Psychologiczne kształcenie nauczycieli (program ramowy) dr Elżbieta Małkiewicz - koordynator Zespołu Psychologów mgr Aleksandra Chybicka mgr Marta Kochan-Wójcik dr Maria Lewicka mgr Joanna Piskorz mgr Elżbieta Szumiło Program wykładów Liczba godzin: 30 Cel zajęć: po zakończeniu kursu student zna i rozumie podstawowe terminy psychologiczne, opanował zakres podstawowych wiadomości z psychologii użytecznych w pracy dydaktycznowychowawczej, rozumie związek między uzyskaną wiedzą a zadaniami nauczyciela i potrafi wykorzystać ją w praktyce edukacyjnej. Uzyskane umiejętności przydatne w pracy zawodowej: student jest wyposażony w umiejętność poprawnego rozpoznawania, nazywania i wyjaśniania zjawisk i procesów związanych z edukacją w kategoriach psychologicznych, potrafi zastosować wiadomości z psychologii w planowaniu pracy i rozwiązywaniu problemów zawodowych. Segment I Charakterystyka podstawowych procesów poznawczych i emocjonalno-motywacyjnych człowieka z uwzględnieniem różnic indywidualnych - zna podstawowe pojęcia psychologiczne; - ma wiedzę z zakresu psychologii ogólnej użyteczną w pracy dydaktyczno-wychowawczej; - umie wykorzystywać zdobytą wiedzę w praktyce edukacyjnej. 1. Przedmiot i zadania psychologii. Współczesne kierunki psychologii Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie. PWN. Warszawa, s. 8-17, 23-35. 2 i 3. Procesy poznawcze: spostrzeganie, uwaga, myślenie, rozwiązywanie problemów, procesy decyzyjne, pamięć Lindsay P.H., Norman D.A. (1984) Procesy przetwarzania informacji u człowieka. PWN. Warszawa, s. 139-141. Strelau J., red. (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki; tom II, Gdańskie Wyd. Psychologiczne. Gdańsk, s.77-80. Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 265-268, 272-277, 350-389, 390-418. 4. Proces uczenia się Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 308-338, 341-342. 5. Inteligencja i zdolności Eysenck H i M. (1996) Podpatrywanie umysłu. Gdańskie Wyd. Psychologiczne. Gdańsk, s. 121-125. Strelau J., red. (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki; tom II, rozdz. 40. 6. Różnice indywidualne w zakresie inteligencji oraz osobowości
Kimura D. Mózg a płeć. Świat nauki 10/1992, s. 85-87. Strelau J., red. (2000) Psychologia..., tom II, s. 693-697, 708-718. Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 519-526. 7 i 8. Emocje i stres Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 470-483, 484-503. Aronson E. I inni. (1997). Psychologia społeczna. Poznań, Zysk i s-ka, s.502-521. 9. Procesy motywacyjne. Rodzaje motywacji Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 436-446, 460-465. 10. Techniki wpływu społecznego. Sposoby obrony przed manipulacją Cialdini R. (1994) Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk, s.33-35, 64-67, 110, 112-114, 152, 154-163, 188-189, 214-216. Hamer H. (1999) Rozwój umiejętności społecznych. Przewodnik dla nauczyciela. VEDA. Warszawa, s. 243-244. Segment II Prawidłowości rozwoju człowieka jako podstawa procesów edukacyjnych. Nauczanie i wychowanie jako proces kierowania i wspomagania rozwoju - zna i rozumie podstawowe pojęcia z dziedziny rozwoju, - właściwie (bez nieuzasadnionego fatalizmu) rozumie problem udziału czynnika genetycznego i społecznego w rozwoju intelektualnym i osobowości, - zna podstawowe konsekwencje zakłóceń więzi z innymi ludźmi dla rozwoju człowieka, - zna prawidłowości rozwoju intelektualnego, - rozumie różnice w myśleniu dziecka, nastolatka i dorosłego oraz potrafi wykorzystać tę wiedzę w edukacji, - umie wykorzystać prawidłowości rozwoju myślenia w planowaniu i realizacji zadań edukacyjnych, - zna podstawowe etapy rozwoju psychospołecznego i zadania rozwojowe charakterystyczne dla każdego etapu, - rozumie istotę kryzysu adolescencyjnego i potrafi wykorzystać tę wiedzę w radzeniu sobie z uczniami. 