Efektywność prawa wspólnotowego w Polsce na przykładzie VAT Adam Bartosiewicz Oficyna a Wolters Kluwer business Warszawa 2009
Wykaz skrótów 13 Akty prawne 13 Organy 14 Publikatory 14 Uwagi wprowadzające : 15 CZĘŚĆ I Wspólnotowy system podatku od wartości dodanej jako element accjuis communautaire 23 Rozdział 1. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 25 1. Uwagi wprowadzające 25 2. Charakter Wspólnot Europejskich 26 3. Podstawa prawna akcesji 27 Rozdział 2. Porządek prawny Unii Europejskiej {acąuis communautaire). Prawo wspólnotowe 30 1. Uwagi wprowadzające 30 2. Wymóg przyjęcia acąuis communautaire 31 3. Okresy przejściowe i środki specjalne 32 4. Pojęcie acąuis communautaire 34 5. Autonomia prawa wspólnotowego, 36 6. Źródła prawa wspólnotowego 38 7. Prawo wtórne (pochodne) 41 Rozdział 3. Europejski Trybunał Sprawiedliwości i jego orzecznictwo 47 1. Uwagi wprowadzające 47 2. Jednolitość prawa wspólnotowego jako cel orzecznictwa Trybunału.; 49 3. Krytyka Trybunału i jego działalności 50 5
4. Zakres kompetencji orzeczniczych Trybunału 51 5. Współpraca polskich sądów administracyjnych z Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości 56 6. Precedensowość orzeczeń ETS 58 7. Wykładnia prawa wspólnotowego w orzecznictwie Trybunału 61 8. Orzecznictwo Trybunału jako wskazówka interpretacyjna dla wykładni prawa krajowego 66 9. Orzeczenie Trybunału jako przesłanka wznowienia postępowania podatkowego 67 10. Podsumowanie 72 CZĘŚĆ II Harmonizacja przepisów prawnych dotyczących podatku od wartości dodanej 75 Rozdział 1. Harmonizacja prawa jako środek wprowadzenia wspólnotowego systemu podatku od wartości dodanej 77 1. Uwagi wprowadzające 77 2. Pojęcie harmonizacji prawa 78 3. Rodzaje harmonizacji prawa 81 4. Harmonizacja przepisów podatkowych, w tym dotyczących podatku od wartości dodanej 82 5. Przesłanki harmonizacji prawa dotyczącego wspólneg systemu podatku od wartości dodanej 90 6. Podstawa prawna harmonizacji regulacji dotyczących podatków pośrednich 93 7. Zarys przebiegu harmonizacji prawa dotyczącego wspólnego systemu podatku od wartości dodanej 94 8. Ewolucja przebiegu harmonizacji przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej w Polsce 99 Rozdział 2. Dyrektywa jako instrument harmonizacji przepisów prawnych 104 1. Uwagi wprowadzające 104 2. Znaczenie dyrektywy w procesie harmonizacji prawa państw członkowskich 105 3. Wspólnotowe rozporządzenie wykonawcze do Szóstej dyrektywy a harmonizacja prawa 107 4. Adresaci dyrektyw i zakres ich związania dyrektywą 109
Rozdział 3. Implementacja i transpozycja dyrektyw w prawie krajowym 111 1. Uwagi wprowadzające 111 2. Istota implementacji prawa wspólnotowego 112 3. Implementacja dyrektyw w prawie krajowym 117 4. Termin implementacji 120 5. Transpozycja jako jeden z elementów implementacji 122 6. Sposób transpozycji - redakcja przepisów krajowych. 