KSZTAŁTOWANIE się CECH FENOTYPOWYCH BUDOWY BYDŁA SIMENTALSKIEGO NA TERENIE POGÓRZA KARPACKIEGO W ZALEŻNOŚCI OD KRAJU POCHODZENIA OJCA*

Rocz. Nauk. Zoot., T. 43, z. 1 (2016) 15 27 KSZTAŁTOWANIE się CECH FENOTYPOWYCH BUDOWY BYDŁA SIMENTALSKIEGO NA TERENIE POGÓRZA KARPACKIEGO W ZALEŻNOŚCI OD KRAJU POCHODZENIA OJCA* * 1 Agelia Czubska-Stączek, 2 Piotr Wójcik, 3 Marzea Cwyar 1 Gospodarstwo Role, Wróblik Szlachecki 2 Istytut Zootechiki Państwowy Istytut Badawczy, Dział Geetyki i Hodowli Zwierząt, 32-083 Balice k. Krakowa 3 Kombiat Roly Kietrz Sp. z o.o. Celem badań było przeprowadzeie aalizy feotypowej budowy krów rasy simetal a tereie Pogórza Karpackiego z uwzględieiem kraju pochodzeia ojca badaych krów. Materiał do badań staowiły krowy rasy simetalskiej (671 sztuk) utrzymywae w 7 gospodarstwach o zróżicowaej strukturze agraro-hodowlaej. Wykoao podstawowe pomiary zoometrycze partii tułowia oraz wymio. W oparciu o uzyskae wyiki pomiarów wyliczoo wskaźiki oraz ideksy budowy, określające ogóly feotyp badaych zwierząt. Wyodrębioo także trzy grupy badawcze krów ze względu a kraj pochodzeia ojca. Aaliza pokroju badaego bydła simetalskiego wykazała duże zróżicowaie badaej populacji w zakresie pomiarów wysokościowych oraz szerokościowych kłody i zadu. Uwzględiając kraj pochodzeia ojca mierzoych zwierząt, stwierdzoo, że pod względem kalibru określoego dwoma cechami (krzyż i kłąb) poszczególe grupy zwierząt były bardzo zbliżoe do siebie, a wartości te kształtowały się w graicach 139 140 cm dla cechy pierwszej i 135 136 dla drugiej. Potomstwo po buhajach krajowych tylko w pomiarze zawieszeia tylego wymieia uzyskało ajsłabsze wymiary względem krów po buhajach z Austrii i Niemiec, w pozostałych badaych cechach uzyskało oty średie. Odotowao różice w odiesieiu do kraju pochodzeia ojców badaych krów. Kraj pochodzeia ojca mierzoych krów istotie warukuje wartości wybraych pomiarów wymieia, w tym jego szerokości () oraz położeia i zawieszeia tylego (Austria). Wyższe wartości ideksu wysokości wpustu (IWW) stwierdzoo u krów, których ojcowie pochodzili z Polski. Słowa kluczowe: bydło simetalskie, cechy pokroju, budowa wymieia, ideksy budowy Obok ocey użytkowości mleczej zaczącą rolę w krajowym programie ocey wartości hodowlaej bydła odgrywa ocea pokroju w typie mleczym oraz w typie *Praca fiasowaa z tematu 171509.

16 A. Czubska-Stączek i i. mięsym. Wykorzystaie w selekcji istiejących powiązań między cechami produkcyjymi a fukcjoalymi pozwala zwiększyć ostrość selekcji a poziomie gospodarstwa i poprawić efektywość produkcyją zwierząt. W Polsce pierwszy system ocey typu i budowy (pokroju) wprowadzoo w 1935 r. (Nahlik i Mazur, 1989). System wielokrotie już zmodyfikowao zgodie z oczekiwaiami hodowców i programami hodowlaymi, przyjętymi dla rasy phf i simetal (Trela i i., 2006). Pomiary zoometrycze, ocea eksterieru i iformacje dotyczące wydajości i płodości osobiczej wykorzystywae są w różego typu wskaźikach, pozwalających określić predyspozycje zwierzęcia do dalszego użytkowaia. Ideksy są bardzo pomoce przy określaiu poprawości budowy zadu, jak i podstawowych parametrów miedicy, co potwierdzają badaia Nogalskiego (2005), Wójcika (2006) oraz Wójcika i Kruka (2008). Pomiary i ocea budowy wymieia są także jedym z dodatkowych arzędzi w selekcji bydła pod kątem poprawy cech, bezpośredio związaych ze zdrowiem i produkcją mleka. Badaia a bydle HF Ruppa i Boicharda (1999) oraz Boicharda i Ruppa (2001) wykazały wysoko istote korelacje pomiędzy budową wymieia a zdrowotością oraz poziomem komórek somatyczych. Obecie w pracy hodowlaej prowadzoej w rasie simetal dwukierukowo użytkowaej, gdzie priorytetem jest produkcja mleka, a szczególą uwagę zasługuje poprawa budowy wymieia, gdyż zacza część krów adal charakteryzuje się wymieiem piętrowym lub kozim (Choroszy i Brejta, 2008). Jak podają autorzy, poad 50% krów podlegających oceie uzyskuje oty dobre (80 pkt) za budowę wymieia. Przy stałym wzroście kalibru, który u pierwiastek mleczych jest zdecydowaie wyższy iż u bydła mięsego, p. limousie (Czeriawska-Piątkowska i i., 2012), odotowują fakt, że w typie mleczym adal problemem jest słabe zawieszeie wymieia i jego położeie. Jest to o