M. Kobryń-Król Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Krótkoterminowe decyzje w zakresie finansów przedsiębiorstw na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji wyrobów mleczarskich Working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: finanse przedsiębiorstw, kapitał pracujący netto, płynność finansowa. Streszczenie: Niniejszy raport przedstawia podstawowe zagadnienia dotyczące krótkoterminowych decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwie, a więc decyzji, które mają finansowy wpływ na firmę w krótkim okresie, zwykle do roku. Wykonane obliczenia mają przybliżyć metody szacowania płynności finansowej oraz istotę kapitału pracującego netto.
Wstęp Jak pisze G. Michalski (2010, s. 171-174), krótkoterminowe decyzje w zakresie finansów przedsiębiorstw, określane również jako bieżące zarządzanie finansami czy zarządzanie finansami w krótkim okresie, dotyczą rozstrzygnięć związanych z wpływami i wypływami pieniężnymi, poziomem płynności (rezerwą płynności) w różnych jej aspektach, wartością płynności oraz wewnętrznych przepływów pieniężnych. W zarządzaniu krótkookresowymi finansami rezultaty decyzji długoterminowych są zdaniem M. Piotrowskiej (1997, s. 10) - traktowane jako punkt wyjścia do sformułowania działań operacyjnych, bardziej elastycznych i łatwiejszych do zmiany. Według autorki, celem zarządzania finansami w krótkim okresie jest przyspieszenie dopływów gotówki, zwalnianie odpływów, minimalizowanie bezczynnej gotówki oraz minimalizowanie kosztów finansowania krótkookresowego, które stanowi źródło uzupełnienia płynności firmy. Z bieżącym zarządzaniem finansami związane jest, jak podkreśla wielu autorów (m.in. G. Michalski 2010, s. 174; W. Pluta 2003, s. 39; M. Piotrowska 1997, s. 10), zarządzanie kapitałem pracującym netto, a w szczególności zarządzenie płynnością finansową przedsiębiorstwa. Przy czym kapitał pracujący netto rozumiany jest jako różnica między bieżącymi aktywami (majątkiem obrotowym) a bieżącymi zobowiązaniami (zobowiązaniami krótkoterminowymi), zatem zarządzanie nim dotyczy finansowania, zakupu, obrotu i kontroli poziomu aktywów bieżących, który powinien zgadzać się z przyjętą przez przedsiębiorstwo polityką finansową. Z kolei zarządzanie płynnością finansową przedsiębiorstwa jest pojęciem węższym i skupia się, w zależności od aktualnych potrzeb firmy, na nabywaniu lub zbywaniu środków pieniężnych, ich ekwiwalentów i innych aktywów bieżących. W niniejszej pracy uwaga skupiona została na przedstawieniu podejścia do krótkoterminowego zarządzania finansami przedsiębiorstw w wybranym przedsiębiorstwie z branży produkcji wyrobów mleczarskich. Podstawowym źródłem informacji o działalności badanej jednostki gospodarczej były dane zawarte w sprawozdaniach finansowych, jakimi są bilans i rachunek zysków i strat. Płynność finansowa Zdaniem A.Rzeczyckiej (2006, s. 114-119), szczególnie istotna w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa w krótkim okresie jest płynność finansowa, pojmowana jako zdolność firmy do terminowego regulowania swoich zobowiązań. Przedsiębiorstwo zarządzając płynnością musi, zdaniem wspomnianej autorki, m.in.:
- zidentyfikować swoją sytuację w tym zakresie posługując się m.in. metodami statystycznymi pomiaru płynności, korzystającymi z bilansu jako źródła informacji i porównać ją z wielkościami planowanymi lub uznawanymi w praktyce gospodarczej za prawidłowe; - określić strategię zarządzania finansami, w szczególności kapitałem obrotowym netto. Tabela1. Wskaźniki płynności dla wybranego przedsiębiorstwa z branży 10. 