Natalia Fabrowska Szkoła oczami uczniów i nauczycieli Wprowadzenie. Współpraca pomiędzy uczniami i nauczycielami jest niezbędnym czynnikiem tworzącym idealne warunki do wszechstronnego rozwoju dziecka oraz do efektywnego nauczania i uczenia się. Rozpoczynając szkołę, wielu uczniów ma w stosunku do niej pozytywne oczekiwania i nadzieje. Podczas dalszej edukacji pojawiają się pierwsze rozczarowania i niezadowolenie. Nauczyciel w swojej codziennej pracy wchodzi w liczne interakcje z innymi podmiotami sytuacji szkolnej. Jednak najważniejsza jest ta relacja, która dotyczy wzajemnego oddziaływania nauczyciela i ucznia. Wielu nauczycieli rozpoczyna swoją karierę zawodową z poczuciem misji i chęcią przekazania wiedzy. Gdy efekty ich pracy są niezadowalające, może pojawiać się rozczarowanie. W takiej sytuacji trudno jest budować pozytywne relacje między nauczycielami i uczniami, które mają wpływ na proces nauczania i uczenia się. Do przeprowadzenia tego badania zainspirował mnie artykuł Anny Wiłkomirskiej pt. Szkoła i nauczyciele w oczach ucznia z Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego 1, która przeprowadziła badanie porównawcze w różnych rodzajach szkół na terenie Warszawy. Niniejsze badanie weryfikuje opinie uczniów na temat placówki, do której uczęszczają, z opiniami ich nauczycieli. Cel badania. Celem niniejszego badania jest zestawienie opinii uczniów na temat szkoły, lekcji i nauczycieli oraz porównanie tych wyników z tym, co myślą na ten temat nauczyciele. Innymi 1 Wiłkomirska A., Szkoła i nauczyciele w oczach ucznia, Wydział Pedagogiczny UW.1997. str. 1
słowy, badanie to miało na celu sprawdzić, jak postrzegają swoją szkołę uczniowie, a co na ten temat myślą nauczyciele. Dane ogólne. Prezentowana analiza jest wynikiem ankiety przeprowadzonej wśród uczniów i nauczycieli szkół podstawowych na terenie powiatu ostrzeszowskiego. Ankiety wypełniano w czterech szkołach wiejskich: Szkole Podstawowej w Szklarce Przygodzickiej, Szkole Podstawowej w Kaliszkowicach Ołobockich, Szkole Podstawowej w Kraszewicach oraz Szkole Podstawowej w Siedlikowie. Ankieta została przeprowadzona w roku szkolnym 2014/2015. Respondenci to uczniowie klas IV-VI oraz nauczyciele pracujący w tych szkołach. Ankiety wypełniło 91 uczniów i 30 nauczycieli. Znalazło się w nich 10 stwierdzeń dotyczących szkoły, lekcji oraz nauczycieli. Ankietowani wartościowali je, posługując się sześciostopniową skalą (zdecydowanie tak, tak, raczej tak, raczej nie, nie, zdecydowanie nie). Ponadto każdy z ankietowanych miał możliwość dopisania własnych spostrzeżeń. Opis i analiza. W ankietach, które wypełnili uczniowie i nauczyciele, znalazły się pytania dotyczące opinii ankietowanych na temat szkoły, lekcji oraz nauczycieli. Odpowiedzi zostały poddane analizie procentowej. Z przeprowadzonego badania wynika, że 88% ankietowanych uczniów lubi chodzić do swojej szkoły. Takie samo zdanie mają wszyscy ankietowani nauczyciele. Co więcej, 90% ankietowanych uczniów stwierdziło, że klasa, do której chodzą, odpowiada im. Ponadto, z analizy ankiet wynika, że uczniowie nie chcieliby zmieniać szkoły. 