11. Czynniki warunkujące rozwój człowieka. Natura czy kultura czynnik biologiczny i społeczny w rozwoju poznawczym i osobowości Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 155-157. Firkowska-Mankiewicz A. (1993) Spór o inteligencję człowieka. PAN IFiS. Warszawa, s.38, 52-56. 12. Podstawy rozwoju emocjonalno-społecznego rozwój więzi z drugim człowiekiem Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s.180-184. 13. Przebieg rozwoju poznawczego (koncepcja Jeana Piageta) Birch A., Malim T. (1995) Psychologia rozwojowa w zarysie. PWN. Warszawa, s. 40-51. 14. Rozwój psychospołeczny człowieka w ciągu życia koncepcja Ericha Eriksona. Dembo M.H. (1997) Stosowana psychologia wychowawcza. WSiP. Warszawa, s. 371-376 (zwłaszcza tab. 10.1).
Segment III Zaburzenia zachowania - zna objawy podstawowych zaburzeń zachowania występujących wśród uczniów oraz ich przyczyny, - wie, gdzie i do kogo może się zwrócić o pomoc specjalistyczną, - potrafi uzasadnić znaczenie współpracy nauczyciela z innymi specjalistami i rodzicami dla dobra ucznia. 15. Zaburzenia zachowania w wieku szkolnym i adolescencji: dysleksja, nieśmiałość, zaburzenia lękowe (nerwice), zaburzenia odżywiania i depresja Zimbardo P. (1994) Nieśmiałość. PWN. Warszawa, s. 18-32. Orwid M., Pietruszewski K. (1996) Psychiatria dzieci i młodzieży. Collegium Medicum UJ. Kraków, s.114-116, 129-131, 144-145. Kępiński A. (1986) Psychopatologia nerwic. PZWL. Warszawa, s. 96-97, 148, 166-167, 175-176. Mędraś M., Szczęsny M. Dysmorfia mięśniowa jako problem medycyny sportowej. Medicina sportiva 5/2001, s.19-21. Materiały dotyczące dysleksji opracowane przez M. Bogdanowicz. Materiały dotyczące dysleksji opracowane przez M. Kochan-Wójcik. Program zajęć konwersatoryjno-warsztatowych Liczba godzin: 30 1. Zajęcia integracyjne Cel: Po zakończeniu zajęć uczestnik zna pozostałych uczestników zajęć, czuje się dobrze i bezpiecznie ze swoją grupą ćwiczeniową, posiada narzędzia i metody służące integracji grupy. Zostają ustalone zasady funkcjonowania w grupach warsztatowych. Uczestnicy potrafią podejść w twórczy sposób do pracy z uczniem. Chomczyńska-Miliszkiewicz M., Pankowska D. (1995) Polubić szkołę. Warszawa. WSiP Rojewska, J. (2000). Grupa bawi się i pracuje. Wrocław, UNUS, cz.ii. Tokarczuk, O. (red.) (1994). Grupa bawi się i pracuje. Wrocław, UNUS. 2-4. Komunikacja interpersonalna Czas trwania: 6 godz. Cel :student potrafi bardziej efektywnie komunikować się i lepiej funkcjonować w różnych sytuacjach kontaktu z innymi ludźmi, zwłaszcza w sytuacjach szkolnych. Zna i umie wykorzystać w praktyce edukacyjnej efektywne sposoby prezentacji autoprezentacji. Agryle M. (1992) Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN. Warszawa, rozd.2-5, s.39-125. Faber E., Mazlish A. (1992) Jak mówić, żeby dzieci słuchały Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Medium of Rodzina. Poznań, s 13-64. Gordon T. (1994) Wychowanie bez porażek w praktyce, Pax, Warszawa, s.36-57, 113-128. Jamrożek B., Sobczak J. (1997) Komunikacja interpersonalna. Wyd.eMPi2, Poznań, s.22-45. Johnson D.W. (1992) Podaj dłoń. Instytut Zdrowia i Trzeźwości. Warszawa. Cz.2.rozdz. 1-3. Pijarowska R., Seweryńska A.M. Sztuka prezentacji. Poradnik dla nauczycieli. WSiP. Warszawa, s.15-61. Szumiło E. Jaki jesteś w przyjaźni. Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik Studencki 12/1998, s.7-8, 17. Szumiło E. Otwartość w porozumiewaniu. Semestr.. 4/1996, s.4-5. Thomson P. (1996) Sposoby komunikacji interpersonalnej. Zysk i S-ka, Poznań, rozdz.1 i 7, s.13-27,104-140. 5-8. Praca z grupą
