Innowacje pedagogiczne w praktyce szkolnej. Żyjąc w XXI wieku jesteśmy świadkami wielu i to radykalnych zmian zachodzących niemal w każdej dziedzinie życia. Dla nas, nauczycieli, szczególnie istotne są przeobrażenia dokonujące się we wszystkich sferach związanych z nauczaniem i wychowaniem. Coraz większe zainteresowanie budzą zagadnienia dotyczące twórczych możliwości intelektualnych człowieka. W związku z tym przed współczesną szkołą stoją nowe, bardziej skomplikowane zadania. Zmieniają się programy nauczania, które zarówno wśród nauczycieli, jak i rodziców wywoływały zawsze i w dalszym ciągu wywołują wiele dyskusji. Zmieniają się treści i cele kształcenia, a dotychczasowe metody pracy z dziećmi nie zawsze dają zadowalając efekty. Już nie wystarcza wyposażyć ucznia w odpowiedni zasób wiedzy z różnych dziedzin życia, nie wystarcza bezmyślne przepisywanie ćwiczeń, czytanie tekstów oderwanych od otaczającej rzeczywistości czy zapamiętywanie zawiłych reguł i skomplikowanych twierdzeń. Nie rozwija to twórczej inwencji dziecka, wprost przeciwnie, ogranicza ją. Na współczesnej szkole spoczywa więc obowiązek podejmowania wciąż nowych przedsięwzięć, mogących sprostać nie tylko aktualnym społecznym oczekiwaniom, ale i zainteresowaniom dziecka. Sprostać temu zapewne może wprowadzenie niekonwencjonalnych form i metod pracy, zezwolenie dzieciom na pewną swobodę działania, dokonywanie wyborów. Od szkoły wymaga się, by pamiętała o stwarzaniu swoim wychowankom klimatu bezpieczeństwa i poczucia godności, możliwości wszechstronnego i optymalnego rozwoju wszystkich dyspozycji poznawczych, w tym głównie zdolności twórczego myślenia. Przemiany dokonujące się w polskiej oświacie stawiają nauczycieli wobec konieczności weryfikacji dotychczasowych sposobów nauczania i poszukiwania nowych niekonwencjonalnych metod. Kształcenie nauczycieli zawsze było procesem ciągłym, gdyż niezbędne stawało się systematyczne uzupełnianie wiedzy i umiejętności pod kątem stale zmieniających się potrzeb. Należy zauważyć, iż wiedza i umiejętności zdobyte w czasie studiów stają się dla nauczyciela jedynie punktem wyjścia dla jego zmagań z pracą i wstępem do szeroko pojętego samokształcenia. Różne są drogi dochodzenia do własnych koncepcji innowacyjnych. Jednak nawet wtedy, kiedy nauczyciel stworzy swój model pracy, nie zawsze wprowadza go w życie. Pojawiają się wątpliwości, opory. Okazuje się, iż można ustalić pewne schematy myślenia większości osób, kiedy spotykają się z czymś nowym, nowatorskim. Co przeszkadza w twórczym myśleniu? Na to pytanie każdy musi sobie odpowiedzieć sam. Jednak najczęściej padają następujące stwierdzenia: Nigdy tego jeszcze nie robiliśmy, to nie może działać. Może to ładnie wygląda na papierze, ale w rzeczywistości 1
Co pomyślą inni nauczyciele? To jest zbyt nowatorskie. Może wrócimy do tego przy innej okazji. Nie mamy dość siły przebicia. Nie stać nas na to. Mamy w tej chwili zbyt dużo innej pracy. Bądźmy realistami, to się u nas nie sprawdzi. To nie nasza sprawa, nie odpowiadamy za to. To nie należy do naszych obowiązków. To oznacza więcej pracy. Zawsze sobie radziliśmy bez tych nowości. Nikt mnie nie będzie uczył co mam robić. Dlaczego boimy się nawet korzystnych zmian? Są różne przyczyny oporu przed zmianami a najczęstsze to: Lęk przed nieznanym. Niechęć do eksperymentowania. Niepewność, jakie nieoczekiwane skutki pociągnie za sobą zmienianie czegoś. Brak oparcia w autorytetach lub brak autorytetów. Brak zaufania do osób proponujących zmiany. Przykre doświadczenia z przeszłości. Przewidywanie najgorszego ze względu na wrodzony lub nabyty pesymizm. Niechęć uczenia się, wynikająca z poczucia zagrożenia dla utrwalonych postaw, wiadomości i umiejętności. Obawa przed utratą czegoś, do czego się przywykło. Brak natychmiastowych, widocznych korzyści. Zrozumiały lęk przed