Metody pomiaru kapitału intelektualnego Mgr inż. Przemysław Dominiak
Istota zagadnienia Menedżerowie zmagają się tu i teraz, by dostosować się do zmian w przesunięciu środka ciężkości ekonomicznej: w przejściu od zarządzania i mierzenia aktywów fizycznych i finansowych, do kultywacji i uznania wiedzy jako najistotniejszego aktu kreacji wartości. ( ) Zapytajcie menedżera któregokolwiek przedsiębiorstwa, jaki odsetek całkowitej wartości przypisałby aktywom niematerialnym wszystkiemu od indywidualnych umiejętności i know-how, po systemy informatyczne, wzory i znaki handlowe oraz relacje z dostawcami i klientami i uzyskacie tę samą odpowiedź: ponad 80%. Źródło: P.LaBarre, The Rush on Knowledge, Industry Week, 19.02.1996 r., s. 53 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11] Lars Kolind, prezes duńskiej spółki wytwarzającej aparaty słuchowe Otion Holding A/S, która odnotowała wzrost wartości ze 150 mln duńskich koron (1991 r.) do 2,4 mld (2001 r.) z czego zaledwie 400 mln ujawnionych jest w bilansie, powiedział: Cała nasza rachunkowość, wszystkie zasady wprowadzane przez rząd i giełdę, wszystkie zasoby, wszystko koncentruje się na kapitale, co jest pomysłem strasznie głupim, gdyż 2 miliardy koron kapitału intelektualnego to pięć razy więcej! Źródło: Ibidem, s. 53-54 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11-12] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 2/51
Pojęcie kapitał intelektualny cd Jednak najbardziej rozpowszechnioną definicją kapitału intelektualnego jest definicja, która jest wynikiem badań prowadzonych w przedsiębiorstwie działającym w branży ubezpieczeniowej Skandia na początku lat 90. Leif Edvinsson, dyrektor ds. KI w Skandii: Kapitał intelektualny = kapitał ludzki + kapitał strukturalny Kapitał ludzki jest rozumiany jako połączona wiedza, umiejętności, innowacyjność i zdolność poszczególnych pracowników do sprawnego wykonywania zadań. Jest w sposób zatem w sposób nieodłączny związany z pracownikiem. Odejście pracowników z przedsiębiorstwa może wiązać się z zanikiem pamięci organizacyjnej. Kapitał strukturalny jest efektem ukierunkowanych działań ludzi. Może przyjmować postać baz danych o klientach, uzyskanych koncesji, oprogramowania komputerowego, struktury organizacji, systemów przepływu informacji, procedur i innych dokumentów org. itp. W przeciwieństwie do kapitału ludzkiego może być własnością przedsiębiorstwa. [Wachowiak red. (Sopińska), 2005, s. 45-46] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 3/51
Metody pomiaru KI klasyfikacja Podział metod pomiaru wartości KI przedsiębiorstwa (wg K. E. Sveiby ego) [Strojny, 2003, s. 105-106]: 1. Oparte o kapitalizację rynkową (umożliwiające określenie różnicy pomiędzy wartością księgową przedsiębiorstwa a jego rzeczywistą): wskaźnik Q Tobina, MV/BV. 2. Oparte o zwrot na aktywach (ROA): Ekonomiczna wartość dodana (EVA), CIV (Calculated Intangible Value), KCE (Knowledge Capital Earnings), VAIC (Value Added Intellectual Coefficiency), HRCA (Human Resources Costing and Accounting). 3. Bezpośredniego pomiaru kapitału u intelektualnego (pozwalające na szacowanie pieniężnej wartości poszczególnych elementów KI): IAV (Intangible Assets Valuation), TVC (Total Value Creation), czy IVM (Inclusive Valuation Methodology). 4. Kart punktowych (pozwalają one na identyfikację i pomiar poszczególnych składników aktywów niematerialnych za pomocą wskaźników niepieniężnych): Zrównoważona Karta Wyników (BSC- Balanced Scorecard), Nawigator Skandii, IC-Rating, Platforma wartości czy Monitor aktywów niematerialnych (IAM Intangible Assets Monitor). Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 4/51
Metody pomiaru KI KARTY PUNKTOWE Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 5/51
Model Skandii Szwedzka grupa ubezpieczeniowa Skandia twierdziła zawsze, że kapitał intelektualny jest co najmniej tak samo ważny, jak kapitał finansowy. W roku 1991 powołano jednostkę odpowiedzialną za rozwój metod, pozwalających na opisanie kapitału intelektualnego Skandii. Profesor Leif Edvinsson został powołany na pierwsze w świecie stanowisko dyrektora ds. kapitału intelektualnego [Skuza, 2003, s. 198]. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 6/51
