SYSTEMY INFORMATYCZNE ZARZ DZANIA ŁA CUCHAMI DOSTAW ANNA WALLIS BEATA ZALESKA Politechnika Koszali ska Streszczenie Obecnie w dobie powszechnej informatyzacji wszystkie dziedziny działalno ci przedsi biorstwa s wspomagane przez systemy informatyczne. To dotyczy równie zarz dzania ła cuchem dostaw. Celem artykułu jest zaprezentowanie koncepcji zarz dzania ła cuchami dostaw oraz wła ciwo ci systemów informatycznych zarz dzania ła cuchami dostaw. Słowa kluczowe: zarz dzanie ła cuchem dostaw, Internet, SCM 1. Wprowadzenie Sukcesy przedsi biorstwa zale nie tylko od niego samego, lecz równie od kontrahentów z którymi ono kooperuje. Wiele zale y od zagospodarowania zasobów wewn trz przedsi biorstwa, ale równie wiele zale y od tego jak przedsi biorstwo dobiera sobie partnerów i jak układa si współpraca. Obecnie przedsi biorstwa buduj przewag konkurencyjn dzi ki współpracy z kontrahentami na zasadach partnerstwa. Partnerstwo nale y rozumie jako kształtowanie stosunków gospodarczych mi dzy jego ogniwami na zasadach zaufania, podziału ryzyka i korzy ci, prowadz ce do uzyskania dodatkowych efektów synergicznych i przewagi konkurencyjnej. W miar jak powtarzaj si transakcje umacniaj si i zacie niaj si kontakty z kooperantami. Firmy współpracuj ce ze sob integruj swoje działania. W ko cu tworzy si sie kooperacji przedsi biorstwa. Kooperanci dostarczaj cy surowców, materiałów, podzespołów, półproduktów, produktów dla danego przedsi biorstwa, a tak e jego odbiorcy tworz razem z nim samym ła cuch dostaw. Współcze nie wyst puje du a zło ono procesów gospodarczych i trudno byłoby przedsi biorstwom egzystowa bez wsparcia technologii informatycznych. Firmy informatyczne oferuj równie systemy informatyczne wspieraj ce procesy zarz dzania ła cuchem dostaw. Najbardziej zaawansowane technologicznie systemy informatyczne z tej dziedziny nazywane s SCM i tworz je z reguły grupy zintegrowanych aplikacji obsługuj cych ró ne obszary zarz dzania ła cuchem dostaw. Oferuj one wsparcie w planowaniu przepływów materiałów od momentu ich wydobycia a do dostarczenia gotowego wyrobu do konsumenta. Ponadto oferuj wsparcie projektowania produktów, ledzenie stanu zapasów, zło one funkcje planistyczno-prognostyczne oraz funkcje zarz dzania informacjami. Dzi ki zastosowaniu technologii informatycznych do zarz dzania ła cuchem dostaw współpraca w ramach tego ła cucha i procesy wewn trz przedsi biorstwa przebiegaj z wi ksz wydajno ci.
202 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 10, 2007 2. Istota i cele współczesnego zarz dzania ła cuchami dostaw Ła cuch dostaw okre lany jest zazwyczaj przez teoretyków zarz dzania jako współdziałaj ce w ró nych obszarach funkcjonalnych firmy wydobywcze, produkcyjne, handlowe, usługowe oraz ich klienci, mi dzy którymi przepływaj strumienie produktów, informacji i rodków finansowych. Ogniwa wyst puj ce w ła cuchu dostaw przedstawia rysunek 1. Najbardziej aktywnymi podmiotami ła cucha dostaw s firmy logistyczne (oferuj ce usługi transportowe, przeładunki, magazynowanie, itp.). Ich usługi wplataj si w kolejne ogniwa, odgrywaj c istotn rol w realizacji procesów przemieszczania i składowania produktów oraz towarzysz cych im przepływów informacyjnych i pieni nych. Dostawy surowców i materiałów Przedsi biorstwo produkcyjne Handel hurtowy Handel detaliczny Klienci Po rednicy informacyjni Zakłady utylizacji i składowania odpadów Rysunek 1. Ogniwa ła cucha dostaw Po rednicy informacyjni ródło: Witkowski J., Zarz dzanie ła cuchem dostaw Koncepcje procedury do wiadczenia, PWE, Warszawa 2003 Koncepcja zarz dzania ła cuchami dostaw powstała na pocz tku lat osiemdziesi tych XX wieku. Po raz pierwszy termin zarz dzanie ła cuchem dostaw wprowadzili w 1982 roku R. Oliver i M. Webber. W dziedzinie zarz dzania ła cuchem dostaw wyró ni mo na kilka grup pogl dów, które ró ni si uj ciem istoty tego zarz dzania w logistycznych, integracyjnych lub synchronizacyjnych aspektach współpracy