88% respondentów na pytanie: Czy chciałbyś chodzić do innej szkoły?, odpowiedziało: raczej nie, nie lub zdecydowanie nie. Nauczyciele również twierdzą, że ich uczniowie nie chcieliby zmieniać szkoły. Z analizy tych trzech pytań skierowanych do uczniów i ich nauczycieli wynika, że uczniowie drugiego etapu edukacyjnego mają pozytywny stosunek do placówki, do której uczęszczają. Warto podkreślić, że świadomi są tego również sami nauczyciele, którzy twierdzą, że ich uczniowie mają pozytywne nastawienie do swojej szkoły. Niektórzy z badanych uczniów uzasadnili swoją wypowiedź. Na pozytywną ocenę szkoły ma wpływ miła atmosfera, pozytywne relacje między uczniami a nauczycielami, możliwość uczestniczenia w rożnych wydarzeniach szkolnych, np. wycieczki i szkolne przedstawienia. str. 2
Dalszej analizie zostały poddane pytania, które dotyczyły procesu lekcyjnego. 67% ankietowanych uczniów lubi wszystkie przedmioty, których muszą się uczyć. Analogicznie 66% nauczycieli twierdzi, że ich uczniowie lubią wszystkie przedmioty. Niewielka część ankietowanych deklaruje, że są przedmioty, których nie lubi się uczyć. Wśród przedmiotów, których nie lubią uczniowie, znalazły się: język polski, historia oraz wychowanie fizyczne (1 uczeń). Argumentując swoją odpowiedź, uczniowie zaznaczali, że podczas lekcji muszą robić dużo notatek oraz ilość kartkówek i sprawdzianów jest zbyt duża. Dwoje ankietowanych uczniów zwróciło uwagę na fakt, że mimo tego, iż nie lubią wyżej wymienionych przedmiotów, są świadomi tego, że muszą się ich uczyć. Następne pytanie dotyczyło zmęczenia uczniów po lekcjach. Uzyskane wyniki są przedstawione na poniższym wykresie. Wykres 1. Zmienna "Po lekcjach czuję się zmęczony." Z powyższego wykresu można wywnioskować, że większa część uczniów czuje się po lekcjach zmęczona. 40 z ankietowanych uczniów przyznaje, że po lekcjach nie odczuwa zmęczenia. Ankietowani uczniowie, którzy czują się po lekcjach zmęczeni, to przede wszystkim uczniowie klas szóstych. Kilkoro z nich uzasadniło swoją odpowiedź. Otóż, zmęczenie uczniów powodowane jest dużą ilością godzin lekcyjnych, męczącymi sprawdzianami, monotonią pracy podczas niektórych lekcji. Poza tym nauczyciele zadają dużo prac domowych, dlatego po powrocie do domu uczniowie nie mają zbyt wiele czasu na odpoczynek. str. 3
Kolejny wykres przedstawia opinie dotyczące tego, co nauczyciele sądzą na temat zmęczenia uczniów po lekcjach. Jak można zauważyć z poniższego wykresu, aż 21 z 30 ankietowanych nauczycieli twierdzi, że ich uczniowie po lekcjach nie odczuwają zmęczenia. Można stwierdzić, że nauczyciele nie zdają sobie sprawy z tego, że ich uczniowie mogą po lekcjach czuć znużenie. Wykres 2. Zmienna "Moi uczniowie są po lekcjach zmęczeni." Kolejne pytanie, które dotyczyło procesu lekcyjnego, to pytanie o atrakcyjność zadań rozwiązywanych podczas lekcji. Wykres trzeci prezentuje uzyskane wyniki. Wykres 3. Zmienna Zadania, które rozwiązujemy na lekcji są dla mnie ciekawe. str. 4
Z powyższego wykresu można wywnioskować, że dla 78 z 91 ankietowanych uczniów zadania rozwiązywane podczas zajęć lekcyjnych są interesujące. Tylko 13 uczniów jest zdania, że zadania proponowane przez nauczycieli podczas zajęć, nie są atrakcyjne. Co więcej, żaden z nauczycieli nie stwierdził, że proponuje nieciekawe dla uczniów zadania. Wszyscy ankietowani nauczyciele twierdzą, że zadania rozwiązywane przez uczniów podczas ich zajęć są dla uczniów interesujące. Potwierdzają to również sami uczniowie. Niektórzy z nauczycieli dodali, że dużą popularnością wśród uczniów cieszy się metoda projektu, lekcje prowadzone z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej oraz lekcje, podczas