2010 2011 Nazwa wskaźnika Badana spółka Średnia branżowa Badana spółka Średnia branżowa Wskaźnik bieżącej płynności (I ) 1,38 1,63 1,26 1,59 Wskaźnik płynności przyspieszonej (II ) 0,98 1,12 0,84 1,07 Wskaźnik płynności gotówkowej (III ) 0,05 0,28 0,03 0,24 Źródło: G. Michalski (2010, s. 28-31); E. Nowak (2005, s. 196-197); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11); Zestawienie średnich wartości podstawowych wskaźników finansowych dla poszczególnych sektorów (branż) za rok 2010 i 2011. Jak wynika z wyliczonych wskaźników bieżącej płynności, w analizowanych latach firma odnotowała bezpieczny poziom płynności. Kształtował się on na poziomie powyżej 1,2, co według E. Nowak (tamże, s. 195), sygnalizuje brak trudności przedsiębiorstwa w wywiązywaniu się ze zobowiązań krótkoterminowych. Z kolei interpretacja wskaźnika płynności przyspieszonej, którego wartość w badanych latach spadła z 0,98 do 0,84 (firma była w stanie pokryć łatwo upłynnianymi aktywami 98%, a później 84% całości zobowiązań krótkoterminowych) wskazuje na wzrost zamrożenia środków przedsiębiorstwa w zapasach. Ostatni ze wskaźników wskaźnik płynności gotówkowej utrzymywał się na niskim poziomie, co oznacza, że firma nie gromadziła wolnych środków pieniężnych na rachunku bankowym, a swoja działalność finansowała z należności oraz kredytów krótkoterminowych (Z. Maksimowicz 2001, s. 49). Cykl konwersji gotówki Według W. Pluty (tamże, s. 41), warunkiem efektywnego zarządzania bieżącymi aktywami i pasywami jest oszacowanie cyklu konwersji gotówki, gdyż cykl ten bezpośrednio oddziałuje na strategię zarządzania kapitałem pracującym netto. Jego wewnętrzna struktura stanowi podstawę przy prowadzeniu analiz odnoszących się do przyszłych wartości bieżących aktywów i pasywów oraz ich struktury. Ponadto od właściwych decyzji w tym obszarze zależy płynność finansowa przedsiębiorstwa w przyszłych okresach.
Tabela 2. Wskaźniki rotacji aktywów i pasywów dla wybranego przedsiębiorstwa. Nazwa wskaźnika 2010 2011 Wskaźnik rotacji zapasów 16,2 razy 15,9 razy Wskaźnik rotacji należności 7,2 razy 8,1 razy Wskaźnik rotacji zobowiązań 6,7 razy 6,6 razy Cykl konwersji zapasów 22,5 dni 22,9 dni Okres spływu należności 50,7 dni 45,1 dni Okres spłaty zobowiązań 54,5 dni 55,3 dni Cykl konwersji gotówki 18,7 dni 12,7 dni Źródło: G. Michalski (2010, s. 178-180); W. Pluta (2003, s. 41-44); E. Nowak (2005, s. 208-215); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 10). Z danych zawartych w tabeli 2wynika, że w wybranym przedsiębiorstwie z branży produkcji wyrobów mleczarskich od momentu dokonania zakupu materiałów (wydatkowania środków pieniężnych na zapłatę) do momentu osiągnięcia wpływu środków pieniężnych ze sprzedaży wyrobów gotowych upływają w 2010 roku około 19 dni (18,7 dni), a w 2011 około 13 dni (12,7 dni). Są to zatem okresy przez jakie aktywa obrotowe są finansowane przez środki przedsiębiorstwa. W 2011 roku długość okresu cyklu konwersji gotówki uległa skróceniu, co jak pisze E. Nowak (tamże, s. 218), jest korzystne dla firmy, ponieważ szybciej odzyskuje ona środki pieniężne zaangażowane w aktywa obrotowe (zapasy i należności), które może ponownie przeznaczyć na działalność. W. Pluta (tamże, s. 44) zauważa jednak, że jest i druga strona tego zagadnienia. Krótszy cykl konwersji gotówki (kredytowania klientów) to trudniejsze warunki zakupów dla klientów firmy, co może spowodować zmniejszenie wielkości sprzedaży osiąganej przez firmę w następnym roku. Kapitał pracujący netto (NWC) Kapitał pracujący netto, jak wyjaśnia G. Michalski (2010, s. 174-175), jest częścią aktywów bieżących finansowaną kapitałami (zobowiązaniami długoterminowymi i kapitałem własnym). Określa on tę część majątku obrotowego, która pozostaje w podmiocie po uregulowaniu zobowiązań bieżących. Powstaje on w wyniku braku synchronizacji między formalnym powstaniem przychodów ze sprzedaży, a rzeczywistym wpływem środków pieniężnych wynikającym ze ściągnięcia należności oraz wskutek rozbieżności w czasie powstawania kosztów, a faktycznym wypływem środków pieniężnych związanych ze spłatą zobowiązań. Przybliżoną wartość kapitału pracującego netto w analizowanym przedsiębiorstwie z branży 10 w latach 2010 i 2011 przedstawia poniższa tabela.