tyle istote, że według Strapak i i. (2010) budowa wymieia, w szczególości położeie, zawieszeie z przodu czy więzadło ma zasadicze zaczeie w długości użytkowaia krów. Celem badań było przeprowadzeie aalizy feotypowej budowy krów rasy simetal a tereie Pogórza Karpackiego z uwzględieiem kraju pochodzeia ojca badaych krów. Materiał i metody Materiał do badań staowiły krowy rasy simetalskiej (631 sztuk) z tereu województwa podkarpackiego, utrzymywae w 7 gospodarstwach (stadach 1 7) o zróżicowaej strukturze agraro-hodowlaej. Każde gospodarstwo biorące udział w badaiach było objęte od wielu lat kotrolą użytkowości mleczej (metoda A4), prowadzoą przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producetów Mleka, jak rówież korzystało w rozrodzie z atestowaego asieia po buhajach dopuszczoych do rozrodu. Na podstawie daych z systemu SYMLEK, prowadzoego przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producetów Mleka (PFHBiPM), w każdym gospodarstwie szczegółowo aalizowao rodowody krów w celu ustaleia kraju pochodzeia ich ojców. Wyodrębioo 3 grupy ze względu a kraj pochodzeia ojca:

Aaliza feotypowa krów rasy simetal w zależości od pochodzeia ojca 17 Austria 47 córek (w I laktacji 20 szt., II 15 szt., III 5 szt., IV 7 szt.), 207 córek (w I laktacji 90 szt., II 26 szt., III 27 szt., IV 30 szt., V 24 szt., VI 10 szt.), 377 córek (w I laktacji 158 szt., II 80 szt., III 58 szt., IV 31 szt., V 26 szt., VI 24 szt.). Gospodarstwo Farm Tabela 1. Struktura ilościowa badaego materiału Table 1. The structure of the test material Wycieleie/Calvig I II III IV V VI 1 47 18 10 5 6 4 4 2 57 33 6 7 8 1 2 3 16 8 1 2 3 1 1 4 21 13 2 2 0 1 3 5 55 23 13 11 2 3 3 6 120 50 20 12 12 17 9 7 315 123 68 52 37 23 12 Łączie Total 631 268 120 91 68 50 34 W okresie II 2011 III 2013 wykoao także podstawowe pomiary zoometrycze partii tułowia oraz wymieia obejmujące cechy: wysokości (pomiar laską zoometryczą): w krzyżu (a wysokości kości krzyżowej), kłębie (a wysokości wyrostka kolczystego partii klatki piersiowej), biodrach (a wysokości kości biodrowej), kulszach (a wysokości kości kulszowej); szerokości (pomiar cyrklem zoometryczym): w biodrach (odległość pomiędzy zewętrzymi stroami guzów biodrowych), kulszach (odległość pomiędzy środkami guzów kulszowych), wymieia (odległość pomiędzy zewętrzymi stroami wymieia mierzoa a wysokości zawieszeia) oraz kłody mierzoej z boku za łopatkami (pomiar laską zoometryczą), klatki piersiowej (pomiar od przodu zwierzęcia a wysokości mostka, pomiędzy ogami mierzoy laską zoometryczą); długości miedicy, obwodu klatki piersiowej (pomiar taśmą miericzą), położeia kłody (wysokość od podłoża do brzucha pomiar laską zoometryczą), długości strzyków przedich i tylych (od asady strzyka pomiar liijką), położeia wymieia (wysokość od podłoża do da wymieia pomiar laską zoometryczą), zawieszeia tylego wymieia (odległość od stawu skokowego do zawieszeia wymieia pomiar liijką). Wszystkie pomiary zoometrycze wykoywao w okresie od 15 do 180 di po wycieleiu. Pomiary wykoywała zawsze ta sama osoba. W oparciu o uzyskae wyiki pomiarów zoometryczych wyliczoo wskaźiki oraz ideksy budowy, określające ogóly feotyp badaych krów. Wskaźik masywości (wg Litwińczuka i Szulca, 2005): WM = obwód klatki piersiowej/wysokość w kłębie 100

18 A. Czubska-Stączek i i. Wskaźik poprzeczy tułowia (wg Litwińczuka i Szulca, 2005): WPT = szerokość klatki piersiowej/głębokość klatki piersiowej 100 Wskaźik poprzeczy ciała (wg Litwińczuka i Szulca, 2005): WPC = szerokość klatki piersiowej/wysokość w kłębie 100 Wskaźik głębokości klatki piersiowej (wg Litwińczuka i Szulca, 2005): WGP = głębokość klatki piersiowej/wysokość w kłębie 100 Wskaźik wysokoożości (wg Litwińczuka i Szulca, 2005): WW = wysokość w kłębie głębokość klatki piersiowej/wysokość kłębie 100 Ideks przebudowaia zadu (wg Litwińczuka i Szulca, 2005): IPZ = wysokość w krzyżu 100/wysokość w kłębie Ideks miedicy do klatki piersiowej (wg Tyczki i i., 1996): IMKP = szerokość klatki piersiowej 100 /szerokość w biodrach Ideks wysokości wpustu (wg Tyczki i i., 1996): IWW = wysokość w biodrach wysokość w kulszach. W opracowaiach statystyczych uzyskaych pomiarów zoometryczych, ideksów