Schemat wartości rynkowej Skandii WARTOŚĆ RYNKOWA Kapitał finansowy Kapitał intelektualny Kapitał ludzki Kapitał strukturalny Kapitał związany z klientami Kapitał oragnizacyjny Kapitał innowacyjny Kapitał procesów Własność intelektualna Aktywa niematerialne Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 94] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 7/51
Kapitał strukturalny wg Skandii 1. Kapitał związany z klientami: relacje z klientami, ich lojalność, wrażliwość na ceny, czas współpracy 2. Kapitał organizacyjny: Kapitał innowacyjny Własność intelektualna np. patenty, wzory i nazwy handlowe Aktywa niematerialne: pozostałe aktywa nieprzeliczalne (np. teoria, zgodnie z którą kierowane jest przedsiębiorstwo) Kapitał procesów Obejmuje te procedury, techniki i programy pracownicze, które zwiększają efektywność wytwarzania lub dostawy usług. [Wachowiak red. (Sopińska), 2005, s. 45-46] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 8/51
Nawigator Skandii Finanse Przeszłość Klienci Ludzie Procesy Teraźniejszość Kapitał intelektualny Rozwój Przyszłość Otoczenie zewnętrzne Źródło: [Edvinsson, Malone, 2001, s. 56] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 9/51
Elementy Nawigatora Skandii Kształtem Nawigatora jest dom (organizacja). Nawigator nie składa się z typów kapitałów, lecz z pięciu elementów obszarów koncentracji: Obszar finansowy (1) strych symbolizuje przeszłość przedsiębiorstwa Obszar kliencki (2), Obszar procesów (3) ściany teraźniejszość Obszar rozwoju (4) fundamenty przyszłość Obszar ludzki (5) serce domu [Edvinsson, Malone, 2001, s. 56-57; Ludwiczyński red. (Dobija), 2000, s. 348-349] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 10/51
Raport Skandii o KI Obszarom, do których odwołuje się Nawigator IC (KI), Skandia przyporządkowała zestawy wskaźników je opisujących. W ten sposób, w roku 1994 powstał pierwszy Raport Roczny IC. Standardowy model Raportu Rocznego IC, składa się ze 111 różnych wskaźników [Edvinsson, Malone, 2001, s. 129-132]. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 11/51
Przykłady wskaźników obszaru finansowego (18) OBSZAR FINANSOWY Lp. Pozycja Jednostka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Aktywa ogółem Aktywa ogółem na jednego zatrudnionego Przychody / Aktywa ogółem Zyski / Aktywa ogółem Przychody wynikające z operacji nowych jednostek Zyski wynikające z operacji nowych jednostek Przychody na jednego zatrudnionego Czas poświęcony dzielony przez obecność pracowników Zyski na jednego zatrudnionego Wskaźnik straconych klientów do średniej w sektorze Przychody od nowych klientów / Przychody ogółem USD USD % % USD USD USD % USD % % Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 12/51
Przykłady wskaźników obszaru klientów (20) OBSZAR KLIENTÓW Lp. Pozycja Jednostka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Udział w rynku Liczba klientów Roczna sprzedaż na jednego klienta Liczba straconych klientów Przeciętna długość związku z klientem Przeciętna wielkość klienta Rating klienta Liczba wizyt klienta w przedsiębiorstwie Liczba dni poświęconych na wizyty u klienta Klienci / Pracownicy Pracownicy generujący przychody USD # USD # # USD % # # % USD Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 13/51
Przykłady wskaźników obszaru procesów (19) OBSZAR PROCESÓW Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Pozycja Koszty administracyjne / Przychody ogółem Koszty błędów administracyjnych / Przychody zarządu Czas przetwarzania Kontrakty wypełnione bezbłędnie Punkty funkcyjne na jednego zatrudnionego w miesiącu Liczba komputerów osobistych i laptopów na pracownika Wydajność sieci na jednego pracownika Koszty administracyjne na pracownika Koszty informatyczne na pracownika Koszty informatyczne / Koszty administracyjne Jednostka # % # # # # # USD USD % Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 14/51
