3. Metafory organizacyjne Morgana G. Morgan, Obrazy organizacji, Warszawa 1997 przedstawia specyficzny sposób postrzegania, myślenia i mówienia o organizacji; ujmuje istotę utrwalonego typu doświadczenia porządkującego inne doświadczenia w postać jednej perspektywy; 1
maszyna organizm mózg kultura system polityczny więzienie psychiczne przepływ i transformacja instrument dominacji mówimy o organizacjach tak, jakby były maszynami; jesteśmy skłonni oczekiwać od nich, że będą działać jak maszyny: w sposób zrutynizowany, wydajny, niezawodny i przewidywalny (biurokracje) podejście mechanistyczne do zarządzania; możliwość przewidywania przyszłych efektów i sposobów ich mierzenia Organizacje zależą od otoczenia, które stanowi źródło potrzebnych im do życia zasobów; Jednostki i grupy, podobnie jak organizmy biologiczne, najefektywniej działają wtedy, kiedy są zaspokojone ich potrzeby (Maslow, L. von Bertalanffy) tak jak organizmy, są otwarte na otoczenie i jeśli mają przetrwać, to muszą się znajdować w nim w odpowiedniej relacji Podejście sytuacyjne: organizacje jako systemy otwarte 2
Organizacje to mini społeczeństwa, które mają własne, odrębne wzory kultury i subkultury Metafora kultury podkreśla zwyczaje i tradycje, opowieści i mity, artefakty i symbole organizacji; wspólna wiedza kultura organizacyjna = system wyznawanych wartości i ich wspólne odczytywanie przez członków organizacji Organizacja jest zdolna do rozumnego działania i uczenia się (organizacje uczące się) nacisk na gromadzenie i przetwarzanie informacji, będącej podstawą procesu uczenia się. Cechy organizacji uczącej się uczenie się na błędach, ciągły trening personelu oraz planowe szkolenia, rozwój personelu kierowany przez kierownictwo, delegowanie uprawnień i decentralizacja, podejmowanie ryzyka, zachęcanie do eksperymentowania, częste przeglądy procedur działania, poszukiwanie sposobów zwiększenia skuteczności pracy, podejmowanie decyzji na podstawie faktów, ścisła współpraca między wydziałami. Organizacja jako luźna sieć ludzi mających sprzeczne interesy; Współdziałanie podejmowane jest dla osiągnięcia indywidualnych korzyści; Władza jest narzędziem rozwiązywania konfliktów lub koordynacji różnych interesów 3
ORGANIZACJE JAKO PSYCHICZNE WIĘZIENIA - (Sokrates) parabola jaskini jako relacji między pozorami, rzeczywistością a wiedzą. - Jaskinia wyobraża świat, a wyprawa na zewnątrz to zdobywanie wiedzy. - Metafora psychicznego więzienia kieruje naszą uwagę na fakt, że ludzie mogą tworzyć społeczne światy, których wielu z nich może doświadczyć jako sprawiające problemy i ograniczające, oraz pomaga odkryć drogi wyjścia z pułapek, które tworzą sami ludzie Organizacje jako przepływ i transformacja - Wszechświat jako płynna i nieprzerwana całość. (D. Bohm) - Proces przepływu i zmian w każdym punkcie czasu odzwierciedla jakąś bardziej podstawową rzeczywistość - porządek ukryty i ujawniony. - Jeśli zatem świat organizacji jest jakąś ujawnioną empiryczną rzeczywistością, najlepiej możemy zrozumieć naturę organizacji, poprzez rozszyfrowanie logiki transformacji oraz zmian, dzięki którym ta rzeczywistość się ujawniana Organizacje jako narzędzie dominacji - Organizacje są kojarzone z procesami dominacji społecznej charakteryzującej się tym, że jakieś jednostki lub grupy znajdują sposoby narzucania swojej woli innym (wojny, podboje). - Centralnym punktem analizy jest problematyka władzy, tworzenia się klas oraz systemu sprawowania kontroli. 4
METAFORA MASZYNA ORGANIZM MÓZG KULTURA SYSTEM POLITYCZNY Widzenie organizacji Organizacja jako zespół dobrze ustrukturyzowanych części o ściśle określonych rolach i zadaniach Organizacja jako byt podatny na upływ czasu (narodziny, rozwój, dojrzałość, starzenie się, śmierć), działający w otoczeniu i od niego zależny Organizacja jako twór rozumnie działający i uczący się Organizacja jako rodzaj symbolicznego sposobu porozumiewania się i działania, odmiennego od działania innych Organizacja jako sieć ludzi działających razem, by osiągać indywidualne cele Kluczowe charakterystyki Nacisk na sprawność, wydajność. Ludzie widziani jako elementy mechanizmu, działające w sposób określony przez ich zadania Nacisk na otoczenie. Organizacja to całość, elastyczne dostosowywanie się do otoczenia, zaspokajanie własnych potrzeb Nacisk na zdolność uczenia się. Ludzie jako najważniejszy zasób organizacji Nacisk na indywidualny charakter organizacji na zewnątrz i jednoznaczne, wspólne wartości oraz postawy wewnątrz. Nacisk na władzę, jako sposób reagowania na konflikty oraz zapobiegania sprzecznym działaniom 5