Szkolny Program Profilaktyki Liceum Ogólnokształcącego im. Janka Bytnara w Kolbuszowej Opracowała: Ewa Kołodziej pedagog szkolny Kolbuszowa, 2010
WSTĘP Profilaktyka to chronienie człowieka w rozwoju przed zagrożeniami i reagowanie na pojawiające się zagrożenia. Jej celem jest ochrona dziecka, ucznia, wychowanka przed zakłóceniami rozwoju, czyli przed podejmowaniem zachowań hamujących lub niszczących rozwój, określanych jako zachowania ryzykowne. Badania wykazały, że zachowania ryzykowne mogą się również nawzajem zastępować i najczęściej ze sobą współwystępują. Zachowanie młodego człowieka zależy od jego indywidualnych cech oraz od czynników występujących w środowisku (J. Szymańska, 2002). Mogą to być czynniki chroniące lub czynniki ryzyka. Do czynników chroniących należą: silna więź emocjonalna z rodzicami, zainteresowanie nauką szkolną, regularne praktyki religijne, poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów społecznych, przynależność do pozytywnej grupy (J. Szymańska, 2002). Czynniki ryzyka to cechy, sytuacje, warunki sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych, takie jak: wysoki poziom lęku i niepokoju, niska samoocena, niedojrzałość emocjonalna i społeczna, słaba kontrola wewnętrzna, nierealistyczne oczekiwania wobec siebie i otoczenia, brak zainteresowania nauką szkolną, zaburzenia więzi z rodzicami, nieprawidłowa struktura rodziny. 2
Wzmocnienie czynników chroniących i eliminowanie lub osłabianie czynników ryzyka to skuteczna profilaktyka. Działania te powinny być adresowane do całego środowiska szkolnego, tj. uczniów, rodziców, nauczycieli oraz innych osób zatrudnionych w szkole. Działania profilaktyczne można realizować na trzech poziomach. Profilaktyka pierwszorzędowa (grupy niskiego ryzyka). Działaniami obejmuje się szerokie nie zdiagnozowane populacje. Realizatorami działań w polityce pierwszorzędowej są nauczyciele wspierani przez psychologów, pedagogów i innych specjalistów, a terenem działań jest głównie szkoła. Profilaktyka drugorzędowa (grupy podwyższonego ryzyka). Np. poradnictwo rodzinne i indywidualne, socjoterapia. Realizatorami są głównie specjaliści: psychologowie, pedagodzy, socjoterapeuci, trenerzy. Działania prowadzone są najczęściej w formie zajęć specjalistycznych w szkołach, świetlicach terapeutycznych, poradniach psychologiczno pedagogicznych i poradniach specjalistycznych. Profilaktyka trzeciorzędowa (grupy wysokiego ryzyka). Ma na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Leczenie, rehabilitacja, resocjalizacja. (Z. Gaś, 1997). I. PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2002 r. Nr 10, poz. 96). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólne w poszczególnych typach szkół. (Dz. U. z 2009r. Nr 1, poz. 1 ) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej 3
i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniem (Dz. U. z 2003r. Nr 26, poz. 226). Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego. (Dz. U. Nr 111, poz. 535,z późn. zm.). Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.). Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2003r.Nr 24, poz. 198). Ustawa z dnia 9 listopada 1995r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996r. Nr 10, poz. 55). Ustawa z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2003r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.). Konwencja o Prawach Dziecka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z listopada 1989r., ratyfikowana przez Polskę 30 kwietnia 1991r. II. DIAGNOZA PROBLEMÓW Pedagog szkolny wspólnie z wybranymi nauczycielami dokonał przeglądu problemów dydaktyczno wychowawczych w szkole na podstawie ankiet skierowanych do uczniów i nauczycieli, rozmów z nimi oraz obserwacji uczniów. 4
