dr nż. Jolanta Wojnar Zakład Metod Iloścowych Wydzał Ekonom, Unwersytet Rzeszowsk Regonalne zróżncowane wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach WPROWADZENIE Ogólnośwatowe procesy ekonomczne, poltyczne społeczne wyzwalają lawnę zman w sposobe rozumena przedsęborczośc zarządzana nowoczesnym przedsęborstwem. Zmany wynkające z rewolucj nformatycznej, rozwoju telefon komórkowej Internetu są rozległe dynamczne. Problem dostępnośc wykorzystana Internetu w dzałalnośc przedsęborstwa w obecnych czasach gwałtownych zman ekonomcznych, technologcznych śwatopoglądowych jest nezwykle ważny z powodu postępującej globalzacj. Środowsko wrtualne dzęk swojej otwartej strukturze stwarza nezwykłe możlwośc tworzena prowadzena przedsęwzęć. Dlatego z punktu wdzena postępu gospodarczego stotne jest, by coraz węcej przedsęborstw mało dostęp do Internetu. Współczesne przedsęborstwa chcąc nadążyć za rozwjającą sę w dużym tempe technologą telenformatyczną, zmuszone są do nwestowana w nowoczesny sprzęt. Dotyczy to ne tylko frm zwązanych z produkcją przetwarzanem. Informacja zmenła równeż śwat bznesu. Przestrzeń wrtualna stworzyła szeroke możlwośc dla kontaktów gospodarczych, przeprowadzana transakcj oraz zdobywana wadomośc o rynkach na całym śwece. Rozwój współczesnych przedsęborstw nerozerwalne zwązany jest z wykorzystanem osągnęć technolog telenformatycznych. W zakrese dostępu do Internetu w 2009 roku przedsęborstwa w Polsce osągnęły średn pozom dla 27 krajów UE wynoszący 96%, przy czym dostęp do sec posadało 100% przedsęborstw dużych (250 pracujących węcej), 99% średnch (50 do 249 pracujących) 91% małych (10 do 49 pracujących). Rok późnej 97% przedsęborstw w Polsce wykorzystywało komputery, dając możlwość pracy na nch 40% swoch pracownków. Dostęp do Internetu mało 96% przedsęborstw, z czego 69% posadało dostęp szerokopasmowy. Komputery z dostępem do sec globalnej wykorzystywało 1/3 pracujących. Przedsęborstwa stosowały Internet do różnych celów: 85% korzystało z usług bankowych, blsko połowa przedsęborstw korzystała z automatycznej wymany
182 JOLANTA WOJNAR danych z podmotam zewnętrznym, a 66% z nch posadało własną stronę nternetową 1. Wykorzystane technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach jest bardzo mocno zróżncowane regonalne branżowo. Najczęścej w komputery z dostępem do Internetu wyposażone były przedsęborstwa z województwa opolskego 98,5% zachodnopomorskego 98,2%, a najrzadzej z województwa lubelskego 93,9% śwętokrzyskego 92,2%. Natomast jeśl chodz o branże, najlepej wypadły przedsęborstwa zajmujące sę wytwarzanem zaopatrywanem w energę elektryczną, gaz cepło, dzałalnoścą fnansową ubezpeczenową oraz zwązaną z obsługą rynku neruchomośc, a najgorzej frmy obejmujące swym zakresem usług zakwaterowana gastronom. Celem pracy jest zdagnozowane pozomu zróżncowana województw Polsk ze względu na stopeń wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach. W badanach do oceny stopna zróżncowana posłużono sę bezwzorcową metodą agregacj zmennych pozwalającą opsać zjawsko złożone za pomocą jednej lczby, tzw. wartośc zmennej syntetycznej. Syntetyczny mernk pozwolł uporządkować województwa ze względu na pozom nformatyzacj przedsęborstw, jak równeż wyodrębnć grupy województw podobnych. CHARAKTERYSTYKA ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH I METODY ANALIZY Dane statystyczne będące podstawą prowadzonej analzy dotyczyły stopna wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach poszczególnych województw Polsk w 2010 roku pochodzły z opracowań GUS. Z szerokej lsty potencjalnych zmennych opsujących badane zjawsko wybrano tylko nektóre zmenne dagnostyczne. Jednym z kryterów obok przydatnośc merytorycznej w omawanej problematyce, było dobrane cech posadających dostateczną zmenność, czyl takch, które są nośnkem nformacj różncującej badane obekty. W tym celu oblczano dla analzowanych cech współczynnk zmennośc elmnowano te cechy, dla których współczynnk zmennośc osąga wartość mnejszą nż 0,1. Take cechy, jak: odsetek przedsęborstw wyposażonych w komputery dostęp do Internetu ne zostały uwzględnone w analze, poneważ ch zmenność ne przekraczała 2%. Procent przedsęborstw wyposażonych w komputery wahał sę od 93,6% w województwe lubuskm do 98,5% w województwe opolskm. Uwzględnono natomast odsetek przedsęborstw posadających Internet 1 Społeczeństwo nformacyjne w Polsce, Wynk badań statystycznych z lat 2006 2010, GUS w Szczecne, Warszawa 2010.