Przykłady wskaźników obszaru rozwoju (32) OBSZAR ROZWOJU Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Pozycja Koszty podnoszenia kwalifikacji na jednego pracownika Indeks satysfakcji pracowników Inwestycje w relacje na jednego klienta Udział godzin szkoleniowych w ogólnej liczbie godzin pracy Udział godzin rozwoju w ogólnej liczbie godzin pracy Udział możliwości Nakłady na badania i rozwój / Koszty administracyjne Koszty szkoleniowe na jednego pracownika Koszty szkoleniowe / Koszty administracyjne Nakłady na rozwój biznesu / Koszty administracyjne Jednostka USD # USD % % % % USD % % Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 15/51
Przykłady wskaźników obszaru ludzkiego (22) OBSZAR LUDZKI Lp. Pozycja Jednostka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Indeks przywództwa Indeks motywacji Indeks umocowania Liczba pracowników Fluktuacja pracowników Przeciętna długość zatrudnienia w spółce Liczba kierowników Liczba kobiet na stanowiskach kierowniczych Przeciętny wiek pracowników Czas poświęcony na szkolenia (liczba dni rocznie) % % # # % # # # # # Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 16/51
Pomiar wartości KI Skandia zaproponowała następujące równanie kapitału intelektualnego w organizacji: organizacyjny kapitał intelektualny = i * C gdzie: C wartość kapitału intelektualnego wyrażona w dolarach, i współczynnik wydajności organizacji w wykorzystaniu kapitału intelektualnego. [Edvinsson, Malone, 2001, s. 129] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 17/51
Pomiar wartości KI składowa C Wszystkie wielkości dla roku fiskalnego Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Pozycja Przychody wynikające z operacji nowych jednostek (nowych programów, usług) Inwestycje w rozwój nowych rynków (klientów, programów) Inwestycje w rozwój branży Inwestycje w rozwój nowych kanałów Inwestycje w technologię informacyjną dla sprzedaży, serwisu i wsparcia Inwestycje w technologię informacyjną dla administracji Zmiana zapasów technologii informacyjnej Inwestycje we wsparcie dla klientów Inwestycje w serwis dla klientów Inwestycje w szkolenia dla klientów Wydatki na klientów nie związane z produktami Inwestycje w rozwój kwalifikacji pracowników Inwestycje w szkolenia dla pracowników Wykształcenie wyjątkowe dla pracowników nie umieszczonych w przedsiębiorstwie Inwestycje w szkolenia, komunikację i wsparcie wyjątkowe dla pełnoetatowych stałych pracowników Programy szkoleniowe wyjątkowe dla pełnoetatowych tymczasowych pracowników Programy szkoleniowe wyjątkowe dla niepełnoetatowych tymczasowych pracowników Inwestycje w rozwój aliansów/join venture Aktualizacje systemów elektronicznej wymiany danych i elektronicznych systemów sieciowych Inwestycje w rozwój marki (logo, nazwy) Inwestycje w nowe patenty, prawa autorskie 21 wskaźników reprezentujących 5 obszarów Nawigatora Wskaźniki: 1-4 rozwój nowej działalności 5-7 inw. w technologię informacyjną 8-11 rozwój klientów 12-17 rozwój pracowników 18-19 alianse 20-21 marki i własność intelektualna Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 18/51
Pomiar wartości KI składowa i Wszystkie wielkości bieżące Lp. 1. 2. 3. Udział w rynku Indeks zadowolonych klientów Indeks przywództwa Pozycja 9 wskaźników reprezentujących 5 obszarów Nawigatora 4. 5. 6. 7. 8. 9. Indeks motywacji Indeks zasobów badawczo-rozwojowych w stosunku do zasobów ogółem Indeks godzin szkoleniowych Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości Retencja (wskaźnik zatrzymania) pracowników Wydajność administracyjna / Przychody (odwrotność wskaźnika: Błędy administracyjne / Przychody) Współczynnik wydajności organizacji w wykorzystaniu KI: i = (n/x), gdzie: n suma wartości dziesiętnych wskaźników wydajności, x ilość tych wskaźników (tu: 9). Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 19/51
