Trzustka to złożony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki trzustkowe Langerhansa). wysepki trzustkowe Układ pokarmowy przewody śródzrazikowe odcinki zewnątrzwydzielnicze Cz. 3 tkanka łączna międzyzrazikowa naczynie przewody międzyzrazikowe naczynia Trzustka i wątroba pęczek nerwowy odcinki zewnątrzwydzielnicze przewody śródzrazikowe wysepki trzustkowe Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających. Pęcherzyk trzustkowy komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) komórki śródpęcherzykowe blaszka podstawna kom. pęcherzykowe kom. śródpęcherzykowe Komórki śródpęcherzykowe należą do przewodu wyprowadzającego (wstawki), która częściowo wchodzi w głąb pęcherzyka Pęcherzyk otaczają naczynia włosowate Komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) blaszka podstawna Produkty wydzielnicze komórek pęcherzykowych to typowe komórki produkujące białka i wykazujące wyraźną polaryzację. Jej efektem jest dwubarwność komórek i całego pęcherzyka siateczka szorstka, Golgi kwasochłonne ziarna wydz. kanaliki międzykomórkowe Proenzymy: (aktywowane w dwunastnicy) trypsynogen chymotrypsynogen prokarboksypeptydaza proelastaza profosfolipaza A2 Aktywne enzymy: alfa-amylaza lipaza trójglicerydowa DNaza RNaza Inne: kofaktor lipazy inhibitor trypsyny kwaśny proteoglikan proteazy 1
komórki śródpęcherzykowe wstawka Patologiczna aktywacja proenzymów wewnątrz trzustki powoduje zagrażające życiu ostre martwicze zapalenie tego narządu, będące efektem samotrawienia tkanki trzustkowej Komórki śródpęcherzykowe są morfologicznie i czynnościowo podobne do komórek wstawki Przewody wyprowadzające: wstawki (nabłonek płaski do niskiego sześciennego) przewody śródzrazikowe (nabłonek sześcienny) wstawka przewód śródzrazikowy kom. śródpęcherzykowe Komórki nabłonkowe wstawek i przewodów śródzrazikowych transportują jony i wydzielają zasadowy, bogaty w wodorowęglany płyn (neutralizacja kwaśnej treści pokarmowej) Podczas regeneracji mogą się przekształcać w komórki pęcherzykowe i komórki wysepek trzustkowych Wątroba przewody międzyzrazikowe (nabłonek walcowaty): - kom. główne (najliczniejsze, podobne do komórek przewodów śródzrazikowych) - kom. podstawne (niezróżnicowane) - kom. szczoteczkowe - kom. dokrewne przewody główne - nabłonek walcowaty o podobnym składzie komórkowym - warstwa tkanki łącznej - warstwa mięśniówki gładkiej świnia człowiek jest nie tylko dużym, złożonym gruczołem, ale przede wszystkim metabolicznym centrum organizmu Funkcje: przemiany metaboliczne substancji endo- i egzogennych produkcja białek osocza produkcja lipidów produkcja i wydzielanie żółci magazynowanie witamin i Fe udział w eliminacji patogenów i starych erytrocytów Wątrobę budują jednostki strukturalne - zraziki wątrobowe W wątrobie niektórych zwierząt (np. świni) zraziki są oddzielone tkanką łączną. W wątrobie ludzkiej brak ciągłych przegród łącznotkankowych, ale zraziki można wyodrębnić dzięki specyficznej architekturze miąższu wątrobowego. 2
Klasyczny zrazik wątrobowy T PŻ Ż komórki wątrobowe (hepatocyty) ułożone w blaszki zatoki wątrobowe (naczynia włosowate) (tkanka łączna) z triadą (struktury międzyzrazikowe): - tętnica - żyła - przewód żółciowy Blaszki hepatocytów i zatoki są otoczone siecią włókien srebrochłonnych Różne sposoby podziału miąższu wątrobowego żyła centralna Hepatocyty stref 1 i 3 różni ą si ę aktywności ą metaboliczn ą i cechami morfologicznymi: żyła centralna zrazik klasyczny przestrzeń wrotna żyła centralna zrazik wrotny (Malla) gronko wątrobowe Strefy gronka wątrobowego: 1 bogata w tlen (aktywnego metabolizmu) 2 pośrednia (zmiennego metabolizmu) 3 uboga w tlen (niskiego metabolizmu) Strefa 3 Strefa 1: (wysoka aktywność) duże mitochondria z licznymi grzebieniami, obfita siateczka szorstka i gładka, dużo glikogenu Strefa 3: (niska aktywność) małe mitochondria z rzadkimi grzebieniami, obfitsza siateczka gładka, mało glikogenu, wczesne zmiany degeneracyjne triada Osią gronka wątrobowego są naczynia okołozrazikowe przepływ krwi Strefa 1 Strefa 2 tlen detoksyfikacja uwalnianie glukozy glikoliza rozkład kw. tłuszcz. synteza kw. tłuszcz. Nakładaj ące si ę na siebie strefy gronka w ątrobowego można odnieść do obszarów klasycznego zrazika: strefa 1 = obszar wokół przestrzeni j (okołowrotny) strefa 3 = obszar wokół żyły centralnej (okołocentralny) naczynie okołozrazikowe Hepatocyt W związku z jego wieloma różnorodnymi funkcjami, jest najbogatszą w organelle komórką organizmu Funkcje hepatocytu: metabolizm cukrowców: obrót glukoza-glikogen, glukoneogeneza metabolizm lipidów: rozkład chylomikronów, synteza cholesterolu i fosfolipidów, produkcja VLDL synteza białek osocza (nie dotyczy immunoglobulin) produkcja i wydzielanie żółci detoksyfikacja funkcja dokrewna: produkcja insulinopodobnych czynników wzrostu 1 i 2 (dawniej somatomedyn), erytropoetyny i cytokin wydzielanie IgA siateczka szorstka siateczka gładka aparat Golgiego mitochondria lizosomy peroksysomy złogi glikogenu drobne krople lipidowe Hepatocyty mogą być: dwujądrzaste (25%) poliploidalne (30-80 %) i mają znaczne zdolności regeneracyjne 3