Regonalne zróżncowane wykorzystana technolog 183 (x 1 ). Jednak samo posadane Internetu ne wystarcza do osągnęca przewag konkurencyjnej poprzez oferowane usług on-lne. Aby zapewnć efektywną komunkację potrzebne jest odpowedne łącze dostępowe, najlepej szerokopasmowe, stąd w badanu analzowano odsetek przedsęborstw z dostępem do Internetu poprzez łącza bezprzewodowe wąsko szerokopasmowe (x 2 ). W 2010 roku co trzece przedsęborstwo posadało wewnętrzną nfrastrukturę secową, 72% przedsęborstw posadało seć LAN, w tym 36% bezprzewodową (x 3 ). Badając wyposażene przedsęborstw w systemy nformatyczne ne sposób pomnąć elektronczną automatyczną wymanę nformacj wewnątrz przedsęborstwa, mędzy różnym sferam jego dzałalnośc. Analzowano odsetek przedsęborstw używających systemu nformatycznego do planowana zasobów przedsęborstwa (x 4 ), jak równeż używających oprogramowana CRM do zarządzana nformacjam o klentach oraz zapewnene dostępu do nch nnym komórkom przedsęborstwa (x 5 ), a także wykorzystujących oprogramowane do analzowane nformacj o klentach w celach marketngowych (ustalane cen, zarządzane promocjam, defnowane kanałów dystrybucj tp.) (x 6 ). Analza danych, określających cel korzystana z Internetu wskazuje na najwększe zanteresowane korzystanem z usług on-lne w kontaktach z admnstracją publczną. W tej kategor cech wymagane zróżncowane mało mejsce jedyne w przypadku przedsęborstw wykorzystujących Internet do składana ofert w elektroncznym systeme zamóweń publcznych (x 7 ). Wykorzystane Internetu w usługach bankowych lub fnansowych okazało sę cechą mało zróżncowaną (V x =4%), natomast przedsęborstwa wykazują wyraźne dysproporcje w wykorzystanu Internetu do usług szkolenowych edukacyjnych (x 8 ). W ostatnch latach coraz węcej przedsęborstw prezentuje sę na własnej strone nternetowej. Dzęk zwększającemu sę dostępow do Internetu, frmy mają okazję być blżej klenta. Atrakcyjność szaty grafcznej rzetelna nformacja na stronach nternetowych podmotów gospodarczych zwększa szanse marketngowe. Ten rodzaj prezentacj towarów usług jest konkurencyjny w stosunku do tradycyjnego. Odsetek przedsęborstw posadających własną stronę nternetową (x 9 ) jest mocno zróżncowany w poszczególnych regonach kraju. Najwęcej frm prezentujących nformacje o swojej dzałalnośc na własnej strone nternetowej skuponych było w województwe mazoweckm (73,7%), dolnośląskm (67,5%) małopolskm (66,8%) natomast najmnej w lubuskm (50,6%) w warmńsko-mazurskm (52,8%). Strona nternetowa, oprócz funkcj reklamowej, spełna jeszcze wele nnych jak: prezentacja