ogniw ła cucha dostaw. W kontek cie logistycznym zarz dzanie ła cuchem dostaw jest okre lane jako: planowanie, koordynowanie i kontrolowanie przepływu materiałów, cz ci i wyrobów gotowych od dostawców do odbiorców, które obejmuje dwa oddzielne strumienie przepływów materiałów i informacji. Cech logistycznej interpretacji zarz dzania ła cuchem dostaw jest koncentracja uwagi na fizycznych przepływach produktów i towarzysz cych im informacji przy jednoczesnym pomijaniu problemów zwi zanych z przepływami strumieni finansowych. Najcz ciej formułowanymi celami zarz dzania ła cuchami dostaw w uj ciu logistycznym s : minimalizacja całkowitych kosztów przepływu produktów i informacji przy zachowaniu wysokiego poziomu obsługi dostaw,
Anna Wallis, Beata Zaleska Systemy informatyczne zarz dzania ła cuchami dostaw 203 zapewnienie jak najkrótszego czasu realizacji zamówie i mo liwie wysokiej niezawodno ci, cz stotliwo ci i elastyczno ci dostaw przy zało onym poziomie kosztów przepływu, optymalizacja poziomu zapasów w skali ła cucha dostaw wraz z elastycznym dostosowywaniem si do preferencji odbiorów. Wielu autorów akcentuje cechy integracyjne współpracy przedsi biorstw w zakresie zarz dzania ła cuchem dostaw oraz potrzeb przestrzenno-czasowej synchronizacji zarz dzania strumieniem popytu z fizycznym strumieniem poda y produktów. Takie uj cie cechuje: orientacja procesowa, czyli traktowanie działa i przepływów w ła cuchu dostaw jako procesów, dostrzeganie du ych mo liwo ci współpracy poszczególnych ogniw, d enie do optymalizacji warto ci dodanej do oferowanych produktów i usług, a w konsekwencji ła cucha, dostrzeganie potrzeby integracji i koordynacji trzech strumieni przepływów: materialnych, informacji, finansowych. Zarz dzanie ła cuchem dostaw jest procesem decyzyjnym, który zmierza do integracji jego uczestników, koordynacji zachodz cych mi dzy nimi przepływów produktów, informacji, pieni nych. Efektywnie zarz dzany ła cuch dostaw wymaga wła ciwego pomiaru kosztów i wyników finansowych oraz orientacji na potrzeby klientów przez identyfikacj i spełnienie ich oczekiwa w zakresie jako ci obsługi i produktów, a tak e wykazanie si zrozumieniem uwarunkowa i procedur towarzysz cych dokonywaniu przez nich zakupów. Uwzgl dniaj c powy sze rozwa ania mo na ogólnie powiedzie, e istot współczesnego zarz dzania ła cuchami dostaw jest proces decyzyjny zwi zany z synchronizowaniem fizycznych, informacyjnych i finansowych strumieni popytu i poda y przepływaj cych mi dzy jego uczestnikami w celu osi gni cia przez nich przewagi konkurencyjnej i tworzenia warto ci dodanej z korzy ci dla wszystkich jego ogniw, klientów oraz pozostałych interesariuszy (Witkowski, 2003). 3. Informatyczne zarz dzanie ła cuchem dostaw Obecnie w dobie powszechnej informatyzacji wszystkie dziedziny działalno ci przedsi biorstwa s wspomagane przez systemy informatyczne. To dotyczy równie zarz dzania ła cuchem dostaw. Pocz tkowo wdra ano systemy informatyczne wspomagaj ce procesy zakupów, sprzeda y i obsługi klienta. Były to jednak systemy o bardzo ograniczonych mo liwo ciach współpracy z systemami kooperantów. Pó niej powstały systemy wspomagaj ce produkcj. Umo liwiały one jednak jedynie kontrol stanów magazynowych. Nast pnie postały systemy planowania zapasów zwane systemami MRP (ang. Material Requirement Planning). Systemy MRP umo liwiły kontrolowanie przepływu surowców, komponentów, półfabrykatów. Na pocz tku lat dziewi dziesi tych XX wieku systemy MRP ewoluowały do zintegrowanych systemów informatycznych umo liwiaj cych kompleksowe zarz dzanie wszystkimi procesami biznesowymi wewn trz przedsi biorstwa zwanych ERP (ang. Enterprise Resource Planning). System ERP składa si z zintegrowanej bazy danych przechowuj cej informacje opisuj ce ró ne aspekty przedsi biorstwa i z wyspecjalizowanych modułów takich jak: finanse, zarz dzanie zasobami ludzkimi, zakupy, planowanie produkcji, zarz dzanie zapasami, controling.