124 7. Sposób transpozycji wspólnotowych dyrektyw dotyczących systemu podatku od wartości dodanej w polskim prawie krajowym 128 8. Wady procesu implementacyjnego 131 9. Podsumowanie - ocena transpozycji oraz implementacji wspólnotowych dyrektyw dotyczących systemu podatku od wartości dodanej w krajowym porządku prawnym 134 CZĘŚĆ III Prymat prawa wspólnotowego. Skutek bezpośredni norm wspólnotowych 137 Rozdział 1. Prymat bezpośrednio skutecznego prawa wspólnotowego nad prawem krajowym 139 1. Uwagi wprowadzające 139 2. Efektywność autonomicznego prawa wspólnotowego... 140 3. Kolizja pomiędzy prawem wspólnotowym a prawem krajowym... 145 4. Skutek bezpośredni dyrektyw ą prowspólnotowa wykładnia prawa krajowego 148 5. Kształtowanie się zasad prymatu prawa wspólnotowego oraz jego bezpośredniego skutku 149 6. Prymat prawa wspólnotowego jako pierwszeństwo jego stosowania : 152 7. Podstawa prawna prymatu prawa wspólnotowego przed prawem krajowym oraz jego bezpośredniego skutku w porządku wewnętrznym.\. 154 8. Ewentualna kolizja prawa wspólnotowego z normami konstytucyjnymi państw członkowskich.'...159 Rozdział 2. Konsekwencje zasady supremacji 164 1. Uwagi wstępne 164 2. Odmowa zastosowania prawa krajowego 165 7
3. Substytucja normy krajowej przez bezpośrednio skuteczną normę wspólnotową 172 4. Zasada wyłączności ustawy w prawie podatkowym a prymat prawa wspólnotowego oraz jego bezpośredni skutek 174 Rozdział 3. Warunki bezpośredniej skuteczności dyrektyw 179 1. Uwagi wstępne 179 2. Jednoznaczność przepisów dyrektywy 181 3. Bezwarunkowość przepisów dyrektywy 182 4. Uprawnienia wynikające z przepisów dyrektyw 184 5. Termin implementacji a skutek bezpośredni 187 6. Margines implementacyjny a skutek bezpośredni 188 7. Przykłady przyznania państwom członkowskim marginesu implementacyjnego na gruncie dyrektyw dotyczących wspólnego systemu podatku od wartości dodanej 189 8. Bezpośrednia skuteczność norm dyrektyw dotyczących podatku od wartości dodanej 191 Rozdział 4. Możliwość wywierania przez przepisy dyrektywy skutków bezpośrednich 194 1. Uwagi wstępne 194 2.'Układ wertykalny (zwykły) 194 3. Układ wertykalny odwrócony 197 4. Przepisy dyrektyw kreujące jednocześnie prawa i obowiązki jednostek a skutek bezpośredni 198 5. Sytuacja horyzontalna oraz układy triangularne 202 6. Możliwość stosowania dyrektyw na gruncie krajowych oraz wspólnotowych przepisów dotyczących podatku od towarów i usług 206 Rozdział 5. Skutek bezpośredni dyrektyw w praktyce organów stosujących przepisy o podatku od towarów i usług 208 1. Organy odpowiedzialne za skutek bezpośredni dyrektyw 208 2. Skutek bezpośredni dyrektyw w praktyce polskich sądów administracyjnych 211 3. Skutek bezpośredni dyrektyw w praktyce polskich organów podatkowych 215 4. Podsumowanie 219
CZĘŚĆ IV Prowspólnotowa wykładnia prawa krajowego 223 Rozdział 1. Istota wykładni prowspólnotowej 225 1. Uwagi wprowadzające 225 2. Pojęcie wykładni prowspólnotowej 227 3. Kształtowanie się koncepcji wykładni prowspólnotowej 228 4. Wieloznaczność normy prawa wspólnotowego jako źródło trudności przy dokonywaniu wykładni prowspólnotowej 231 Rozdział 2. Obowiązek wykładni prowspólnotowej 236 1. Wykładnia prowspólnotowa jako wykładnia przepisów krajowych 236 2. Zakres przedmiotowy obowiązku prowspólnotowej wykładni... 