METODY BADAŃ SPOŁECZNYCH WYKŁAD 1 dr Agnieszka Kacprzak CELE ZAJĘĆ Jak w poprawnie metodologiczny sposób rozwiązywać problemy pojawiające się w nauce i w biznesie? Jak definiować problemy badawcze? Jakie metody wybrać do ich rozwiązania? Jak je zastosować? Jak interpretować i prezentować dane otrzymane w ich wyniku? PLAN ZAJĘĆ 1. Podstawy metodologii nauk społecznych (25.X) 2. Paradygmaty i teorie badań społecznych(8.xi) 3. Projektowanie badań (6.XII) 4. Badania jakościowe (20.XII) 5. Badania ilościowe (17.I) 6. Interpretacja i prezentacja danych (31.I) 7. Kolokwium pisemne z materiału prezentowanego podczas wykładów. (31.I) Slajdy dostępne na stronie wydziałowej w mojej zakładce (hasło: metbad2) 1
LITERATURA OBOWIĄZKOWA: Babbie, E. (2008) Podstawy badań społecznych. PWN, Warszawa UZUPEŁNIAJĄCA: Kostera M. (2005) Antropologia organizacji. PWN, Warszawa Kaczmarczyk S. (1999) Badania marketingowe. Metody i techniki. PWE, Warszawa Wieczorkowska G., Wierzbiński J. (2007) Statystyka. Analiza badań społecznych. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa CZYM JEST METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH? CZYM JEST METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH? Przedmiot nie o tym CO wiemy, ale o tym JAK się tego dowiadujemy. Większość z tego co wiemy jest kwestią umowy i wiary. Niewielka część naszej wiedzy wynika z osobistego doświadczenia i własnych odkryć. 2
CZYM JEST METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH? (2) Naukowcy dysponują KRYTERIAMI dzięki którym mogą zaakceptować realność tego czego osobiście nie doświadczyli. METODOLOGIA nauka o dowiadywaniu się. Metodologia nauk społecznych w jaki sposób badacze społeczni dowiadują się różnych rzeczy o życiu społecznym człowieka. NAUKA A CODZIENNA DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA CZŁOWIEKA NAUKA A CODZIENNA DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA CZŁOWIEKA wszyscy ludzie chcą przewidzieć swoje przyszłe położenia używają do tego rozumowania przyczynowo skutkowego i probabilistycznego uznajemy za fakt, że przyszłe wydarzenia są uwarunkowane przez obecne nauka czyni pojęcia przyczynowości i prawdopodobieństwa bardziej jednoznacznymi i dostarcza technik pozwalających sobie z nimi radzić 3
ŹRÓDŁA WIEDZY CODZIENNEJ TRADYCJA są to rzeczy które wszyscy wiedzą Korzyści: nie musimy zaczynać od zera, wiedza ma charakter kumulacyjny Wady: tradycja często jest przeszkodą do dalszych poszukiwań, gdyż trudno jest zakwestionować coś co wszyscy uważają za oczywiste ŹRÓDŁA WIEDZY CODZIENNEJ (2) AUTORYTET całe życie korzystamy z nowych odkryć i wyjaśnień będących dziełem innych ludzi ich akceptacja zależy od statusu tych osób Wady: autorytety też się mylą (w tym naukowcy), ponadto eksperci często wypowiadają się na tematy nienależące do ich specjalizacji BŁĘDY W CODZIENNEJ DZIAŁALNOŚCI BADAWCZEJ 1. Błędne obserwacje - większość naszych codziennych obserwacji jest powierzchowna i podświadoma (NAUKA: obserwacje świadome i systematyczne) 2. Nieuprawnione uogólnienia obserwując rzeczy dziejące się wokół nas mamy tendencję do zakładania, że kilka podobnych zdarzeń jest dowodem istnienia ogólnego wzorca (NAUKA: badania na dużych, reprezentatywnych próbach, powtarzalność) 4
BŁĘDY W CODZIENNEJ DZIAŁALNOŚCI BADAWCZEJ (2) 3. Wybiórcza obserwacja koncentrujemy się na tych wydarzeniach i sytuacjach, które pasują do naszego wzorca, a ignorujemy pozostałe (NAUKA: w odpowiedni sposób dobieramy próbę badawczą i dopiero wyciągamy wnioski 4. Nielogiczne rozumowanie wyjątek, który potwierdza regułę (NAUKA: zawsze opiera się na logice) TEKST NAUKOWY A TEKST POPULARNY Brak bibliografii ( Badania pokazały, że 70% sytuacji kryzysowych Jakie badania? Kto je prowadził i kiedy?) Brak problemu, hipotezy, pytań badawczych Brak dowodów dla twierdzeń i uogólnień ( Każdy zarządzający wie - skąd to wiemy? Dbanie o dobrą komunikację z pracownikami, włączanie ich do życia firmy pozwoli ograniczyć ryzyko sytuacji kryzysowych oraz będzie działało na korzyść firmy dlaczego?) METODA NAUKOWA 5
