Key words: ali men ta tion, on co lo gi cal the ra py, mal nu tri tion, edu ca tion

Pra wi d 0 0o we od 0 4y wia nie w cza sie le cze nia C za da nia pie l 0 1 gniar ki on ko lo gicz nej w pro fi lak ty ce i te ra pii nie do 0 4y wie nia u cho rych mo g 0 2 cych si 0 1 od 0 4y wia 0 4 do ust nie Nutrition during cancer therapy C nurse care in the prevention and treatment of malnutrition in patients likely to eat by mouth An na Zmar z 0 0y Po rad nia 0 3y wie nia Kli nicz ne go, Wo je w dz ki Szpi tal Spe cja li stycz ny im. J. Grom kow skie go we Wro c 0 0a wiu Ad res do ko re spon den cji: dr n. med. An na Zmar z 0 0y, Po rad nia 0 3y wie nia Kli nicz ne go, Wo je w dz ki Szpi tal Spe cja li stycz ny im J. Grom kow skie go we Wro c 0 0a wiu, ul. Ko sza ro wa 5 e -ma il: azmar z ly@pocz ta.onet.pl STRESZ CZE NIE Pra wi d 0 0o we od 0 4y wia nie jest bar dzo wa 0 4 ne w te ra pii on ko lo gicz nej. Du 0 4a licz ba pa - cjen t w w trak cie dia gno sty ki i le cze nia gu za mo 0 4e si 0 1 od 0 4y wia 0 4 w spo s b na tu ral - ny. Pie l 0 1 gniar ka po win na umie 0 4 oce ni 0 4 ry zy ko nie do 0 4y wie nia i udzie li 0 4 po ra dy 0 4y wie nio wej tej gru pie cho rych. Edu ka cja pa cjen ta w za kre sie od 0 4y wia nia w trak - cie le cze nia no wo two ru to bar dzo wa 0 4 ny ele ment te ra pii. S 0 0o wa klu czo we: od 0 4y wia nie do ust ne, te ra pia on ko lo gicz na, nie do 0 4y wie nie, edu ka cja ABSTRACT Pro per nu tri tion is ve ry im por tant du ring can cer tre at ment. A lar ge num ber of pa - tients du ring dia gno sis and tre at ment of the tu mor can to eat na tu ral ly. The nur se sho uld ha ve the abi li ty to as sess risk of mal nu tri tion and to pro vi de nu tri tio nal ad - vi ce in this gro up. Pa tient edu ca tion on nu tri tion du ring can cer tre at ment is a ve ry im por tant part of the ra py. Key words: ali men ta tion, on co lo gi cal the ra py, mal nu tri tion, edu ca tion WST 0 0P Pra wi d 0 0o we od 0 4y wia nie w trak cie le cze nia jest wa 0 4 ne we wszyst kich jed nost kach cho ro - bo wych. Te ra pia on ko lo gicz na nie sie ze so - b 0 2 ko niecz no 0 2 0 4 do sto so wa nia od 0 4y wia nia lub le cze nia 0 4y wie nio we go do ak tu al nych mo 0 4 li wo 0 2ci ali men ta cji cho re go z jed nej stro - ny, z d 0 0u giej do zmie nia j 0 2 cych si 0 1 po trzeb me ta bo licz nych zwi 0 2 za nych z no wo two rem. W 0 0a 0 2ci we od 0 4y wia nie umo 0 4 li wia sku tecz niej - sze le cze nie, zmniej sza ob ja wy ubocz ne te ra - pii, po pra wia ja ko 0 2 0 4 i d 0 0u go 0 2 0 4 0 4y cia cho rych. Cz 0 1 stym zja wi skiem ob ser wo wa nym w trak - cie te ra pii jest nie za mie rzo na utra ta ma sy cia 0 0a i nie do 0 4y wie nie C s 0 2 to nie rzad ko pierw - sze nie po ko j 0 2 ce ob ja wy za uwa 0 4a ne przez cho re go lub je go ro dzi n 0 1. Wi 0 1k szo 0 2 0 4 pa cjen - t w on ko lo gicz nych na ka 0 4 dym eta pie te ra - pii, od po cz 0 2t ko wej dia gno sty ki, po przez le cze nie chi rur gicz ne, ra dio - iche mio te ra pi 0 1, okres kon tro li po wy le cze niu a 0 4 po opie k 0 1 pa lia tyw n 0 2 sty ka si 0 1 z pie l 0 1 gniar ka mi, kt re ma j 0 2 uni kal n 0 2 mo 0 4 li wo 0 2 0 4 ob ser wo wa nia zmian w sta nie do 0 4y wie nia cho re go, a tak 0 4e udzie le nia po rad 0 4y wie nio wych. Nie ste ty nie ma do st 0 1 pu do re fun do wa nej opie ki die te - tycz nej. Po ra da die te tycz na, kt rej nie na le 0 4y my li 0 4 ze spe cja li stycz n 0 2 kon sul ta cj 0 2 die te tycz n 0 2 (tej mo 0 4e udzie li 0 4 je dy nie die te tyk z ty tu 0 0em li - cen cja ta lub ma gi stra), mo 0 4e do ty czy 0 4 wie lu ob sza r w: 7 3 pro fi lak ty ki i le cze nia nie do 0 4y wie nia (w tym le cze nia 0 4y wie nio we go), 7 3 przy go to wy wa nia die te tycz ne go do le cze - nia chi rur gicz ne go, che mio - ira dio te ra pii, 22 Opieka onkologiczna Nr 2 (5)/2015

7 3 do bo ru w 0 0a 0 2ci wej die ty w trak cie po ja wie - nia si 0 1 do dat ko wych scho rze ½ to wa rzy - sz 0 2 cych no wo two ro wi, 7 3 opie ki 0 4y wie nio wej w trak cie ostat niej fa - zy cho ro by, w sta nie ter mi nal nym, 7 3 mo de lu 0 4y wie nia sto so wa ne go u cho rych wy le czo nych, kt ry ma wy d 0 0u 0 4y 0 4 czas 0 4y - cia i zmniej szy 0 4 ry zy ko wy st 0 1 po wa nia cho - r b die to za le 0 4 nych. W pra cy om wio no ro l 0 1 pie l 0 1 gniar ki w za - kre sie po rad nic twa 0 4y wie nio we go do ty cz 0 2 - ce go sto so wa nia na tu ral nej die ty w za po - bie ga niu i le cze niu nie do 0 4y wie nia u cho rych mo g 0 2 cych od 0 4y wia 0 4 si 0 1 do ust nie. Stan od 0 4y wie nia cho rych on ko lo gicz nych w trak cie le cze nia za le 0 4y od wyj 0 2cio we go sta - nu od 0 4y wie nia (przed cho ro b 0 2), lo ka li za cji no - wo two ru (np. gu zy 0 4o 0 0 0 2d ka czy twa rzo czasz ki mo g 0 2 unie mo 0 4 li wia 0 4 le cze nie), a tak 0 4e okre - s w g 0 0o dze nia, nud no 0 2ci, wy mio t w, bie gu - nek, za pa le nia 0 2lu z wek czy bra ku ape ty tu na r 0 4 nych eta pach le cze nia on ko lo gicz ne go. Do dat ko wo na stan od 0 4y wie nia pa cjen ta wp 0 0y wa kom po nen