PROFILAKTYKA W SZKOLE Szkolny Program Profilaktyki adresowany do uczniów, nauczycieli i rodziców jest spójny z treściami zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego i Programem Wychowawczym szkoły i dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb środowiska. W szkole prowadzona będzie profilaktyka pierwszorzędowa, a wobec niektórych uczniów działania z obszaru profilaktyki drugorzędowej. Profilaktyka pierwszorzędowa skierowana będzie do grup niskiego ryzyka, czyli do wszystkich uczniów i rodziców. Jej celem jest promocja zdrowego stylu życia oraz opóźnienie wieku inicjacji. Profilaktyka drugorzędowa skierowana będzie do grup podwyższonego ryzyka. Celem działań jest ograniczenie dysfunkcji, umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych. W przypadku zarejestrowania przez dyrektora lub pedagoga negatywnych i aspołecznych zachowań podejmowane będą w szkole działania w celu wyeliminowania skutków tych zachowań: 1. Dyrektor lub pedagog podejmuje systematyczne rozmowy z uczniem, a następnie z włączeniem rodziców; 2. Dyrektor lub pedagog kieruje ucznia do specjalistycznych poradni lub lekarzy specjalistów; 3. Dyrektor lub pedagog obejmuje opieką uczniów będących w trudnej sytuacji materialnej (zwolnienie z opłat PZU, dyskretne akcje charytatywne na rzecz ucznia itp.); 4. Dyrektor lub pedagog systematycznie współpracuje z Policją, Sądem dla Nieletnich; 5. Pedagog sprawuje opiekę nad uczniami posiadającymi opinię z poradni P-P oraz będącymi w trudnej sytuacji osobistej bądź rodzinnej. Stosowane będą również procedury postępowania nauczycieli w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością i demoralizacją. 5
W ramach programu podjęte zostaną: działania informacyjne (z zakresu podnoszenia świadomości w przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa i dostarczenia adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych w celu umożliwienia dokonania racjonalnych wyborów), działania edukacyjne (pomoc w rozwijaniu np. umiejętności nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, opierania się naciskom otoczenia), działania alternatywne (pomoc w zaspokojeniu potrzeb np. sukcesu, przynależności oraz satysfakcji życiowej z zaangażowania się w działalność artystyczną, społeczną, sportową), działania interwencyjne (pomoc w rozwiązywaniu problemów i wsparcie w sytuacjach kryzysowych). Treści programu realizowane będą podczas: lekcji, godzin do dyspozycji wychowawcy, zajęć z pedagogiem szkolnym, zajęć warsztatowych prowadzonych przez specjalistów, zajęć pozalekcyjnych, konkursów, wycieczek, biwaków szkolnych. Instytucje wspierające szkołę w działaniach profilaktycznych 1. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna 2. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 3. Komenda Miejska Policji 4. Sąd Rejonowy (Kuratorzy Sądu Rodzinnego i Nieletnich) 5. Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna 6