239 3. Przepisy ustawy o podatku od towarów i usług jako przedmiot wykładni prowspólnotowej 240 4. Zakres temporalny obowiązku wykładni prowspólnotowej 242 5. Zakres podmiotowy obowiązku wykładni prowspólnotowej 243 Rozdział 3. Wykładnia prowspólnotowa przepisów o podatku od towarów i usług w praktyce organów stosujących prawo 246 1. Prowspólnotowa wykładnia w orzecznictwie sądów administracyjnych - trudności okresu przejściowego 246 2. Wykładnia prowspólnotowa obowiązującej ustawy o podatku od towarów i usług w orzecznictwie sądów administracyjnych... 251 3. Prowspólnotowa wykładnia w praktyce organów podatkowych...253 Rozdział 4. Granice wykładni prowspólnotowej na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług 256 1. Wykładnia prowspólnotowa czy skutek bezpośredni? 256 2. Granice prowspólnotowej wykładni 258 3. Nadużycia wykładni prowspólnotowej w praktyce 263 4. Podsumowanie - wpływ obowiązku wykładni prowspólnotowej na wykładnię prawa podatkowego 267 CZĘŚĆ V Wybrane niezgodności polskich przepisów krajowych z prawem wspólnotowym oraz sposoby zapewnienia prawu wspólnotowemu efektywności w tych przypadkach 277 Rozdział 1. Wieczyste użytkowanie jako towar - interpretacja prawa krajowego w świetle pojęć wspólnotowych 279 9
1. Uwagi wprowadzające h... ;..r...- 279 2. Dostawa towarów a świadczenie usług 280 3. Charakter prawny wieczystego użytkowania gruntów 281 4. Pojęcie towaru oraz dostawy towarów 283 5. Obrót prawem wieczystego użytkowania towarów - dostawa towarów czy świadczenie usług? 287 Rozdział 2. Opodatkowanie czynności nielegalnych" - dyrektywa źródłem praw, lecz nie obowiązków 292 1. Uwagi wstępne 292 2. Problematyka opodatkowania czynności nielegalnych w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz literaturze zagranicznej 294 3. Uregulowania polskie i ich możliwe skutki 300 Rozdział 3. Definicja podatnika - granice wykładni prowspólnotowej 310 1. Uwagi wstępne 310 2. Działalność gospodarcza 316 3. Samodzielność działalności 328 Rozdział 4. Zwolnienia podatkowe i ich zakres - brak swobody ustawodawcy krajowego 336 1. Uwagi wstępne 336 2. Generalne powody niezgodności krajowych przepisów dotyczących zwolnień podatkowych z prawem wspólnotowym...340 3. Usługi finansowe '. 342 4. Usługi związane z ochroną zdrowia 345 5. Niektóre zwolnienia określone w aktach wykonawczych 347 6. Możliwe skutki wprowadzenia zwolnienia niezgodnego z prawem wspólnotowym 349 Rozdział 5. Prawo do odliczenia - skutek bezpośredni przepisów dyrektywy 352 1. Uwagi wprowadzające 352 2. Terminy zwrotu podatku 358 3. Zaliczkowy zwrot podatku naliczonego 362 4. Czynności sprawdzające poprawność deklaracji - praktyka administracyjna jako naruszenie obowiązku implementacji 368 5. Ocena polskich regulacji dotyczących prawa do odliczenia i zwrotu podatku ; 371 6. Uwagi podsumowujące 373 10
Zakończenie 377 Bibliografia 393 Orzeczenia 393 Europejski Trybunał Sprawiedliwości 393 II. Sądy Konstytucyjne i Najwyższe Państw Członkowskich 398 III. Europejski Trybunał Praw Człowieka 400 IV Polskie Sądy 400 Pisma organów podatkowych i Ministerstwa Finansów 403 I. Ministerstwo Finansów 403 II. Organa podatkowe 403 Literatura 405 Przepisy prawne 439 Wspólnotowe 439 Krajowe 441