Wyniki badania potrzeb nauczycieli województwa pomorskiego w zakresie doskonalenia zawodowego w 2014 roku Gdańsk, luty 2014
I. Wprowadzenie Kuratorium Oświaty w Gdańsku Tegoroczne badanie, podobnie jak w latach poprzednich, składało się z dwóch części: część I dotyczyła potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego, część II dotyczyła oceny przydatności kursów realizowanych w ramach doskonalenia zawodowego oraz sposobu wykorzystania nabytej wiedzy i umiejętności. I.1. Podstawa prawna Art.31 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn.zm.) I.2. Cele badania zdiagnozowanie potrzeb nauczycieli województwa pomorskiego w zakresie doskonalenia zawodowego na rok 2014, ocena przydatności kursów realizowanych w ramach doskonalenia zawodowego nauczycieli (dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżecie wojewody), pozyskanie informacji o sposobie zdobytej wiedzy i doświadczenia w swojej pracy przez nauczycieli uczestników szkoleń, opracowanie tematyki wojewódzkich zadań edukacyjnych na 2014, wparcie placówek doskonalenia nauczycieli w budowaniu oferty szkoleniowej na 2014 rok uwzględniającej potrzeby edukacyjne. I.3. Adresaci nauczyciele, dyrektorzy szkół i placówek, doradcy metodyczni/konsultanci, przedstawiciele organów prowadzących. I.4. Narzędzia formularz elektroniczny umieszczony na stronie internetowej Kuratorium w Oświaty w Gdańsku. 2
II. Wyniki przeprowadzonego badania. II.1. Uczestnicy badania z uwzględnieniem: 1. Zajmowanego stanowiska i pełnionej funkcji, 2. Typu szkoły, 3. Lokalizacji szkoły, 4. Stażu pracy, 5. Stopnia awansu zawodowego, 6. Preferowanych form doskonalenia. II.1.1. W badaniu wzięło udział 232 respondentów, określiło pełnione funkcje 227, w tym: 52 dyrektorów, 13 wicedyrektorów, 160 nauczycieli i 2 przedstawicieli organu prowadzącego. Żaden doradca metodyczny ani konsultant nie wyraził swojej opinii w ankiecie. W porównaniu z rokiem ubiegłym znacznie zmalało zainteresowanie ankietą. Uczestnicy badania dyrektor wicedyrektor nauczyciel przedstawiciel OP II.1.2. Większość ankietowanych zatrudniona była w placówkach ogólnodostępnych (167 osób), ponadto 10 osób w placówkach specjalnych, 10 w placówkach z oddziałami integracyjnymi i 2 w placówkach integracyjnych. Najliczniejszą grupę stanowili nauczyciele zatrudnieni w szkołach ponadgimnazjalnych (81 osób), najmniej liczną - nauczyciele zatrudnieni w przedszkolach (7 osób). II.1.3. Najliczniejsza grupa respondentów zatrudniona była w szkołach wiejskich (82 osób), najmniej liczna w miastach do 20 tysięcy mieszkańców (36 osób) i miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców (42 osoby) 3
40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% wieś miasto do 20 tys. miasto od 20 tys. do 100 miasto powyżej 100 tys. Serie1 36% 16% 30% 18% Serie1 II.1.4. Najliczniejszą grupę respondentów stanowiły osoby o dużym doświadczeniu zawodowym. Doświadczenie zawodowe 50% 40% 30% 20% 10% 0% od o do od 6 do od 11 do powyżej 5 lat 10 lat 20 lat 20 lat Serie1 13% 14% 28% 45% Serie1 II.1.4. Zdecydowana większość ankietowanych legitymowała się stopniem awansu nauczyciela dyplomowanego (142 osoby). 4
Status zawodowy respondentów 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Serie1 II.1.5. Ankietowani preferują krótkie formy doskonalenia (warsztaty metodyczne 134 osób, szkoleniowe rady pedagogiczne 102 osoby, kursy do 15 godzin 116 osób). Najmniejszą popularnością cieszą się formy kursowe (kurs 20-30 godzinny 45 osób, 31-40 godzinny 27 osób, powyżej 40 godzin 16 osób). W porównaniu z rokiem ubiegłym zwiększyła się liczba osób zainteresowanych szkoleniami e-lerningowymi i mieszanymi. kurs do 15 godz. 50% kurs 20-30 godz. 19% kurs 31-40 godz. 12% kurs powyżej 40 godz. 7% konferencja 40% warsztaty metodyczne 58% seminarium 12,5% szkoleniowa rada pedagogiczna 44% konsultacje z doradcą metodycznym 17% szkolenie na odległość (e-lerning) 36,3% szkolenie mieszane (e-lerning + stacjonarne) 20% 5