popełnienie błędu. Lęk przed obniżeniem własnej, wysokiej pozycji w grupie. Lęk przed obniżenie poczucia własnej wartości. Bierność, niechęć do aktywnego działania, lenistwo. Utrwalone nawyki. Złe samopoczucie- przepracowanie, przemęczenie, apatia, depresja. Rywalizacja w dobrze znanej sobie sytuacji. Mało twórczy klimat dla pomysłów wprowadzania jakichkolwiek zmian. Konformizm- chęć ulegania ludziom w celu zdobycia ich sympatii. Rozwiązanie problemu polega na zanegowaniu lęków przed krytyką, ponieważ na tym właśnie opiera się twórcze, innowacyjne myślenie. Poważne zmiany w oświacie stworzyły konieczność powstania nowej, subdyscypliny naukowej, jaką jest innowatyka, przedmiotem badań której są właśnie innowacje. 2
W świetle obowiązujących przepisów innowacją pedagogiczną są nowatorskie rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne, mające poprawić jakość pracy szkoły. Innowacja może obejmować wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę lub grupę, ale nie może prowadzić do zmiany typu szkoły. Rozpoczęcie innowacji jest możliwe po zapewnieniu przez szkołę odpowiednich warunków kadrowych i organizacyjnych, niezbędnych do realizacji planowych działań innowacyjnych. Innowacje wymagające dodatkowych środków budżetowych, mogą być podjęte po wyrażeniu pisemnej zgody na finansowanie planowanych działań przez organ prowadzący szkołę. Udział nauczycieli w innowacji jest dobrowolny. Rekrutacja do szkół lub oddziałów, w których prowadzona jest innowacja odbywa się na zasadzie powszechnej dostępności. Innowacje nie mogą naruszać uprawnień ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki w zakresie ustalonym w Ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, a także w zakresie uzyskania wiadomości i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły oraz warunków i sposobu przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów, określonych w odrębnych przepisach. Innowacja to: robienie czegoś innego lub robienie czegoś inaczej. Każda innowacja jest zmianą, lecz nie każda zmiana jest innowacją. Innowacja jest: Celowa- ma jasno określone efekty, jakie można dzięki niej uzyskać; Planowa- zawiera przemyślany harmonogram działań i czynności; Zorganizowana- przewiduje potrzebne zasoby, ludzi i środki; Kontrolowana- ma określony sposób ewaluacji. Innowacje powstają, gdy: 1. Zmieniają się sposoby postrzegania rzeczywistości, poglądy i systemy wartości. 2. Pojawiają się nowe potrzeby procesu. 3. Zachodzą zmiany zewnętrzne, np. demografia. 4. Można zastosować wnioski wynikające z nowej wiedzy. ( przykłady) Zasady wdrażania innowacji: 1. Należy zacząć od przemyślenia i przeanalizowania okazji do innowacji. Trzeba sięgnąć do podręczników psychologii i innych książek na temat skutecznych metod uczenia się i nauczania. 2. Innowacja jest pracą. Wymaga wiedzy, pomysłowości, pilności, wytrwałości i zaangażowania. 3. Aby innowacja była skuteczna, musi być prosta i prowadzić do jednego celu. 4. Innowacje należy zaczynać od małych zmian, niedużych nakładów czasu i pieniędzy. 5. Nowatorzy muszą wykorzystywać swoje mocne strony. 3
6. Innowacje w oświacie muszą prowadzić do zmian w procesie kształcenia, ale także zmian w postawach ludzi. 7. Wreszcie, trzeba postępować zgodnie z przepisami prawa. Innowacja wymaga zatwierdzenia przez radę pedagogiczną szkoły. Uchwała rady musi być poprzedzona opinią rady szkoły i zgodą nauczycieli uczestniczących w innowacji, a w przypadku korzystania z niepublikowanych materiałów, również zgodą autorów. Taka uchwała powinna zapaść najpóźniej w marcu roku szkolnego poprzedzającego rok wdrażania innowacji, a dyrektor zobowiązany jest przekazać ją wraz z dokumentacją do 31 marca organowi prowadzącemu i kuratorowi oświaty. W wypadku gdy dla rozpoczęcia innowacji lub eksperymentu pedagogicznego niezbędne jest przyznanie szkole