IV. CELE PROGRAMU PROFILAKTYKI Cele ogólne: 1. Podejmowanie działań związanych z edukacją dla bezpieczeństwa i zapobiegania zachowaniom problemowym wśród uczniów. 2. Działania wzmacniające czynniki chroniące uczniów przed patologią. 3. Wsparcie rodziny w jej funkcji wychowawczej (psychoedukacja, pedagogizacja), ewentualnie interwencje z włączeniem instytucji działających na rzecz dziecka i rodziny. 4. Wypracowanie i konsekwentna realizacja jednolitych systemów: reagowania na przemoc i agresję, zapobiegania wagarowaniu i uzależnieniom. Cele szczegółowe: 1. Wdrażanie programów interwencyjnych wobec uczniów o niskiej obecności w szkole. 2. Wdrażanie jednolitych zasad usprawiedliwiania nieobecności uczniów. 3. Eliminowanie agresywnych zachowań uczniów i stosowanej przez nich przemocy. 4. Pomoc psychologiczno pedagogiczna uczniom mającym problemy osobiste (rozmowy pedagoga szkolnego z uczniami, współpraca z instytucjami z zewnątrz ). 5. Wdrażanie uczniów do przestrzegania zasad i norm zachowań obowiązujących w życiu każdego człowieka. 6. Rozwijanie możliwości podejmowania działań alternatywnych poprzez zaangażowanie uczniów w działalność pozytywną. 7. Przybliżenie negatywnych konsekwencji zachowań agresywnych. 8. Uwrażliwienie uczniów na poszanowanie godności innych. 9. Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa w szkole i poza nią. 10. Reagowanie na próby sięgania przez uczniów po substancje uzależniające i udzielanie pomocy w poradniach specjalistycznych. 7
11. Wzmacnianie postaw asertywnych w sytuacjach zachowań ryzykownych wśród dzieci i młodzieży. 12. Wykształcenie właściwej postawy wobec problemów uzależnień. 13. Prowadzenie edukacji prozdrowotnej wśród uczniów, rodziców, nauczycieli. 14. Dostarczenie wiedzy o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych, palenia papierosów i stosowania narkotyków. 15. Dostarczanie wiedzy o prawie karnym stosowanym wobec nieletnich i uświadamianie konsekwencji życiowych wchodzenia w konflikt z prawem. V. PLANOWANE EFEKTY Obniżenie ilości nieusprawiedliwionych nieobecności uczniów w zajęciach szkolnych. Poprawa frekwencji uczniów. Zmniejszenie przypadków zachowań agresywnych, łamania kodeksu ucznia, ulegania negatywnym wpływom rówieśników. Poczucie bezpieczeństwa w szkole i poza nią. Umiejętność radzenia sobie w sytuacjach zetknięcia z agresją i przemocą. Nauczenie się pozytywnych zachowań oraz właściwego postrzegania i rozumienia innych. Posiadanie przez nauczycieli umiejętności postępowania w sytuacjach problemowych i stosowania form pomocy. Nabycie przez uczniów, rodziców wiedzy o szkodliwości używek i środków odurzających. Zaangażowanie i udział rodziców w oferowanych szkoleniach, warsztatach. Dostrzeganie korzyści płynących z prowadzenia zdrowego stylu życia. 8
VI. PLAN ZADAŃ I DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH W naszej szkole najbardziej zauważalne są problemy w obszarze agresji, zażywania środków psychoaktywnych oraz niskiej frekwencji. Dlatego wszelkie działania profilaktyczne, bądź naprawcze będą zmierzały do zmniejszenia ich zasięgu. Nasza działalność będzie najczęściej odbywała się w czasie lekcji i będzie wówczas miała charakter tzw. profilaktyki informacyjno edukacyjnej, interwencyjnej, widoczna stanie się również pod postacią tzw. działań alternatywnych, najczęściej pozalekcyjnych, nastawionych na odkrywanie mocnych stron naszych uczniów, pielęgnowanie ich potencjału. OBSZAR Przejawy zachowań agresywnych, walka z negatywnymi emocjami, stresem PODEJMOWANE DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE - Realizacja projektu profilaktycznego STOP agresji w klasach I przez pedagoga szkolnego i specjalistów z PPP (3 godz) - Monitorowanie zachowań młodzieży w czasie przerw na korytarzu szkolnym poprzez system kamer - Pełnienie przez nauczycieli dyżurów w czasie przerw celem obserwacji zachowań uczniów - prowadzenie rozmów indywidualnych z uczniami tzw. agresorami i ich ofiarami przez wychowawców i pedagoga szkolnego -wprowadzenie ujednoliconego systemu kar w stosunku do uczniów stosujących agresję tj. punkty ujemne, wyłączenie z imprez szkolnych i pozaszkolnych - realizacja programu edukacyjnego Stres pod kontrolą, czyli o tym jak poskromić stres maturalny dla uczniów i rodziców ( 2 godz, g wych) - prowadzenie pogadanek z uczniami przez wychowawców na temat szkodliwości 9