II.3. Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego II.3.1.Najczęściej wybierana tematyka z uwzględnieniem podziału na poszczególne grupy zagadnień: 1. Wdrażanie reformy a) Podstawa programowa jako fundament planowania dydaktycznego, tworzenie i monitorowanie programów nauczania 44% b) Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej 43% c) Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole 40% d) Kształcenie zawodowe w ramach kursów kwalifikacyjnych 27% e) Wdrażanie i monitorowanie nowej podstawy programowej kształcenia zawodowego 25% f) Edukacja dzieci 5 i 6-letnich w przedszkolu metody pracy 24% g) Edukacja prozdrowotnana zajęciach wychowania fizycznego 20% h) Opracowanie programu nauczania w zawodzie 18% i) Dopuszczanie do użytku programu nauczania dla zawodu przez dyrektora szkoły 15% j) Nauczanie interdyscyplinarne w szkołach ponadgimnazjalnych 9% 2. Jakość w szkole a) Diagnoza edukacyjna i jej wykorzystanie w planowaniu procesu dydaktycznego 49% b) Analiza i wykorzystanie wyników egzaminów zewnętrznych w podnoszeniu efektywności nauczania 48% c) Konstruowanie programów naprawczych na podstawie analizy wyników egzaminów zewnętrznych 48% d) Nauczyciel jako autor i ewaluator przedmiotowych programów nauczania 45% e) Rozwój e-learningu jako odpowiedź na wyzwanie uczenia się przez całe życie 41% f) Doskonalenie zawodowe nauczycieli kl.i-iii w zakresie metodyki pracy z dzieckiem 6- letnim 23% 3. Wykorzystanie technologii informacyjnej a) tworzenia materiałów dydaktycznych i ich wykorzystanie na lekcji 57% b) Blended learning przyszłość edukacji. Trendy dydaktyczne w edukacji przez Internet 42% 6
c) Technologie informacyjno-komunikacyjne jako sposób komunikowania się z uczniem i rodzicem (dziennik elektroniczny itp.) 37% d) Wykorzystanie technologii informacyjnej w nauczania przedmiotów humanistycznych 35% e) Nowoczesne technologie w przedszkolu i edukacji wczesnoszkolnej 25% f) Wykorzystanie technologii informacyjnej w nauczaniu przedmiotów matematycznoprzyrodniczych 23% g) Wykorzystanie technologii informacyjnych w nauczaniu przedmiotów zawodowych 17 % 4. Kształcenie a) Nauczanie skuteczne, ciekawe i twórcze 58%, b) Rozwijanie pasji i zainteresowań ucznia zdolnego 56%, c) Dostosowanie wymagań edukacyjnych do specjalnych potrzeb ucznia na podstawie opinii PPP 56% d) Wspieranie ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych 52% e) Wykorzystanie wyników egzaminów zewnętrznych (w tym EWD i PWE) w planowaniu procesów edukacyjnych 45% f) Inteligencje wielorakie a zdolności i potrzeby rozwojowe ucznia 41% g) Przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy (szkolenie zakończone egzaminem) 36% h) Kształcenie na odległość (wykorzystanie e-learningu w procesie kształcenia) i) Integracja włączająca w szkole masowej formy wsparcia ucznia niepełnosprawnego i jego rodzica 31% j) Organizacja kształcenia i pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera k) Doskonalenie sprawności fizycznej dziecka poprzez atrakcyjne gry i zabawy w przedszkolu i edukacji wczesnoszkolnej 23% l) Biblioteka szkolna miejscem wsparcia realizacji projektów edukacyjnych 22% m) Formy i metody pracy w nauczaniu dorosłych 19% n) Ocenianie kształtujące na zajęciach wychowania fizycznego 17% o) Organizacja zajęć artystycznych w gimnazjum i w szkole gimnazjalnej 14% 7
5. Opieka, wychowanie, profilaktyka a) Jak radzić sobie z prowokacyjnymi zachowaniami ucznia? Konstruktywna konfrontacja 62% b) Postępowanie wobec agresji i przemocy w szkole i środowisku rodzinnym ucznia 61%, c) Zapobieganie uzależnieniom i zachowaniom ryzykownym wśród uczniów, w tym cyberprzemocy - 50%, d) uczeń nadpobudliwy, z ADHD, niedostosowany społecznie w szkole 49% e) Procedury postępowania i współpraca z instytucjami (sądy, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie) w sytuacji zagrożenia dzieci i młodzieży demoralizacją 46% f) Działania szkoły wobec nadużywania środków psychotropowych (narkotyki, dopalacze itp.) 40% g) Jak