûkszo ci w y p ad k ¾ w k o rz y sta j z sam ochod¾w jed n o stk i u sp o ecznione (p rzed siûb io rstw a pa± stw o w e, in sty tu cje, sp ¾ d zieln ie itp.), a tak e st d, e w p rzeciw ie± stw ie do kodek su zobow i za±, gdzie o d p o w iad a i w a ciciel p rzed siûb io rstw a, i w a ciciel sam ochodu, kodeks cy w iln y w obu w y p ad k ach inaczej o k re la osobû odpow iedzialn. R ozr¾ nienie to prow adzi do n a stûp u j cy ch w n io sk ¾ w : p o jûcie sam oistnego posiad acza w w y ej podanym ro zu m ien iu nale y zarezerw o w aµ ù poza osobam i fizycznym i ù d la ty ch jed n o stek (tak uspo ecznionych, ja k i n ie uspo ecznionych), k t¾ re n ie s p rzed siûb io rstw em lu b zak adem w ro zu m ien iu art. 435 º 1 k.c., a w iûc d la w szelkiego ro d zaju in sty tu cji, sto w arzy sze±, sp¾ dzielni, zw i zk¾w itp. Z a sam o istn y ch posiadaczy n ale y r¾w nie u w a aµ p rzed siûb io rstw a lu b zak ady w p ra w ia n e w ru c h za pom oc si przyrody, ale ty lk o te (jak np. p rzed siûb io rstw a pro d u k cy jn e), d la k t¾ ry ch p o s ugiw anie siû sam o ch o d am i sta n o w i e lem en t uboczn y obok zasad n iczej i p ro d u k cy jn ej dzia alno ci. Je d n o s tk i te p o w in n y byµ tr a k to w a n e ta k sam o jak in d y w id u aln i posiadacze sam ochod¾w i o d p o w iad aj nie za ru c h przed siûb io rstw a, lecz za ru ch poszczeg¾lnego pojazdu. N ato m iast je li chodzi o p rzed siûb io rstw a, k t¾ ry ch zasadnicz fu n k c j je st d zia aln o µ k o m u n ik acy j n a (M FK, PK S), to odpow iad aj one nie za ru c h poszczeg¾lnego pojazdu, lecz za ru c h p rzedsiûb io rstw a jak o ca o ci, i w a ciw ie d la n ich k o d ek s cyw ilny ù podobn ie ja k i dla w szystkich innych p rzed siûb io rstw w p ra w ia n y c h w ru c h za pom o c si p rzy ro d y poza sfe r odpow iedzialno ci sam ochodow ej ù w p ro w ad za pojûcie osoby prowadz cej przedsiûbiorstwo lub zak ad na w asny rachunek (art. 435 º 1 k.c.). O znacza to n aw i zan ie do a rt. 152 º 2 k.z., w y j t kow w iûc zasad Û tego przep isu kodeks cyw ilny p rz y jm u je ja k o regu Û. Jest to w y ra z og¾lnej ten d en c ji w y elim in o w an ia k ry te riu m fo rm aln e g o n a rzecz k ry te riu m, w k t¾ ry m odpow iedzialno µ p o w inna ponosiµ osoba m a j c a fa k ty czn m o 20 Szczeg¾ ow ej an alizie p odda te p ro b lem y A. Szpunar: L e g ity m a c ja b ie rn a przy o d p o w ied zialn o ci za w y p a d k i sam ochodow e, ä P a le s tra ö 5/1963, s. 6ù15. Z g ad zaj c siû z w y w o d am i a u to ra, odsy am do te j p ra c y je d y n ie celem u n ik n iû c ia zb Ûd n y ch p o w t¾ rze± (poruszam ty lk o pew ne zagadnienia szczeg¾lne). 21 T ak sam o ja k nie oznacza p rz e j c ia na k ie ro w c Û w ad zy ro z p o rz d z a n ia sam ochodem òw m y l u ch w a y C a ej Izby C yw ilnej S.N. z 29.X.1960 r. (O SPiK A 9/1961, poz. 258), k t¾ ra w ty m zak resie zachow uje sw aktualn o µ.