Przykład pomiaru wartości KI Jako przykład rozważmy organizację z następującymi wskaźnikami wydajności: 1. Udział w rynku = 0,39 2. Indeks zadowolonych klientów = 0,65 3. Indeks przywództwa = 0,44 4. Indeks motywacji = 0,54 5. Indeks zasobów badawczo-rozwojowych = 0,87 6. Indeks godzin szkoleniowych = 0,94 7. Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości = 0,88 8. Retencja pracowników = 0,87 9. Wydajność administracyjna / Przychody = 0,85 Zgodnie z powyższym równaniem otrzymujemy współczynnik wydajności na poziomie i = 71%. Jeśli bezwzględna wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa wynosi 180 milionów dolarów, wówczas ogólna względna miara kapitału intelektualnego spółki wyniesie: i C = 0,71 * 180 milionów USD = 128,6 milionów USD. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 20/51
Model IC Rating TM Model IC Rating został opracowany przez Intellectual Capital Sweden AB w oparciu o teorie skonstruowane przez znanych w dziedzinie zarządzania wiedzą oraz kapitału intelektualnego specjalistów (takich jak: Leif Edvinsson, Baruch Lev oraz Tom Stewart) oraz przy ich bezpośredniej współpracy. [Gudkova, 2002, s. 11] Przedsiębiorstwo Intellectual Capital AB powstało w marcu 1997 roku z inicjatywy Leifa Edvinssona, wcześniejszego dyrektora ds. kapitału intelektualnego w Skandii oraz A-Com, która jest największą korporacją zajmującą się reklamą i komunikacją marketingową w Szwecji. [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 21/51
Schemat KI w modelu IC Rating Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 572] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 22/51
Metodologia IC Rating IC Rating opiera się na zbieraniu danych zarówno od zewnętrznych, jak i od wewnętrznych interesariuszy przedsiębiorstwa na podstawie ankiet, wywiadów z zarządem, pracownikami, klientami, dostawcami itd. [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113] W IC Rating ocenia się ponad 200 czynników. Opisują one kapitał ludzki, kapitał strukturalny organizacyjny oraz kapitał strukturalny relacyjny, a więc wszystkie składowe kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa według koncepcji IC Ratingu. [Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 23/51
Rezultaty IC Rating Rezultaty ratingu prezentowane są na trzech poziomach: 1. poziomie zarządczym, 2. poziomie operacyjnym, 3. poziomie respondenta. [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 577] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 24/51
Rezultaty IC Rating poziom zarządczy Przedstawia się na nim ogólny stan przedsiębiorstwa w postaci miar ilościowych i jakościowych, w trzech perspektywach: perspektywa wydajności obrazuje obecną efektywność aktywów intelektualnych, perspektywa odnowy wyznacza wysiłki jakie przedsiębiorstwo powinno podjąć w celu zwiększenia posiadanego kapitału intelektualnego, perspektywa ryzyka określa jakie jest ryzyko spadku obecnej efektywności aktywów intelektualnych. [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 116] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 25/51
Rezultaty IC Rating poziom zarządczy cd Perspektywy mierzone są za pomocą skali inspirowanej na terminologii Standard & Poor. Efektywność AAA wybitnie wysoka efektywność AA bardzo wysoka efektywność AA wysoka efektywność BBB relatywnie wysoka efektywność BB przeciętna efektywność B relatywnie niska efektywność CCC niska efektywność CC bardzo niska efektywność C wyjątkowo niska efektywność D brak efektywności Odnowa AAA wyjątkowo silne dążenie do odnowy AA bardzo silne dążenie do odnowy A silne dążenie do odnowy BBB relatywnie silne dążenie do odnowy BB przeciętne dążenie do odnowy B relatywnie niskie dążenie do odnowy CCC słabe dążenie do odnowy CC bardzo słabe dążenie do odnowy CC wyjątkowo słabe dążenie do odnowy D brak dążenia do odnowy Ryzyko ryzyko porażki bez znaczenia R nieznaczny poziom ryzyka RR wysoki poziom ryzyka RRR bardzo wysoki poziom ryzyka Źródło: [Hofman-Bang, Martin, 2005] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 26/51
Rezultaty IC Rating poziom zarządczy cd Przykład oceny kapitału intelektualnego na poziomie zarządczym: Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 578] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 27/51