wspierać każdego ucznia w rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem trudnego okresu dojrzewania 40% h) Profilaktyka zdrowia i edukacja zdrowotna w szkole 37% i) Planowanie i realizacja zadań wychowawczych (w tym wychowania patriotycznego) 34% 7. Wsparcie dyrektora w zakresie organizacji i zarządzania szkołą/placówką a) Bezpieczeństwo w szkole w kontekście wymagań prawnych 35% b) Jak przeciwdziałać mobbingowi 29% c) Przywództwo a zarządzanie rola dyrektora w kreowaniu działań edukacyjnych 26% d) Organizacja kwalifikacyjnych kursów zawodowych 19% e) Akademia umiejętności młodego dyrektora 18% 8. Warsztat pracy nauczyciela a) Sztuka prowadzenia trudnych rozmów z rodzicami 59% b) Nauczyciel mistrz, przewodnik, wychowawca trudne budowanie autorytetu 53 %, c) Radzenie sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym nauczyciela warsztaty rozwoju osobistego 53% d) Funkcjonowanie nauczyciela w zespole (komunikacja, podział zadań, rozwiązywanie konfliktów) 47 %. 8
e) Emisja i higiena głosu 43% Kuratorium Oświaty w Gdańsku f) Dydaktyka e-learningu (projektowanie zajęć na odległość) 37% 7. Ponadto ankietowani nauczyciele (w odpowiedzi na prośbę o wskazanie interesującej ich tematyki) najczęściej proponowali następujące szkolenia: Samookaleczenia w szkole jak rozmawiać na ten temat z młodzieżą i rodzicami Odpowiedzialność prawna nauczycieli prawa nauczycieli Negocjacje w szkole Jak motywować ucznia do nauki? Superwizja pracy nauczyciela Projekt edukacyjny w kształceniu zawodowym Rozpoznawanie uzdolnień zawodowych jak pomóc uczniom szkoły ponadgimnazjalnej w wyborze dalszej edukacji Ocenianie kształtujące Zarządzanie szkolną pracownią komputerową Integracja sensoryczna Praca dydaktyczna i wychowawcza w grupie świetlicowej Tworzenie programów autorskich Uczeń niepełnosprawny w szkole ponadgimnazjalnej Biblioterapia Nauczycieli sygnalizują chęć nauki języków obcych i uczestnictwa w takich formach doskonalenia, które nadają nowe kwalifikacje. III. Opinia na temat przydatności organizowanych form doskonalenia i sposobu wykorzystania zdobytej wiedzy i umiejętności w ramach doskonalenia zawodowego. Większość respondentów (62%) oświadczyła, że w ostatnich 2/3 latach uczestniczyła w kursach lub konferencjach realizowanych w ramach wojewódzkich zadań edukacyjnych (tzw. grantach). w opinii 68% respondentów były one przydatne do pracy w szkole, zaś 77% wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności w swojej pracy. 9
Uczestnictwo w kursach w ostatnich 2-3 latach 1% 35% 64% Tak Nie Nie dotyczy Ocena przydatności kursów/konferencji 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Przydatne Nieprzydatn Nie mam e zdania Serie1 68% 7% 25% Serie1 Zdaniem większości ankietowanych nauczycieli (77%) tematyka szkoleń i kursów, w których brali udział odpowiadała ich potrzebom w zakresie doskonalenia większość (69%) oceniła ją jako trafną. 10
Zgodność z potrzebami w zakresie doskonalenia 80% 60% 40% 20% Serie1 0% tak nie nie mm zdania Serie1 77% 7% 16% Ocena trafności oferty 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% trafna nietrafna nie mam zdania Serie1 69% 6% 25% Serie1 Nauczyciele najczęściej wykorzystują wiedzę i umiejętności : na lekcjach 42%, w przygotowaniu do zajęć 33%, w realizowaniu zadań związanych z reformą 28%, w opracowaniu dokumentacji nauczania 29%, innej dokumentacji 23%, w rozwiązywaniu problemów wychowawczych 25%, w pracy z uczniem z trudnościami 22 %, z uczniem zdolnym 14%, we współpracy z innymi nauczycielami i rodzicami 25%, w prowadzeniu zajęć pozalekcyjnych - 16%, 11
