Nie pod le głość Li twy w 1990 r. sta ła się

Transkrypt

1 ZE ŚWIATA Wspieranie rozwoju dziecka na Litwie Na świe cie za uwa ża się wy raź ną ten den cję do wspie ra nia roz wo ju dziec ka. Uza leż nio ne jest to jed nak od tra dy cji edu ka cyj nych, kul tu ro wych oraz sy tu acji po li tycz no -eko no micz nej da ne go kra ju. n Danuta Al-Khamisy Nie pod le głość Li twy w 1990 r. sta ła się prze słan ką do re for mo wa nia sys te - mu oświa ty. Wkrót ce po tym wy da rze niu w 1991 ro ku wy szła usta wa o in te gra cji so - cjal nej osób nie peł no spraw nych. Do ku ment ten okre śla pra wa dzie ci o spe cjal nych po - trze bach do kształ ce nia w in sty tu cjach znaj - du ją cych się jak naj bli żej miej sca za miesz - ka nia, a więc w przed szko lach i szko łach ogól nych. W 1992 r. mi ni ster oświa ty za twier dził kon cep cję oświa ty na Li twie oraz pro gram re for my edu ka cyj nej na Li twie. Pod sta wą sys te mu oświa ty są war to ści, ta kie jak: mi - łość bliź nie go, rów ność, to le ran cja. Za sa dy oświa ty li tew skiej to: hu ma nizm, de mo kra - cja, toż sa mość na ro do wa, od no wa. Wod po wie dzi na po trze by co raz licz - niej szej gru py dzie ci nie peł no spraw nych w pla ców kach kształ ce nia ogól ne go, w 1993 ro ku Ko le gium Mi ni ster stwa Oświa ty i Kul - tu ry przy ję ło uchwa łę o try bie udzie la nia spe cjal nej po mo cy pe da go gicz nej dzie ciom nie peł no spraw nym w szko le ogól nej. Po sta - no wie nie to moż na uwa żać ja ko wy raź ny po - stęp na dro dze do kształ ce nia dzie ci nie peł - no spraw nych z ich zdro wy mi ró wie śni ka mi. Po raz pierw szy mó wi się tu o przy sto so wa - niu pro gra mów na ucza nia po szcze gól nych przed mio tów, aby umoż li wić kształ ce nie dzie ci w for mie cał ko wi tej lub czę ścio wej in - te gra cji. W pla ców ce oświa to wej po win - na funk cjo no wać ko mi sja do spraw kształ ce - nia spe cjal ne go. Usta wo daw stwo na Li twie za pew nia dzie ciom i ich ro dzi com moż li wość wy bo ru na ucza nia. W związ ku z tym wie le dzie ci nie peł no spraw nych za czę ło uczęsz czać do szkół w miej scu za miesz ka nia. W 1997 ro ku za koń czył się pierw szy etap re for my edu ka cyj nej na Li twie. Wy szły pod - sta wo we ak ty praw ne re gu lu ją ce róż no rod - ne dzie dzi ny oświa ty, pro jek ty pro gra mów ogól nych i dla po szcze gól nych klas. Wy da no no we pod ręcz ni ki ja ko wy nik wie lu prze - kształ ceń w tre ściach na ucza nia. Dla dzie ci o spe cjal nych po trze bach edu - ka cyj nych two rzo no no we pro jek ty i mo de le kształ ce nia. Dzie ci, któ re do 1990 ro ku 24 Wychowanie w Przedszkolu