i wskaźików zastosowao astępujący model: Y ijk = µ + a i + b j + c k + e ijkl gdzie: Y ijk badaa cecha, µ średia ogóla, a i efekt czyika (gospodarstwo: 1 7), b j efekt czyika (kraj pochodzeia ojca: Austria,, ), c k efekt czyika (umer wycieleia: I VI), e ijkl błąd losowy. Ze względu a grupy o różej liczebości zwierząt w aalizach statystyczych zastosowao procedurę GLM w pakiecie statystyczym SAS v.9.3. Wyiki Uwzględiając kraj pochodzeia ojca badaych zwierząt, stwierdzoo, że pod względem kalibru, określoego dwoma cechami: wysokością w krzyżu i kłębie, poszczególe grupy zwierząt były bardzo zbliżoe do siebie, a wartości te kształtowały się w graicach 139,02 140,66 cm dla cechy pierwszej i 135,26 136,78 dla drugiej (tab. 2). Niezaczie iższe wartości uzyskały krowy po polskich buhajach w cechach wysokości w biodrach i kulszach, jedak statystyczie potwierdzoo tylko różice pomiędzy potomstwem po buhajach polskich i iemieckich dla wysokości w kulszach (P 0,05). Aaliza średiego obwodu klatki piersiowej u badaych krów ie wykazała istotych różic pomiędzy poszczególymi ich grupami. Różice pomiędzy miimalymi i maksymalymi wartościami wymiarów wybraych cech pokroju w zależości od kraju pochodzeia ojca badaych zwierząt zaprezetowao

Aaliza feotypowa krów rasy simetal w zależości od pochodzeia ojca 19 w tabeli 2a. W pomiarze wysokości w krzyżu i kłębie wartości te wahały się od 125,00 do 155,00 cm w cesze pierwszej i od 121,00 do 151,00 cm w cesze drugiej. Najwyższe różice odotowao w grupie krów po buhajach krajowych. Pozostałe wartości badaych cech zaprezetowao w tabeli 2a. Tabela 2. Średie ( ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 2. Meas ( ) ad stadard deviatios (sd) for measuremets of coformatio traits of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi krzyż at sacrum Austria 47 140,66 4,09 Wysokość /Height kłąb at withers 135,26 8,14 biodra at hips 136,20 3,80 kulsze at pis 130,33 3,71 Obwód klatki piersiowej Chest circumferece 201,33 25,46 Germay 207 140,44 5,76 136,78 5,43 135,47 5,63 129,04 a 6,27 208,21 12,65 Polad 377 139,02 4,82 136,24 4,98 134,75 4,89 127,14 a 5,08 208,16 9,16 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. I colums betwee groups for AA P 0.01, aa P 0.05. Tabela 2a. Miimale (mi.) i maksymale (ma.) wartości pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 2a. Miimum (mi) ad maimum (ma) values for measuremets of coformatio traits of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi krzyż at sacrum Wysokość /Height kłąb at withers biodra at hips kulsze at pis Obwód klatki piersiowej Chest circumferece mi. ma. mi. ma. mi. ma. mi. ma. mi. ma. Austria 47 132 147 107 142 128 142 124 136 195 222 Germay Polad 207 127 155 125 151 124 148 119 150 197 233 377 125 153 121 151 120 148 104 139 180 230 W prowadzoych badaiach, biorąc pod uwagę kraj pochodzeia ojca mierzoych zwierząt (tab. 3 i 3a), stwierdzoo, że krowy o rodowodzie austriackim odzaczały się ajszerszą klatką piersiową, uzyskując średi wymiar 33,00 cm. Różice pomiarów w stosuku do pozostałych krajów pochodzeia ojca badaych krów ie zostały statystyczie potwierdzoe. Największe zróżicowaie pomiędzy badaymi osobikami

20 A. Czubska-Stączek i i. odotowao w grupie krów po buhajach krajowych i iemieckich (27,00 39,00 cm), jedak średia wartość tego pomiaru wyosiła w obu grupach 32,00 cm. Pod względem parametrów szerokości miedicy stwierdzoo, że bydło po buhajach austriackich było ajbardziej wyrówae. Największe zróżicowaie pomiarów u badaych zwierząt odotowao w cesze szerokość w biodrach po buhajach iemieckich i w cesze szerokość w kulszach po buhajach krajowych. Krajowe bydło simetalskie charakteryzowało się ajwiększą szerokością kłody, mierzoą z boku a poziomie 80,80 cm. Nie stwierdzoo statystyczie istotych różic w wymiarze szerokości w biodrach, kulszach oraz kłody z boku u badaych krów rasy simetal. Tabela 3. Średie ( ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 3. Meas ( ) ad stadard deviatios (sd) for measuremets of coformatio traits of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi klatka piersiowa chest Szerokość /Width biodra at hips kulsze at pis kłoda z boku truk, side view