Rezultaty IC Rating poziom operacyjny Poziom operacyjny dostarcza dodatkowych szczegółów. IC Rating wykorzystuje technikę prezentacji zwaną wykresem radarowym [Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60]. Przykład wskaźniki z obszaru klienckiego: Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 579] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 28/51
Rezultaty IC Rating poziom respondenta Żeby zrozumieć w pełni poziom operacyjny, został przyjęty dodatkowy poziom szczegółów. W wywiadach, respondenci (klienci, dostawcy, odbiorcy) proszeni są by dać komentarze do ich ratingowych odpowiedzi. Te odpowiedzi są kategoryzowane zgodnie z pytaniami i kategoriami zawartymi w dokumencie pisemnym. [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 579] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 29/51
Platforma wartości Koncepcję platformy wartości opracował Huberta Saint-Onge (Canadian Imperial Bank of Commerce), we współpracy z Charlsem Armstrongiem (Armstrong World Industries), Gordonem Petrashem (Dow Chemical Comapny) i Leifem Edvinssonem (Skandia). [Wyrzykowska, 2008, s. 161] Model ten zakłada, że przedsiębiorstwo jest w stanie tworzyć swoją wartość finansową w oparciu o będący w jej dyspozycji kapitał intelektualny, jedynie gdy wszystkie jego elementy składowe równomiernie współdziałają ze sobą. [Kasiewicz, Kicińska, Rogowski, 2006, s. 87] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 30/51
Schemat platformy wartości Źródło: [Allee, 1999, s. 125] Z tego modelu można wysunąć dwa istotne wnioski: 1. Wartość przedsiębiorstwa nie wynika z pojedynczego składnika kapitału intelektualnego, ale z interakcji (przepływu wiedzy) między nimi wszystkimi. 2. Jeśli nawet przedsiębiorstwo jest bardzo silne pod względem dwóch składników kapitału intelektualnego, lecz trzeci składnik jest słaby lub co gorsza źle ukierunkowany (np. niewłaściwa baza klientów), wtenczas przedsiębiorstwo nie ma żadnej możliwości przekształcenia kapitału intelektualnego w wartość (kapitał finansowy). [Edvinsson, Malone, 2001, s. 107] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 31/51
Elementy KI w modelu platformy wartości KAPITAŁ LUDZKI Know-how Wykształcenie Kwalifikacje zawodowe Wiedza związana z wykonywaną pracą Predyspozycje zawodowe Predyspozycje psychometryczne Przedsiębiorczość, zapał, innowacyjność, zdolności, zmienność KAPITAŁ KLIENTÓW (RELACJI) Znak firmowy Klienci Lojalność klientów Nazwa firmy Kanały dystrybucji Współpraca z innymi przedsiębiorstwami Umowy koncesjonowane Korzystne kontrakty Umowy franchisingowe KAPITAŁ ORGANIZACYJNY (STRUKTURALNY) Własność intelektualna Patenty Prawa autorskie Prawa do wzorów Tajemnica handlowa Znak handlowy Wyróżniające usługi Aktywa infrastrukturalne Filozofia zarządzania Kultura organizacyjna Procesy zarządzania System informacyjny System powiązań Relacje finansowe Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 84] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 32/51
Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości W. R. Bukowitz i R. L. Williams opracowały schemat oceny kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości nazwany przez Autorki generatorem wskaźników pomiaru. [Mikuła, Pietruszka-Ortyl, Potocki, 2002, s. 67-68] KAPITAŁ LUDZKI Wskaźnik Odsetek zatrudnionych z wyższym wykształceniem lub średni poziom wykształcenia zatrudnionych. Fluktuacja doświadczonego personelu. Średni poziom doświadczenia (liczba lat przepracowanych w przedsiębiorstwie, w zawodzie, na określonym stanowisku). Odsetek dochodów od klientów, których usatysfakcjonowanie wymaga od pracowników ciągłego zdobywania nowych umiejętności. Zadowolenie pracowników (badane na podstawie kwestionariuszy). Koszty szkoleń i edukacji na jednego pracownika. Wartość dodana na jednego pracownika. Zdolność do inteligentnego myślenia. Stabilizacja zasobów wiedzy. Jakość zasobów wiedzy. Interpretacja Innowacyjność, tworzenie nowej wiedzy lub poszerzanie już istniejącej. Siła związków z przedsiębiorstwem i skłonność do dzielenia się wiedzą. Inwestycje w przekazywanie lub poszerzanie wiedzy. Wskaźnik zysku, który co najmniej w niewielkim stopniu jest zdeterminowany przez poziom wiedzy. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 33/51
Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości cd KAPITAŁ KLIENCKI Satysfakcja klientów. Wskaźnik Odsetek pracowników poświęcających większość swojego czasu na kontakty z klientami. Odsetek transakcji powtarzających się. Odsetek transakcji z największymi klientami w ogólnej liczbie transakcji. Procentowa zmiana dochodów na jednego klienta. Odsetek dochodów z transakcji z klientami wyrażającymi dobrą opinię o przedsiębiorstwie. Odsetek zawartych z klientami umów o współpracy. Wielkość i zakres związków z klientami. Stabilność związków z klientami. Jakość związków. Zakres związków i/lub wielkość związków w zależności od wyznaczonych celów strategicznych. Siła związków, możliwość wykorzystania ich aby wytworzyć nowe związki. Zasięg przepływów wiedzy i wartość tworzenia związków z klientami. Stabilność związków z klientami. Interpretacja Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 34/51
Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości cd KAPITAŁ ORGANIZACYJNY Wskaźnik Odsetek dochodów zainwestowanych w system zarządzania wiedzą (lub system technologii informatycznej (IT), który jest częścią zarządzania wiedzą). Procent dochodów ze sprzedaży nowych produktów. Procent dochodów uzyskiwanych dzięki wymagającym klientom (klientom, których obsługa wymaga ciągłego inwestowania). Procent nowo zatrudnionych pracowników. Średni czas opracowywania nowego produktu. Średni czas dostosowywania się do potrzeb (wymagań) klientów. Procentowy udział ze sprzedaży produktów firmowych (zazwyczaj opatentowanych). Wkład jednego pracownika w zakresie tworzenia wiedzy bazowej (w stosunku rocznym). Wskaźniki stopnia wykorzystania wiedzy bazowej. Wielkość wiedzy bazowej. Interpretacja Stopień przywiązywania uwagi do tworzenia, gromadzenia i rozpowszechniania różnego rodzaju wiedzy, którą można stosować. Innowacje, realizacja tworzenia i zastosowania wiedzy. Sukces w tworzeniu wiedzy i nowych procesów jako rezultat wymagań klientów i/lub produkty, które mogą być ulepszane w rezultacie tych działań. Innowacje, dystrybucja i zastosowanie wiedzy. Zdolność gromadzenia i zastosowania wiedzy. Zdolność kreowania nowej wiedzy i generowania zysku z jej zastosowania. Sukces w tworzeniu wiedzy bazowej. Potencjał w zakresie rozbudowy (poszerzania) wiedzy bazowej. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 35/51
Metody pomiaru KI OPARTE O ZWROT NA AKTYWACH (ROA) Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 36/51
Metoda KCE TM 1 Metoda przychodu z kapitału wiedzy KCE (Knowledge Capital Earnings) została opracowana przez B. Leva, wykładowcę w Stern Business School w Nowym Jorku. Autor metody stara się poprzez analizę zwrotu z fizycznych i finansowych kapitałów ustalić ekonomiczną wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa. 1 Na podstawie: [Ujwary-Gil, s. 64-72] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 37/51
Metoda KCE cd Punktem wyjścia metody KCE jest produkcyjna funkcja przedsiębiorstwa: EW = a ( K ) + b( K ) c( KI ) fiz fin + gdzie: EW ekonomiczny wynik przedsiębiorstwa, K fiz kapitał fizyczny, K fin kapitał finansowy, KI kapitał intelektualny, a, b, c współczynniki produktywności poszczególnych kapitałów. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 38/51
Metoda KCE cd Metoda KCE składa się z 7 etapów wymagających odrębnych obliczeń. Etap I Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa B. Lev proponuje uwzględniać przychody osiągnięte w trzech latach przeszłych i prognozy przychodów na trzy lata przyszłe, przy czym współczynnik dla lat przyszłych jest podwojony. gdzie: ZPP = PP ZPP znormalizowane przychody przedsiębiorstwa, PP t przychody przedsiębiorstwa w roku t-tym. ( PP + PP PP ) t 2 + PPt 1 + PPt + + + 2* t+ 1 t+ 2 t 3 9 Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 39/51