2 uzna wa ne by ły ja ko nie na da ją ce się do kształ ce nia, szcze gól nie ze sprzę żo ną nie peł no spraw no ścią, za czę to kształ cić w ośrod kach szkol nych zwa nych Vil tis (Na dzie ja). W 1998 ro ku wy szła zno we li zo wa - na z 1991 r. usta wa RL o oświa cie, któ ra okre śla ro lę służb pe da go gicz no -psy cho lo - gicz nych w oce nie spe cjal nych po trzeb kształ ce nia dzie ci, pra wa ro dzi ców i dzie ci do wy bo ru przed szko la i szko ły znaj du ją cej się naj bli żej miej sca za miesz ka nia. Art. 3, pkt. 16 tej usta wy de fi niu je po ję cie tej służ - by i okre śla jej funk cje. Jest to za tem in - sty tu cja bu dże to wa, któ ra za zgo dą ro dzi - ców usta la spe cjal ne po trze by edu ka cyj ne dziec ka, kwa li fi ku je do kształ ce nia spe cjal - ne go i udzie la po mo cy pe da go gicz nej i psy - cho lo gicz nej dzie ciom, ro dzi com, in sty tu - cjom oświa to wym i do mom opie ki. Od tej po ry na wet naj bar dziej upo śle dzo ne dzie ci ma ją pra wo do kształ ce nia. Jak in for mu ją da ne, do 1990 ro ku oso by o śred nim i znacz - nym za bu rze niu umy sło wym nie by ły ob ję te edu ka cją, tyl ko opie ką. Do ku ment ten okre śla rów nież struk tu rę kształ ce nia spe cjal ne go, pod sta wy za rzą dza - nia i or ga ni zo wa nia kształ ce nia dzie ci nie - peł no spraw nych w wie ku przed szkol nym i wcze snosz kol nym. De fi niu je też po ję cie ko mi sji kształ ce nia spe cjal ne go funk cjo nu - ją cej w szko le (art. 3, pkt. 17):. jest to gru pa spe cja li stów, któ ra do ko nu je wstęp - nej oce ny po trzeb spe cjal nych dzie ci w szko - le, kie ru je je do placówek służb pe da go gicz - no -psy cho lo gicz nych, roz wią zu je kwe stie or ga ni za cji i tre ści na ucza nia. Usta wo daw stwo na Li twie za pew nia dzie ciom i ich ro dzi com moż li wość wy bo ru placówek i form na ucza nia. W związ ku z tym wie le dzie ci nie peł no spraw nych za czę ło uczęsz czać do szkół w miej scu za miesz ka nia. No wo cze sny sys tem kształ ce nia dzie ci nie peł no spraw nych wspie ra ny jest przez no - wo po wsta łą sieć usług pe da go gicz no -psy - cho lo gicz nych, co po wo du je, że licz ba uczniów w szko łach spe cjal nych w ro ku szkol nym 1999/2000 zmniej szy ła się o 43%. 5/2006 Dru gi etap re for my obej mu je re ali za cję na stę pu ją cych ce lów: l Mo der ni za cja szkol nic twa i stu diów oraz po pra wa ja ko ści na ucza nia. l Po pra wa wa run ków szko le nia i stu diów pe da go gów spe cjal nych. l Har mo ni za cja sys te mu edu ka cji. W tro sce o dzie ci nie peł no spraw ne prio - ry te tem dru gie go eta pu jest two rze nie ta kie - go sys te mu szkol nic twa, któ ry bę dzie uwzględ niał rów ne moż li wo ści na każ dym eta pie kształ ce nia. Sa mo rzą do wa służ ba pe da go gicz no - -psy cho lo gicz na do ko nu je szcze gó ło wej oce ny osób nie uczęsz cza ją cych do pla có wek oświa to wych, tak że i tych uczą cych się w szko łach ogól nych i w do mu. W ro ku 2000 za twier dzo no sześć ak tów praw nych, któ re uzu peł nia ją Usta wę o kształ ce niu spe cjal nym. Są to m.in.: l Tryb oce ny spe cjal nych po trzeb edu ka - cyj nych oso by. Usta la on in sty tu cje i spe - cja li stów, któ rzy oce nia ją spe cjal ne po - trze by edu ka cyj ne oso by od na ro dzin do 21 ro ku ży cia. Spe cjal ne po trze by edu - ka cyj ne dzie ci od na ro dzin do 13 ro ku ży - cia oce nia ze spół spe cja li stów służ by wcze