których prowadzone są ćwiczenia praktyczne oraz różnego rodzaju doświadczenia. Następnie uczniowie byli pytani o stopień zadowolenia ze swoich ocen. Aż 79% uczniów twierdzi, że są zadowoleni ze swoich ocen. Wszyscy ankietowani nauczyciele również twierdzą, że ich uczniowie są usatysfakcjonowani swoimi ocenami. Można wywnioskować, że do nauczycieli nie docierają żadne skargi i zażalenia związane z ocenami uczniów. Sami uczniowie twierdzą, że może niektóre oceny nie są najlepsze i stać ich na lepsze stopnie, jednak są oceniani sprawiedliwie i zgodnie z wymogami zawartymi w Statucie Szkoły. Kolejne trzy pytania zamieszczone w ankiecie, dotyczyły pracy nauczycieli. Uczniowie byli pytani o to, czy rozumieją pytania nauczycieli stawiane podczas lekcji. Wykres czwarty przedstawia, co na ten temat myślą uczniowie. Wykres 4. Zmienna W czasie lekcji rozumiem pytania nauczycieli. str. 5
Jak wynika z powyższego wykresu 13 uczniów wybrało odpowiedź zdecydowanie tak, 53 ankietowanych uczniów wybrało odpowiedź tak i 25 uczniów wybrało odpowiedź raczej tak. Na podstawie udzielonych przez uczniów odpowiedzi można wywnioskować, że podczas lekcji uczniowie rozumieją stawiane przez nauczycieli pytania. Niektórzy z uczniów dodali, że zdarzają się sytuacje, kiedy nie rozumieją o co są pytani, ale wtedy proszą nauczyciela o powtórzenie, objaśnienie lub też inne sformułowanie pytania. Nauczyciele również twierdzą, że pytania, które stawiają na lekcji są dla ich uczniów zrozumiałe. Na tej podstawie można wywnioskować, że komunikacja nauczyciel-uczeń podczas zajęć lekcyjnych, jest dobra. Co więcej, należy zwrócić uwagę na fakt, że nauczyciele służą swoim uczniom pomocą i próbują wyjaśniać w inny sposób niezrozumiałe dla uczniów pytania. Uczniowie szkół podstawowych pytani byli również o to, czy mają zaufanie do swoich nauczycieli. Szczegółowe wyniki zostały zaprezentowane na wykresie piątym. Wykres 5. Zmienna Mam zaufanie do moich nauczycieli. Sumując odpowiedzi uczniów, którzy wybrali odpowiedzi zdecydowanie tak, tak i raczej tak, można stwierdzić, że aż 94% procent ankietowanych uczniów darzy swoich belfrów zaufaniem. Czworo respondentów wyjaśniło, dlaczego mają zaufanie do swoich nauczycieli. Stwierdzili oni, że mogą porozmawiać o swoich kłopotach i problemach, str. 6
a nauczyciel dyskretnie pomaga znaleźć im rozwiązanie problemu lub wyjście z trudnej sytuacji. Jednak 6% uczniów doszło do wniosku, że swoim nauczycielom nie ufa. Nie wszyscy nauczyciele są świadomi tego, że wśród ich uczniów są pojedyncze osoby, które im nie ufają. Wszyscy ankietowani nauczyciele na pytanie dotyczące zaufania wybrali odpowiedź zdecydowanie tak, tak lub raczej tak. Nikt z ankietowanych pedagogów nie wybrał odpowiedzi negatywnej. Świadczy to o tym, iż nauczyciele są przekonani o tym, że ich podopieczni darzą ich zaufaniem. Są jednak uczniowie, którzy nie mają zaufania do swoich nauczycieli. Niestety, żaden z uczniów nie wyjaśnił dlaczego nie ufa swoim pedagogom. Ostatnia z badanych kwestii, to swoboda podczas lekcji. Ankietowani uczniowie pytani byli o to, czy czują się swobodnie podczas zajęć. Zdecydowana większość respondentów deklaruje, że podczas lekcji czuje się swobodnie. Badanie wykazało, że tylko 10 z 90 ankietowanych uczniów na to pytanie odpowiada raczej nie lub nie i uzasadniają swoje stanowisko stresem związanym z nieprzygotowaniem się do