9 Nr 10 (82) O dpow iedzialno µ za w y p a d ki sam ochodow e w kod. cyw. 27 no µ d ysponow ania p o jazd em b dƒ przez sam o istn e posiadanie, b d ƒ ù ja k w osta tn im w y p adku ù p rzez p ro w ad zen ie p rzed siûb io rstw a lub z a k a d u n a w a sn y r a ch u n ek. R ¾w nie jed n ak i ta zm ian a nie m a, ja k siû w y d aje, c h a ra k te ru ra d y k a ln e g o, p rz y n a jm n ie j je li chodzi o p rzed siûb io rstw a lu b zak a d y p a± stw o w e w y p o sa o n e w osobow o µ p ra w n. B Ûd to z reg u y te sam e jed nostki, k t¾ re o d p o w iad a y pod rz dem kodeksu zobow i za± ja k o äw a cicieleö z ra c ji sp raw o w an ia n arz d u n a d sam ochodem, ja k o pow ierzonym im sk ad n ik iem m ien ia pa±stw ow ego. K o d ek s ro zstrzy g n jedynie teorety czn k w estiû odpow iedzialno ci p rzed siûb io rstw lu b in n y c h organizacji pa± stw o w y ch, k t¾ re nie bûd c w a cicielam i p o jazd ¾ w (w m y l zasad y jedno ci fu n d u sz u w asno ci pa± stw o w ej)22, o d p ow iada y ja k w a ciciele z a rt. 152ù 153 k.z. N a g ru n cie kodeksu cyw ilnego s one bez w tp ie n ia sa m o istn y m i posiadaczam i sam ochodu b dƒ prow adz cym i p rzed siûb io rstw o lu b z a k a d na w a sn y ra ch u n ek, sto su n k i za w asno ciow e p rzesta y odgryw aµ zasad n icz rolû. 3. N ie ulega zm ianie k w estia odpow iedzialno ci kierow cy. T ak ja k n a g ru n c ie k.z. (art. 134), r¾ w n ie i obecnie odpow iadaµ on m o e ty lk o n a zasadzie w in y (art. 415 k.c.), chyba e k ierow ca nabûdzie sam oistne posiad an ie sam ochodu w sk u te k jeg o kradzie y. W ¾w czas bow iem ù podobnie jak w w y p ad k u k rad zie y przez oso b Û trzeci ù n a stû p u je u tra ta posiad an ia przez posiadacza sam oistnego, a z n i odpow iedzialno µ n a zasadzie ryzyka, k t¾ ra przechodzi n a k ie ro w c Û 23. N iem n iej je d n a k odpow iedzialno µ kierow cy w obec poszkodow anego r¾ w n ie w obecnym s ta n ie p raw n y m bûdzie m ia a c h a ra k te r w y j tk o w y, jak o w ysoce d la niego ù ze w zglûd u n a tru d n y czûstokroµ dow ¾d w iny, a tak e znikom z re g u y m o liw o µ ci g n iûcia odszkodow ania ù n iekorzystna. N ajczû ciej bûdzie on odpow iada cznie z posiadaczem sam o istn y m, i to solid a rn ie w m y l a rt. 441 º 1 k.c. N a g ru n cie k.z. so lid arn o µ w y n ik a a z a rt T ak ie ro zw i zanie by o m o liw e ty lko dziûki tem u, e w a ciciel sam o ch o d u b y jednocze nie prze o onym kiero w cy -p o d w ad n eg o i o d pow iada r¾ w n ie i a rt. 145 k.z. W b ra k u tego sto su n k u a rt. 146 k.z. m ¾g w ej µ w zasto so w an ie ty lk o w drodze analogii, poniew a dotyczy odpow iedzialno ci os¾b w y m ienio n y ch w p rzep isach p o przedzaj cych, tj. w a rt. 134 ù 145, n a to m ia st w a ciciel odpow ia d a z art. 152 lu b 153 k.z. P o d staw so lidarno ci nie m ¾g byµ te ù je eli szkodû w y rz d zi ty lk o k ierow ca ù. art. 137 k.z., poniew a p rzep is te n m ¾ w i o szkodzie w y rz d zo n ej w sp¾lnie przez k ilk a os¾b. P