Wiktor Gabrusewicz Aldona Kamela-Sowińska Helena Poetschke RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA WYDANIE II ZMIENIONE POLSKIE WYDAWNICTWO WARSZAWA 2000 EKONOMICZNE
Spis treści Wstęp 11 Wprowadzenie 1 Istota rachunkowości zarządczej i jej rola w procesie kierowania przedsiębiorstwem Część pierwsza do rachunkowości zarządczej 1.1. Gospodarka rynkowa a przedsiębiorstwo 15 1.2. Rachunkowość w procesie transformacji gospodarki................... 20 1.3. Rachunkowość zarządcza, jej istota i rola w zarządzaniu przedsiębiorstwem 23 1.4. Rachunkowość zarządcza a rachunkowość finansowa................... 30 1.5. Rachunkowość zarządcza a rachunek kosztów 34 Pytania sprawdzające............... 38 2 Koszty jako element procesu decyzyjnego 2.1. Koszty w systemie kryteriów wyboru decyzji 39 2.2. Istota kosztów i ich zakres......... 42 2.3. Koszty własne a kategorie pokrewne 46 2.4. Koszty a efektywność przedsiębiorstwa 48 Pytania sprawdzające........ 50 5
3 Klasyfikacja kosztów na potrzeby zarządzania 4 Systemy rachunku kosztów 3.1. Kryteria klasyfikacji kosztów....... 51 3.2. Klasyfikacja kosztów do wyceny zapasów i pomiaru zysku 52 3.3. Klasyfikacja kosztów do celów decyzyjnych 60 3.4. Klasyfikacja kosztów do celów kontroli............................... 73 Pytania sprawdzające.............. 74 Zadania do rozwiązania............ 74 4.1. Istota i zadania rachunku kosztów 77 4.2. Klasyfikacja systemów rachunku kosztów 78 4.3. Rachunek kosztów pełnych........ 79 4.4 Rachunek kosztów zmiennych...... 81 4.5. Wpływ systemu rachunku kosztów na wynik finansowy................ 85 Pytania sprawdzające.............. 89 Zadanie do rozwiązania............ 90 Część druga Ewidencja i rozliczenie kosztów 5 Ewidencja kosztów 6 Rozliczenia międzyokresowe kosztów 7 Rozliczenie kosztów produkcji pomocniczej 5.1. Funkcje układu ewidencyjnegokosztów 93 5.2. Rodzajowy układ kosztów i jego przydatność decyzyjna............. 94 5.3. Kalkulacyjny układ kosztów i jego przydatność decyzyjna............. 95 5.4. Wycena i ewidencja produktów pracy 101 Pytania sprawdzające 103 6.1. Istota rozliczeń międzyokresowych kosztów 104 6.2. Rozliczenia międzyokresowe czynne 104 6.3. Rozliczenia międzyokresowe bierne 105 Pytania sprawdzające 106 Zadania do rozwiązania 106 7.1. Charakterystyka produkcji pomocniczej 113 7.2. Ilościowa i wartościowa ewidencja świadczeń wydziałów pomocniczych produkcji 114 6
7.3. Metody rozliczania kosztów wydziałów pomocniczych 117 Pytania sprawdzające 121 Zadania do rozwiązania 121 Część trzecia Kalkulacja kosztów 8 Kalkulacyjny rachunek kosztów 8.1. Istota kalkualcji 129 8.2. Przedmiot kalkulacji 130 8.3. Zadania kalkulacji 131 8.4. Cele kalkulacji 132 8.5. Moment kalkualcji 132 8.6. Rodzaje kalkulacji 133 8.7. Podstawowe metody kalkulacji 135 8.8. Struktura jednostkowego kosztu wytworzenia 138 Pytania sprawdzające 138 9.1. Kalkulacja podziałowa prosta 139 9.2. Kalkulacja podziałowa prosta z remanentem produkcji nie zakończonej 140 9.3. Kalkulacja podziałowa prosta materiałów bezpośrednich i kosztów przerobu 142 9.4. Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami 144 9.5. Kalkulacja podziałowa procesowa 146 Pytania sprawdzające 150 Zadania do rozwiązania 150 10 Kalkulacja doliczeniowa 10.1. Istota kalkulacji doliczeniowej 156 10.2. Rachunek kosztów pośrednich 156 10.3. Klucze podziałowe kosztów pośrednich 159 10.4. Klasyfikacja kluczy podziałowych kosztów pośrednich 160 10.5. Rozliczanie kosztów wydziałowych i ogólnozakładowych 163 10.6. Wielowariantowe rozliczanie kosztów pośrednich 165 10.7. Etapy kalkulacji doliczeniowej 168 7