katalogów wyrobów lub cennków (x 10 ), nformacja o wolnych stanowskach pracy umożlwene przesyłana dokumentów aplkacyjnych (x 11 ). Współcześne przedsęborstwa wsperają bezpośredn kontakt z klentem formą elektronczną, uruchamając serwsy nternetowe przeznaczone do obsług handlu elektroncznego. Daje to możlwość dotarca do konsumentów z całego globu, co wąże sę ze zwększenem udzału w rynku oraz poszerzenem znajo-
184 JOLANTA WOJNAR mośc mark produktów, a to z kole przekłada sę na zwększene przychodów w frme. W prowadzonej analze uwzględnono odsetek przedsęborstw otrzymujących zamówena poprzez sec komputerowe (x 12 ) oraz przychód ze sprzedaży przez stronę nternetową (jako stosunek wartośc netto przychodów ze sprzedaży elektroncznej w przedsęborstwach danego województwa do wartośc łącznych przychodów netto w kraju) (x 13 ). Analzując poszczególne województwa można zauważyć, że najczęścej przez sec komputerowe kupowały przedsęborstwa z województwa mazoweckego 24,7% oraz welkopolskego 21,1%, a najrzadzej tę formę zakupów wyberały frmy z województwa pomorskego 13,7% lubuskego 10%. Analzując stopeń wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach koneczne jest uwzględnene elektroncznej wymany nformacj (x 14 ) dotyczącej zarządzana łańcuchem dostaw, co oznacza wymanę wszystkch typów nformacj z dostawcam lub odborcam w celu koordynacj dostaw towarów lub usług dla odborców końcowych. Najbardzej zaawansowane w tej dzedzne w 2010 roku były frmy z województwa mazoweckego (40,5%) pomorskego (37,4%). Coraz częścej wymenają nformację mędzy sobą oraz nnym systemam ICT (podmotam zewnętrznym) za pomocą automatycznej wymany danych (x 15 ). Podstawowe charakterystyk zmennych dagnostycznych przyjętych do opsu pozomu wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych przedstawa tabela 1. Tabela 1. Charakterystyk zmennych dagnostycznych przyjętych do opsu pozomu wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach Charakterystyk lczbowe zmennych dagnostycznych Symbol Odchylene Współczynnk zmennej mn x j max x j średna standardowe zmennośc X 1 29,6 48,9 40,96 4,52 0,11 X 2 22,3 39,5 27,72 4,75 0,17 X 3 29,0 43,3 34,17 3,95 0,12 X 4 6,7 14,7 10,47 2,34 0,22 X 5 9,8 21,8 14,53 3,56 0,24 X 6 7,7 16,7 11,89 2,47 0,21 X 7 8,5 16,1 13,04 2,11 0,16 X 8 19,7 35,4 27,23 4,44 0,16 X 9 50,6 73,7 62,55 6,26 0,10 X 10 36,9 55,5 46,63 5,23 0,11 X 11 6,3 16,3 10,17 2,63 0,26 X 12 3,7 11,5 7,62 2,33 0,31 X 13 1,2 24,7 6,26 7,10 1,14 X 14 24,6 40,5 32,35 4,18 0,13 X 15 38,8 66,0 48,12 7,08 0,15 Źródło: opracowane własne.
