l. Ł Włow ie g wn tn mi s Ak 3 Mj u ł l. W W łow i ki ow R ie ln e os n ki Do Gó rn e Kr ul.r yb ki He usz eli ew jsk H we sz liu ul.r yb k Sie siek O B roc Style rchitektoniczne w Gdńsku Renesns i mnieryzm cz. II Olejrn rsk ul.p h b ni M ri e lesz K let K u l. D łu g Poc zt Ch lebnic k nic z ck zeż n tłw Piw ow rzeże Św. Duc le Prz edm rn h mi eln C Stąg kie hmi C i le P rzed miejs kie td ❺ Podw O Ls z prtnermi: wsi owocnych poszukiwń życzą: ruk ❸ ik y Żb ójc ick j Tr zeźn ięte R Okopow ❶ Św T oru W spo ńsk lk Dofinnsowno ze środków Ministr kultury i Dziedzictw Nrodowego iewn iejs eln le Og NOWA MOTŁAWA Pod w ❹ z nic rn roź ❷ Og gi T rg Po w go Dłu Łw sł ws gu nic z u l. Bo kie Motł w Trg Ry bny Dłu rsk Tok k rb ług gie Pob ogi det zero ie P obr krs u l. L ekty Tk ry D Tn S k ck ńsk Motł w K ozi ch Min iętoj Podkrm G Św Ołowi Mo Św. Du ❹ WĘ TARG GLO WY Wły Jgi ello k Złotników ńskie zero obl S ❺ Gro sk Świętojńsk k Gr zero Hucisko Tobisz rsk I k S jskie tromie Str gni l III om r St d Po TARG DRZEWNY Lwendow s iej Pń lsk rs rnc G le w dow Lwen II Grob Kow u l. kie zk Grod jskie tromie bl IV wle S Pod obl sk Pod Gr tń wle S isk P N z n ni c u k ie u l. S bie Ktrzynki i Trtczn Elż ch k ow mk rs so fe Plc Obrońców Poczty Polskiej Z k nn u l. ❶ ynk trz K o Pr rn row iszki js R orze K. ul ❷❸ lrsk Sto Mn Podw le Grod zk B. św iki wn jsk om rtł gie R ułe GDAŃSK GŁÓWNY iej z DWORZEC PKS Ł n nil G n rnik ow ptroni medilni: J gl n
2 QUIZ 1. N szczycie fsdy Domu Optów Pelplińskich umieszczono rzeźbę. Kogo lub co przedstwi?. orł b. Neptun c. św. Jn Chrzciciel 2. Przed Rtuszem Strego Mist znjduje się rzeźb ukzując świtowej słwy gdńszcznin. Kto to jest?. Artur Schopenhuer filozof b. Dniel Fhrenheit fizyk c. Jn Heweliusz stronom 3. Z ilu obrzów skłd się plfon w Gbinecie Burmistrz w Rtuszu Strego Mist?. 9 b. 11 c. 13 4. N wieżch Wielkiej Zbrojowni umieszczono nemoskopy. Co przedstwiją?. dw lwy b. żołnierz i rmtę c. Neptun i Junonę 5. Ile jest lwów n Brmie Wyżynnej? Nie licz tych podtrzymujących herb Gdńsk.. 4 b. 8 c. 10
Style rchitektoniczne w Gdńsku Renesns i mnieryzm cz. II kludiusz grbowski W trkcie poprzedniego spceru z cyklu Gdńskie Minitury poznliście dw style, które powstły w epoce nowożytnej: renesns i mnieryzm. Były to główne style rchitektoniczne w XVI wieku i n początku XVII. W Gdńsku w tym okresie zbudowno wiele godnych uwgi obiektów, dltego style te będą nm towrzyszyć tkże podczs tego spceru. Zwiedzimy obiekty położone n Strym i Głównym Mieście. Główne Misto jest częścią Gdńsk, w której znjduje się njwięcej zbytków. Obszr ten zczął się dynmicznie rozwijć w XIV wieku. Jk pmiętcie z Gdńskich Minitur poświęconych gotykowi, Krzyżcy w 1308 roku zdobyli i zniszczyli Gdńsk. Misto jednk powoli się odrdzło, jego mieszkńcy i mieszknki zjmowli się głównie hndlem i rzemiosłem. Dzięki portowi zloklizownemu przy Motłwie szczególnie dobrze rozwijło się Główne Misto. W młynch i trtkch Strego Mist położonego nd Knłem Rduni prcowł uboższ ludność. Jednk dzięki swojej ciężkiej prcy wszyscy mieszkńcy się bogcili, co pozwlło n budownie nowych, wspniłych obiektów. Większe i brdziej okzłe powstwły n Głównym Mieście, ntomist mniejsze i skromniejsze n Strym Mieście. Krzyżcy rządzili mistem i cłym swoim pństwem twrdą ręką, dltego mieszkńcy Gdńsk często się buntowli. Osttecznie w wyniku wojny trzynstoletniej (1454 1466) Gdńsk wrz z dużą częścią Pomorz zostł przyłączony do Polski. Dzięki temu misto mogło się rozwijć w nieskrępowny sposób. Włdcy Polski docenili trud mieszczn, którzy przeznczyli dużo pieniędzy n wojnę z zkonem. Przywileje ndne mistu przez król Kzimierz Jgiellończyk sprwiły, że Gdńsk stł się njwiększym i njbogtszym mistem w cłej Polsce. Jednocześnie był też brdzo niezleżny, co prowdziło do ztrgów z nstępcmi Kzimierz Jgiellończyk. Tk było, gdy królem zostł Stefn Btory. Gdńszcznom nie podobł się ten wybór, chcieli, by n tronie zsidł Mksymilin Hbsburg. Btory jednk nie ustąpił i z tego powodu doszło do wojny. Gdńsk poprły inne pństw: Dni i