10.8. Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa 169 10.9. Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa 171 Pytania sprawdzające 173 Zadania do rozwiązania 174 11 Szczególne metody kalkulacji 11.1. Kalkulacja produktów łącznych... 178 11.2. Kalkulacja według koncepcji Activity-Based Costing 183 Pytania sprawdzające 197 Zadania do rozwiązania 198 Część czwarta Rachunek kosztów planowanych 12 Budżetowanie jako narzędzie zarządzania 13 Koszty normatywne (standardowe) jako podstawowy obszar budżetowania 14 Analiza odchyleń 15 Ewidencja obszarów działalności objętych budżetowaniem 12.1. Podstawowe definicje 205 12.2. Ośrodki (centra) odpowiedzialności jako narzędzia zarządzania przez budżety 207 12.3. Procedura sporządzania budżetów 209 12.4. Składniki systemu budżetów 213 Pytania sprawdzające 216 13.1. Koszty normatywne bezpośrednie 217 13.2. Koszty normatywne pośrednie... 218 13.3. Kalkulacja normatywnych kosztów marginalnych (zmiennych) 220 Pytania sprawdzające 222 14.1. Istota odchyleń 223 14.2. Odchylenia kosztów bezpośrednich 225 14.3. Odchylenia kosztów pośrednich 228 14.4. Raporty kontrolno-wynikowe 235 Pytania sprawdzające 238 15.1. Uwagi ogólne o ewidencji budżetów 239 15.2. Ewidencja odchyleń 240 Pytania sprawdzające 242 Zadania do rozwiązania 242 8
Część piąta Rachunek kosztów jakości 16 Jakość i zarządzanie jakością 17 Koszty jakości i rachunek kosztów jakości 18 Pomiar i ewidencja kosztów jakości 16.1. Istota i normy jakości 253 16.2. Kompleksowe zarządzanie jakością (TQM) 260 16.3. Benchmarking 267 16.4. Reengineering 270 Pytania sprawdzające 271 17.1. Istota i znaczenie kosztów jakości 272 17.2. Klasyfikacja kosztów jakości 275 17.3. Rachunek kosztów jakości 285 Pytania sprawdzające 288 18.1. Pomiar kosztów jakości 289 18.2. Ewidencja kosztów jakości 292 Pytania sprawdzające 297 Część szósta Rachunkowość zarządcza w decyzjach krótkookresowych 19 Wykorzystanie analizy progu rentowności w zarządzaniu bieżącym 20 Decyzje cenowe w przedsiębiorstwie 19.1. Próg rentowności i jego przydatność w podejmowaniu decyzji krótkookresowych 301 19.2. Analiza progu rentowności w produkcji jednoasortymentowej 305 19.3. Próg rentowności a przepływy pieniężne 309 19.4. Próg rentowności a podatek dochodowy 311 19.5. Analiza progu rentowności przy produkcji wieloasortymentowej 313 Pytania sprawdzające 315 Zadania do rozwiązania 315 20.1. Znaczenie cen w ekonomice przedsiębiorstwa 317 20.2. Kosztowe formuły ustalania cen 318 20.3. Ustalanie cen według relacji rynkowych 326 9
Pytania sprawdzające 328 Zadania do rozwiązania 329 Część siódma Rachunkowość zarządcza w decyzjach długookresowych 21 Istota i klasyfikacja ryzyka w rachunkowości zarządczej 22 Szacowanie zmiennych koniecznych do oceny efektywności decyzji długookresowych 23 Instrumenty oceny efektywności decyzji długookresowych 21.1. Istota i pojęcie ryzyka w działalności gospodarczej 333 21.2. Klasyfikacja ryzyka 337 Pytania sprawdzające 343 22.1. Charakterystyka zmiennych 344 22.2. Szacowanie przewidywanych przychodów 346 22.3. Szacowanie przewidywanych kosztów 349 22.4. Szacowanie przewidywanych zysków i wpływów pieniężnych 350 Pytania sprawdzające 351 23.1. Proste metody oceny finansowej 352 23.2. Metody dyskontowe 359 Pytania sprawdzające 366 Zadania do rozwiązania 366 Część ósma Wykorzystanie rachunkowości zarządczej na potrzeby controllingu 24 Pojęcie i funkcje controllingu 24.1. Pojęcie controllingu 371 24.2. Zadania i funkcje controllingu 374 24.3. Rachunkowość jako baza informacyjna controllingu 381 Pytania sprawdzające 386 Bibliografia 387