Austria 47 33,20 2,56 53,40 2,64 48,00 2,23 76,80 3,21 Germay Polad 207 32,18 2,85 52,60 3,51 48,98 3,34 79,68 5,45 377 32,52 3,53 52,58 3,28 49,64 3,52 80,80 4,92 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. I colums betwee groups for AA P 0.01, aa P 0.05. Tabela 3a. Miimale (mi) i maksymale (ma) wartości pomiarów wybraych cech pokroju krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 3a. Miimum (mi) ad maimum (ma) values for measuremets of coformatio traits of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi klatka piersiowa chest Szerokość /Width biodra at hips kulsze at pis kłoda z boku truk, side view mi. ma. mi. ma. mi. ma. mi. ma. Austria 47 29 40 47 56 45 53 70 81 Germay Polad 207 27 39 44 60 39 57 62 92 377 27 39 43 59 37 57 61 92 Uwzględiając kraj pochodzeia ojca mierzoych krów, stwierdzoo, że zwierzęta o ajszerszej budowie wymieia pochodziły z Niemiec (40,18 cm), jedak ajkorzystiejszym położeiem i zawieszeiem wymieia charakteryzowały się krowy pochodzące z Austrii (62,60 i 104,06 cm). Potomstwo po buhajach krajowych tylko

Aaliza feotypowa krów rasy simetal w zależości od pochodzeia ojca 21 w przypadku zawieszeia tylego wymieia uzyskało ajsłabsze wymiary względem krów po buhajach z Austrii i Niemiec (tab. 4). Różice pomiędzy badaymi grupami w większości były statystyczie wysoko istote. Stwierdzoo bardzo dużą rozpiętość pomiarów w badaych cechach, co zaprezetowao w tabeli 4a. Dla szerokości wymieia było to 45 cm (pomiędzy mi. 19,00 a ma. 64,00), dla położeia wymieia 67,00 cm i zawieszeia tylego wymieia 63,00 cm. Najkrótsze strzyki, zarówo przedie jak i tyle, były u krów po buhajach z Austrii, atomiast ajdłuższe u pochodzących po buhajach z Niemiec. Na uwagę zasługuje bardzo duża rozpiętość pomiędzy pomiarami skrajymi dla długości strzyków. Dla strzyków przedich była to rozpiętość 3 12,00 cm, a dla tylych 3 14,00 cm. Tabela 4. Średie ( ) oraz odchyleie stadardowe (sd) pomiarów wybraych cech budowy wymieia krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 4. Meas ( ) ad stadard deviatios (sd) for measuremets of udder coformatio traits of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi Szerokość wymieia Width of udder Austria 47 35,20 Aa 4,82 Położeie wymieia Placemet of udder 62,60 AB 7,47 Zawieszeie tyle wymieia Rear udder suspesio 104,06 6,44 Długość strzyków przedich Rear teats legth 5,80 a 1,97 Długość strzyków tylych Frot teats legth 4,80 AB 1,52 Germay 207 40,18 AB 6,64 57,01 A 8,36 103,93 8,31 7,07 a 1,97 6,47 Aa 1,78 Polad 377 38,40 Ba 6,71 57,04 B 6,30 103,08 7,71 6,56 1,78 6,19 Ba 1,69 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. I colums betwee groups for AA P 0.01, aa P 0.05. Tabela 4a. Miimale (mi.) i maksymale (ma.) wartości pomiarów wybraych cech budowy wymieia krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 4a. Miimum (mi) ad maimum (ma) values for measuremets of udder coformatio traits of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi Szerokość wymieia Width of udder Położeie wymieia Placemet of udder Zawieszeie tyle wymieia Rear udder suspesio Długość strzyków przedich Rear teats legth Długość strzyków tylych Frot teats legth mi. ma. mi. ma. mi. ma. mi. ma. mi. ma. Austria 47 22 44 50 73 92 112 3 10 3 9 Germay Polad 207 377 20 64 38 97 86 125 3 15 3 12 19 57 30 92 63 126 3 12 3 14

22 A. Czubska-Stączek i i. Tabela 5. Średie ( ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych wskaźików budowy krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 5. Meas ( ) ad stadard deviatios (sd) for some coformatio idices of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi masywości WM massiveess WM Austria 47 151,77 21,86 poprzeczy tułowia WPT lateral truk WPT 43,25 AB 3,21 Wskaźik/Ide poprzeczy ciała WPC lateral body WPC 24,97 Aa 2,11 głębokości klatki piersiowej WGP chest depth WGP 57,81 a 3,99 wysokoożości WW leg height WW 42,18 a 3,99 Germay 207 152,32 8,86 40,52 A 4,10 23,52 Ab 1,83 58,27 A 3,47 41,72 A 3,47 Polad 377 152,87 6,41 40,20 B 3,37 23,87 ab 2,49 59,31 Aa 3,00 40,68 Aa 3,00 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. I colums betwee groups for AA P 0.01, aa P 0.05. Tabela 6. Średie ( ) oraz odchyleie stadardowe (sd) wybraych ideksów budowy krów rasy simetalskiej w zależości od kraju pochodzeia ojca mierzoych krów Table 6. Meas ( ) ad stadard deviatios (sd) for some coformatio trait idices of Simmetal cows depedig o coutry of origi of the sire of the measured cows Ideks/Ide Grupa kraj pochodzeia ojca Group acc. to sire s coutry of origi przebudowy zadu IPZ rump overbuildig IPZ Austria 47 105,90 AB 6,86 miedicy do klatki piersiowej IMKP pelvis to chest IMKP 62,00 6,97 wysokości wpustu IWW cardia height IWW 5,86 a 1,06 Germay 207 102,69 AC 2,47 61,35 5,84 6,54 A 3,81 Polad 377 102,07 BC 2,18 62,04 6,83 7,61 Aa 2,92 W obrębie kolumy pomiędzy grupami dla AA P 0,01, aa P 0,05. I colums betwee groups for AA P 0.01, aa P 0.05. Uwzględiając kraj pochodzeia ojca mierzoych krów rasy simetalskiej, stwierdzoo brak istotych różic pomiędzy grupami pod względem aalizowaego wskaźika masywości (tab. 5). Najbardziej zbliżoe wartości tego wskaźika były u krów po buhajach z Austrii i Niemiec. Pod względem wartości wskaźików poprzeczego tułowia (WPT) i ciała (WPC) także stwierdzoo duże podobieństwo pomiędzy

Aaliza feotypowa krów rasy simetal w zależości od pochodzeia ojca 23 mierzoym potomstwem po buhajach iemieckich i polskich, a róże względem austriackiego. Dla potomstwa iemieckiego i polskiego pochodzeia wartości te wyosiły odpowiedio 40,52 i 40,20 oraz 23,52 i 23,87. Potomstwo po buhajach polskich uzyskało ajwyższą wartość wskaźika głębokości piersi (WGP) 59,31, atomiast ajiższe po buhajach austriackich 57,81. Różice pomiędzy tymi grupami zostały potwierdzoe statystyczie. Aaliza wartości ideksów krów z uwzględieiem kraju pochodzeia ojca wskazuje a wyższe wartości ideksów IMKP i IWW u krów, których ojcowie pochodzili z Polski. Jedyie krowy po ojcach z Austrii uzyskały wyższe wartości ideksu przebudowy zadu (IPZ) a poziomie 105,90, jedak jest to bardzo mało liczeba grupa, którą poddao pomiarom (tab. 6). Omówieie wyików W przeprowadzoych badaiach ie stwierdzoo istotych różic w pomiarach wysokościowych oraz w cesze wysokość w biodrach pomiędzy badaymi zwierzętami, uwzględiając kraj pochodzeia ojca, co świadczy o bardzo wyrówaej geetyczie populacji bydła simetalskiego (tab. 2 i 2a). Stwierdzoo jedak wysoko istoty wpływ efektu gospodarstwa oraz istoty kolejego wycieleia. Zakładając, jak podają Choroszy i i. (1999), że celem programu hodowlaego tej rasy jest utrzymaie typu kombiowaego bydła o dużym kalibrze i dobrym umięśieiu, jak i długowieczości, istoty jest fakt, że buhaje używae w kraju, a pochodzące z hodowli europejskich, ie różią się obecie istotie pod względem wysokości w kłębie, jak i obwodu klatki piersiowej (Wójcik i i., 1999). W badaiach Wójcika (2007 a, b) wykazao, że bydło utrzymywae w systemie uwięziowym charakteryzuje się iższym kalibrem i szerokością klatki piersiowej. Także badaia bawarskie, prowadzoe a buhajkach rasy simetalskiej (Szarek i Adamczyk, 1997) wykazały, że buhajki utrzymywae w gospodarstwach idywidualych charakteryzowały się wyższym kalibrem i obwodem klatki piersiowej iż przebywające w stacjach ocey. Dobór buhajów do kojarzeń musi być więc oparty o wzorce zawarte w programie. Pomimo zaczego podobieństwa pod względem eksterieru buhajów używaych do rozrodu i potomstwa po ich Mroczek (2004) ie wykazał wysokiego współczyika pokrewieństwa dla buhajów używaych w kraju, stwierdzając go a poziomie zaledwie 1,08%. Wartości uzyskae dla wysokości w kłębie, zarówo średie, jak też miimale i maksymale, są wyższe od wyików badań dla tej populacji, prezetowaych w badaiach Choroszy i i. (1999). W badaiach Litwińczuka i i. (2006) średia wysokość wyosiła 135 cm, przy obwodzie klatki piersiowej 199 cm. Dla porówaia, jak podaje Grodzki (2002, za Gypem), u bydła mleczego cb HF w 1994 r. wysokość w krzyżu wyosiła 132 cm, atomiast w 2002 (Grodzki, 2002, za Czareckim) 139 cm. W przypadku pomiarów szerokościowych (tab. 3 i 3a) ie stwierdzoo istotych różic pomiędzy grupami, iemiej jedak stwierdzoo wysoko istoty wpływ gospodarstwa, w którym przebywały zwierzęta, i kolejego wycieleia. Śledzeie zmia szerokościowych miedicy (biodra, kulsze) ma istote zaczeie w przebiegu kolejych wycieleń u krów, jak to wykazali Brzozowski i Kaczmarek (1988) oraz Wójcik