Czas trwania: 8 godz. Cel: student zna problematykę małej grupy i psychologiczne prawidłowości sytuacji konfliktowych oraz uświadamia sobie rolę nauczyciela w procesach grupowych i własne preferencje, a także ograniczenia w kierowaniu grupą. Goleman D.(1993) Inteligencja emocjonalna Media of Rodzina, Poznań.s.65-84, 402-441. Obuchowska I.(red.) (2001) Jak sobie radzić z niechcianymi uczuciami Media of Rodzina Poznań, s.36-80. Szumiło E. Asertywność albo... Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik Studencki 3-4/99 s.8, 17. Szumiło E. Asertywność postawa określona przed wiekami. Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik Studencki 7-8/96, s.4-5. Szumiło E.Przyjmowanie i dzielenie się opiniami. Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik Studencki 10/96 s.6-7. Hamer H(1999). Rozwój umiejętności społecznych VEGA, Warszawa, s.16-23, 85-97, Hamer H(1999). Rozwój umiejętności społecznych. Przewodnik dla nauczyciela s.122-127. Dillon S., Benson M.Ch. (2003) Kobieta i poczucie własnej wartości. Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne s.21-32. Grzesiuk L., Tryjarska B. (1995). Jak pomagać sobie, rodzinom i innym. Warszawa, PWN, s.144-155. Mika S. (1987). Psychologia Społeczna dla nauczycieli. WSiP. Warszawa, s.188-262 Harris, J.R. (2000.) Geny czy wychowanie, Wyd. Santorski, r.7 Jamrożek, Sobczak (2000).. Komunikacja interpersonalna, wyd. empi, s. 132-141. Paździor Agata. Socjoterapia jako forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej (materiał niepublikowany). Faber E., Mazlish A. (1992) Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole. Medium of Rodzina. Poznań, s.161-189. Kuszaj Beata, Prokopczyk Grażyna. Opracowania dotyczące socjometrii (materiał niepublikowany). 9-10. Obserwacja i analiza wytworów dziecka podstawowe źródła wiedzy o uczniu Czas trwania: 4 godz. Cel: student zna podstawowe techniki zbierania danych o uczniu i potrafi je wykorzystać w pracy dydaktyczno-wychowawczej Karwowska-Struczyk M., Hajnicz W. (1986). Obserwacja w poznaniu dziecka. Warszawa: WSiP. s. 21-38. Materiały dot. obserwacji i rysunku (oprac. przez M. Kochan-Wójcik). Kochan-Wójcik M. (2002). Możliwości diagnozowania zachowań ucznia. Diagnoza rozumiejąca a diagnoza etykietująca. Edukacja przyrodnicza, 2. Wrocław, s.9-18. Małkiewicz E.(2002). O diagnozie rozumiejącej. (w:) Edukacja elementarna a diagnoza pedagogiczna. Wyd. CODN. s.99-101. Materiały opracowane przez E. Małkiewicz dotyczące analizy wypracowań i zeszytów. 11. Syndrom braku osiągnięć szkolnych Cel: student potrafi rozpoznać zjawisko bezradności intelektualnej u uczniów i różnicować je od innych zaburzeń. Potrafi skutecznie przeciwdziałać temu zjawisku. Rimm S. (2000). Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole? Poznań, Moderski i s-ka, rozdz. I s. 17-46. Seligman M. (1996). Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Media Rodzina of Poznań, r.14. s. 374-408. Zimbardo P. H. (1999). Psychologia i życie. Warszawa. PWN, s. 337, 464-465 i 646. 12. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo.