Regonalne zróżncowane wykorzystana technolog 185 Dane statystyczne będące podstawą prowadzonej analzy tworzą macerz: x11 x12 x1 k x21 x22 x2k x j x 3k x16,1 x16,2 x16, k gdze x j oznacza wartość cechy X j dla -tego województwa. Celem wyznaczena wartośc zmennej syntetycznej za pomocą bezwzorcowej metody agregacj zmennych posłużono sę unormowanym wartoścam zmennej z j. Do tworzena zmennych zj wykorzystano metodę untaryzacj zerowej, w której jako punkt odnesena w normowanu zmennych orygnalnych x j j przyjmuje sę rozstęp max x mn x 2. W przeprowadzonych badanach zmenne x j mały charakter stymulant 3 stąd oblczane wartośc z odbywa sę według j wzoru. z j xj mn xj max x mn x gdze z j wartośc unormowanych cech, take że: zj [0,1]. W kolejnym etape dokonano agregacj zmennych unormowanych, stosując addytywną funkcję postac: Q jzj j Gdze: Vx j j wag zmennych dagnostycznych, Vx j j V współczynnk zmennośc danej zmennej, x j Q wartość zmennej syntetycznej dla -tego województwa. Otrzymane w powyższy sposób wartośc zmennej syntetycznej są propozycją mernka opsującego stopeń wykorzystana technolog nformacyjno- -telekomunkacyjnych w przedsęborstwach w ujęcu przestrzennym. j j j 2 K. Kukuła, Metoda untaryzacj zerowej, PWN, Warszawa 2000, s. 49. 3 Stymulanta to taka zmenna, której wysoke wartośc są zjawskem pożądanym z punktu wdzene oceny obektu, natomast nske wartośc są nepożądane.
186 JOLANTA WOJNAR WYNIKI BADAŃ Stosując opsaną metodę dokonano herarchzacj województw według wartośc Q, jako wartośc syntetycznego mernka opsującego stopeń wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach poszczególnych województw. W obrębe uporządkowanych zborów wydzelono 4 rozłączne grupy obektów podobnych. Podzał ten przebegał następująco 4, I grupa (bardzo wysok pozom): Q ( 0,25(mn Q 3max Q );max Q ], II grupa (wysok pozom): Q ( 0,25(2mn Q 2max Q );0,25(mn Q 3max Q ], III grupa (średn pozom): Q ( 0,25(3mn Q max Q );0,25(2mn Q 2max Q ], IV grupa (nsk pozom): Q mn Q ;0,25(3mn Q max Q ], ( Tabela 2. Typologa województw ze względu na stopeń wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach. Grupa Województwa Q I mazowecke 0,9627 II welkopolske 0,6893 III IV Źródło: opracowane własne. śląske dolnośląske pomorske podlaske małopolske kujawsko-pomorske podkarpacke warmńsko-mazurske lubuske łódzke opolske śwętokrzyske zachodnopomorske lubelske 0,5919 0,4748 0,4525 0,3991 0,3913 0,3531 0,3102 0,2747 0,2500 0,2241 0,2000 0,1855 0,1718 0,1267 4 K. Kukuła, Próba waloryzacj województw ze względu na zagospodarowane turystyczne oraz środowsko naturalne, Fola Turstca, nr 4, Kraków 1993; L. Luty, Typologa powatów województwa małopolskego pod względem pozomu rozwoju społeczno gospodarczego, Metody loścowe w badanach ekonomcznych, SGGW, Warszawa 2007, s. 311.
Regonalne zróżncowane wykorzystana technolog 187 Na rysunku 1 przedstawono grupowane województw z wykorzystanem zmennej syntetycznej oraz przynależność poszczególnych województw do danej grupy. Województwa zgrupowane w poszczególnych skupenach zaznaczano odpowednm odcenem szarośc. Naslene koloru posłużyło do określena naslena analzowanej cechy w poszczególnych skupenach. Rysunek 1. Przestrzenne rozmeszczene skupeń Na podstawe wartośc wskaźnków zestawonych w tabel 2 warto podkreślć, że w Polsce nadal występują olbrzyme dysproporcje regonalne pod względem stopna wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach, różnca pomędzy najwyższym najnższym pozomem mary syntetycznej wynos aż 0,836. Do perwszej grupy o najwyższym pozome usług nternetowych najwyższym potencjale telenformatycznym zakwalfkowane zostało tylko województwo mazowecke. Jest to regon z dużym aglomeracjam mejskm, który cechują: bardzo dobrze rozwnęta nfrastruktura komunkacyjna (szczególne w kontaktach z zagrancą), duża koncentracja kaptałów zagrancznych, środowsko sprzyjające przedsęborczośc, oraz posadające wysoke zasoby wykwalfkowanej sły roboczej. Jest to obszar, który mocno dystansuje nne regony pod kątem pozomu uprzemysłowena, posadając węcej przedsęborstw wysokej technolog 5. W drugej grupe o neco nższym pozome badanych cech znalazły sę dwa województwa: welkopolske śląske. Województwa z trzecej grupy: dolnośląske, pomorske, podlaske, 5 A. Becker, Zróżncowane pozomu usług nternetowych w przedsęborstwach, Metody loścowe w badanach ekonomcznych, SGGW, Warszawa 2007.