o n ad to p rzep is te n doty czy odpow iedzialno ci n a zasadzie w iny, gdy tym czasem w a ciciel sam o ch o d u od p o w ia d a n a zasadzie ryzyka. T ak w iûc r¾ w n ie i tu ta j m o liw a b y a ty lk o do µ szero k a analogia. O becnie a rt. 441 º 1 k.c. w p ro w ad za so lid arn o µ w k a dym w y p adku, gdy k ilk a os¾b ponosi odpow iedzialno µ za szkodû w y rz d zo n czynem niedozw olonym, a w iûc niezale nie od ro d z a ju odpow iedzialno ci delik to w ej, od sto su n k ¾ w p ra w n y ch cz cych te osoby oraz niezale nie od tego, czy szkoda zo sta a w y rz d zo n a w sp ¾ ln ie, czy te nie., Z a szkodû w yrz dzon sam o istn em u posiadaczow i (uszkodzenie sam o ch o d u w w y p ad k u ) kiero w ca zgodnie z dotychczasow ym orzecznictw em, k t¾ re w d alszy m c i g u pozostaje a k tu aln e, odpow iada e x co n tra ctu.2i B Ûdzie tu m ieµ zasto so w an ie 22 p o r. co do teg o zag ad n ien ia M. Madey: S to su n k i w asno ciow e p rz e d siû b io rstw p a ± stw ow ych, W arszaw a 1964, s. 123 i nast. 23 w ty m zak resie ak tu alno µ zachow uje cytow ana u chw ala z 29.X.1960 r. 24 P o r. A. Szpunar: W y rz dzenie szkody przez k ilk a os¾b, P ip 2/1957, s T ak np. orzecz. S.N. z 18.VII.1957 r. (PiP 10/1958, s. 684) i orzecz. S.N. z 27.IX.1960 r. <OSN 11/1962, poz. 43).

10 28 Andrzej RembleltAski N r 10 (82) a rt. 471 k.c., o d p o w iad aj cy tre c i a rt. 239 k.z. K iero w ca bûdzie zw olniony od odpow iedzialno ci, je eli np. z w raca u w agû n a tru d n e w a ru n k i jazdy, a m im o to o trzy m a polecenie w y jazd u,2' n a to m ia st bûdzie o d pow iadaµ p rz y n a jm n ie j w czû ci, je eli m im o zm Ûczenia n ie odm ¾w i p ro w ad zen ia sam ochodu.2æ 4. S am o istn y posiadacz sam ochodu bûdzie odpow iad aµ zgodnie z a rt. 436 º 1 k.c. n a zasadzie ry z y k a tak e w ted y, gdy k o rzy sta z p o jazd u n ie w celach w a sn y c h. M a to m iejsce w ¾w czas, gdy z b ra k u s u bow ych sam ochod¾w osobow ych w je d n o stk a c h o rg an izacyjn y ch a d m in is tra c ji p a±stw o w ej, g o sp o d ark i u sp o eczn io n ej i o rg an izacji spo ecznych u yw a siû w sp ra w a c h s u bow ych sam ochod¾w osobow ych stan o w i cy ch w asn o µ osobist p ra c o w n ik ¾ w 28 za zw ro tem w a cicielo w i koszt¾w u ycia pojazdu. W te j sy tu acji, m im o e pojazd s u y celom s u b o w y m, n ie n a stû p u je u tr a ta sam o istn eg o p o siad an ia, ta k ja k n a g ru n cie a rt. 153 º 2 k.z. n ie n a stû p o w a a u tr a ta w ad zy ro zporz d zan ia sam ochodem, w zw i zk u za z ty m cel ja z d y je s t ju obojûtn y. P odobnie ja k k o rz y sta n ie z sam ochodu s u bow ego d la cel¾w p ry w a tn y c h,29 ta k sam o k o rzystanie z sam o ch o d u p ry w a tn e g o d la cel¾ w s u b o w y ch n ie m o e w y czyµ zaostrzonej odpow iedzialno ci sam oistnego p o sia d an ia. 5. P o n iew a a rt. 437 k.c. p ra w ie dos ow nie p o w t¾ rzy tre µ a rt. 155 k.z., p rz e to a k tu a ln y p o zo staje pro b lem ro zr¾ n ien ia um ow