Walka z używkami, uzależnieniami Niska frekwencja, zagrożenie wagarowaniem stosowanej agresji -realizacja projektu profilaktyki uzależnień pn. Decyzja należy do Ciebie w klasach II przez pedagoga szkolnego we współpracy ze specjalistami z zewnątrz (Powiatowa Komenda Policji, Stowarzyszenie Karan ) 10 godz (g-wych) -Systematyczne opracowywanie gazetek tematycznych na temat promocji zdrowia - organizowanie w szkole kampanii profilaktycznych np. Światowy Dzień Walki z AIDS, Dzień Promocji Zdrowego Stylu Życia - organizowanie w szkole konkursów nawiązujących do promocji zdrowia - rozmowy indywidualne z uczniami prezentującymi zachowania ryzykowne przez pedagoga szkolnego -współpraca z instytucjami wspomagającymi PPP, Poradnia Zdrowia Psychicznego, KARAN w sytuacjach trudnych - nawiązanie ścisłej współpracy z rodzicami uczniów nie realizujących obowiązku szkolnego kontakty telefoniczne, mailowe). Regularne informowanie rodzica w przypadku opuszczenia każdej godziny lekcyjnej - objęcie opieką pedagoga uczniów wagarujących, bądź zagrożonych wagarowaniem - wprowadzenie tzw. kontraktów między pedagogiem, uczniem a rodzicem celem poprawy frekwencji - poruszanie problematyki wagarów na zebraniach zbiorowych z rodzicami, wspólne prowadzenie działań naprawczych - prowadzenie zajęć na temat korzyści 10
wynikających z chodzenia do szkoły w ramach godzin wychowawczych przez wychowawców lub pedagoga szkolnego DZIAŁANIA ALTERNATYWNE W SZKOLE 1. Organizacja zajęć pozalekcyjnych: Koła przedmiotowe Koła zainteresowań Zajęcia Klubu Sportowego Zajęcia rekreacyjno sportowe 2. Praca w organizacjach działających w szkole Działalność Samorządu Uczniowskiego Szkolne Koło Wolontariatu 3. Praca przy projektach szkolnych Apele, Przedstawienia Gazetki tematyczne Konkursy plastyczne, artystyczne 4. Propagowanie i organizacja konkursów i zawodów Udział w konkursach wiedzy Udział w zawodach sportowych 5. Akcje charytatywne Włączanie uczniów w akcje Zbiórka żywności, Szlachetna paczka Udział w Wielkiej Orkiestrze Świątecznej Pomocy Udział w akcji Góra grosza 11
6. Organizacja imprez i wycieczek Dyskoteki szkolne Wycieczki klasowe Akademie i uroczystości szkolne. VIII. MONITOROWANIE I EWALUACJA Informacje niezbędne do ewaluacji uzyskane zostaną poprzez: Analizowanie pracy profilaktycznej na bieżąco, zgodnie z potrzebami. Wymianę uwag, spostrzeżeń i własnych doświadczeń podczas spotkań szkolnego zespołu wychowawczego, profilaktycznego. Obserwację zachowań uczniów (wpisy do zeszytów uwag, dokumentacja wychowawcy i pedagoga). Analizę dokumentów szkolnych (dzienniki, protokoły, plany pracy). Analizę sprawozdań z realizacji działań profilaktycznych, wychowawczych, zdrowotnych na posiedzeniach Rad Pedagogicznych. Badania ankietowe wśród uczniów, rodziców, nauczycieli. LITERATURA: 1. Szymańska J. Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, CMPPP, Warszawa 2002 2. Gaś Z. Profilaktyka w szkole. Zapobieganie uzależnieniom uczniów, CMPPP Warszawa 1997 3. Kosińska E. Jak w szkole można przeciwdziałać zachowaniom agresywnym. Wszystko dla szkoły nr 5/2000 4. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych. Poradnik dla nauczycieli, Warszawa 2005 5. Szostak S., Tabaka A. Porozmawiajmy o agresji, Rubikon, Kraków 2004 12
13