ta psy cho gen na, np. gdy ape tyt znacz nie zmniej sza si 0 1 z po wo du to wa - rzy sz 0 2 cych cho ro bie za cho wa ½ l 0 1 ko wych czy de pre syj nych. Nie ste ty zda rza si 0 1 tak 0 4e co raz cz 0 1 0 2ciej, 0 4e pa cjent pod wp 0 0y wem os b bli - skich, in for ma cji z in ter ne tu czy fa 0 0 szy wych do - rad c w 0 4y wie nio wych sto su je 6 7cu dow ne ± die ty, wy klu cza j 0 2 ce licz ne gru py po kar m w, kt re po wo du j 0 2 nie za mie rzo n 0 2 i bar dzo nie - bez piecz n 0 2 utra t 0 1 ma sy cia 0 0a. Ta be la 1. Przy czy ny nie do 0 4y wie nia w on ko lo gii Wspar cie 0 4y wie nio we zmniej sza ry zy ko wy - st 0 2 pie nia ob ja w w ubocz nych oraz po wi k 0 0a ½ le cze nia on ko lo gicz ne go, po lep sza stan kli - nicz ny, prze d 0 0u 0 4a 0 4y cie pa cjen ta i po pra wia je - go ja ko 0 2 0 4. Zde cy do wa nie wi 0 1k szo 0 2 0 4 cho rych wy ma ga je dy nie mo dy fi ka cji je dze nia na tu ral - ne go lub do ust nej su ple men ta cji die t 0 2 prze - my s 0 0o w 0 2, kt r 0 2 mo 0 4e sa mo dziel nie zle ci 0 4 od po wied nio prze szko lo na pie l 0 1 gniar ka on ko - lo gicz na. Po zo sta li b 0 1 d 0 2 le cze ni 0 4y wie nio wo za po mo c 0 2 0 4y wie nia do je li to we go lub po za je - li to we go al bo z wy ko rzy sta niem obu me tod. Tak 0 4e w tym przy pad ku pie l 0 1 gniar ka b 0 1 dzie ak tyw nie uczest ni czy 0 4 w te ra pii [1 C5]. NIE DO 0 3Y WIE NIE Szcze g 0 0o we oma wia nie pro ble mu nie do - 0 4y wie nia w on ko lo gii nie je stem te ma tem te go opra co wa nia. W ta be li 1 ze bra no naj - cz 0 1st sze przy czy ny nie do 0 4y wie nia w on ko lo gii. W cho rych on ko lo gicz nych, u kt rych cho - ro ba no wo two ro wa nie rzad ko nie jest je dy - n 0 2 jed nost k 0 2 cho ro bo w 0 2, cz 0 1 sto wy st 0 1 pu je wie le przy czyn i ro dza j w nie do 0 4y wie nia. Naj cz 0 1st sze z nich to prze wle k 0 0e nie do 0 4y wie - nie bia 0 0 ko wo -ener ge tycz ne, nie do 0 4y wie nie bia 0 0 ko we ostre, nie do 0 4y wie nie mie sza ne i ze - sp 0 0 ka chek sja Cano rek sja, cha rak te ry stycz ny dla za awan so wa nej cho ro by no wo two ro wej. W wy ni ku g 0 0o dze nia, a wi 0 1c nie do bo ru sub - stan cji od 0 4yw czych, or ga nizm po trze bu j 0 2 cy ener gii do 0 4y cia czer pie j 0 2 z w 0 0a snych tka nek i na rz 0 2 d w, co skut ku je nie za mie rzo n 0 2 re - Przy czy na nie do 0 4y wie nia Przy k 0 0a do we sy tu acje kli nicz ne Zbyt ma 0 0a w sto sun ku do za po trze bo wa nia 6 1 brak ape ty tu: w prze bie gu re ak cji l 0 1 ko wej i de pre syj nej, po da 0 4 sub stan cji od 0 4yw czych z po wo du sto so wa nej te ra pii (che mio te ra pia, ra dio te ra pia, dzia 0 0a nie ubocz ne le k w prze ciw b lo wych), w prze bie gu ze spo 0 0u ka chek sja Cano rek sja 6 1 brak mo 0 4 li wo 0 2ci spo 0 4y wa nia po kar m w (gu zy twa rzo czasz ki, szyi, prze wo du po kar mo we go, m zgo wia) 6 1 g 0 0o dze nie oko 0 0o ope ra cyj ne 6 1 nud no 0 2ci i wy mio ty to wa rzy sz 0 2 ce roz wo jo wi gu za lub le cze niu 6 1 sta ny hi per ka ta bo li zmu, np. po socz ni ca ja ko po wi k 0 0a nie le cze nia Pra wi d 0 0o wa po da 0 4 sub stan cji od 0 4yw czych, ale upo 0 2le dzo ne ich wch 0 0a nia nie Stra ty sub stan cji od 0 4yw czych 6 1 bie gun ki i ze spo 0 0y z 0 0e go wch 0 0a nia nia w trak cie le cze nia 6 1 on ko gen ny ze sp 0 0 je li ta kr t kie go 6 1 bie gun ki, wy mio ty 6 1 po pro mien ne za pa le nie je lit 6 1 prze to ki prze wo du po kar mo we go duk cj 0 2 ma sy cia 0 0a, uty li za cj 0 2 tkan ki t 0 0usz czo - wej, a na st 0 1p nie mi 0 1 0 2ni i in nych na rz 0 2 d w. Do cho dzi do upo 0 2le dze nia pro ce s w go je - nia, funk cji uk 0 0a du im mu no lo gicz ne go, wzro stu ko m rek. Nie le czo ne nie do 0 4y wie nie pro wa dzi do 0 2mier ci. Sza cu je si 0 1, 0 4e r 0 4 ne for my nie do 0 4y wie nia wy st 0 1 pu j 0 2 u 40 C50% cho rych on ko lo gicz nych na r 0 4 nych eta pach le cze nia. W 0 2r d pa cjen t w z za awan so wa - n 0 2 cho ro b 0 2 no wo two ro w 0 2 ten od se tek jest znacz nie wi 0 1k szy C na wet 75% pa cjen t w umie ra z ob ja wa mi wy nisz cze nia. Tak 0 4e w tej gru pie, o z 0 0ym ro ko wa niu, w 0 0a 0 2ci we wspar - cie 0 4y wie nio we jest w sta nie zna cz 0 2 co wy - d 0 0u 0 4y 0 4 0 4y cie i po pra wi 0 4 je go ja ko 0 2 0 4 [1 C5]. ROZ PO ZNA WA NIE NIE DO 0 3Y WIE NIA Pie l 0 1 gniar ka, nie tyl ko on ko lo gicz na, po - win na wcze 0 2nie wy kry wa 0 4 nie zmie rzo n 0 2 utra t 0 1 ma sy cia 0 0a u cho re go i w mia r 0 1 mo 0 4 - li wo 0 2ci udzie li 0 4 mu po rad 0 4y wie nio wych lub skie ro wa 0 4 do le ka rza w ce lu pod j 0 1 cia le cze - nia 0 4y wie nio we go. Po le cam ru ty no we wy ko - ny wa nie jed nej ze skal prze sie wo wych oce ny ry zy ka nie do 0 4y wie nia, ta kich jak oce na ry zy - ka zwi 0 2 za ne go ze sta nem nie do 0 4y wie nia (Nu tri tio nal Risk Scre ening 2002, NRS 2002), uni wer sal ny ar kusz do oce ny nie do 0 4y wie nia (Mal nu tri tion Uni ver sal Scre ening To ol, MUST), su biek tyw na glo bal na oce na sta nu od 0 4y wie nia (Sub jec ti ve Glo bal As ses