24 A. Czubska-Stączek i i. i Kruk (2008). Nogalski (2003) stwierdził, że wraz ze wzrostem wysokości w kłębie astępuje zwiększeie powierzchi miedicy oraz zmiejsza się kąt ustawieia zadu. Stąd istote jest śledzeie zmia wyrostowości u bydła simetalskiego i powierzchi miedicy. Z drugiej stroy, aby utrzymać charakterystyczą dla tej rasy długowieczość, koiecze jest określeie czyików, warukujących te predyspozycje. Na drodze stoi jedak fudametaly problem, jakim jest iski poziom odziedziczalości długowieczości dla bydła. Jak podają Karras i i. (1985), dla bydła simetalskiego w Niemczech wyosi oa h 2 =0,05 0,09, atomiast w Austrii h 2 =0,1 (Solker i i., 2000). Na uwagę zasługuje fakt, że zarówo w pomiarach wysokościowych, jak i szerokościowych badaych zwierząt ajwiększe różice pomiędzy wartościami miimalymi i maksymalymi (tab. 2a i 3a) odotowao w grupie krów pochodzących po buhajach krajowych w przedziale wartości dla wysokości od 28,00 do 35,00 cm i szerokości od 15,00 do 31,00 cm. Uwzględiając kraj pochodzeia badaych zwierząt, obserwujemy duże różice w zakresie budowy wymieia (tab. 4 i 4a). Najwyższe wartości odotowao po buhajach austriackich w dwóch cechach, tj. położeiu wymieia 62,60 cm i zawieszeiu tylym wymieia 104,06 cm. W przypadku szerokości wymieia odotowao po buhajach iemieckich 40,18 cm. Stwierdzoo istote i wysoko istote różice pomiędzy długością strzyków przedich i tylych u samic po buhajach z aalizowaych krajów. Najkrótszymi strzykami charakteryzowały się krowy po buhajach z Austrii, a ajdłuższymi z Niemiec. Tym samym ajwyższe rozpiętości miar dla strzyków przedich stwierdzoo po buhajach iemieckich, a tylych po polskich buhajach (tab. 4a). Określoo także wysoko istoty wpływ czyika gospodarstwa i kolejego wycieleia a uzyskae wyiki badań w poszczególych grupach. Aaliza zmia długości i selekcja a długość strzyków są bardzo istote, gdyż, jak wykazali w badaiach prowadzoych a bydle holsztyńsko-fryzyjskim Puchajda i i. (1999), istieją związki pomiędzy imi a wydajością mleczą a poziomie r= 0,28 0,31. Litwińczuk i i. (2006) wskazują a fakt, że poad 54% badaej populacji bydła simetalskiego ma wady wymieia, w tym wymioa piętrowe oraz wady związae z budową strzyków (za grube, zbyt długie). Badaia Sawy i i. (2008) wykazały, że 19% brakowaych krów w gospodarstwach wielkostadych, utrzymujących bydło wolostaowiskowo jest brakowaych z powodu chorób wymieia. Autorzy sugerują, aby zwracać większą uwagę a sta zdrowoty wymio krów. Istoty wpływ budowy strzyków (długość, grubość oraz ustawieie) a długość produkcyją bydła simetalskiego odotowali także Strapak i i. (2011) w badaiach prowadzoych a tereie Słowacji. Natomiast Vukasiovic i i. (1995) wskazują a istote dodatie korelacje pomiędzy ogólą budową wymieia i strzyków a długowieczością krów a przykładzie rasy brow swiss. Badaia włase wykazały (tab. 5), że średie wartości badaego wskaźika masywości u bydła simetalskiego były bardzo zbliżoe do uzyskaych a bydle czaro-białym i HF. Prezetowae przez Grodzkiego (2002) wartości, a podstawie literatury z tego zakresu, kształtowały się a poziomie 140 153. Na podstawie badań stwierdzoo wysoko istoty wpływ ojca badaych krów a wartość wskaźików opisujących kłodę (WPT, WPC, WGP). Uzyskae średie wartości wskaźika WPC były jedak zdecydowaie iższe iż podaje Grodzki (2002), a wyższe dla wskaźika WGP. Wysoko istote różice we wskaźiku wysokoożości krów wyikają

Aaliza feotypowa krów rasy simetal w zależości od pochodzeia ojca 25 z różic pomiędzy potomstwem po buhajach z Polski a Austrii i Niemiec. Wartość średia uzyskaego wskaźika była iższa (40,68) iż prezetuje Grodzki (2002) a podstawie literatury (44 46) odośie bydła cb i HF. Wartości prezetowaych iektórych ideksów budowy krów (tab. 6) były podobe do uzyskaych w badaiach, prowadzoych a bydle PHF przez Wójcika (2002). W szczególości, wartości średie ideksów przebudowy zadu (IPZ), uzyskae w badaiach a bydle rasy simetal (102,00), kształtowały się a podobym poziomie, jak u bydła PHF (102,5), będącego w pierwszej laktacji, atomiast IWW iezaczie wyższe. Stwierdzoo, że statystyczie istote różice wartości ideksu