nego p rzen iesien ia u p ra w n ie ± d o d y sp o n o w an ia sam ochodem przez o ddanie go w p o siad an ie zale ne (art. 436 º 1 zd. 2 k.c.) od um ow nego p rzeniesienia n a in n osobû odpow iedzialno ci za w y p a d e k (art. 437 k.c.). Z w r¾cenie u w agi n a to zagad n ien ie w y d a je siû konieczne, p o n iew a w dotychczasow ym orzecznictw ie n a tle art. 153 º 2 i 155 k.z. ro zr¾ n ien ie to n ie by o dostrze one, co z kolei p ro w adzi o do p ew n y ch nieporozum ie±. O t¾ w orzeczeniu z r.. (O SPiK A 12/1961, poz. 34) S d N ajw y szy p rz y j, e um ow a, m oc k t¾ re j w sp¾ w a ciciel sam ochodu oddaje d ru g iem u w sp ¾ w a cicielow i p ojazdu n a jego w a sn y ra c h u n e k i niebezpiecze±stw o, p o w in n a b y 6 ocen iana n ie z p u n k tu w id zen ia a rt. 153 º 2 k.z., lecz w ed u g a rt. 155 k.z. i ja k o ta k a je s t ona z m ocy a rt. 41 p.o.p.c. niew a n a. S tan o w isk o to p o d d a s u sz n e j k ry ty c e S zp u n ar w glosie do tego orzeczenia p o d k re la j c, e odpow iedzialno µ pow in ien ponosiµ ten, k to d y sp o n u je sam ochodem, osi ga korzy ci z ru c h u p o ja z d u i sp ra w u je n ad n im k o n tro lû, osob za t n ie zaw sze m u si byµ w a ciciel s a m ochodu, je eli u p ra w n ie n ia te p rzeni¾s u m o w n ie n a in n osobû. P o g l d te n n ale y p rzy j µ ta k e n a g ru n cie k o d eksu cyw ilnego r¾ w n ie w te d y, gdy n ie chodzi o w sp ¾ w a cicieli czy w sp ¾ posiadaczy pojazdu. W zasadzie k a d a um ow, m oc k t¾ re j posiadacz sam o istn y oddaje sam och¾d w p o siad an ie zale ne, z a w ie ra w sobie e lem ent w y czen ia odpow iedzialno ci posiadacza sam o istn eg o, 20 T ak orzecz. S.N. z 29.IX r. (OSN 11/1962, poz. 45). 27 T ak. orzecz. S.N. z 9.X.1961 r. (RPEiS III/1962, s. 384). 28 Z asad y ta k ie g o k o rz y sta n ia re g u lu je zarz d zen ie M in istra T ra n sp o rtu D ro g o w eg o i L otniczego z 25 czerw ca 1956 r. w sp raw ie u yw ania sam ochod¾w p ry w atn y ch w sp raw ac h s u bow ych (MP N r 59, poz. 723). 29 p o d sta w p ra w n u yczenia sa m o ch o d u p ra c o w n ik o w i je s t 8 11 u st. 2 z a rz d z e n ia M in istra K o m u n ik a c ji z 28.XI.1957 r. w sp ra w ie g o sp o d a ro w a n ia p o jazd am i sa m o ch o d o w y m i i zasad ich u y w an ia (MP N r 90, poz. 171). A k tu a ln e w ty m z ak resie p o zo staje orzecznictw o- s dow e (np. orzecz. S.N. z 11.V III.1956 r. ù OSN 1/1957, poz. 28) i arb itra o w e (np. GKA z 11.X.1960 r. ù O SPiK A 3/1961, poz. 64), w ed u g k t¾ re g o u ycze n ie p raco w n ik o w i przez p rz e d siû b io rstw o sa m o ch o d u w ra z z k ie ro w c za zw ro tem k o sz t¾ w b e n zy n y dla je g o o so b isty c h cel¾w nie oznacza o ddania sam ochodu tej osobie na je j w asny rach u n ek i niebezp iecze± stw o, choµby n aw et ta k postan o w io n o w um ow ie. T eza ta m a analogiczne zastosow anie na g ru n cie a rt. 436 º 1 zd. 2 k.c. O ddanie, o k t¾ ry m m ow a, n ie je st oddaniem w posiadaniezale ne.