METODA NAUKOWA TEORIA (logika) ANALIZA DANYCH OBSERWACJA METODA NAUKOWA W NAUKACH SPOŁECZNYCH Teoria - zastępuje w nauce wiarę i filozofię. Nie rozstrzyga sporów o wartości. Nauki społeczne mówią o tym co istnieje i dlaczego, a żeby określić jak powinno być trzeba uzgodnić co ma być miernikiem. METODA NAUKOWA W NAUKACH SPOŁECZNYCH Prawidłowości społeczne -to modele probabilistyczne, które nie stają się mniej rzeczywiste tylko dlatego, że jakieś przypadki nie pasują do ogólnego wzorca. PRZYKŁAD: 75 % wśród osób zarabiających poniżej średniej krajowej w Polsce to kobiety: czyli losując dowolną osobę spośród osób zarabiających poniżej średniej krajowej mamy 75 % szans, że będzie to kobieta. 6
METODA NAUKOWA W NAUKACH SPOŁECZNYCH Zbiorowość zamiast jednostek - w naukach społecznych nie bada się jednostek i ich motywacji, ale prawidłowości zachodzące w całej zbiorowości. Dlaczego wzorce zachowań ludzkich wykazują taką regularność, mimo że uczestniczące w nich osoby zmieniają się w czasie? Naukowcy starają się zrozumieć system w którym ludzie funkcjonują, a jego elementami są nie pojedynczy ludzie a ZMIENNE. JĘZYK ZMIENNYCH Teorie społeczne są formułowane w języku zmiennych, a ludzie są jedynie nosicielami tych zmiennych. WARTOŚCI to własności czy cechy które opisują dany obiekt ZMIENNE to logicznie pogrupowane wartości Wartości Kobieta, mężczyzna Górnik, sprzątaczka, menedżer itd. Podstawowe, średnie, licencjackie itd. Wysoki, średni, niski Zmienne płeć zawód wykształcenie poziom wypalenia zawodowego ZMIENNE ZALEŻNE I NIEZALEŻNE Teorie opisują takie związki między zmiennymi, których z logicznego punktu widzenia możemy się spodziewać np. zawód i poziom wypalenia zawodowego ZMIENNA NIEZALEŻNA jej wartość nie zależy od wartości zmiennej zależnej. ZMIENNA ZALEŻNA jej wartość zależy od wartości zmiennej niezależnej 7
DIALEKTYKA NAUK SPOŁECZNYCH DIALEKTYKA BADAŃ SPOŁECZNYCH 4 główne rozróżnienia: 1. Podejście idiograficzne i nomotetyczne 2. Indukcja i dedukcja 3. Dane jakościowe i ilościowe 4. Badania podstawowe i stosowane PODEJŚCIE IDIOGRAFICZNE I NOMOTETYCZNE IDIOGRAFICZNE w pełni rozumiemy przyczyny tego co stało się w tym konkretnym przypadku, jednocześnie nasze wyjaśnienie ogranicza się tylko do niego i nie możemy go rozciągać na inne przypadki NOMOTETYCZNE szuka wyjaśnień dla pewnej klasy zdarzeń, a nie pojedynczych przypadków, zadowalając sie cząstkowym, a nie kompletnym wyjaśnieniem. 8
INDUKCJA I DEDUKCJA INDUKCJA TEORIA OBSERWACJE DEDUKCJA INDUKCJA przechodzi od obserwacji do odkrycia prawidłowości, ale nie odpowiada na pytanie dlaczego ona istnieje DEDUKCJA przechodzi od wzorca którego logicznie możemy oczekiwać do obserwacji, które mają na celu wykazanie, czy wzorzec ten rzeczywiście istnieje. DANE JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE każda obserwacja jest na początku jakościowa, dopiero w drodze kwantyfikacji możemy nadać jej liczbowy charakter np. ktoś jest inteligentny stwierdzenie jakościowe, ktoś ma IQ 140 stwierdzenie ilościowe. PLUSY KWANTYFIKACJI: powoduje, że obserwacje stają się bardziej wyraziste, ułatwia porównywanie i podsumowywanie danych, otwiera drogę do zastosowania analiz statystycznych. MINUSY KWANTYFIKACJI: większość pojęć bardzo trudno jest skwantyfikować i zawsze coś w ten sposób tracimy, pomiar ilościowy chociaż bardziej jednoznaczny będzie uboższy niż opis jakościowy BADANIA PODSTAWOWE I STOSOWANE Badania podstawowe mają na celu zdobywanie wiedzy dla niej samej (zrozumienie) Badania stosowane mają na celu pomoc w rozwiązaniu jakiegoś konkretnego problemu (zastosowanie) 9