IPZ warukuje kraj pochodzeia ojca badaych zwierząt, jak rówież efekt gospodarstwa i kolejego wycieleia. Ideks te jest bezpośredio związay z przebiegiem porodu oraz ustawieiem zadu u bydła mleczego (Nogalski, 2005; Wójcik i Choroszy, 2007). Badaia Wójcika (2006) wykazały, że zarówo omawiay ideks, jak i IMKP są wysoko istotie skorelowae z oceą ustawieia i szerokości zadu do r=0,18. Także związki badaych ideksów (IPZ, IWW) z przebiegiem porodu zostały potwierdzoe przez Wójcika i Czaję (2000), Nogalskiego i i. (2001) i Nogalskiego (2005). Podsumowując ależy stwierdzić, że aaliza pokroju bydła simetalskiego wykazała duże zróżicowaie badaej populacji w zakresie pomiarów wysokościowych oraz szerokościowych kłody i zadu. Zaistiałe różice odotowao, uwzględiając kraj pochodzeia ojców badaych krów oraz zastosoway wskaźik lub ideks obliczeiowy. Kraj pochodzeia ojca mierzoych krów istotie warukuje wartości wybraych pomiarów wymieia, w tym jego szerokości () oraz położeia i zawieszeia tylego (Austria). Potomstwo po buhajach krajowych w zakresie mierzoych cech wysokościowych i szerokościowych ie różi się od potomstwa z Niemiec i Austrii, a w pomiarach budowy wymieia uzyskuje wyższe wymiary. Badaia wykazały dużą przydatość stosowaych wskaźików i ideksów do charakterystyki populacji. W ideksach budowy związaych z rozrodem bydła stwierdzoo wyższe wartości ideksu wysokości wpustu (IWW) u krów, których ojcowie pochodzili z Polski. Piśmieictwo B o i c h a r d D., R u p p R. (2001). Pheotypic ad geetic relatioships betwee somatic cell couts ad cliical mastitis i Frech dairy Holstei cows. Iterbull Bull., 26: 66 71. B r z o z o w s k i P., K a c z m a r e k A. (1988). Zależość między wymiarami krów i cieląt a przebiegiem ocieleia. Zesz. Probl. Post. Nauk. Rol., 333: 185 189. C h o r o s z y B., B r e j t a W. (2008). Charakterystyka bydła rasy simetalskiej oraz zasady prowadzeia pracy hodowlaej ze szczególym uwzględieiem cech fukcjoalych zwierzęcia. Wyd. włase IZ, ss. 8 23. C h o r o s z y B., C h o r o s z y Z., C z a j a H., T r e l a J. (1999). Przebieg stacjoarej ocey wartości hodowlaej buhajów rasy simetalskiej w latach 1974 1996. Rocz. Nauk. Zoot., 3: 21 36. Czeriawska-Piątkowska E., Szewczuk M., Chociłowicz E., Kostacik N. (2012). Compariso of Limousie ad Simmetal primiparous cows based o the variability of age at first calvig, body weight ad the aalysis of their growth ad developmet. Electr. J. Polish Agr. Uiv., 15, 2. G r o d z k i H. (2002). Zmiay w pokroju bydła czaro-białego w Polsce w ostatim 100-leciu. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 66: 33 42.

26 A. Czubska-Stączek i i. K a r r a s K., H o e s c h e l e I., A v e r d u k G. (1985). Breedig o logevity. Der Tierzuchter, 37: 116 118. L i t w i ń c z u k Z., S z u l c T. (2005). Hodowla i użytkowaie bydła. Praca zbiorowa, PWRiL, ss. 59 60. Litwińczuk Z., Staek P., Sawicka W., Jakowski P., Chabuz W. (2006). Budowa i umaszczeie bydła simetalskiego. Mat. kof. LXXI Zjazdu PTZ, 1, 24. M r o c z e k J.R. (2004). Stopień pokrewieństwa między buhajami z krajowej hodowli bydła simetalskiego. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 72, 1: 203 207. N a h l i k K., M a z u r A. (1989). Zasady ocey pokroju dla celów hodowlaych. Wyd. wł. IZ, ss. 3 53. N o g a l s k i Z. (2003). Wpływ udziału geów bydła holsztyńsko-fryzyjskiego a wybrae cechy budowy pierwiastek czaro-białych. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 68, 1: 327 335. N o g a l s k i Z. (2005). Łatwość porodu a budowa miedic jałówek holsztyńsko-fryzyjskich i Jersey. Rocz. Nauk. Zoot., Supl., 22: 579 582. N o g a l s k i Z., K l u p c z y ń s k i J., M i c i ń s k i J. (2001). Próba określeia zależości między przebiegiem pierwszego porodu a wymiarami miedic u krów. Zesz. Nauk. PTZ, 59: 173 180. P u c h a j d a Z., C z a p l i c k a M., S z y m a ń s k a A., F i l i p s k a A. (1999). Współzależość między cechami użytkowości mleczej a wymiarami wymieia pierwiastek holsztyńsko-fryzyjskich importowaych z Fracji i Niemiec. Rocz. Nauk. Zoot., 26, 3: 49 58. R u p p R., B o i c h a r d D. (1999). Geetic parameters for cliical mastitis, somatic cell score, productio, udder