Tabela 3. Przybliżona wartość NWC wybranego przedsiębiorstwa. 2010 2011 Wartość Udział w przychodach ogółem Wartość Udział w przychodach ogółem Kapitał pracujący netto 13.758.434 5,12% 10.103.559 3,48% Źródło: G. Michalski (2010, s. 174-175); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 10). Dodatni kapitał pracujący netto oznacza sytuację, w której przedsiębiorstwo jest wypłacalne, w związku z czym nie ponosi ryzyka utraty płynności finansowej. Analizowana firma terminowo reguluje swoje zobowiązania, ale również bez opóźnienia otrzymuje należności za sprzedane wyroby. W latach 2010-2011 można zaobserwować jednak spadek poziomu kapitału pracującego netto co świadczy o zmniejszającej się płynności firmy. Potwierdzeniem tego jest miara względna, jaką jest udział kapitału pracującego netto w przychodach ogółem. Strategie kształtowania poziomu kapitału pracującego netto A. Bury (2000, s.300-301 ) wskazuje, że zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorstwa może być realizowane w ramach różnych strategii zarządzania kapitałem obrotowym. Strategie te stosowane są odrębnie dla aktywów bieżących (strategia restrykcyjna, pośrednia, elastyczna) i odrębnie odnośnie pasywów bieżących (strategia agresywna, konserwatywna, umiarkowana). Łączna strategia optymalizacyjna kapitału obrotowego polega na kombinacji strategii aktywów bieżących i strategii pasywów bieżących według kryterium preferowanej przez przedsiębiorstwo stopy rentowności oraz odpowiadającego jej ryzyka. Na podstawie powyższych schematów i dokonanych analiz, można przyjąć, że w badanym przedsiębiorstwie z branży produkcji wyrobów mleczarskich została przyjęta kombinacja bliska strategii umiarkowanie-pośredniej. Strategia ta polega, jak pisze G. Michalski (tamże, s. 196-204), na dopasowaniu struktury terminowej aktywów i pasywów. Odznacza się uśrednionymi kosztami i korzyściami, jest rozwiązaniem pośrednim pomiędzy
strategią agresywną a konserwatywną. W zakresie inwestowania w aktywa bieżące polega na utrzymaniu w szczególności zapasów i środków pieniężnych na przeciętnym poziomie, z kolei w odniesieniu do pasywów zmierza do tego, aby stała część aktywów bieżących finansowana była przez kapitał długoterminowy, natomiast zmienna część tych aktywów finansowana była kapitałem krótkoterminowym. Podsumowanie Po zidentyfikowaniu sytuacji w zakresie płynności oraz mając na uwadze zamierzenia rozwojowe, właściciele przedsiębiorstwo powinni, zdaniem A. Rzeczyckiej (tamże, s. 133), wskazać co jest dla nich istotne. Czy maksymalizowanie płynności, przy założonym poziomie zysku, czyli firma będzie funkcjonować, do maksimum ograniczając ryzyko działalności, godząc się na wygenerowanie niższego zysku; sytuacja taka oznacza, ze zasoby przedsiębiorstwa są wykorzystywane w bardzo ograniczonym zakresie, a przedsiębiorstwo gromadzi znaczne środki na rachunku bankowym, nie inwestując ich ani w działalność operacyjną, ani inwestycyjną czy finansową. Czy też maksymalizowanie zysku, przy założonym, możliwie najniższym poziomie płynności, tak aby wszystkie dostępne przedsiębiorstwu środki zostały przekazane do działalności produkcyjnej, co oznacza działalność bardziej ryzykowną, ale mogącą generować większy zysk. Wybierając jedną w powyższych dróg postępowania właściciele przedsiębiorstwa określają swoją strategię odnośnie zarządzania kapitałem pracującym. Najczęściej decydują się, jak w analizowanym przykładzie, na umiarkowany zysk i ryzyko.