snej re ha bi li ta cji, zgod nie z wy ma ga - nia mi Mi ni ster stwa Ochro ny Zdro wia. Oce nę spe cjal nych po trzeb edu ka cyj nych dzieci od na ro dzin do 3 ro ku ży cia nie uczęsz cza ją cych do placówek służ by wcze snej re ha bi li ta cji i osób od 3 do 21 ro ku ży cia do ko nu je Ko mi sja Kształ ce nia Spe cjal ne go da nej pla ców ki edu ka cyj nej. Sa mo rzą do wa służ ba pe da go gicz no -psy- cho lo gicz na do ko nu je szcze gó ło wej oce - ny osób nie uczęsz cza ją cych do pla có wek oświa to wych, tak że i tych uczą cych się w szko łach ogól nych i w do mu. Je że li wszko le nie ma ko mi sji ds. kształ ce nia spe cjal ne go, a dzie ci ma ją pro ble my edu - ka cyj ne, wte dy kie row nik in sty tu cji 25

3 za zgo dą ro dzi ców zwra ca się do służ by pe da go gicz no -psy cho lo gicz nej. Tryb kwa li fi ko wa nia do kształ ce nia spe cjal ne go Dzie ci o spe cjal nych po trze bach edu ka - cyj nych od naj młod sze go wie ku do 3 lat są kwa li fi ko wa ne do przed szko la czy też do udzie le nia spe cjal nej po mo cy pe da go gicz - nej w do mu po wstęp nej dia gno zie je go spe - cjal nych po trzeb przez SPP. Po dob na służ ba kwa li fi ku je dzie ci od 3 do 7 lat do kształ ce nia spe cjal ne go w pla ców ce przed szkol nej. Szkol na ko mi sja ds. kształ ce nia spe cjal - ne go z pe da go giem spe cjal nym czy lo go pe - dą za twier dza zmo dy fi ko wa ny pro gram na - ucza nia dla ta kie go ucznia, któ re mu ten pro gram wy star cza. Do przed szko li oraz grup przed szkol nych przyj mo wa ne są dzie ci do 7 ro ku ży cia ze spe cjal ny mi po trze ba mi edu ka cyj ny mi, po przed sta wie niu od po wied nich do ku men tów orze ka ją cych. Je że li uczeń po wi nien uczyć się we dług zmo dy fi ko wa ne go pro gra mu, czy pro gra mu spe cjal ne go, a w szkol nej ko mi sji brak jest spe cja li stów, wte dy kształ ce nie spe cjal ne usta la SPP, któ ra do ko nu je oce ny po trzeb spe cjal nych ucznia. Uczniom wy ma ga ją cym po mo cy lo go - pe dy, kształ ce nie spe cjal ne wy zna cza szkol na ko mi sja ds. kształ ce nia spe cjal ne - go na pod sta wie przed sta wio ne go przez szkol ne go lo go pe dę wnio sku oce ny mo wy i moż li wo ści ko mu ni ka cyj nych dziec ka oraz li sty uzgod nio nej wcze śniej z ob słu gu - ją cą szko łę SPP i za twier dzo nej przez kie - row ni ka szko ły. W tym przy pad ku, je śli nie ma w przed szko lu czy szko le lo go pe dy, dziec ko jest ba da ne i kwa li fi ko wa ne przez SPP. For ma kształ ce nia spe cjal ne go mo że być przy zna na na sta łe lub na pe wien okres. Do przed szko li oraz grup przed szkol - nych przyj mo wa ne są dzie ci do 7 ro ku ży cia ze spe cjal ny mi po trze ba mi edu ka cyj ny mi, po przed sta wie niu od po wied nich do ku men - tów orze ka ją cych. Kształ ce nie spe cjal ne na Li twie re ali zo - wa ne jest w opar ciu o ogól ne za sa dy edu ka - cji i za sa dy kształ ce nia spe cjal ne go. Są one na stę pu ją ce: 1. Rów ne moż li wo ści, czy li dzie ciom nie peł - no spraw nym two rzo ne są jed