11 N r 10 (82) odpowiedzialno µ za wypadki samochodowe w kod. cyw. sk o ro zam iast niego odpow iad a posiadacz zale ny. C hodzi je d n a k o to, e to w y czenie n ie jest elem en tem w y cznym tre c i um ow y, p rzeciw nie, je s t ono z ja w isk iem w t¾ rn y m i n astû p stw e m p rzen iesien ia w drodze um ow y p o sia d a n ia sam o chodu (art. 436 º 1 zd. 2 k.c.). N ato m iast w a rt. 437 (tak ja k w a rt. 155 k.z.) chodzi o w y czenie odpow iedzialno ci sam o istn e, n ie zw i zan e z p rzen iesien iem posia d a n ia ; tu ta j je s t ono jed y n y m elem en tem um ow y. D latego te ty lk o ta k a u m o w a bûdzie n iew a n a z m ocy a rt. 437 w zw i zk u z a rt. 58 º 1 k.c. IV A rty k u 436 º 2 k.c. p ra w ie dos ow nie ù z w y j tk ie m p ew n y ch d ro b n y ch zm ian re d a k c y jn y c h ù p o w t¾ rzy tre µ a rt. 154 º 1 i º 2 k.z., u trz y m u j c w te n sp o s¾b w y j tk o w odpow iedzialno µ n a zasadzie w in y (art. 415 k.c.) w sto su n k a c h w zajem n y ch m iûdzy p osiadaczam i w razie zd erzenia siû m ech an iczn y ch rodk¾w k o m u n ik acji p o ru szan y ch za pom oc si p rzy ro d y o raz w ra z ie p rzew o zu z grzeczno ci. W ty m z a k re sie zatem w y starczy odw o aµ siû do dotychczasow ego d o ro b k u n a u k i i orzecznictw a, k t¾ re zach o w u j p e n y w alo r i a k tu a ln o µ r¾ w n ie pod rz d e m now ego k o d ek su cyw ilnego. v O koliczno ci w y czaj ce odpow iedzialno µ u staw o d aw ca u k sz ta to w a w now ym k o d e k sie cy w ilnym analogicznie ja k w a rt. 152 º 1 k.z. W art. 435 i 436 s n im i: w in a poszkodow anego, w in a osoby trz e c ie j i si a w y sza. R ¾w nie co do pojûµ nie jest konieczna w ty m m iejscu bli sza ich a n a liza, poniew a zach o w u je sw ak tu aln o µ to, co zosta o n a te n te m a t dotychczas pow iedziane w n a u c e i w orzecznictw ie. W ypada jed y n ie zw r¾ciµ u w ag Û n a p ew ne zm ian y red a k c y jn e, k t¾ re m oim zd an iem m og siû przy czy n iµ do u su n iûcia pew nych w tp liw o ci teo rety czn y ch w y stûpuj cych n a tle a rt. 152 º 1 k.z. 1. N a tle tego o statn ieg o p rzep isu m og a istn ieµ w tp liw o µ co do zn aczenia s ow a ä w y czn ieö, a w szczeg¾lno ci, czy te rm in ten dotyczy ty lk o w in y poszkodow anego, czy te r¾ w n ie i si y w y szej. W szczeg¾lno ci W a rk a o 30 tw ierd zi, e nie odnosi siû on do si y w y szej, p oniew a p rzy za o eniu z ew n Ûtrzn o ci je j d zia an ia szkoda n ie b y ab y zw i zan a z ru c h e m sam ochodu ja k o je j przyczyn. P ogl d przeciw n y m o na by o oprzeµ n a za o eniu, e w y czno µ w a rt. 152 º 1 k.z. dotyczy nie w iny, lecz przyczyny szkody, a przy czy n t ù obok w in y poszkodow anego lu b osoby trzeciej ù m og aby byµ si a w y sza. Z w