sment, SGA). W oce nie sta nu pa cjen ta wy ko rzy stu - je my r 0 4 ne da ne, mi 0 1 dzy in ny mi an tro po me - trycz ne, w tym wska 0 2 nik BMI (ob li cza ny na pod sta wie wzro stu i wa gi pa cjen ta) i pro - cent na le 0 4 nej ma sy cia 0 0a. W wy ni ku oce ny sta nu od 0 4y wie nia (ta be - la 2), na kt r 0 2 sk 0 0a da si 0 1 wy wiad kli nicz ny, wy wiad 0 4y wie nio wy, ba da nie fi zy kal ne, oce na ba da ½ do dat ko wych, a tak 0 4e ana li za spo so - bu pla no wa ne go le cze nia, pa cjent po wi nien zo sta 0 4 za kwa li fi ko wa ny do okre 0 2lo ne go spo - so bu po st 0 1 po wa nia 0 4y wie nio we go (mo dy fi - ka cja die ty, je 0 2li mo 0 4e si 0 1 do 0 4y wia 0 4 na tu ral nie, le cze nie 0 4y wie nio we, gdy jest to nie mo 0 4 li we). W kon tak cie z pa cjen tem, po za wy wia dem kli nicz nym i da ny mi an tro po me trycz ny mi, pie l 0 1 gniar ka po win na szcze g l nie zwr ci 0 4 uwa g 0 1 na ta kie ce chy nie do 0 4y wie nia, jak chud ni 0 1 cie, os 0 0a bie nie si 0 0y mi 0 1 0 2ni, la nu go, Nr 2 (5)/2015 Opieka onkologiczna 23

Ta be la 2. Oce na sta nu od 0 4y wie nia Ele men ty oce ny Da ne an tro po me trycz ne Wy wiad kli nicz ny Ba da nie fi zy kal ne Wy wiad 0 4y wie nio wy Ba da nia la bo ra to ryj ne In ne nie zb 0 1d ne ba da nia do dat ko we Da ne zwol nie nie ak cji ser ca, mar z ni 0 1cie, obrz 0 1 ki, bla do 0 2 0 4 po w 0 0ok, su cho 0 2 0 4 sk ry, 0 0am li wo 0 2 0 4 w 0 0o s w i pa znok ci [1 C9]. Skut ki nie do 0 4y wie nia do ty cz 0 2 wszyst kich na rz 0 2 d w i znacz nie po gar sza j 0 2 szan s 0 1 pa - cjen ta na wy le cze nie, a nie jed no krot nie unie - mo 0 4 li wia j 0 2 dal sze le cze nie. OD 0 3Y WIA NIE DO UST NE W TRAK CIE CHO RO BY NO WO TWO RO WEJ W co dzien nej pra cy pie l 0 1 gniar ka on ko lo - gicz na sty ka si 0 1 z bar dzo r 0 4 no rod ny mi przy - pad ka mi kli nicz ny mi i po win na do sto so wa 0 4 za le ce nia 0 4y wie nio we do in dy wi du al nej sy tu - acji cho re go. Pra ca z pa cjen tem po win na sk 0 0a da 0 4 si 0 1 z kil ku eta p w: 7 3 oce ny po trzeb cho re go w za kre sie mo dy - fi ka cji od 0 4y wia nia czy w 0 0 0 2 cze nia le cze nia 0 4y wie nio we go, 7 3 edu ka cji pa cjen ta w ce lu zmo ty wo wa nia go do pod j 0 1 cia od po wied nich dzia 0 0a ½ w sfe rze od 0 4y wia nia, 7 3 pro po zy cji od po wied nie go po st 0 1 po wa nia 0 4y wie nio we go. W oce nie po trzeb cho re go w sfe rze od 0 4y wia - nia pie l 0 1 gniar ka po win na zwr ci 0 4 uwa g 0 1 na: 7 3 kon dy cj 0 1 psy chicz n 0 2 pa cjen ta, zmo ty wo - wa nie go do wsp 0 0 pra cy, 7 3 oce n 0 1 zmian sta nu od 0 4y wie nia, 7 3 mo 0 4 li wo 0 2ci jedzenia, 7 3 pre fe ro wa ne po kar my i p 0 0y ny, 7 3 za le ce nia le kar skie, ma sa cia 0 0a, wzrost, BMI, da ne do ty cz 0 2 ce chud ni 0 1 cia lub ty cia, ana li za im pe dan cji bio elek trycz nej (ang. bio elec tri cal im pe dan ce ana ly sis, BIA), po mia ry an tro po me - trycz ne fa 0 0 d w sk r nych, ob wo d w, si 0 0y mi 0 1 0 2ni hi sto ria cho r b, prze bieg le cze nia, za 0 4y wa ne le ki, za bie gi ope ra cyj ne (prze by te i pla no wa ne) oce na fi zy kal na sta nu or ga ni zmu ilo 0 2 0 4 po si 0 0 k w i p 0 0y n w, ich sk 0 0ad, ape tyt cho re go, spo s b je dze nia (gry zie nie, pi cie, po 0 0y ka nie pa pek itd.), sa mo dziel no 0 2 0 4 pa cjen ta, czy wy ma ga asy sty przy je dze niu, war to 0 2 0 4 od 0 4yw cza po si 0 0 k w, tem po je dze nia, pre fe ren cje po kar mo we m.in. mor fo lo gia krwi ob wo do wej z roz ma zem ma nu al nym, li pi do gram, gli ke mia, jo no gram, Aspat, Alat, GGTP, FA, bi li ru bi na, bia 0 0 ko, al bu mi ny, CRP, dia sta za, ba da nie og l ne mo czu np. den sy to me tria, ba da nia ob ra zo we 7 3 obec no 0 2 0 4 do dat ko wych ob ja w w utrud - nia j 0 2 cych pra wi d 0 0o we 0 4y wie nie cho re go (b l, nie smak, ja d 0 0o wstr 0 1t, za pa le nie 0 2lu - z wek, nud no 0 2ci, wy mio ty, za par cia, bie - gun ki i in ne). Za wsze, o ile jest to mo 0 4 li we, wspar cie i po - ra d 0 1 0 4y wie nio w 0 2 roz po czy na si 0 1 od pr by usta le nia pra wi d 0 0o we go ja d 0 0o spi su do ust ne - go, d 0 2 0 4 0 2c w mia r 0 1 mo 0 4 li wo 0 2ci do uzy ska nia spe cja li stycz nej kon sul ta cji die te tycz nej. Za - nim zle ci si 0 1 cho rym on ko lo gicz nym do ust ne przyj mo wa nie p 0 0yn nych od 0 4y wek (co jest co - raz bar dziej po pu lar ne), na le 0 4y oce ni 0 4 in dy - wi du al nie mo 0 4 li wo 0 2 0 4 mo dy fi ka cji ja d 0 0o spi su. Z po wo du prak tycz nie ca 0 0 ko wi te go bra ku do st 0 1 pu do re fun do wa nej po ra dy die te tycz - nej, pie l 0 1 gniar ka mo 0 4e i zde cy do wa nie po - win na prze ka za 0 4 pa cjen to wi pod sta wo w 0 2 wie dz 0 1 0 4y wie nio w 0 2. Po win no si 0 1 oce ni 0 4 C w kon tek 0 2cie za po - trze bo wa nia pa cjen ta na sk 0 0ad ni ki od 0 4yw cze C r 0 4 ne aspek ty do tych cza so we go spo 0 4y wa - nia po si 0 0 k w przez cho re go, mie dzy in ny mi: ilo 0 2 0 4 po si 0 0 k w, ich sk 0 0ad, 0 2r d 0 0a bia 0 0 ka w die - cie, ro dzaj t 0 0usz cz w spo 0 4y wa nych przez cho re go, ilo 