na ko we wa - run ki na ucza nia i kształ ce nia jak in nym człon kom spo łecz no ści lo kal nej. 2. In te gra cja ozna cza ją ca kształ ce nie i sa - mo kształ ce nie się osób nie peł no spraw - nych wraz z in ny mi człon ka mi spo łe czeń - stwa i rów no praw ny udział w je go ży ciu. 3. De cen tra li za cja przez udział ro dzi ny, spo łecz no ści oraz lo kal nych in sty tu cji sa - mo rzą do wych w kształ ce niu osób ma ją - cych spe cjal ne po trze by. 4. Po wszech ność, czy li kształ ce nie wszyst - kich osób ma ją cych spe cjal ne po trze by. 5. Cią głość, a więc kształ ce nie i sa mo kształ - ce nie się osób nie peł no spraw nych przez ca łe ży cie. 6. Kon ty nu acja i gięt kość, czy li zgod na dzia - łal ność szkół spe cjal nych i ogól nych, za - pew nia ją ca kon ty nu ację kształ ce nia osób nie peł no spraw nych. 7. Funk cjo nal ność kształ ce nia przez kształ - to wa nie sa mo dziel no ści osób nie peł no - spraw nych i zdol no ści do ży cia w ota cza - ją cym śro do wi sku. Za da nia kształ ce nia spe cjal ne go 1. Po moc dzie ciom nie peł no spraw nym w ro - zu mie niu ogól nych war to ści ludz kich. 2. Przy go to wa nie oso by nie peł no spraw nej do sa mo dziel ne go ży cia w ota cza ją cym je śro do wi sku. 3. Udzie la nie wy kwa li fi ko wa nej po mo cy pe da go gicz no -psy cho lo gicz nej oso bom nie peł no spraw nym. 4. Za pew nie nie rów nych praw oso bom nie - peł no spraw nym w zdo by wa niu po cząt ko - we go, pod sta wo we go i śred nie go wy - kształ ce nia oraz za wo du. 26 Wychowanie w Przedszkolu

4 5. Stwo rze nie wa run ków do in te gra cji w kształ ce niu osób nie peł no spraw nych wszko łach ogól nych. Licz ba dzie ci nie peł no spraw nych uczą - cych się w przed szko lach spe cjal nych zmniej sza się z ro ku na rok. Na Li twie po wsta je co raz wię cej służb wcze snej re ha bi li ta cji przy pla ców kach opie - ki zdro wot nej; obec nie jest ich po nad 35. Po ło wę Li twy obej mu je już sieć służb pe da - go gicz no -psy cho lo gicz nych za rów no szcze - bla sa mo rzą do we go, jak i okrę go we go. Funk cjo nu je też Cen trum Pe da go gicz no - -Psy cho lo gicz ne z 8 od dzia ła mi. Roz sze rza się sys tem ba dań i ocen po trzeb spe cjal nych dzie ci. W więk szo ści przed szko li i szkół funk cjo nu ją ko mi sje ds. kształ ce nia spe cjal - ne go, w wie lu ogól nych szko łach spe cjal nej po mo cy pe da go gicz nej i psy cho lo gicz nej udzie la ją spe cja li ści. Uczy nio no też waż ny krok w kie run ku przy go to wa nia za wo do we - go przy szłych na uczy cie li. Wszyst kie po ma - tu ral ne i wyż sze uczel nie wpro wa dzi ły tre ści zza kre su pe da go gi ki spe cjal nej i psy cho lo - gii kli nicz nej. Wy ni ka to z na ro do wej kon - cep cji kształ ce nia pe da go gów, któ ra wy raź - nie okre śla wy ma ga nia do ty czą ce kwa li fi ka cji każ de go na uczy cie la, któ ry koń - czy stu dia. Ma on być zdol nym do pra cy z dzieć mi o spe cjal nych po trze bach edu ka - cyj nych kształ cą cych się w for mie peł nej in - te