i zek z ru c h e m sam o chodu n ie n iw eczy by te j w y czno ci p rzy za o eniu, e ru c h te n je s t p rz e s a n k o dpow iedzialno ci, a n ie przy czy n p o r¾ w n y w aln z p rzy czy n am i eg zo n eracyjn ym i. S fo rm u o w an ie a rt. 435 º 1 k.c. k adzie k res ty m rozbie no ciom. W y n ik a z n ie go, e s ow o ä w y czn ieö odnosi siû ty lk o do w in y poszkodow anego i osoby trz e ciej, a n ie do si y w y szej. T ak ie ro zw i zan ie je st n a jz u p e n ie j tra fn e, p oniew a si a w y sza ja k o okoliczno µ zw aln ia j c a m a n a tu rû o d rûb n i z pozosta ym i p rzyczynam i je s t n iep o r¾ w n y w aln a, n ie m o na zatem oceniaµ je j d z ia a n ia k ry te ria m i p rzy d a tn y m i d la w in y poszkodow anego lu b osoby trzeciej. äw y czno µö je st zro zu m ia a i konieczna p rzy d zia an iu os¾b, ty lk o ta m bow iem w y stû p u je p ro blem p o r¾ w n y w an ia przyczyn i ich zbiegu, b ad an ia, czy p rzy czy n a je s t w y czna, czy te nie. N ato m iast si a w y sza jako ä zdarzenie pochodz ce z zew n trz. 30 w. w arka o: La resp o n sab ilitú..., op. cit., s. 11 oraz O d p ow iedzialno µ odszkodow aw cza, op. cit., s. 183ù184.

12 30 Andrzej Rembieli±ski N r 10 (82> n adzw y czajn e, n ieu ch ro n n e, k t¾rego n ie m o na przew id zieµö, teg o p ro b le m u w og¾le nie dopuszcza: sam a w sobie ù na g ru n cie te o rii obiek ty w n ej ù z a k a da ona w y czno µ d zia ania, a je eli obok w y stû p u je in n a przyczyna, to o sile w y szej w og¾le n ie m o na m ¾w iµ. In n y m i s ow y, si a w y sza albo istn ie je i w te dy p o w oduje w y czenie odpow iedzialno ci, albo nie is tn ie je i w tedy p o w o d u je pe n odpow iedzialno µ. T rzeciej drogi ù m o liw ej p rzy d zia an iu os¾b w p o staci o bni enia odszkodow ania p rzy w in ie poszkodow anego ja k o je d n e j z przyczyn szkody lu b w postaci re g re su do osoby trzeciej w razie jej w in y ja k o je d n e j z p rz y czyn szkody 31 ù przy sile w y szej nie m a. 2. Is tn ie j c y od la t sp¾r, czy w a rt. 152 º 1 k.z. chodzi o w y czn przyczynûszkody, czy te o w y czn w in Û poszkodow anego, bûdzie ù ja k siû w y d a je ù a k tu a ln y w dalszym ci gu pod rz d em k o d ek su cyw ilnego. A rty k u 435 º 1 k.c. p ow t¾rzy o k re len ie z kodeksu zobow i za± i stan o w i w y raƒnie, e szkoda m usi n a st p iµ äw y cznie z w in y ö, a n ie äz w y czn ej w in y öæ poszkodow anego. M o na by s dziµ, e n ie je st to dzie em p rzypad k u. O k re le n ie äw ina w y czn aö by o w ielo k ro tn ie stosow an e w orzecznictw ie i lite ra tu rz e 32, gdzie stw orzona zosta a n aw et äzasada w in y w y czn ejö.33 M im o to okre len ie ow o n ie znalaz o u zn an ia w oczach ustaw odaw cy, podobnie ja k n ie by o ono