Bieguny hepatocytu: zatoka (naczynie) biegun naczyniowy wchłanianie i wydzielanie sąsiedni hepatocyt biegun żółciowy (kanalikowy) sekrecja Biegun naczyniowy: mikrokosmki obfita siateczka szorstka wchłanianie produktów trawienia (obecnych w krwi spływającej z przewodu pokarmowego) wydzielanie glukozy, białek, lipoproteidów śródbłonek światło zatoki przestrzeń Dissego mikrokosmki Przestrzeń okołozatokowa Dissego: pomiędzy biegunami naczyniowymi hepatocytów a ścianą zatoki (śródbłonkiem) Biegun żółciowy: kanalik żółciowy (obustronne wpuklenia błon komórkowych) z mikrokosmkami połączenia międzykomórkowe (uszczelnienie i wzmocnienie kanalika) liczne diktiosomy i lizosomy wydzielanie żółci i IgA zatoka Zatoki wątrobowe odmiana kapilarów o nieciągłej ścianie szerokie, nieregularne komórki śródbłonkowe z otworami o różnej wielkości brak blaszki podstawnej pełna przepuszczalność Żółtaczka to objaw podwyższonego poziomu składników żółci (głównie bilirubiny) w osoczu. Może być spowodowana pierwotnymi zaburzeniami funkcji hepatocytów (np. w zapaleniu wątroby), albo zablokowaniem odpływu żółci (najczęściej przez kamień żółciowy, żółtaczka mechaniczna) wówczas dochodzi zarówno do zaburzenia czynności hepatocytów, jak i do rozszczelnienia stref zamykających otaczających kanaliki żółciowe Komórki związane ze ścianą zatok wątrobowych: Komórki śródbłonkowe zatok wątrobowych mają zdolność do intensywnej endocytozy krążących w krwi odpadków makromolekuł zarówno pochodzących z patogenów, jak i powstałych na skutek procesów fizjologicznych. Wraz z komórkami Kupffera tworzą wydajny system oczyszczania krwi w wątrobie i uczestniczą w procesach wchodzących w skład odporności wrodzonej. komórki Kupffera komórki gwiaździste śródbłonek komórki ziarniste kom. ziarnista komórka Kupffera kom. gwiaździsta lipocyt przestrzeń okołozatokowa 4
Krążenie krwi w wątrobie tętnice wątrobowe tętnice międzypłatowe tętnice międzyzrazikowe tętnice okołozrazikowe tętniczki wlotowe żyła wrotna żyły międzypłatowe żyły międzyzrazikowe żyły okołozrazikowe żyłki wlotowe kom. Kupffera komórki Kupffera makrofagi rezydujące w wątrobie: fagocytują bakterie, uszkodzone komórki, stare erytrocyty; produkują cytokiny wpływające na funkcje hepatocytów, komórek śródbłonkowych i komórek ziarnistych komórki gwiaździste (Ito) specyficzna odmiana miofibroblastów, magazynują lipidy i wit. A; regulują przepływ krwi przez zatoki, w warunkach patologicznych produkują włókna kolagenowe (zwłóknienie wątroby) komórki ziarniste limfocyty NK kom. gwiaździste zatoki wątrobowe żyły centralne żyły podzrazikowe żyły wątrobowe Wątroba jest najwiekszym producentem chłonki w ustroju kanaliki żółciowe Wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe kanaliki żółciowe 1 przewodziki żółciowe (cholangiole) niski nabłonek sześcienny: cholangiocyty i kom. owalne Przepływ: 1 przestrzeń Dissego 2 przestrzeń chłonna Malla (pomiędzy hepatocytami a tkanka łączną przestrzeni j) 3 międzyzrazikowe naczynie chłonne w przestrzeni j 3 2 1 międzyzrazikowe przewody żółciowe nabłonek sześcienny do walcowatego (cholangiocyty) Cholangiocyty wydzielają alkaliczny płyn bogaty w wodorowęglany hepatocyty Komórki owalne to komórki macierzyste wątroby: mogą się namnażać i różnicować w komórki nabłonkowe przewodów i hepatocyty przewodziki żółciowe cholangiocyty międzyzrazikowy przewód żółciowy Przepływ krwi, chłonki i żółci w zraziku wątrobowym: krew dośrodkowo (do żyły centralnej), chłonka i żółć odśrodkowo (do przestrzeni wrotnych) przewody wątrobowe przewód pęcherzykowy pęcherzyk żółciowy przewód żółciowy wspólny Pozawątrobowe drogi żółciowe mięśniówka Krew Chłonka Żółć warstwa włóknista nabłonek jednowarstwowy walcowaty (kom. jasne, pojedyncze kom. dokrewne i szczoteczkowe) blaszka właściwa mięśniówka gładka warstwa włóknista/surowicza Komórki jasne: mikrokosmki połączenia międzykomórkowe mitochondria w górnej i dolnej części wpuklenia bocznej błony komórkowej funkcja: resorbcja wody i jonów 5
Pęcherzyk żółciowy nabłonek i układ warstw jak w przewodach pozawątrobowych liczne fałdy błony śluzowej nieliczne małe gruczoły śluzowe w blaszce właściwej wpuklenia śluzówki w obręb mięśniówki (wczesne zmiany patologiczne?) 6