Bibliografia Bojańczyk M. (2012) Finanse przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyd. Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Brealey R., Myers S. (1999) Podstawy finansów przedsiębiorstw. Tom 1. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN. Bury A. (2000) Zarządzanie kapitałem obrotowym. W: M. Wypych (red.) Finanse przedsiębiorstwa z elementami zarządzania i analizy. Łódź: Wyd. ABSOLWENT. Czekaj J., Dresler Z. (2001) Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Podstawy teorii. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo PWN. Damodaran A. (2001) Finanse korporacyjne. Teoria i praktyka. Gliwice: Wyd. HELION. Dudycz T. (2001) Finansowe narzędzia zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Wrocław: AE. Federowicz Z. (1993) Finanse przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyd. POLTEX. Gasza R. (1994) Finanse przedsiębiorstwa w przykładach i zadaniach. Poznań. Wyd. Wydawnictwo Akademia. Gąsiorkiewicz L. (2011) Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstw. Warszawa: Wyd. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Golawska-Witkowska G., Rzeczycka A., Zalewski H. (2006) Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Bydgoszcz: Wyd. Oficyna Wydawnicza BRANTA. Gorczyńska M., Wieczorek-Kosmala M., Znaniecka K. (2008) Finanse przedsiębiorstwa. Katowice: Wyd. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego. Gos W. (2012) Kapitał oraz finansowanie działalności gospodarczej. Warszawa: Wyd. Difin. Gryko J. (2008) Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie. Poznań: Wyd. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej. Grzywacz J. (2012) Kapitał w przedsiębiorstwie i jego struktura. Warszawa: Wyd. Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej. Iwin-Garzyńska J. (2011) Finanse przedsiębiorstwa: kategorie, wartości. Szczecin: Wyd. Economicus. Jarocka E. (2009) Finanse przedsiębiorstw, systemu bankowego, budżetowego, ubezpieczeń. Warszawa: Wyd. Difin. Kierczyński T., Malinowska U. (2001) Finanse przedsiębiorstwa: wybrane problemy. Warszawa: Wyd. Przedsiębiorstwo Wydawnicze Lam. Krzemińska D. (2002) Finanse przedsiębiorstwa. Poznań: Wyd. Wyższa Szkoła Bankowa. Maksymowicz Z. (2001) Analiza wskaźnikowa przedsiębiorstwa sektora elektroenergetycznego. W: S. Wrzosek (red.) Analiza finansowa. Materiały do ćwiczeń. Wrocław: Wyd. AE. Michalski G. (2004) Finansowe strategie przedsiębiorstwa: podstawy teorii i przykłady. Opole: Wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji. Michalski G. (2004) Leksykon zarządzania finansami. Warszawa: Wyd. C.H.Beck. Michalski G. (2004) Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa: treść wykładu i przykłady. Wrocław: Wyższa Szkoła Zarządzania Edukacja. Michalski G. (2005) Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Michalski G. (2009) Strategie finansowe przedsiębiorstw: budżetowanie kapitałów i ocena finansowej opłacalności i ryzyka strategicznych decyzji przedsiębiorstw. Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr. Michalski G. (2010) Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw. Warszawa: Wyd. C.H. Beck. Olzacka B., Pałczyńska-Gościniak R. (2000) Jak oceniać firmę: metodyka badania i przykłady liczbowe. Gdańsk: Wyd. ODDK. Piotrowska M. (1997) Finanse spółek. Krótkoterminowe decyzje finansowe. Wrocław: Wyd. AE. Pluta W. (2003) Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie. Warszawa: Wyd. PWE. Rzeczycka A. (2006) Problemy zarządzania kapitałem obrotowym. W: G. Golawska-Witkowska, A. Rzeczycka, H. Zalewski (red.) Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Bydgoszcz: Wyd. Oficyna Wydawnicza Branta. Sierpińska M., Jachna T. (2011) Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN. Sierpińska M., Jachna T. (2008) Metody podejmowania decyzji finansowych: analiza przykładów i przypadków. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN. Seretna-Sałamaj D. (2008) Dynamiczne zarządzanie strukturą finansów przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyd. Politechnika Warszawska. Siemińska E. (2003) Finansowa kondycja firmy: metody pomiaru i oceny. Warszawa: Wyd. Poltext. Skowronek-Mielczarek A., Leszczyński Z. (2008) Analiza działalności i rozwoju przedsiębiorstw. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo PWN. Wersty B. (1992) Metodyka analizy stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa: analiza wskaźnikowa. Wrocław: Wyd. AE. Wypych M. (2000) Ocena sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. W: M. Wypych (red.) Finanse przedsiębiorstwa z elementami zarządzania i analizy. Łódź: Wyd. ABSOLWENT.