188 JOLANTA WOJNAR małopolske kujawsko-pomorske charakteryzują sę średnm pozomem stopna wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach. Tabela 3. Wynk analzy warancj dla porównana średnch wartośc badanych cech w utworzonych grupach województw Rodzaj cechy Średne w grupach I II III IV Wartość p odsetek przedsęborstw posadających Internet (x 1) 48,9 44,2 42,5 38,2 0,030 odsetek przedsęborstw z dostępem do Internetu poprzez łącza bezprzewodowe wąsko szerokopasmowe (x 2) odsetek przedsęborstw posadających bezprzewodową seć LAN (x 3) odsetek przedsęborstw używających systemu nformatycznego do planowana zasobów przedsęborstwa (x 4) odsetek przedsęborstw używających oprogramowana CRM do zarządzana nformacjam o klentach, oraz zapewnene dostępu do nch nnym komórkom przedsęborstwa (x 5) odsetek przedsęborstw wykorzystujących oprogramowane do analzowana nformacj o klentach w celach marketngowych (ustalane cen, zarządzane promocjam, defnowane kanałów dystrybucj tp.)(x 6) odsetek przedsęborstw wykorzystujących Internet do składana ofert w elektroncznym systeme zamóweń publcznych (x 7) odsetek przedsęborstw będących odborcam nternetowych usług szkolenowych edukacyjnych (x 8) odsetek przedsęborstw posadających własną stronę nternetową (x 9) odsetek przedsęborstw dla których strona nternetowa spełna funkcję prezentacja katalogów wyrobów lub cennków (x 10) odsetek przedsęborstw dla których strona nternetowa spełna funkcję nformacj o wolnych stanowskach pracy umożlwene przesyłana dokumentów aplkacyjnych (x 11) odsetek przedsęborstw otrzymujących zamówena poprzez sec komputerowe(x12) przychód ze sprzedaży przez stronę nternetową (jako stosunek wartośc netto przychodów ze sprzedaży elektroncznej w przedsęborstwach danego województwa do wartośc łącznych przychodów netto w kraju) (x13) odsetek przedsęborstw prowadzących elektronczną wymanę nformacj dotyczących zarządzana łańcuchem dostaw (x 14) odsetek przedsęborstw prowadzące elektronczną wymanę nformacj mędzy sobą oraz nnym systemam ICT(x 15), Źródło: opracowane własne. 39,5 30,7 28,7 25,0 0,002 43,3 36,8 35,5 31,5 0,001 14,7 12,6 10,9 9,1 0,027 21,8 18,1 16,4 11,6 0,000 16,7 14,8 12,7 10,1 0,000 14,2 14,6 13,9 11,9 0,234 32,8 28,8 28,1 25,6 0,405 73,7 65,5 65,8 58,4 0,014 55,5 48,9 50,9 42,3 0,000 16,3 12,4 10,1 8,9 0,013 11,5 9,6 8,6 9,0 0,009 24,7 15,2 3,9 3,2 0,000 40,5 35,2 34,6 29,2 0,001 53,8 48,8 52,2 44,7 0,025
Regonalne zróżncowane wykorzystana technolog 189 Ostatną, a zarazem najlcznejszą grupę o nskm pozome nformatyzacj przedsęborstw tworzy osem województw: podkarpacke, warmńsko-mazurske, lubuske, łódzke, opolske, śwętokrzyske, zachodnopomorske, lubelske. Województwa należące do tej grupy zalczane są do regonów, w których domnują: rolnctwo, przemysł o nskm pozome konkurencj, słabo rozwjający sę sektor usług oraz ogólne warunk nesprzyjające przedsęborczośc. Stopeń zróżncowana powstałych grup można ocenć za pomocą jednoczynnkowej analzy warancj. Pogrubone wartośc prawdopodobeństw testowych dla statystyk F wskazują (na pozome stotnośc 0,05) które ze zmennych w sposób stotny różncują utworzone grupy. Z tabel 3 wynka, że 13 ze wstępne przyjętych 