0 2 0 4 pie czy wa, ry 0 4u, ma ka ro n w, kasz owo c w, wa rzyw, przy praw, al ko ho lu. Za wsze py ta my o ilo 0 2 0 4 p 0 0y n w spo 0 4y wa nych dzien nie i ich ja ko 0 2 0 4. Bar dzo wa 0 4 na jest oce na gry zie nia i 0 4u cia przez cho re go (wie lu pa cjen t w ma z tym du 0 4y pro blem i wy ma ga mi 0 1k kich, cz 0 1 sto prze cie ra nych i mik so wa nych po si 0 0 k w). Pod - sta wo we py ta nie, na kt re na le 0 4y zna le 0 2 0 4 od - po wied 0 2, to co jest przy czy n 0 2 ogra ni cze nia je dze nia. Mo g 0 2 ni 0 2 by 0 4 b l, za bu rze nia sma - ku (dys geu sia), za bu rze nia po 0 0y ka nia (dys fa - gia), wy mio ty, nud no 0 2ci, ob ja wy l 0 1 ko we, uczu cie pe 0 0 no 0 2ci. Pre fe ren cje po kar mo we pa cjen ta (co lu bi, cze go nie we 0 2 mie do ust) s 0 2 szcze g l nie wa 0 4 ne na po cz 0 2t ku pra cy. Prze ka zu j 0 2c su ge - stie co do pro po no wa nych po si 0 0 k w, za wsze trze ba pr bo wa 0 4 kie ro wa 0 4 si 0 1 upodo ba nia - mi ku li nar ny mi pod opiecz ne go. Py ta nia, na kt re na le 0 4y uzy ska 0 4 od po - wied 0 2, to tak 0 4e: 7 3 Czy pa cjent sto so wa 0 0 bez wska za ½ die t 0 1 0 0a two straw n 0 2 (pa ra dok sal nie bez pod - staw nie zle ca ny ja d 0 0o spis 0 0a two straw ny jest cz 0 1 st 0 2 przy czy n 0 2 chud ni 0 1 cia i nie do - bo r w po kar mo wych)? 7 3 Czy pa cjent sto su je mod ny, al ter na tyw ny, nie sku tecz ny mo del 0 4y wie nia, za czerp ni 0 1 - ty z in ter ne tu lub od nie wy kwa li fi ko wa - nych do rad c w 0 4y wie nio wych? 7 3 Czy je sam, czy w to wa rzy stwie (po si 0 0 ki ro - dzin ne lub w to wa rzy stwie zna jo mych zmniej sza j 0 2 na si le nie ob ja w w l 0 1 ko wych i de pre syj nych)? 7 3 Czy wy ma ga asy sty 0 4y wie nio wej (kar mie - nia, po mo cy w przy go to wa niu po si 0 0 k w, po je nia)? Za wsze, o ile jest to mo 0 4 li we, sza nu je my przy - zwy cza je nia cho re go zwi 0 2 za ne z czyn ni ka mi kul tu ro wy mi, re li gij ny mi, tra dy cj 0 2 ro dzin n 0 2, pre fe ren cja mi sma ko wy mi, prze ko na nia mi etycz ny mi (np. we ge ta ria nizm). Oce na wy mie nio nych po wy 0 4ej ele men t w po zwa la wst 0 1p nie zin dy wi du ali zo wa 0 4 za le - ce nia 0 4y wie nio we, do sto so wa 0 4 si 0 1 do sy tu - acji kon kret ne go pa cjen ta, zwi 0 1k sza je go wsp 0 0 pra c 0 1 i efek tyw no 0 2 0 4 zmian w 0 4y wie niu. Je 0 4e li cho ry jest w sta nie pra wi d 0 0o wo przyj mo wa 0 4, wch 0 0a nia 0 4 i me ta bo li zo wa 0 4 po - 0 4y wie nie, a tak jest wbrew po zo rom w przy - pad ku po nad 60% cho rych on ko lo gicz nych, pro mu je my za sa dy pra wi d 0 0o we go od 0 4y wia - nia. W ta kiej sy tu acji pie l 0 1 gniar ka po win na da 0 4 cho re mu pro ste za le ce nia 0 4y wie nio we, ugrun to wu j 0 2 ce mo del 0 4y wie nia opar ty na jed nym ze wzor c w 0 4y wie nia (pi ra mi da 0 4y wie nie, die ta DASH, die ta 0 2r d ziem no mor - ska, pra wi d 0 0o wa die ta we ge ta ria ½ ska czy lak - 24 Opieka onkologiczna Nr 2 (5)/2015

to owo we ge ta ria ½ ska). Za le ce nia te po win ny uwzgl 0 1d ni 0 4: 7 3 pra wi d 0 0o w 0 2 ilo 0 2 0 4 p 0 0y n w do ust nych, 7 3 sys te ma tycz ne po si 0 0 ki (od 4 do na wet 10 dzien nie, np. u pa cjen t w po re sek cji 0 4o - 0 0 0 2d ka z po wo du ra ka), 7 3 po da 0 4 pe 0 0 no war to 0 2cio we go uroz ma ico - ne go bia 0 0 ka (ry by co naj mniej 2 ra zy w ty go dniu), ja ja, se ry twa ro go we, dr b, dzi czy zna, kr lik, mi 0 1 so czer wo ne chu - de, na sio na ro 0 2lin str 0 2cz ko wych), 7 3 t 0 0usz cze do da wa ne do po traw po cho dze - nia ro 0 2lin ne go: oli wa z oli wek, olej s 0 0o - necz ni ko wy, rze pa ko wy, ma s 0 0o (w mniej - szej ilo 0 2ci), 7 3 co dzien nie pro duk ty b 0 1 d 0 2 ce zdro wym 0 2r d 0 0em w 0 1 glo wo da n w z 0 0o 0 4o nych (pie - czy wo, ry 0 4, ma ka ron, ka sze, ziem nia ki), 7 3 co dzien nie kil ka por cji owo c w i wa rzyw, 7 3 uroz ma ice nie po si 0 0 k w, 7 3 uni ka nie lub ogra ni cze nie ilo 0 2ci al ko ho lu, 7 3 pre fe ru je si 0 1 pro duk ty 0 2wie 0 4e, nie kon ser - wo wa ne, nie prze two rzo ne, na tu ral ne, z r 0 4 nych grup po 0 4y wie nia, na le 0 4y dba 0 4 o bar dzo uroz ma ico ny ja d 0 0o spis, 7 3 je 0 2li jest to uza sad nio ne, na le 0 4y zmniej - szy 0 4 lub zwi 0 1k szy 0 4 ilo 0 2 0 4 b 0 0on ni ka (np. die - ta z ogra ni cze niem ilo 0 2ci b 0 0on ni ka w trak - cie bie gu nek w prze bie gu dys bak te rioz lub po pro mien ne go za pa le nia je lit, w przypad ku on ko gen ne go ze spo 0 0u kr t kie go je li ta). U pa cjen t w po d 0 0u gim okre sie g 0 0o dze nia, z za pa le niem 0 2lu z wek ja my ust nej i prze 0 0y - ku (po che mio - i ra dio te ra pii), z po pro mien - nym za pa le niem je lit, ci 0 1 0 4 ki mi za ka 0 4e nia mi, uszko dze niem w 0 2 tro by, zde cy do wa nie wy - klu cza si 0 1 po tra wy sma 0 4o ne, ci 0 1 0 4 ko straw - ne, przy pra wia ne na ostro, ki szo ne czy ma ry no wa ne, pod czas gdy pa cjent bez do - le gli wo 0 2ci ze stro ny prze wo du po kar mo we - go mo 0 4e cza sem po zwo li 0 4 so bie na od st 0 1p stwo die te tycz ne C nie wol no za my ka 0 4 cho