204 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 10, 2007 Systemy zarz dzania ła cuchem dostaw s obecnie oddzielnymi systemami i uzupełniaj funkcje systemów ERP. Systemy zarz dzania ła cuchem dostaw s rozwi zaniami kompleksowymi, potrafi cymi efektywnie wspomaga realizacj celów strategicznych przedsi biorstwa wraz z jego otoczeniem biznesowym. Najwy sza klasa systemów do zarz dzania ła cuchem dostaw nosi nazw systemów SCM (ang. Supply Chain Management zarz dzanie ła cuchem dostaw). Rozwi zanie to zawiera zbiór metod realizacji procesów zaopatrzenia, produkcji i sprzeda y w sposób zapewniaj cy maksymalizacj zysku przez optymalizowanie cen materiałów, podzespołów oraz utrzymanie stanu ich zapasów na optymalnym poziomie, niezb dnym dla zapewnienia ci gło ci procesów w przedsi biorstwie. Systemy takie cechuje du y stopie integracji z innymi systemami wewn trz przedsi biorstwa i ich modułami oraz z innymi przedsi biorstwami (integracja wielu przedsi biorstw). Podstawowym elementem tych systemów jest planowanie przepływów materiałowych na ka dym etapie, od momentu ich wydobycia a do dostarczenia gotowego produktu konsumentowi. Ł cz one równie bogate mo liwo ci projektowania produktów z funkcj planowania poda y i popytu na rynku, z funkcj ledzenia zapasów, organizacji wysyłek, zarz dzania informacjami. Oferowane na rynku rozwi zania klasy SCM s to na ogół systemy bardzo zaawansowane technologicznie i s zbudowane z grupy zintegrowanych aplikacji obsługuj cych ró ne obszary zarz dzania ła cuchem dostaw. Rozwi zania te wymagaj wydajnych serwerów poniewa nie przechowuj informacji w bazie danych, lecz korzystaj z modeli rezyduj cych w pami ci komputerowej. Umo liwia to przetwarzanie du ej liczby zło onych transakcji w czasie rzeczywistym. Oprogramowanie klasy SCM dzieli si zazwyczaj na dwa obszary funkcjonalne: planowanie ła cucha dostaw i realizacja poszczególnych zada w ła cuchu dostaw. Oprogramowanie do planowania ła cucha dostaw (w skrócie SCP, ang. Supply Chain Planning) skałada si z nast puj cych elementów: projektowania ła cucha dostaw, planowania popytu i poda y, planowania produkcji oraz planowania transportu. Stanowi ono zestaw narz dzi zapewniaj cy dost p do informacji z ró nych podsystemów (w tym równie cz sto ze specjalnych hurtowni danych) i dokonuj cych analizy tych informacji przy wykorzystaniu specjalnych algorytmów matematycznych pod k tem planistycznym. Z kolei oprogramowanie do realizacji zada w ła cuchu dostaw (w skrócie SCE, ang. Supply Chain Execution) wykorzystuje informacje generowane przez SCP w zakresie planowania materiałów, produkcji, magazynowania, transportu i słu y do zarz dzania gospodark materiałow, realizacj produkcji, transportu, gospodark magazynow. Obecnie systemy SCM wykorzystuj zaawanosowane systemy planowania logistycznego, które przeprowadzaj szybkie i przekrojowe symulacje, a do gromadzenia i przechowywania danych wykorzystuj technologi hurtowni danych. Schemat systemu SCM firmy SAP prezentuje rysunek 2.