dodatkowych środków budżetowych, wymagana jest zgoda organu prowadzącego na finansowanie planowych działań. Natomiast innowacja niepociągająca za sobą konieczności poniesienia dodatkowych kosztów nieuwzględnionych w planie finansowym szkoły, nie wymaga akceptacji organu prowadzącego. Innowacje muszą być zrozumiałe dla zwykłych ludzi. Nie wolno wykonywać zbyt wielu czynności równocześnie. Jeśli szkoła wdraża internetowy kontakt z rodzicami, to niech przekazywane informacje: oceny, frekwencja, zachowanie ucznia, przynajmniej początkowo mają tradycyjny charakter. Kiedy już wszyscy użytkownicy przyzwyczają się do zmiany, można będzie ją pogłębiać i unowocześniać. Nie należy wprowadzać innowacji dla zbyt odległej przyszłości. Zmiana może mieć skutki długofalowe, jednak już dziś muszą być widoczne niektóre korzyści z jej wdrożenia. Aktywne metody nauczania na pewno ułatwią start w życiu zawodowym za kilkanaście lat, lecz już dzisiaj przyczynią się do uatrakcyjnienia lekcji, ułatwienia zapamiętywania materiału, lepszych wyników uzyskanych w czasie egzaminów. Czego mogą dotyczyć innowacje w edukacji? Programów nauczania- zarówno w obrębie poszczególnych przedmiotów, jak i bloków przedmiotowych; można tworzyć programy autorskie; można uczyć wiedzy zintegrowanej lub nauczać systemem blokowym. Metod nauczania. Metod oceniania uczniów. Sposobów organizowania klasy, lekcji i szkoły. Sposobów kontaktu między uczniami, uczniami i nauczycielami, między nauczycielami i rodzicami. Sposobów oceny jakości pracy szkoły. Rozwiązywania problemów wychowawczych. Doskonalenia nauczycieli. 4
Najczęściej występujące innowacje oświatowe: Innowacje kształceniowe (dydaktyczne)- dotyczą zmian w zakresie sposobów nauczania. Innowacje wychowawcze- obejmują wszelkie zmiany dotyczące pedagogicznych oddziaływań wychowawczych. Innowacje opiekuńcze- dotyczą zmian podejmowanych w ramach istniejących funkcji opiekuńczych. Innowacje przedmiotowe- obejmują określony typ działań zmieniających charakter dotychczasowego programu nauczania przedmiotu o nowe cele edukacyjne, treści i wymagane osiągnięcia w ramach przedmiotów realizowanych w szkołach. Innowacje metodyczne- obejmują zmiany w sposobie nauczania, przede wszystkim techniki przekazu i egzekwowania wiedzy w edukacji szkolnej. Ogólnie można przyjąć, że innowacja pedagogiczna jest swoistym narzędziem nauczycieli szczególnie tych, którzy wykazują predyspozycję do wdrażania nowości; narzędziem, za pomocą którego podejmują nową działalność edukacyjną lub świadczą nowe usługi i dostarczają nowego,,towaru edukacyjnego. W obecnej chwili podstawowym problemem jest ustalenie, co może stanowić innowację pedagogiczną w sytuacji, gdy reforma programowa formalnie wyznacza perspektywy zmian o dużej dozie nowości. Realizowane przez szkoły zalecenia, związane z wymogami wyznaczonymi reformą programową, umożliwiają jednym autorskie, nowatorskie i w pełni samodzielne opracowywanie szkolnych programów nauczania, wychowania i oceniania, innym pozwala natomiast samodzielnie jedynie zadecydować i wybrać spośród tych zalecanych do użytku szkolnego przez resort edukacji. Świat innowacji pedagogicznych w wyniku reformy nie zaginie, bowiem twórczość pedagogiczna leżąca u podstaw innowacji oświatowych, raczej się tak łatwo nie wyczerpie. I pomimo wielu przemian pojawiać się będzie nieustannie coś nowego, w ramach podejmowanych działań edukacyjnych, w ciągle zmieniających się okolicznościach współczesnej szkoły. Innowacje pedagogiczne są z całą pewnością dużym wyzwanie dla nauczycieli. Warto pokusić się o zaproponowanie swoich sugestii i zamierzeń, które staną się odpowiedzią na konkretne potrzeby ucznia, będą wsparciem dlatego wszechstronnego rozwoju, ponadto, uwzględniając zmiany dokonujące się w szeroko pojętej edukacji, przyczynią się do wzrostu atrakcyjności szkoły. 5