zajęć, wywołaniem do tablicy przez nauczyciela, lękiem przed oceną niedostateczną, czy krytyką ze strony nauczyciela. Co więcej, wszyscy ankietowani nauczyciele deklarują, że ich uczniowie podczas zajęć lekcyjnych czują się swobodnie. Jak zauważa Hanna Komorowska, poziom lęku i stresu wpływa znacząco na przyswajanie wiedzy podczas lekcji. Kiedy poziom stresu jest niski, uczniowie łatwiej przyswajają nowe wiadomości, natomiast wysoki poziom lęku będzie jednak zawsze czynnikiem utrudniającym 2. Jak wynika z powyższej analizy, uczniowie badanych szkół podstawowych z powiatu ostrzeszowskiego wykazują niski poziom stresu i lęku podczas lekcji. Można z tego wywnioskować, że łatwiej przyswajają wiedzę i chętniej uczestniczą w zajęciach niż uczniowie, którzy podczas lekcji nie czują się swobodnie. Podsumowanie i wnioski. Podsumowując wyniki niniejszego badania można stwierdzić, że uczniowie szkół podstawowych z obszaru wiejskiego powiatu ostrzeszowskiego, mają bardzo pozytywny stosunek do placówek, do których uczęszczają. Potwierdzają to również opinie ankietowanych nauczycieli. Wnioski, jakie nasuwają się po przeprowadzeniu badania na grupie uczniów i ich nauczycieli, są następujące: 2 Komorowska H., Metodyka nauczania języków obcych, 2005., s. 128 str. 7
Nauczyciele powinni zwrócić uwagę na to, że niektórzy uczniowie po zajęciach odczuwają zmęczenie. Jest to spowodowane różnymi czynnikami. Jednak, warto mieć ten fakt na uwadze, zadając pracę domową ze swojego przedmiotu. Uczniowie muszą mieć czas na relaks, odpoczynek i zabawę. Nauczyciele powinni uświadomić sobie, że nie wszyscy uczniowie darzą ich zaufaniem. Aby zaskarbić sobie zaufanie uczniów, nauczyciele powinni przede wszystkim rozmawiać ze swoimi uczniami. Według Hanny Komorowskiej w kontaktach uczeńnauczyciel ważną rolę odgrywa przyjazny stosunek do uczniów i umiejętność okazania im życzliwości, gotowość służenia wsparciem w sytuacjach trudnych o charakterze szkolnym, ale także domowym i społecznym, lojalność, dyskrecja w odniesieniu do prywatnych i rodzinnych spraw ucznia, a w przypadku młodszych dzieci także ciepło i opiekuńczość 3. Ponadto, ważną rolę w budowaniu pozytywnych relacji uczeń-nauczyciel odgrywa sprawiedliwość przy wystawianiu ocen, bez względu na humor, czy nastawienie do ucznia. Co więcej, Komorowska zauważa 4, że ci nauczyciele, którzy częściej chwalą swoich uczniów, nawet za małe sukcesy edukacyjne i na różne sposoby, są postrzegani przez swoich uczniów za dobrych nauczycieli i za pedagogów godnych zaufania. Większość ankietowanych uczniów nie odczuwa stresu podczas lekcji, ale są pojedyncze dzieci, które nie radzą sobie z napięciem emocjonalnym podczas zajęć. Stres podczas lekcji może demotywować i zmniejszać wysiłki oraz starania o lepsze oceny. Nauczyciele powinni zadbać o takich uczniów, nawet jeżeli jest to jeden uczeń spośród kilkunastu. Aby rozładować stres podczas zajęć, można wykorzystać ćwiczenia ruchowe czy relaksacyjne, należy okazać życzliwość w stosunku do tego ucznia, motywować, a nie zniechęcać. W przypadku trudności szkolnych nauczyciele powinni obserwować uczniów i zainteresować się ich problemami. Można próbować porozmawiać z takim dzieckiem, ponieważ rozmowa pozwala odkryć źródła stresu u dziecka. Może okazać się, że stres wcale nie jest wywołany szkołą, ale może mieć głębszą przyczynę. 3 Komorowska, op. cit., s. 114. 4 Item. str. 8