re go w 6 7klat ce die ty ±. Je 0 2li cho dzi o ro dzaj ob r b ki ter micz nej mi 0 1s i wa rzyw, po le ca my pa cjen tom go to - wa nie, du sze nie, pa ro wa nie, pie cze nie kla - sycz ne, pie cze nie w garn ku rzym skim. Uni ka my sma 0 4e nia, w 0 1 dze nia, gril lo wa nia. W przy pad ku gril lo wa nia za wsze pro si my, by po mi 0 1 dzy przy go to wy wa nym po kar mem (mi 0 1 sem, ry b 0 2, wa rzy wa mi) a pa l 0 2 cym si 0 1 w 0 1 glem u 0 0o 0 4y 0 4 fo li 0 1 alu mi nio w 0 2, kt ra za - po bie ga wch 0 0a nia niu przez je dze nie tok - sycz nych pro duk t w spa la nia t 0 0usz czu. Za le ca my, by pa cjent uni ka 0 0 cu kru, so li, al - ko ho lu, bar dzo dra 0 4 ni 0 2 cych przy praw. U wszyst kich nie do 0 4y wio nych i z ry zy kiem nie do 0 4y wie nia na le 0 4y zle ci 0 4 do ust n 0 2 su ple - men ta cj 0 1 wi ta mi ny B 1 oraz kwa s w ome ga - -3, a w przy pad ku stwier dze nia nie do bo r w 0 4e la za, kwa su fo lio we go, wi ta mi ny B 12, wap nia, wi ta mi ny D 3 C na le 0 4y uzgod ni 0 4 za - sa dy ich daw ko wa nia z le ka rzem. Bar dzo istot ne jest zwr ce nie uwa gi na d 0 0u gie i uwa 0 4 ne prze 0 4u wa nie po kar m w przed po 0 0kni 0 1 ciem [1, 2, 10 C20]. ZA LE CE NIA 0 3Y WIE NIO WE W PRZY PAD KU SZCZE G 0 7L NYCH OB JA W 0 7W ZG 0 9A SZA NYCH PRZEZ PA CJEN TA Cho ro ba no wo two ro wa i le cze nie on ko - lo gicz ne wp 0 0y wa na od 0 4y wia nie i stan od - 0 4y wie nia, szcze g l nie wte dy, gdy ma my do czy nie nia z: 7 3 bra kiem lub zmniej sze niem ape ty tu, 7 3 do le gli wo 0 2cia mi b lo wy mi (nie za le 0 4 nie czy do ty cz 0 2 ja my ust nej, prze wo du po - kar mo we go, czy wy ni ka j 0 2 z po st 0 1 pu cho - ro by no wo two ro wej), 7 3 g 0 0o dze niem przed za bie ga mi ope ra cyj ny - mi (w dzi siej szych cza sach jest ono w wi 0 1kszo 0 2ci nie uza sad nio ne i mo 0 4 na go unik - n 0 2 0 4), 7 3 g 0 0o dze niem w okre sie po ope ra cyj nym (tu taj ma my dwie r 0 4 ne gru py cho rych: pierw sza to pa cjen ci, u kt rych po wo li, z dnia na dzie ½ roz sze rza si 0 1 ja d 0 0o spis, dru ga C cho rzy nie mo g 0 2 cy je 0 2 0 4 z r 0 4 nych po wo d w kli nicz nych, kwa li fi ko wa ni do le cze nia 0 4y wie nio we go), 7 3 che mio te ra pi 0 2 (ogra ni cze nia die te tycz ne za le ca ne przez le ka rza, ob ja wy ubocz ne che mio te ra pii po gar sza j 0 2 ce stan od 0 4y - wie nia), 7 3 ra dio te ra pi 0 2 (ogra ni cze nia die te tycz ne za - le ca ne przez le ka rza, ob ja wy ubocz ne ra - dio te ra pii po gar sza j 0 2 ce stan od 0 4y wie nia), 7 3 ob ja wy ze spo 0 0u ka chek sja Cano rek sja. W wie lu przy pad kach de cy zja co do wspar - cia 0 4y wie nio we go mu si by 0 4 pod j 0 1 ta z udzia - Reklama Nr 2 (5)/2015 Opieka onkologiczna 25

0 0em le ka rza, ale w wie lu do le gli wo 0 2ciach pa - cjen ta zwi 0 2 za nych z przyj mo wa niem po kar - m w mo 0 4e po m c pie l 0 1 gniar ka. Zmniej sze nie por cji po kar mo wej jest skut - kiem bra ku ape ty tu, wcze sne go uczu cia sy - to 0 2ci, uczu cia prze pe 0 0 nie nia po po si 0 0 ku, nud no 0 2ci, ot 0 1 pie nia po przy j 0 1 tych le kach prze ciw b lo wych, zmia ny od czu wa nia wa - lo r w sma ko wych po kar mu po ra dio - i che - mio te ra pii, za awan so wa nych zmian me ta - bo licz nych w prze bie gu ze spo 0 0u ka chek sja C Cano rek sja. War to tak 0 4e za zna czy 0 4, 0 4e wie le jed no stek cho ro bo wych to wa rzy sz 0 2 cych cho ro bie no wo two ro wej (cho ro by uk 0 0a du kr 0 2 0 4e nia, prze wle k 0 0a cho ro by ne rek, PO ChP, cho ro by m zgu, za awan so wa ny pro ces mia 0 4 d 0 4y co wy, de pre sja, cho ro by w 0 2 tro by) ma w swo im ob ra zie kli nicz nym os 0 0a bie nie ape ty tu. Mo 0 4e by 0 4 ono r w nie 0 4 efek tem ob - ja w w ubocz nych sto so wa nych le k w. Zda - rza si 0 1, 0 4e pa cjent okre so wo tra ci ape tyt po kon tak cie z nie kt ry mi po kar ma mi (mi 0 1 so, nie kt re owo ce, na bia 0 0), twier dz 0 2c, 0 4e np. po karm 0 2mier dzi czy po wo du je nud no 0 2ci. Za wsze przy pla no wa niu po si 0 0 k w na le 0 4y uwzgl 0 1d ni 0 4 zmia ny lub za bu rze nia per cep cji sma ku i za pa chu. Je 0 4e li pa cjent od czu wa po ja kich 0 2 po si 0 0 kach gorz ki smak, nie smak, uczu cie pie cze nia, na le 0 4y je wy eli mi no wa 0 4, a nie zmu sza 0 4 cho re go do je dze nia po tra wy wy wo 0 0u j 0 2 cej dys kom fort. Za ch 0 1 ca my pa cjen t w do cz 0 1 ste go spo 0 4y - wa nia ma 0 0ych ilo 0 2ci po kar mu, mi mo bra ku ape ty tu (ze zdro we go roz s 0 2d ku C je stem tym, co zjem), t 0 0u ma cz 0 2c cho re mu, dla cze go od 0 4y wia nie po kry wa j 0 2 ce za po trze bo wa nie na sk 0 0ad ni ki od 0 4yw cze jest ta kie istot ne w wal ce z no wo two rem. W mia r 0 1 pra cy z pa cjen tem zwi 0 1k sza my licz b 0 1 por cji po kar - mo wych i ich wiel ko 0 2 0 4. W przy pad ku bra ku czy te 0 4 zmian sma ku lub bra ku ape ty tu war to przy pra wia 0 4 je dze - nie cha rak te ry stycz nie, wy bie ra 0 4 ulu bio ne po tra wy pa cjen ta. Ma 0 0e, cz 0 1 ste, 0 2wie 0 4e po si 0 0 - ki s 0 2 le piej to le ro wa ne ni 0 4 du 0 4e, prze two rzo - ne, od