Metoda KCE cd Etap II Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału fizycznego gdzie: ZPP = ROA * ZPP fiz część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał fizyczny, ROA fiz stopa zwrotu kapitału fizycznego, fiz K fiz wartość kapitału fizycznego (jako część księgowej wartości przedsiębiorstwa). fiz Przyjmując tu wewnętrzną stopę zwrotu z aktywów (ROA) dla konkretnego przedsiębiorstwa łatwo jest popełnić błąd. B. Lev proponuje przyjął wartość 7%, która jest rezultatem wielu badań i odzwierciedla według niego średnią roczną stopę zwrotu z kapitału fizycznego dla całej gospodarki. K fiz Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 40/51
Metoda KCE cd Etap III Obliczanie wartości kapitału fizycznego K gdzie: fiz = RAT + Z RAT rzeczowe aktywa trwałe, Z zapasy, ZD zobowiązania długoterminowe. ZD Etap IV Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału finansowego ZPP = ROA * K fin fin fin gdzie: ZPP fin część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał finansowy, ROA fin stopa zwrotu kapitału finansowego, K fin wartość kapitału finansowego (jako część księgowej wartości przedsiębiorstwa). B. Lev przyjął tutaj stopę 4,5%, która odpowiada stopie zwrotu z dziesięcioletnich obligacji rządowych w latach 1980-1990. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 41/51
Metoda KCE cd Etap V Obliczanie wartości kapitału finansowego K fin = AB ID ZK gdzie: AB aktywa bieżące, Z zapasy, ID inwestycje długoterminowe, ZK zobowiązania krótkoterminowe. Z + Etap VI Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału intelektualnego KI ( ZPP ZPP ) ZPP = ZPP + fiz gdzie: ZPP KI część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał intelektualny. fin Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 42/51
Metoda KCE cd Etap VII Obliczanie wartości kapitału intelektualnego Ekonomiczna wartość kapitału intelektualnego przyjmuje postać: gdzie: KI = KI W wartość kapitału intelektualnego, W ZPP ZPP KI część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał intelektualny, S KI stopa dyskontowa kapitału intelektualnego. S KI KI Baruch Lev przyjmuje, że stopa dyskontowa dla kapitału intelektualnego wynosi 10,5%. Stanowi ona średnią stopę zwrotu z akcji w latach 1980-1990 w dwóch analizowanych przez niego przemysłach: oprogramowania i biotechnologii. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 43/51
Metoda KCE cd Suma wartości kapitału intelektualnego (KI W ) i księgowej wartości aktywów netto przedsiębiorstwa (BV) składa się, według B. Leva, na tzw. wartość spójną (comprehensive value) CV. Jeśli wartość rynkowa jest większa od wartości spójnej (MV > CV), przedsiębiorstwo jest przeszacowane. Jeśli zaś wartość spójna jest większa od wartości rynkowej (CV > MV), przedsiębiorstwo jest niedoszacowane. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 44/51
Metody pomiaru KI OPARTE O KAPITALIZACJĘ RYNKOWĄ Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 45/51
Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV (market-to-bookvalue) jako narzędzie pomiaru kapitału intelektualnego został wprowadzony przez Thomasa Stewarta. We wskaźniku tym zakłada się, że kapitał intelektualny stanowi różnicę pomiędzy wyceną przedsiębiorstwa przez rynek a jego wyceną (wartością) księgową: gdzie: wartość rynkowa = cena akcji * liczba akcji w przypadku spółek giełdowych, wartość księgowa = aktywa ogółem kapitały obce. Wartość wskaźnika MV/BV większa od jedności oznacza, że w przedsiębiorstwie występują aktywa niematerialne nie uwzględnione w sprawozdaniach finansowych, które utożsamiane są z jego kapitałem intelektualnym. [Dittmann red. (Appenzeller), 2009, s. 114-115] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 46/51