15 zmennych dagnostycznych w sposób statystyczne stotny różncuje powstałe skupena województw. Tylko w dwóch przypadkach (zmenne x 7, x 8 ) wartość pozomu stotnośc była wyższe od 0,05, co oznacza, że te zmenne ne odgrywają znaczącej rol przy grupowanu województw na cztery jednorodne skupena charakteryzujące sę podobnym stopnem wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach. PODSUMOWANIE Internet stał sę ważnym narzędzem bznesowym wykorzystywanym w welu obszarach aktywnośc frmy, takch jak: realzacja sprzedaży, rozlczena fnansowe, przesyłane przekazywane nformacj, promocja, reklama, publc relatons, poszukwane dostawców, rozpoznane konkurencj tp. Nemal 100% przedsęborstw w Polsce ma dostęp do Internetu, co jest wynkem bardzo dobrym. Dużo gorzej jest pod względem stron nternetowych jedyne 60% polskch frm posada takową stronę, co w skal europejskej jest wynkem bardzo słabym. Podobny odsetek frm posada własną seć lokalną najczęścej oparta jest ona na technolog przewodowej. Stopeń nformatyzacj polskch przedsęborstw jest jednak mocno zróżncowany regonalne, ponadto występują olbrzyme dysproporcje pod względem stopna wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach regonów najwyżej najnżej sklasyfkowanych. W wynku przeprowadzonych badań wyodrębnono cztery grupy województw podobnych ze względu na skalę natężene stopna nformatyzacj polskch przedsęborstw. LITERATURA Becker A., Zróżncowane pozomu usług nternetowych w przedsęborstwach, Metody loścowe w badanach ekonomcznych, SGGW, Warszawa 2007.
190 JOLANTA WOJNAR Luty L., Typologa powatów województwa małopolskego pod względem pozomu rozwoju społeczno gospodarczego, Metody loścowe w badanach ekonomcznych, SGGW, Warszawa 2007. Kukuła K., Próba waloryzacj województw ze względu na zagospodarowane turystyczne oraz środowsko naturalne, Fola Turstca, nr 4, Kraków 1993. Kukuła K., Metoda untaryzacj zerowej, PWN, Warszawa 2000, s. 49. Społeczeństwo nformacyjne w Polsce, Wynk badań statystycznych z lat 2006 2010, GUS w Szczecne, Warszawa 2010. Streszczene W opracowanu przedstawono klasyfkację województw Polsk ze względu na stopeń wykorzystana technolog nformacyjno-telekomunkacyjnych w przedsęborstwach. Wykorzystano w tym celu metodę welowymarowej analzy statystycznej pozwalającą opsać zjawsko złożone za pomocą jednej lczby, tzw. zmennej syntetycznej. W obrębe uporządkowanego zboru województw wydzelono podzbory obektów podobnych. Okresem badawczym jest rok 2010. W badanach uwzględnono 15 cech dagnostycznych. Regonal dfferences n the use of nformaton and telecommuncaton technologes n enterprses Summary The paper presents classfcaton of Polsh provnces takng nto account the development of nformaton and communcaton technologes n companes. The bass for the selected data was taken from the Central Statstcal Offce of Poland [GUS] for 2010. The taxonomc and synthetc development method of measurement were used for the lnear classfcaton of objects due to the proposed dagnostc features. The recognton of the vared levels of communcaton technologes of provnces, ther classfcaton and groupng nto clusters were possble as a result of the aforementoned analyss.