grze wa ne, nie do pra wio ne. Po nad to gdy cho ry od czu wa g 0 0 d, za le ca my do 0 2 0 4 du - 0 4y po si 0 0ek, gdy nie ma ape ty tu C cz 0 1st sze, mniej sze prze k 0 2 ski. Uczu cie pe 0 0 no 0 2ci i sy to 0 2ci Zawsze, o ile jest to mo 0 4liwe, wsparcie i porad 0 1 0 4ywieniow 0 2 rozpoczyna si 0 1 od pr by ustalenia prawid 0 0owego jad 0 0ospisu doustnego, d 0 2 0 4 0 2c w miar 0 1 mo 0 4liwo 0 2ci do uzyskania specjalistycznej konsultacji dietetycznej. Zanim zleci si 0 1 chorym onkologicznym doustne przyjmowanie p 0 0ynnych od 0 4ywek (co jest coraz bardziej popularne), nale 0 4y oceni 0 4 indywidualnie mo 0 4liwo 0 2 0 4 modyfikacji jad 0 0ospisu. Z powodu praktycznie ca 0 0kowitego braku dost 0 1pu do refundowanej porady dietetycznej, piel 0 1gniarka mo 0 4e i zdecydowanie powinna przekaza 0 4 pacjentowi podstawow 0 2 wiedz 0 1 0 4ywieniow 0 2. po zje dze niu pierw szych k 0 1 s w po si 0 0 ku to ob - ja wy cz 0 1 sto wy st 0 1 pu j 0 2 ce u pa cjen t w wcze - 0 2niej g 0 0o dzo nych, kt rzy je dli ma 0 0o i chu dli. Przy ba ra ku ape ty tu u cho rych on ko lo gicz - nych po trze ba je dze nia scho dzi na dru gi plan, pa cjent nie czer pie z je dze nia ta kiej przy jem no 0 2ci, jak zdro wy cz 0 0o wiek. Jak zmo ty wo wa 0 4 pa cjen ta i za ch 0 1 ci 0 4 do prze strze ga nia za le ce ½? Oto kil ka po moc - nych su ge stii: 7 3 ustaw bu dzik (np. w te le fo nie ko m r ko - wym) co 2 C3 go dzi ny C b 0 1 dzie ci przy po - mi na 0 0 o po si 0 0 ku i mo ty wo wa 0 0 do je dze nia, 7 3 do go to wa nia i przy pra wia nia u 0 4yj ulu bio - nych, naj le piej 0 2wie 0 4ych zi 0 0, ich aro mat za ostrzy ape tyt, 7 3 przed po si 0 0 kiem 0 4uj gu m 0 1 lub su ch 0 2 sk r - k 0 1 chle ba (zwi 0 1k szysz ilo 0 2 0 4 wy dzie la nej 0 2li - ny i so k w tra wien nych), 7 3 nie znie ch 0 1 caj si 0 1, za cznij od ma 0 0ych por - cji, ale jedz cz 0 1 0 2ciej, 7 3 trak tuj je dze nie jak lek ra tu j 0 2 cy 0 4y cie, 7 3 6 7jem cz 0 1 sto, ma 0 0e por cje, na wet jak mi nie sma ku j 0 2, po to, by zy ska 0 4 si 0 0 0 1 do wal ki z cho ro b 0 2! ±. Jak zwi 0 1k szy 0 4 ra cj 0 1 po kar mo w 0 2? To za da nie trud ne, ale w sy tu acji, gdy cho ry mo 0 4e je 0 2 0 4 C wy ko nal ne. Na le 0 4y za ch 0 1 ci 0 4 do spo 0 4y wa nia po si 0 0 k w mi mo bra ku ape ty tu. Zwi 0 1ksz my licz b 0 1 po si 0 0 k w o 1 C2, na st 0 1p nie stop nio wo zwi 0 1k szaj my ob j 0 1 to 0 2 0 4 po si 0 0 ku do ta kiej, ja k 0 2 to le ru je pa cjent. Na le 0 4y za dba 0 4, by po si 0 0ek o mniej szej ob j 0 1 to 0 2ci za wie ra 0 0 od po wied ni 0 2 ilo 0 2 0 4 bia 0 0 ka i ener gii, i by 0 0 przy go to wa ny z pro duk t w pe 0 0 no war to 0 2cio wych. Za le ca si 0 1 uni ka nie 0 4yw no 0 2ci od t 0 0usz czo nej, ty pu li ght. Aby zwi 0 1k szy 0 4 g 0 1 sto 0 2 0 4 ener ge tycz n 0 2 je dze - nia, mo 0 4 na do go to wa nych po si 0 0 k w do da - wa 0 4 ma s 0 0o, do kasz i ry 0 4u mle ko, zu py za g 0 1sz cza 0 4 m 0 2 k 0 2 i 0 2mie ta n 0 2, chleb sma ro - wa 0 4 ma s 0 0em, ser kiem to pio nym. Mi 0 1 dzy po - si 0 0 ka mi mo 0 4 na pi 0 4 na po je za wie ra j 0 2 ce ka lo rie za miast wo dy. Je 0 2li nie ma prze ciw wska za ½, sto suj my so sy do mi 0 1s i wy so ko ka lo rycz ne prze k 0 2 ski mi 0 1dzy po si 0 0 ka mi. Bar dzo cz 0 1 st 0 2 przy czy n 0 2 ogra ni cze nia je - dze nia przez cho rych jest bez pod staw ne za - le ca nie im go to wa nej, pa ro wa nej, ja 0 0o wej, nie do pra wio nej die ty. Zmia ny or ga nicz ne w ob r 0 1 bie ja my ust nej za wsze wp 0 0y wa j 0 2 na ja ko 0 2 0 4 od 0 4y wia nia pa cjen - t w, nie tyl ko on ko lo gicz nych. Na le 0 4 0 2 do nich: 7 3 or ga nicz ne, no wo two ro we zmia ny w prze - bie gu cho ro by za sad ni czej, 7 3 za pa le nie 0 2lu z w ki ja my ust nej (che micz ne, grzy bi cze, bak te ryj ne, wi ru so we), 7 3 ubyt ki uz 0 1 bie nia, nie do pa so wa ne pro te zy, cho ro by dzi 0 2 se 0 0 (pa ra don to pa tie), 7 3 ana to micz ne de for ma cje ja my ust nej po le cze niu ope ra cyj nym no wo two r w szyi i twa rzo czasz ki. W przy pad ku po dej rze nia no wych zmian, nie - roz po zna wa nych wcze 0 2niej, na le 0 4y d 0 2 0 4y 0 4 do kon sul ta cji le kar skiej i wdro 0 4e nia np. le cze nia prze ciw grzy bi cze go. Pie l 0 1 gniar ka w wie lu przy pad kach mo 0 4e udzie li 0 4 cho re mu za le ce ½, kt re zmniej sz 0 2 dys kom fort przy je dze niu (np. p 0 0u ka nie ja my ust nej przed po si 0 0 kiem wo d 0 2 lub na pa ra mi z ru mian ku, co zmniej sza uczu - cie nie sma ku w trak cie ra dio te ra pii i che mio te - ra pii, przy za pa le niu 0 2lu z w ki mo 0 4e za le ci 0 4 spo rz 0 2 dza nie po si 0 0 k w mi 0 1k kich, mik so wa - nych, o ak sa mit nej kon sy sten cji, mniej so lo - nych i nie przy pra wia nych na ostro). Na le 0 4y 26 Opieka onkologiczna Nr 2 (5)/2015