Anna Wallis, Beata Zaleska Systemy informatyczne zarz dzania ła cuchami dostaw 205 Rysunek. 2 Najnowsze trendy w rozwi zaniach SCM firmy SAP ródło: http://www.sap.com/poland/solutions/businesssuite/scm/events/logistyka_03/presentations/trendy.pdf Rozpowszechnienie si Internetu i wynalezienie portalu korporacyjnego spowodowało, e integracja ła cucha dostaw odbywa si coraz cz ciej wła nie poprzez Internet. Nawet systemom zintegrowanym poprzez sie Internet przypisano okre lenie escm. Wykorzystanie Internetu w poł czeniu z systemami SCM wi e si z nadziejami na znacz popraw efektywno ci zarz dzania ła cuchem dostaw. Mo na oczekiwa, e doprowadzi to do lepszego zarz dzania aktywami, relacjami z partnerami i obsług klienta w ła cuchu dostaw, a w konsekwencji do redukcji cen, wy szej produktywno ci i obni enia kosztów osobowych. Ogólnie mo na powiedzie, e zalet stosowania systemów SCM jest przede wszystkim optymalizacja podstawowych procesów w przedsi biorstwie. Dzi ki ich stosowaniu przedsi biorstwo uzyskuje przejrzysto poprzez dost p do informacji dotycz cych elementów ła cucha dostaw w przepływie towarów, kontroli nad zapasami w tworzeniu prognoz i planów kooperacyjnych. Do najwa niejszych korzy ci biznesowych, jakie odnosz przedsi biorstwa dzi ki wdro eniu systemów informatycznych do zarz dzania ła cuchem dostaw nale : uzyskiwanie szczegółowych i dokładnych informacji, szybka reakcja na zmiany zachodz ce w ła cuchu dostaw, oszcz dno ci dzi ki lepszemu planowaniu i wykorzystywaniu nakładów, mniejsze zapasy, integracja procesów biznesowych wewn trz przedsi biorstwa i z jego kooperantami (Ciesielski (red.), 2006).
206 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 10, 2007 4. Zako czenie Zarz dzanie ła cuchem dostaw obejmuje planowanie i monitorowanie przepływów: materiałów, informacji oraz finansów w sieci kooperacji, pocz wszy od dostawców, poprzez miejsca produkcji i centra dystrybucji, a sko czywszy na klientach. Celem zarz dzania ła cuchem dostaw jest optymalizacja efektywno ci (krótszy czas realizacji zamówienia wi ksza satysfakcja klienta) oraz wydajno ci (mniejsze koszty ła cucha dostaw i mniejsze zaanga owanie kapitałowe). Współcze nie powy sze cele s osi gane dzi ki zoptymalizowanej koordynacji przepływów warto ci przy wykorzystaniu najnowszych osi gni technologii informatycznych. Przedsi biorstwa, szczególnie te du e, wdra aj systemy informatyczne do zarz dzania ła cuchem dostaw. Systemy takie integruj ró ne funkcje i aplikacje wewn trz przedsi biorstwa, a tak e integruj wiele przedsi biorstw kooperuj cych ze sob w ramach ła cucha dostaw. Przedsi biorstwa wdra aj ce informatyczne systemy zarz dzania ła cuchem dostaw odnosz du e korzy ci biznesowe. Podstawow, ogóln korzy ci jak uzyskuj przez ich wdro enie jest optymalizacja podstawowych procesów w przedsi biorstwie. Inne korzy ci, jakie mo na wymieni to: uzyskanie szczegółowych i dokładnych informacji o rynku, o potrzebach i wymaganiach klientów, o popycie, mo liwo szybkiej reakcji dzi ki szybko dostarczanym informacjom, oszcz dno ci, dzi ki lepszemu planowaniu zaopatrzenia, produkcji czy dystrybucji, mniejsze zapasy, a tym samym ni sze koszty magazynowania. Bibliografia 1. Adamczewski P., Informatyczne wspomaganie ła cucha logistycznego, Wydawnictwo AE, Pozna 2001. 2. Instrumenty zarz dzania logistycznego, pod red. M. Ciesielskiego, PWE, Warszawa 2006. 3. Logistyka on-line Zarz dzanie ła cuchem dostaw w dobie gospodarki elektronicznej, pod red. K. Rutkowskiego, PWE, Warszawa 2002. 4. Najnowsze trendy w rozwi zaniach SCM, http://www.sap.com/poland/solutions/businesssuite/scm/events/logistyka_03/presentations/trendy.pdf 5. Systemy e-commerce. Technologie internetowe w biznesie, pod red. C. M. Olszak, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004. 6. Witkowski J., Zarz dzanie ła cuchem dostaw Koncepcje procedury do wiadczenia, PWE, Warszawa 2003.
Anna Wallis, Beata Zaleska Systemy informatyczne zarz dzania ła cuchami dostaw 207 DELIVERIES CHAIN MANAGEMENT INFORMATIC SYSTEMS Summary Currently in age of computerization whole fields of activity, companies are supported with computing systems. It concerns also the management of deliveries chain. The aim of the article is to present a conception of the chain management and features of deliveries chain management system. Keywords: supply chain management, Internet, SCM Anna Wallis, Beata Zaleska Politechnika Koszali ska, Koszalin, Kwiatkowskiego 6E http://www.weiz.tu.koszalin.pl/ http://www.tu.koszalin.pl e-mail: wallis@o2.pl