gra cji. Trud no ści go spo dar cze, wpły wa ją ce na fi nan so wa nie oświa ty, utrud nia ły wspar - cie dla pro gra mu rzą do we go prze wi du ją ce - go mo der ni za cję kształcenia, któ re mia ło pod nieść ja kość na ucza nia dzie ci nie - peł no spraw nych. W związ ku z tym pań stwo li tew skie nie jest w sta nie za pew nić pra wa do na uki wszyst kim potrze bu ją cym dzie - ciom nie peł no spraw nym, mi mo gwa ran cji, ja kie za pi su je Kon sty tu cja RL i De kla ra cja Kon wen cji Praw Dziec ka. Bez rze czo we go wspar cia rzą du przed szko la i szko ły li tew - skie oraz ad mi ni stra cje sa mo rzą do we nie są w sta nie roz wią zać te go pro ble mu sa mo - dziel nie. Dą ży się do re ali za cji efek tyw ne go mo de lu fi nan so wa nia sys te mu oświa ty 5/2006 przy za ło że niu, że zre ali zu je się ha sło pie- nią dze za dziec kiem. Na le ży prze wi dzieć do dat ko we środ ki nie zbęd ne na wy po sa że - nie pla có wek, opła ca nie spe cja li stów, aby in te gra cja by ła efek tyw na. Am bi cją władz oświa to wych na Li twie jest edu ka cja dla wszyst kich, stwo rze nie wa - run ków do kszta łe nia dzie ci do lat 16, z uwzględ nie niem ich moż li wo ści i róż no - rod no ści po trzeb. W ra por cie OECD stwier dza się, że szko ła li tew ska po win - na na dal iść w kie run ku in te gra cji dzie ci i mło dzie ży w sys te mie kształ ce nia ogól ne - go, być bar dziej ela stycz ną w sto sun ku do dzie ci o róż nych zdol no ściach i po trze - bach, do sto so wy wać me to dy do moż li wo ści dziec ka, a nie od wrot nie. Am bi cją władz oświa to wych na Li twie jest edu ka cja dla wszyst kich, stwo rze nie wa run ków do kszta łe nia dzie ci do lat 16, z uwzględ nie niem ich moż li wo ści iróż no rod no ści po trzeb. Wce lu pod no sze nia efek tyw no ści kształ - ce nia spe cjal ne go oraz wy mia ny idei i do - świad czeń edu ka cji in te gra cyj nej w 1997 mi - ni stro wie oświa ty Li twy, Ło twy i Es to nii zwró ci li się do Ra dy Mi ni strów państw pół - noc nych o wspar cie dla re ali za cji De kla ra cji zsa la man ki w kra jach bał tyc kich. W wy ni ku po ro zu mie nia na Li twie wio sną 2000 ro ku roz po czę to re ali za cję pro jek tu Szko ła dla wszyst kich, któ ry trwa do dzi siaj. Po cząt ko - wo Li twa wraz z Ło twą i Es to nią włą czo ne by ły do pro jek tu na za sa dzie ob ser wa to rów, obec nie są ak tyw ny mi je go uczest ni ka mi. Opie ka nad dziec kiem o spe cjal nych po trze bach edu ka cyj nych Przy wró ce nie nie pod le gło ści na Li twie roz po czę ło re or ga ni za cję sys te mu wy cho wa - nia przed szkol ne go. Dzie ci z wa da mi w roz - wo ju prze waż nie mia ły swo je miej sce w spe - cjal nych pla ców kach przed szkol nych, któ re po sta wi ły so bie za cel udzie la nie po mo cy dzie ciom nie peł no spraw nym w in te gra cji ze 27