udzie li 0 4 pa cjen tom po rad w spra wie pie l 0 1 - gna cji ja my ust nej i za ch 0 1 ci 0 4 cho rych z den to - fo bi 0 2 do wi zy ty u sto ma to lo ga. Su cho 0 2 0 4 b 0 0o ny 0 2lu zo wej ja my ust nej (kse ro sto mia, ze - sp 0 0 su chych ust) to cz 0 1 sty i nie rzad ko ba ga - te li zo wa ny po w d utrud nie ½ 0 4u cia i po 0 0yka nia. Mo 0 4e by 0 4 pier wot na i wt r na C po le - ko wa, po ra dio te ra pii, w prze bie gu nad czyn - no 0 2ci tar czy cy, cu krzy cy, w przy pad ku od rzu t w prze szcze p w, w cho ro bach au to - im mu no lo gicz nych. Prze bie ga cz 0 1 sto z za bu - rze nia mi sma ku i po 0 0y ka nia. W przy pad ku ze spo 0 0u su chych ust kom for to we b 0 1 dzie u 0 4y - wa nie pre pa ra t w sztucz nej 0 2li ny. Zbu rze nia po 0 0y ka nia (dys fa gia), czy li utrud - nio ne prze cho dze nie po kar mu z ja my ust nej do 0 4o 0 0 0 2d ka, u cho rych on ko lo gicz nych mo g 0 2 wy st 0 2 pi 0 4 z r 0 4 nych przy czyn. Je 0 4e li wy wo 0 0a ne s 0 2 obec no 0 2ci 0 2 gu za no wo two ro we go w ob - r 0 1 bie twa rzo czasz ki, prze 0 0y ku lub 0 4o 0 0 0 2d ka, uda rem m zgo wym czy wro dzo ny mi cho ro - ba mi neu ro lo gicz ny mi, cho rzy s 0 2 kwa li fi ko - wa ni do 0 4y wie nia en te ral ne go. W przy pad ku dys fa gii w prze bie gu za pa le nia ja my ust nej i gar d 0 0a, kse ro sto mii czy 0 0a god nej dys fa gii neu ro gen nej (I stop nia) mo 0 4 na do ra dzi 0 4 pa - cjen to wi za g 0 1sz cza nie p 0 0y n w i mik so wa nie. Za par cia, bie gun ki, wy mio ty s 0 2 w trak cie te - ra pii on ko lo gicz nej cz 0 1 sty mi pro ble ma mi, kt - re wy ma ga j 0 2 le cze nia die t 0 2. Je 0 4e li do le gli wo 0 2ci nie s 0 2 znacz ne, wy star czy zmniej sze nie ilo 0 2ci b 0 0on ni ka i w 0 0a 0 2ci we na wod nie nie (w przy pad - ku bie gu nek) lub zwi 0 1k sze nie w 0 0 kien po kar - mo wych (w przy pad ku za par 0 4). Za par cia wt r ne do nie do 0 4y wie nia i spo 0 4y wa nia ma - 0 0ych ra cji po kar mo wych wy ma ga j 0 2 zwi 0 1k sze - nia por cji po 0 4y wie nia, ilo 0 2ci b 0 0on ni ka i p 0 0y n w w die cie. Wy mio ty cz 0 1 sto wy st 0 1 pu j 0 2 w trak - cie che mio te ra pii w kr t kim okre sie. Na le 0 4y szcze g l nie dba 0 4 o na wad nia nie cho re go. Pro ble my o sil niej szym na si le niu kli nicz nym wy ma ga j 0 2 in ter wen cji le kar skiej. SCHO RZE NIA WY MA GA J 0 1 CE MI 0 0K KIEJ, CZ 0 0 STO PAP KO WA TEJ DIE TY Nie mo 0 4 no 0 2 0 4 gry zie nia, 0 4u cia, po 0 0y ka nia po kar m w sta 0 0ych cz 0 1 sto wy st 0 1 pu je u cho - rych z pa to lo gia mi w ob r 0 1 bie ja my ust nej czy gu za mi prze 0 0y ku, a tak 0 4e w trak cie ra - dio te ra pii sto so wa nej na oko li ce twa rzo - czasz ki i szyi. Cz 0 1 stym b 0 0 0 1 dem jest za le ca nie w 0 4y wie niu cho rych zmik so wa nej mo no ton - nej die ty (tzw. zu py zmik so wa nej). Na le 0 4y pa mi 0 1 ta 0 4, 0 4e kon sy sten cja umo 0 4 li - wia j 0 2 ca po 0 0y ka nie dla r 0 4 nych cho rych jest r 0 4 na i mu si by 0 4 usta lo na ra zem z pa cjen tem. Jest wie le diet o zmie nio nej kon sy sten cji: mi 0 1k ka, zmik so wa na, roz drob nio na, prze tar - ta przez si to, p 0 0yn na. Po si 0 0ek zmik so wa ny po - wi nien by 0 4 przy go to wa ny smacz nie, je go sk 0 0ad ni ki, np. w przy pad ku obia du, roz drob - nio ne osob no, smacz nie przy pra wio ny i es te - tycz nie po da ny. B l w on ko lo gii cz 0 1 sto unie mo 0 4 li wia pra c 0 1 nad od 0 4y wia niem. Na le 0 4y do 0 0o 0 4y 0 4 wszel kich sta ra ½, by w 0 0a 0 2ci wie do bra 0 4 le cze nie prze ciw b lo we. Cho ry z opa no wa ny - mi do le gli wo 0 2cia mi b 0 1 dzie m g 0 0 po 0 2wi 0 1ci 0 4 uwa g 0 1 pra wi d 0 0o we mu od 0 4y wia niu. ME DY CY NA PA LIA TYW NA U wi 0 1k szo 0 2ci cho rych w opie ce pa lia tyw - nej pr 0 1 dzej czy p 0 2 niej roz wi n 0 2 si 0 1 ob ja wy ka chek sji no wo two ro wej. W tej gru pie cho - rych obo wi 0 2 zu j 0 2 wszyst kie om wio ne po wy - 0 4ej za sa dy wspar cia 0 4y wie nio we go. U wie lu z pa cjen t w ist nie j 0 2 wska za nia do za sto so - wa nia do ust nej su ple men ta cji po kar mo wej, kt ra b 0 1 dzie om wio na w osob nym ar ty ku - le. Po zwa la ona op 0 2 ni 0 4 pro ces chud ni 0 1 cia i za pew nie nia zbli 0 4o n 0 2 do od po wied niej po - da 0 4 ka lo rycz no -bia 0 0 ko w 0 2. W 0 2r d do st 0 1p nych le k w wy st 0 1 pu j 0 2 pre pa ra ty de dy ko wa ne dla cho rych wy nisz czo nych, zwal nia j 0 2 ce po st 0 1p ka chek sji (za wie ra j 0 2 ce zwi 0 1k szo n 0 2 za war to 0 2 0 4 np. glu ta mi ny, ar gi ni ny, nu kle oty d w, kwa - s w ome ga -3). Trud n 0 2 de cy zj 0 2, z kt r 0 2 ma my do czy nie nia w pra cy na co dzie ½, jest za prze sta nie te ra pii pod trzy mu j 0 2 cej w fa zie umie ra nia. A prze - cie 0 4 cho ry jest bar dzo os 0 0a bio ny, nie chce je 0 2 0 4 i ogra ni cza pi cie p 0 0y n w. Cz 0 1 sto wy st 0 1 pu je apa tia, sen no 0 2 0 4. Pa cjent tej fa zie cho ro by wy - ma ga le cze nia prze ciw b lo we go, mi ni mal - nej po da 0 4y wo dy i je dze nia. De cy zja ta po win na zo sta 0 4 pod j 0 1 ta w po ro zu mie niu z opie ku na mi i ro dzi n 0 2 [1, 14, 17, 20 C24). 0 3Y WIE NIE KLI NICZ NE W sy tu acji bra ku mo 0 4 li wo 0 2ci za spo ko je nia po trzeb od 0 4yw czych cho re go za po mo c 0 2 die - ty i dro g 0 2 na tu ral n 0 2, na le 0 4y za kwa li fi ko wa 0 4 Reklama Nr 2 (5)/2015 Opieka onkologiczna 27