Cel: student ma podstawową wiedzę o objawach i genezie zachowań dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, uświadamia sobie swoje uczucia wobec niegrzecznych uczniów i rozumie, jak wpływają one na zachowanie ucznia. Zna elementarne sposoby pomocy dzieciom z nadpobudliwością. Płażewska B. (2002). Specyficzne problemy z zachowaniem uczniów klas 4-6. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Edukacja przyrodnicza, 2, Wrocław, s.35-43. Hallowell E. M., Ratey J. J. (2004). W świecie ADHD. Media Rodzina of Poznań, s. 211-214. Vopel K.W.(2004). Medytacje dla młodzieży. Jedność, Kielce, s.125-127. Jak sobie radzić z niechcianymi uczuciami. (2001). Pod red. I. Obuchowskiej. Media Rodzina of Poznań, s. 301-318. 13. Warunki skutecznego zapamiętywania (uczenia się) i twór-czego nauczania. Cel: student zna rodzaje pamięci oraz podstawowe warunki skutecznego uczenia się, wie, gdzie szukać pomysłów, które można zastosować w uczeniu się szkolnym. Zna sposoby przełamywania schematów i stereotypów poznawczych, udoskonala swoją giętkość i oryginalność myślenia oraz poprawia umiejętności rozwiązywania problemów. Bowkett S. (2000) Wyobraź sobie, że... Wprowadzenie i rady praktyczne, s. 10-22. Lorayne H. (1995) Sekrety superpamięci. Ravi. Łódź, s.35-46. Buzano T. (1998) Mapy twoich myśli. Ravi. Łódź, s.85-109. Brześkiewicz Z. (1995) Superumysł. Comes. Warszawa, s.67-109. 14. Umiejętności wychowawcze. Powtórzenie wiadomości uzyskanych w czasie zajęć z psychologii : a) na podstawie wiedzy wyniesionej z zajęć oraz własnych doświadczeń szkolnych student potrafi scharakteryzować dobrego nauczyciela oraz wymienić drogi uzyskania i rozwoju tych pożądanych cech. b) student wykonuje pisemnie zadanie zlecone przez prowadzącego sprawdzające umiejętność praktycznego zastosowanie wiedzy zdobytej na zajęciach. Rylke H. (1993).W zgodzie z sobą i z uczniem.warszawa.wsip, s.78-100. H. Rylke, G. Klimowicz (1982). Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi. Warszawa,. WSiP. Cz.II, rozdz. 2 Hamer H. (1994). Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczyciela. Warszawa: Veda., s.25-38, 126-133. Hamer H. (1999) Rozwój umiejętności społecznych.jak skutecznie dyskutować i współpracować? Warszawa: Veda, s.236-245. 15. Zajęcia kończące cykl: podsumowanie odbytych zajęć : a) omówienie wyników pisemnych zadań z poprzednich zajęć, b) przekazanie informacji zwrotnych uczestnikom przez prowadzącego, c) wpisanie zaliczeń, d) ewaluacja zajęć dokonana przez studentów.