Wskaźnik Q Tobina Wskaźnik Q został opracowany przez ekonomistę, laureata nagrody Nobla, Jamesa Tobina a. Jest on wykorzystywany do przewidywania zachowań inwestycyjnych. Wskaźnik Q to stosunek wartości rynkowej przedsiębiorstwa do kosztu zastąpienia (odtworzenia) jego aktywów [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 129]: Koszt zastąpienia to gotówka lub jej ekwiwalenty, które należałoby zapłacić w celu nabycia obecnie tych samych aktywów lub im równoważnych. James Tobin twierdzi, że decyzje o podjęciu czy rezygnacji z inwestycji w przedsiębiorstwo powinny zależeć od tego czy wskaźnik Q jest większy lub mniejszy od jedności [Kryński, Stańczyk, 2009, s. 229]. Gdy zaś wskaźnik Q jest mniejszy od jedności inwestowania nie gwarantuje osiągania rynkowej stopy zwrotu. Wartość wskaźnika Q Tobina większa od jedności świadczy o występowaniu w przedsiębiorstwie niewidzialnego kapitału intelektualnego [Dittmann red. (Appenzeller), 2009, s. 115]. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 47/51
Wskaźnik Q Tobina cd Według Profesor Doroty Appenzeller wskaźnik Q Tobina przyjmuje następującą postać [Dittmann red. (Appenzeller), 2009, s. 115]: gdzie: WA wartość rynkowa akcji, W_ZD wartość księgowa zobowiązań długoterminowych, W_ZAP wartość księgowa zapasów, W_ZK wartość księgowa zobowiązań krótkoterminowych, W_AO wartość księgowa aktywów obrotowych, W_A wartość księgowa wszystkich aktywów. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 48/51
LITERATURA 1. Edvinsson L., Malone M. S., Poznaj prawdziwą wartość swojego przedsiębiorstwa odnajdując jego ukryte korzenie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001 2. Jarugowa A., Fijałkowska J., Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym koncepcje i praktyka, Gdańsk, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., 2002 3. Sokołowska A., Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie, Warszawa, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych oraz Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, 2005 4. Sopińska A., Znaczenie kapitału intelektualnego dla uczelni wyższych. Analiza rankingów szkół wyższych [w:] Wachowiak P. red., Pomiar kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, Warszawa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2005 5. Strojny M., Metody i narzędzia pomiaru kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Dobija D. red., Pomiar i rozwój kapitału ludzkiego przedsiębiorstwa, Warszawa, PFPK, 2003. 6. Skuza B., Zarządzanie kapitałem intelektualnym na przykładzie Grupy Skandia [w:] Wawrzyniak B. red., Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, 2003 7. Dobija D., Metody mierzenia wartości kapitału ludzkiego i kosztów pracy [w:] Ludwiczyński A. red., Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa, Polska Fundacja Promocji Kadr, 2000 8. Gudkova S., Wycena kapitału intelektualnego przedsiębiorstw. Standardy Unii Europejskiej oraz najlepsze praktyki skandynawskie, Raport z konferencji Knowledge Cafè, 2002, http://www.wspiz.pl/~unesco/teksty/raport.pdf, stan na: 28.11.2009 r. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 49/51
LITERATURA cd 9. Jacobsen K., Hofman-Bang P., Nordby Jr R., The IC Ratnig TM by Intellectual Capital Sweden, Journal of Intellectual Capital, tom 6 nr 4/2001 10. Ujwary-Gil A., Kapitał intelektualny a wartość rynkowa przedsiębiorstwa, Warszawa, Wydawnictwo C. H. Beck, 2009 11. Hofman-Bang P., Martin H., IC Rating na tle innych metod oceny kapitału intelektualnego, E-Mentor, nr 4/2005 12. Wyrzykowska B., Pomiar kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, Warszawa, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, nr 66/2008 13. Kasiewicz S., Kicińska M., Rogowski W., Kapitał intelektualny, Warszawa, Oficyna Ekonomiczna, 2006 14. Allee V., The art and practise of being revolutionary, Journal of Knowledge Management, tom 3 nr 2/1999 15. Mikuła B., Pietruszka-Ortyl A., Potocki A., Zarządzanie Przedsiębiorstwem XXI wieku. Wybrane koncepcje i metody, Warszawa, Difin, 2002 16. Appenzeller D., Wartość kapitału intelektualnego firmy a prognozowanie upadłości [w:] Dittmann P. red., Prognozowanie, Wrocław, Prace Naukowe nr 38 Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Ekonometria 24, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2009 17. Kryński Z., Stańczyk J., Metody pomiaru wartości kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/zeszyt10/17.pdf, stan na: 03.11.2009 r. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 50/51
Dziękuję za uwagę!