5 spo łe czeń stwem. Naj bar dziej ak tu al ne za - da nie spe cjal nych przed szko li to wy kry cie ido sko na le nie moc nych stron dziec ka, kom - pen so wa nie luk w roz wo ju je go oso bo wo ści, ja kie po wsta ły na sku tek wa dy. W 2000 ro ku pra wie 4000 dzie ci z róż ny mi dys funk cja mi uczęsz cza ło do przed szko li, lo go pe dycz nych żłob ków, przed szko li dla dzie ci cier pią cych na cho ro by dróg od de cho wych, z wa da mi wzro ku, słu chu, za bu rze nia mi w roz wo ju in - te lek tu. W przed szko lu spe cjal nym by wa rów nież od dział żłob ko wy, w któ rym dzie ci prze by - wa ją ca ły dzień, a nie któ re na wet ca ły ty - dzień. Są to z re gu ły do syć du że bu dyn ki, w któ rych mie ści się oko ło 12 grup. Trud no ści go spo dar cze, wpły wa ją ce na fi nan so wa nie oświa ty, utrud nia ły wspar cie dla pro gra mu rzą do we go prze wi du ją ce go mo der ni za cję kształcenia, któ re mia ło pod nieść ja kość na ucza nia dzie ci nie peł no spraw nych. Jed nym z wzor co wych przed szko li spe - cjal nych, oglą da nych prze ze mnie pod czas wi zy ty w Wil nie, jest przed szko le Ciau sku - tis. Zgod nie z pra wa mi nor ma tyw ny mi, po - win no do nie go uczęsz czać 140 dzie ci z wa - da mi mo wy, lecz uczęsz cza ich od 150 do 155. Wśród nich są dzie ci z na stę pu ją cy - mi wa da mi: l dzie ci z za bu rze nia mi fo ne tycz ny mi i fo - no lo gicz ny mi mo wy, nie znacz nym nie do - ro zwo jem mo wy, przy tym z za bu rze nia - mi pro ce sów po znaw czych, l dzie ci z symp to ma ty ką neu ro lo gicz ną oraz śred nim i znacz nym nie do ro zwo jem mo wy (ala lia, dyz ar tria, ry no la lia), l dzie ci, któ rych mo wa się nie roz wi ja z po - wo du osła bio ne go słu chu, po wol niej sze - go roz wo ju psy chicz ne go, za bu rzeń in te - lek tu, pa to lo gii po stę po wa nia, skut ków pa ra li żu mó zgo we go, l dzie ci ją ka ją ce się. Pla ców ka pro wa dzi pra ce we dług pro gra - mów opar tych na edu ka cji ca ło ścio wej, mię - dzy in ny mi Ve ri ne lis O. Mon ke vi cie ne dla dzie ci w wie ku przed szkol nym. Głów nym je - go ce lem jest roz wi ja nie mo wy nie roz wi nię - tej u dzie ci w wie ku przed szkol nym przez róż no rod ne jej uak tyw nia nie. Wszy scy pe da go dzy ma ją wy kształ ce nie wyż sze lub śred nie spe cjal ne i na dal pod no - szą i do sko na lą swo je kwa li fi ka cje. Przy za - sto so wa niu no wo cze snych mo de li lo go pe - dycz nych przed szko le to osią ga bar dzo do bre efek ty z dzieć mi z syn dro mem Do - wna. Ze spół pe da go gów pró bu je do po móc tym dzie ciom w ukształ to wa niu od po wied - niej kon cep cji oso by nie peł no spraw nej i do - po móc im w in te gro wa niu się ze spo łe czeń - stwem, unie za leż nia jąc się od in nych osób. Ko mi sja pe da go gicz no -psy cho lo gicz - na dzia ła ją ca w przed szko lu peł ni też funk - cję kon sul ta cyj ną dla ro dzi ców dzie ci z za - bu rze nia mi mo wy dla re jo nu dziel ni cy, mia sta, a na wet po wia tu. Przed szko le sta wia so bie za cel przy go to - wa nie dzie ci do na uki w szko łach ogól no - kształ cą cych i do in te gra cji ze spo łe czeń - stwem. DA NU TA AL -KHA MI SY dr, Uniwersytet Warszawski (Wydział Pedagogiczny) 28 Wychowanie w Przedszkolu