type traits ad milkig ease i first lactatio Holsteis. J. Dairy Sci., 82: 2198 2204. S a w a A., B o g u c k i M., J a k o w s k a M. (2008). Wpływ systemu utrzymaia krów a wyiki ich życiowej użytkowości. Rocz. Nauk. PTZ, 4, 4: 77 85. Solker J., Solker J., Mieseberger J., Willam A., Fuerst C., Baumug R. (2000). Total merit idices i dual purpose cattle. Arch. Tierzucht, 43: 597 608. S t r a p a k P., J u h a s P., S t r a p a k o v a E., H a l o M. (2010). Relatios of legth of productive life ad the body coformatio traits i Slovak Simmetal breed. Arch. Tierzucht, 53, 4: 393 402. S t r a p a k P., J u h a s P., S t r a p a k o v a E. (2011). The relatioship betwee the legth of productive life ad the body coformatio traits i cows. J. Cetr. Europ. Agric., 12, 2: 239 254. S z a r e k J., A d a m c z y k K. (1997). Rola rasy simetalskiej w hodowli bydła w Polsce i a świecie. Cz. II. Użytkowość mięsa. Prz. Hod., 9: 8 10. T r e l a J., J a u s z e w s k i R., W ó j c i k P. (2006). Ocea typu i budowy pierwiastek ras mleczych geeza powstaia systemu ocey. Wiad. Zoot., XLIV, 2: 11 26. T y c z k a J., H i b e r A.,T o m a s z e w s k i A. (1996). Zależość pomiędzy iektórymi cechami budowy a charakterem porodu u krów pierwiastek rasy czerwoo-białej. Prz. Hod., 5: 4 8. V u k a s i o v i c N., M o l l J., K u z i N. (1995). Geetic relatioships amog logevity, milk productio ad type traits i Swiss Brow cattle. Livest. Prod. Sci., 41: 11 18. W ó j c i k P. (2002). Selekcja bydła mleczego w oparciu o cechy pokroju. Rocz. Nauk. Zoot., Supl., 15: 99 104. W ó j c i k P. (2006). Przydatość wyików puktowej ocey budowy ciała i pomiarów zoometryczych miedicy w selekcji krów a łatwe porody. Rocz. Nauk. Zoot., Moogr. Rozpr., 35: 2 69. W ó j c i k P. (2007 a). Wyiki ocey typu i budowy bydła mleczego w różych systemach utrzymaia w gospodarstwach wielkostadych. Rocz. Nauk. Zoot., Supl., 23: 43 47. W ó j c i k P. (2007 b). Udder coformatio ad housig system as related to somatic cell cout i cow s milk. J. Aim. Feed Sci., 16, 2: 180 192. W ó j c i k P., C h o r o s z y B. (2007). Zmiay wymiarów miedicy w kolejych wycieleiach i ich wpływ a przebieg porodu u krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Rocz. Nauk. PTZ, 3, 1: 91 99. W ó j c i k P., C z a j a H. (2000). Możliwości zastosowaia ocey pokroju w przewidywaiu przyszłej produkcyjości krów rasy czaro-białej. Rocz. Nauk. Zoot., 6: 145 155. W ó j c i k P., K r u k M. (2008). Aaliza zmia kąta ustawieia zadu a podstawie pomiarów zoometryczych i ich wpływ a przebieg porodu u krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiay czaro- -białej. Rocz. Nauk. PTZ, 4, 3: 221 231. W ó j c i k P., C z a j a H., T r e l a J. (1999). Porówaie wyików ocey osobiczej buhajów krajowych i zagraiczych. Zesz. Nauk. PTZ, Chów i Hodowla Bydła, 44: 275 282. Zatwierdzoo do druku 25 VII 2016

Aaliza feotypowa krów rasy simetal w zależości od pochodzeia ojca 27 Agelia Czubska-Stączek, Piotr Wójcik, Marzea Cwyar Pheotypic traits of Simmetal cattle i the Carpathia Foothills area depedig o coutry of sire origi SUMMARY The study ivolved 671 Simmetal cattle from the Podkarpackie provice, which were kept i 7 farms differig i agraria ad breedig structure. Every farm takig part i the study was milk recorded for may years. Basic zoometric measuremets of the truk ad udder were made. The results of the zoometric measuremets were used to calculate coformatio idicators ad idices that determie the overall pheotype of the aimals i differet farms ad by the coutry of sire origi. Aalysis of Simmetal cattle coformatio showed that the populatio differed cosiderably i the measuremets of truk ad rump height ad width. These differeces were foud for the coutry of origi of the sires of ivestigated cows ad for the calculatio idicator or ide used. The coutry of origi of the sire of the measured cows has a sigificat effect o the values of some udder measuremets, icludig udder width (Germay) ad udder placemet ad rear attachmet (Austria). Higher values for the differece betwee height at hips ad height at pis (IWW) were foud i the cows sired by Polish bulls. Key words: cattle, Simmetal, pheotypic traits