pa cjen ta do le cze nia 0 4y wie nio we go, kt re mo - 0 4e by 0 4 re ali zo wa ne w r 0 4 ny spo s b, np. po - przez: 7 3 do ust n 0 2 su ple men ta cj 0 1 po kar mo w 0 2 (po - da 0 4 die ty prze my s 0 0o wej do ust nej), 7 3 0 4y wie nie do je li to we przez prze w d po kar - mo wy, 7 3 0 4y wie nie po za je li to we (do 0 4yl ne), 7 3 0 4y wie nie su ple men tar ne (jed no cze sne 0 4y - wie nie po za - i do je li to we) [11, 12, 25]. POD SU MO WA NIE Mo dy fi ka cja die ty do ust nej, opra co wa nie pra wi d 0 0o we go ja d 0 0o spi su oraz zmo ty wo wa nie cho re go wal cz 0 2 ce go z cho ro b 0 2 no wo two ro w 0 2 do pra wi d 0 0o wych zmian w 0 4y wie niu po win no by 0 4 ru ty n 0 2 w pra cy pie l 0 1 gniar ki on ko lo gicz nej. Po sia da j 0 2c wie dz 0 1 o ob ja wach nie do 0 4y wie nia, je go przy czy nach, po win na ona szyb ko dia - gno zo wa 0 4 cho rych z tym pro ble mem i ukie - run ko wy wa 0 4 ich w 0 0a 0 2ci wie w dal szej te ra pii. Pi 0 2mien nic two 1. Zmar z 0 0y A. (red.): Nie do 0 4y wie nie am bu la to ryj ne w prak ty ce pie l 0 1 gniar skiej. WSS im. J. Gromulskiego, Wro c 0 0aw 2013. 2. Ma sta lerz -Mi gas A., Zmar z 0 0y A.: Nie do 0 4y wie nie w gru pie star szych do ro s 0 0ych w prak ty - ce le ka rza ro dzin ne go C dia gno sty ka i le cze nie. Te ra pia 2007; 15 (9): 49 C52. 3. Al li son S.P.: Mal nu tri tion, di se ase and out co me. Nu tri tion 2000; 16: 590 C593. 4. Kraw czyk J., Kor ta T.: Nie do 0 4y wie nie ja ko pro blem kli nicz ny u os b z roz po zna n 0 2 cho ro b 0 2 no wo two ro w 0 2 le czo nych sys te mo wo. Po st 0 1 py 0 3y wie nia Kli nicz ne go 2010; 5 (2): 7 C13. 5. Szczy gie 0 0 B.: Nie do 0 4y wie nie zwi 0 2 za ne z cho ro b 0 2 C wy st 0 1 po wa nie, roz po zna nie. Wy daw - nic two Le kar skie PZWL, War sza wa 2011. 6. Szczy gie 0 0 B.: Nie do 0 4y wie nie zwi 0 2 za ne z cho ro b 0 2. Wy daw nic two Le kar skie PZWL, War sza wa 2012. 7. Gre en S.M., Wat son R.: Nu tri tio nal scre ening and as ses sment to ols for use by nur ses: li te ra tu re re view. J Adv Nurs 2005; 50: 69 C83. 8. Elia M., Zel li po ur L., Strat ton R.J.: To scre en or not to scre en for adult mal nu tri tion. Clin Nutr 2005; 24: 867 C884. 9. Kon drup J., Al li son S.P., Elia M., Vel las B., Plauth M.; Edu ca tio nal and Cli ni cal Prac ti ce Com mit tee, Eu ro pe an So cie ty of Pa ren te ral and En te ral Nu tri tion (ESPEN): ESPEN Gu ide - li nes for Nu tri tion Scre ening 2002. Clin Nutr 2003; 22 (4): 415 C421. 10. Al li son S.P.: Mal nu tri tion, di se ase and out co me. Nu tri tion 2000; 16: 590 C593. 11. Per t kie wicz M.: Stan dar dy 0 4y wie nia po za je li to we go i 0 4y wie nia do je li to we go. Wy daw - nic two Le kar skie PZWL, War sza wa 2005, wyd. 1. 12. Boz zet ti F.: Nu tri tio nal sup port in on co lo gic pa tiens: Whe re we are and whe re we are go ing. Clin Nutr 2011; 30 (6): 714 C117. 13. Boz zet ti F.: Nu tri tio nal sup port of the on co lo gy pa tient. Crit Rev On col He ma - tol 2013; 87 (2): 172 C200. 14. Ga w 0 1c ki J.: Ra cjo nal ne 0 4y wie nie ja ko sztu ka kom pro mi su. 0 3yw. Cz 0 0ow. Me tab., Wy daw nic two In sty tu tu 0 3yw no 0 2ci i 0 3y wie nia, War sza wa 2002; Supl. 21 C22. 15. Isen ring E.A., Ca pra S., Bau er J.D.: Nu tri tion in te rven tion is be ne fi cial in on co lo gy out pa tients re ce iving ra dio the ra py to the ga stro in te sti nal or he ad and neck area. Br J Can cer 2004; 91 (3): 447 C452. 16. Mur phy R.A., Clan di nin M.T., Chu Q.S., Arends J., Ma zu rak V.C.: A fi shy conc lu sion re gar ding n -3 fat ty acid sup ple men ta tion in can cer pa tients. Clin Nutr 2013; 32 (3): 466 C467. 17. Szaw 0 0ow ski A.: Za bu rze nia od 0 4y wia nia i za sa dy sztucz ne go 0 4y wie nia cho rych na no wo - two ry. On ko lo gia Kli nicz na, War sza wa 2006, Tom I: 515 C532. 18. Bal dwin C., Par son T.J.: Die ta ry ad vi ce and nu tri tion sup ple ments in the ma na ge ment of il l ness -re la ted mal nu tri tion: a sys te ma tic re view. Clin Nutr 2004; 23: 1267 C1279. 19. Ber ger S.: Roz w j i zna cze nie na uki o 0 4y wie niu cz 0 0o wie ka. 0 3yw. Cz 0 0ow. Me tab., Wy daw nic two In sty tu tu 0 3yw no 0 2ci i 0 3y wie nia, War sza wa 2002, Supl. 9 C20. 20. Bia 0 0ek E.: Edu ka cja zdro wot na w prak ty ce. In sty tut Psy cho syn te zy, War sza wa 2012. 21. Ci bo row ska H., Rud nic ka A.: Die te ty ka. 0 3y wie nie zdro we go i cho re go cz 0 0o wie ka. Wy daw nic two Le kar skie PZWL, War sza wa 2007. 22. Tho mas B., Bi shop J. (red.): Ma nu al of Die te tic Prac ti ce. 4th ed. Oxford, Blac kwell Pu bli shing Ltd; 2007. 23. Ja rosz M. (red.): Nor my 0 4y wie nia dla po pu la cji pol skiej C no we li za cja. In sty tut 0 3yw no - 0 2ci i 0 3y wie nia, War sza wa 2011. 24. Sek H.: Wpro wa dze nie do psy cho lo gii kli nicz nej. Wy daw nic two Na uko we Scho lar, War sza wa 2005. 25. So bot ka L. (red.): Pod sta wy 0 4y wie nia kli nicz ne go. (red. wyd. pol.: Kor ta T., 0 9ysz kow - ska M.), Wy daw nic two Le kar skie PZWL, wyd. 4., War sza wa 2011. 28 Opieka onkologiczna Nr 2 (5)/2015