b ra n e pod uw ag Û w to k u p rac kodyfik acy jn y ch.'14 N ie nale y chyba uw a aµ, eby ustaw o d aw ca uw a a te n pro b lem za n ie is tn ie j cy i eby do r¾ nicy m iûdzy ty m i sfo rm u o w an iam i n ie p rzy w i zy w a ad n eg o znaczenia. N ale y raczej s dziµ, e uzna dotychczasow e o k re len ia za p ra w id o w e, a je eli tak, to jego k o n sek w encj m o e byµ k o ncepcja, w k t¾ re j w y czno µ dotyczy n ie w iny, lecz przyczyny szkody, co z kolei oznacza, e odpow iedzialno µ n ie bûdzie w y czona, je eli w in a poszkodow anego bûdzie w y czna, a obok n iej istn ieµ bûdzie in n a przyczyna, n aw et n ie zaw iniona po stro n ie osoby od p o w ied zialn ej. Je eli m im o to tw ierd zû, e sp ¾ r pow y szy je s t w dal½zym ci gu a k tu alny, to dlatego, e o statn io podniesiono w lite ra tu rz e, i n a g ru n cie a rt. 152 º 1 k.z. zw ro t ustaw o w y dotycz cy tego zag ad n ien ia b rzm ia b y p o p raw n ie, gdyby szkoda p o w sta a äz w y czn ej w in y poszkodow anegoö.35 J e s t to w iûc uw ag a pod adresem sfo rm u o w ania ustaw ow ego, i tow arzysz ca jej a rg u m e n ta c ja bûdzie a k tu a ln a ù w obec jednakow ego b rzm ien ia u staw y ù r¾ w n ie pod rz d em a rt. 435 º 1 k.c. Nie n ale y w reszcie zapom inaµ, e istn ie j jeszcze in n e koncep cje dotycz ce m ocy zw aln ia j cej w in y poszkodow anego, a w szczeg¾lno ci koncepcja szczeg¾lnego ciû aru g atu n k o w eg o te j w in y i ab so rb o w an ia przez n i in n y ch przyczyn szkody.36 Z ar¾w no pod rz dem k.z., jak i now ego kodeksu m o e ona n a su w aµ zastrze en ia ze w zglûdu n a to, e por¾ w n y w an ie przyczyn szkody m o e dotyczyµ okoliczno ci jed n o ro d zajo w y ch, a w iûc w in y poszkodow anego z w in osoby o dpow iedzialnej, ta za o d p o w iad a i bez w iny, a ponad to ze w zglûdu n a to, e ta k jak art. 152 º 1 31 P o r. A. Rembieli±ski: W ina osoby trzeciej ja k o o koliczno µ w y c z a j c a odpow iedzialno µ w a ciciela sam ochodu, N P 4/1964, s P o r. np. orzecz. S. N. z 17.IV.1957 r. (OSN II 1958, poz. *6), orzecz. S.N. z «. V I.1959 r. (NP 6/1960, s. 685); S. Garlicki: O dpow iedzialno µ cy w iln a, op. cit., s. 44, A. S z p u n a r: O dpow iedzialno µ cyw ilna za w ypadki sam ochodow e, N P 12/1955, s T a k W. Warkai o: O dpow iedzialno µ odszkodow aw cza, op. cit., s Je d y n ie p ro jek t z r w art. 741 m ¾w i o w y cznej w in ie poszkodow anego. 35 A. Oliarowicz, W. G¾rski: Z obow i zania ù CzÛ µ szczeg¾ ow a, W arszaw aùp o zn a±, 1964, s W y razicielem je j je s t A. Szpunar: O dpow iedzialno µ cy w iln a za w y p a d k i kolejo w e, N P 11/1960, s o raz glosa do orzecz. S.N. z 13.V I.1960 r. (O SPiK A 7ù8,1961, poz. 204) i do orzecz. S.N. z 18.XII.1961 r. (NP 11/1962, s. 1526).