w wykonywaniu zadań administracyjnych 14%, w realizacji innych zadań szkoły 15%, w ubieganiu się o kolejny stopień awansu zawodowego - 12 %. Ponadto nauczyciele wykorzystują nabytą wiedzę i umiejętności w pracy z e-dziennikiem, realizacji projektów edukacyjnych, organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, przygotowaniu i konkursów, podczas konsultacji i rozmów z rodzicami, w sytuacji, gdy uczeń chce zdobyć władzę nad nauczycielem. Wśród przyczyn, które powodują, że uczestnicy nie korzystają z proponowanych form doskonalenia bądź nie wykorzystują wiedzy w praktyce najczęściej wskazywano: brak informacji o kursach zbyt małą ilość miejsc na kursach grantowych brak czasu nieodpowiednia lokalizacja zajęć brak informacji o kursach (miejscu i czasie) brak powiązania teorii z praktyką ( tematyka odpowiada potrzebom, natomiast realizacja tej tematyki nie była właściwa, czysto teoretyczne szkolenia, brak konkretnych rozwiązań problemów i zagadnień, mało specjalistyczne, podstawowe informacje ) IV. Podsumowanie wyników badań 1. Badanie potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego przeprowadzone zostało w miesiącu grudniu 2013 i styczniu 2014 roku. 2. Jako narzędzie badania zastosowano formularz elektroniczny umieszczony na stronie internetowej Kuratorium Oświaty w Gdańsku www.kuratorium.gda.pl. 3. W badaniu uczestniczyły 232 osoby. Uczestnicy dania to: nauczyciele lub dyrektorzy, którzy legitymują cię stażem pracy od 21 do 30 lat i stopniem nauczyciela dyplomowanego, pracujący w szkole ponadgimnazjalnej/podstawowej na wsi lub w mieście od 20 do 100 tysięcy mieszkańców, preferujących krótkie formy doskonalenia (warsztaty, konsultacje metodyczne, szkoleniowe rady pedagogiczne). W stosunku do lat ubiegłych wzrasta zainteresowanie e-lerningiem i formami mieszanymi. 4. Najczęściej wybierana tematyka doskonalenia (powyżej 40%) to: 12
Jak radzić sobie z prowokacyjnymi zachowaniami ucznia? Konstruktywna konfrontacja (62%) Postępowanie wobec agresji i przemocy w szkole oraz środowisku rodzinnym ucznia (61%) Sztuka prowadzenia trudnych rozmów z rodzicami (59%) Nauczanie skuteczne, ciekawe, twórcze (58%) Tworzenie materiałów multimedialnych i ich wykorzystanie na lekcji (57%) Dostosowanie wymagań edukacyjnych do specjalnych potrzeb ucznia na podstawie opinii lub orzeczenia PPP (56%) Rozwijanie pasji i zainteresowań ucznia zdolnego (56%) Nauczyciel mistrz, przewodnik, wychowawca trudne budowanie autorytetu (53%) Radzenie sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym nauczyciela warsztaty rozwoju osobistego (53%) Wspieranie ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych (52%) Zapobieganie ryzykownym zachowaniom wśród uczniów, w tym cyberprzemocy (50%) Diagnoza edukacyjna i jej wykorzystanie w planowaniu procesu dydaktycznego (49%) Konstruowanie programów naprawczych na podstawie analizy wyników egzaminów zewnętrznych (48,4%) Analiza i wykorzystanie wyników egzaminów zewnętrznych w podnoszeniu efektywności nauczania (48,3%) Funkcjonowanie nauczyciela w zespole (komunikacja, podział zadań, rozwiązywanie konfliktów) (47%) Procedury postępowania i współpraca z instytucjami (sądy, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie) w sytuacji zagrożenia dzieci i młodzieży demoralizacją (46%) Podstawa programowa jako fundament planowania dydaktycznego, tworzenie i monitorowanie programów nauczania (44%) Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole (43%) Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w gimnazjum i szkole gimnazjalnej (43%) 13
Blended learning przyszłość edukacji. Trendy dydaktyczne edukacji przez Internet (42%) Rozwój e-learningu jako odpowiedź na wyzwanie uczenia się przez całe życie (41%) Działania szkoły wobec nadużywania środków psychotropowych (narkotyki dopalacze (40%) 5. Uczestnicy badania (77 %) wyrazili opinię, że tematyka kursów w ostatnich latach odpowiada potrzebom w zakresie doskonalenia, 69% badanych stwierdziło, że proponowana tematyka była trafna. Część osób wyraziła negatywną opinię (7%) 6. 68% ankietowanych uznała organizowane w ramach grantów kursy i konferencje za przydatne, a 77% respondentów zadeklarowało, że wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności we własnej pracy, przede wszystkim w trakcie przygotowania się do lekcji i innych zajęć. Opracowanie - E.Szwoch we współpracy z M.Kaczorowską 14