13 N r 10 (82) K ierow anie rozpraw s dow 31 k.z., r¾ w n ie art. 435 º 1 k.c. nie uzale nia w y czen ia odpow iedzialno ci od sto p n ia w iny. 3. A rty k u 435 º 1 k.c. rozszerza w sto su n k u do a rt. 152 º 1 k.z. pojûcie osoby trzeciej, k t¾ re j w in a, ja k o w y czna przy czyna szkody, p o w oduje w y czen ie odpow iedzialno ci. N a g ru n cie kodeksu zobow i za± je st to osoba, za k t¾ re j czyny w a ciciel nie ponosi odpow iedzialno ci. (N atom iast k.c. p rzy jm u je, e osoby w y m ienione w a rt. 435 º 1 nie ponosz odpow iedzialno ci za osobû trzeci, a zatem nie ty lk o za je j czyny, ale w og¾le za n i nie o d pow iadaj. O sob trz e c i je st w iûc obecnie osoba, k t¾ ra w ad n y m zak resie n ie podlega osobie odpow ied zialn ej nie ty lk o w sferze czyn¾w, ale i w sferze ca o k szta tu sw ej dzia alno ci. Z naczenie te j zm ian y w y k a e dopiero p ra k ty k a. Nie nale y s dziµ, e je st ona zasadnicza, skoro ju pod rz d em k.z. pojûcie osoby trzeciej jest ro z u m ia n e szeroko i n ie zalicza siû do tej k ateg o rii os¾b, za k t¾ re w a ciciel sam ochodu z ja kiegokolw iek ty tu u ponosi odpow iedzialno µ. V I O dpow iedzialno µ æcy w iln a za w y p ad k i sam ochodow e czy siû bezpo rednio z zag ad n ien iem ubezpiecze±. O bow i zuj ce w ty m zak resie a k ty p r a w n e 37 zachow a y sw m oc pod rz d em now ego kodek su 38, a w szczeg¾lno ci pod rz dem p rz e pis¾w ty tu u X V II (art. 805 i nast., n o rm u j ce szczeg¾ ow o um ow Û ubezpieczenia: a rt. 821 i n ast. co do ubezpieczenia odpow ieuzialno ci cyw ilnej, a rt. 821 i n ast. co do u b ezpieczenia n a stû p stw nieszczû liw ych w ypadk¾w ). J a k podniesiono w lite ra tu rz e 39, w chw ili obecnej tru d n o jeszcze m ¾w iµ, ja k i w p yw m o e w y w rzeµ u bezp ieczenie n a ew olucjû zasad odpow iedzialno ci cyw ilnej. M im o 'n iezap rzeczaln ej ro li obu po staci ubezpieczenia g ¾w nie w zak resie ochrony p ra w poszkodow a nego, zn aczenie odpow iedzialno ci cyw ilnej n ie m o e byµ os abione p rz y n a jm n ie j w ted y, gdy szereg ogranicze± lu b w y p ad k i w y czen ia odpow iedzialno ci Z ak adu U bezpiecze± (º 7 i º 16 rozporz dzenia R ady M ini tr¾ w z 1 g ru d n ia 1?61 r.) k w e stiû odpow iedzialno ci cyw ilnej p o zostaw iaj o tw art. 37 U staw a z 2.X II.1958 r. o ubezp ieczen iach o so b o w y ch i m a j tk o w y c h (D?. U. N : 7, poz. 317) i rozporz dzenie R ady M inistr¾w z 1.X II.1961 r. w spraw ie obow i zkow ych ubezpiecze± n astûp stw nieszczû liw ych w ypadk¾w i odpow iedzialno ci cyw ilnej z ru ch u pojazd ¾ w m ech aniczn y ch (Dz. U. N r 55, poz. 311). 38 A rt. V II p k t ^ p rzep is¾ w w p ro w ad zaj cy c h k.c. u c h y li je d y n ie a rt. 8 i 9 o raz w z a k re sie u b ezpiecze± dobrow olnych art. 10 u staw y z 2.X II.1953 r. 39 a. Szpunar: L e g ity m a c ja b iern a..., op. cit., s. 15. STANISúAW WALTOî Problemy kontradyktoryjno ci w procesie karnym K ierow anie rozpraw q sqdowq* I. K a de cieran ie siû przeciw n y ch pogl d¾w, je li m a d o p row adziµ do jak ieg o ra c jo n a ln e g o w y n ik u, m usi byµ u jû te w pew n e form y i poddane przyna.,n n ii * A rty k u ten je st czû ci w iûkszej ca o ci.