Brndenburgi (obecnie region w Niemczech). Misto wynjęło nwet wojsk, które miły wlczyć z rmią królewską. Btory pokonł wojsko gdńszczn, le nie zdobył smego mist, otoczonego pierścieniem fortyfikcji. Osttecznie król dł z wygrną i njwiększy polski port obronił swoje przywileje. Włdze mist lubiły podkreślć swoją niezleżność, n przykłd zlecjąc budowę wspniłych obiektów. Potężne gmchy miły być brdziej okzłe niż królewskie zmki i płce. Gdńsk pozostwł jednk mistem polskim, o czym świdczą symbole włdzy królewskiej, które możemy znleźć tkże dzisij. W 1561 roku n szczycie wieży Rtusz Głównego Mist umieszczono podobiznę król Zygmunt August (zdjęcie nr 1). Pozłcn figur pełnił funkcję witrowskzu, przedstwił włdcę w zbroi, okrytego kosztownym 1 2 3
4 4 5 płszczem, z drogocenną koroną n głowie. Witrowskz, inczej nemoskop, to proste urządzenie, montowne n szczytch wież, które obrcło się wokół włsnej osi, wskzując kierunek witru. Njczęściej miło ksztłt chorągiewki bądź kogut. Gdńszcznie sprytnie wybrnęli z sytucji. Wizerunek król znlzł się w mieście, górowł nd nim, le wież jest n tyle wysok (m pond 80 metrów), że figury w zsdzie nie widć z dołu (zdjęcie nr 2). Nie zwsze jednk uciekno się do tkich wybiegów. Lepsz relcj łączył włdze mist z jednym z nstępców Zygmunt August, jego siostrzeńcem, Zygmuntem III Wzą. W trkcie przebudowy fsdy Dworu Artus przy drzwich głównych umieszczono medlion z podobizną król (zdjęcie nr 3). Ukzno go w wieńcu lurowym, który od czsów strożytnych jest symbolem zwycięstw (zdjęcie nr 4). Dodtkowo uprzejmością w stosunku do król było przedstwienie po drugiej stronie wizerunku jego syn Włdysłw (zdjęcie nr 5). Królewicz po śmierci ojc zostł wybrny n król jko Włdysłw IV. W trkcie spceru będziemy podziwić mnierystyczne zbytki, szukjąc n nich śldów rządów polskich włdców w Gdńsku. Obejrzymy fsdy i elewcje kmienic orz brm, zobczymy tkże jeden z kilku gdńskich rtuszy i dwny rsenł broni. ❶ Dom Optów Pelplińskich, Elżbietńsk 3 Jednym z njstrszych domów n Strym Mieście jest kmienic znjdując się nd Knłem Rduni, przy ulicy Elżbietńskiej 3. Zostł zbudown w 1612 roku, nie wiemy jednk, dl kogo. Pierwszym włścicielem, którego znmy z nzwisk, jest Peter Henningk. Przypuszcz się, że utorem projektu był sm Abrhm vn den Blocke. Nzwisko tego rchitekt powinniście pmiętć z osttnich Gdńskich Minitur. Abrhm zprojektowł m.in. Złotą Brmę. Był wszechstronnie uzdolniony, zjmowł się tkże rzeźbirstwem. Wykonł tk wspniłe dzieł, jk dwunstometrowy kmienny ołtrz główny w kościele św. Jn czy ogromny ngrobek Judyty i Szymon Bhrów w kościele Mrickim. W 1686 roku dom kupił wojewod pomorski Włdysłw Kzimierz Łoś. Włdysłw był polskim szlchcicem, słynącym z wleczności i umiejętności dyplomtycznych. Służył polskim królom, biorąc udził w wojnch ze Szwedmi i Turkmi. Jednk w czsie buntu, jki przeciw królowi Jnowi Kzimierzowi Wzie wszczął Jerzy Lubomirski, Włdysłw Łoś nie stnął po stronie włdcy. Znny był tkże ze swojej tolerncji. Pomimo że był ktolikiem, opiekowł się też osobmi innych wyznń: mieszkjącymi w jego posidłościch menonitmi orz luternmi, których n Pomorzu nie brkowło. Był dobrym gospodrzem, dzięki czemu zgromdził duży mjątek. Kmienicę, którą kupił w Gdńsku, przekzł swojemu brtu Ludwikowi Aleksndrowi. Ludwik był optem (czyli przełożonym) zkonu cystersów w Pelplinie. Od tego czsu do kmienicy przylgnęł nzw Dom Optów Pelplińskich. Opci urządzili tu zjzd n prterze znjdowły się pomieszczeni dl duchownych,
5 n wyższych piętrch zś były pokoje dl pozostłych gości. Oprócz noclegu goście otrzymywli tkże wyżywienie. Zkon cystersów w Pelplinie zostł zlikwidowny przez włdze Prus w 1823 roku (pod koniec XVIII wieku, po rozbiorch Polski, Pomorze i Gdńsk znlzły się w grnicch włśnie tego pństw). Dom Optów Pelplińskich przeszedł w ręce prywtne, le ndl pełnił funkcję zjzdu. Jeden z nowych włścicieli usunął przedproże (ozdobny trs przed wejściem do budynku) i zncznie przebudowł wnętrz. Osttecznie w 1911 roku kmienic zostł kupion przez włdze mist, jej wnętrz zmieniono n biur. Swoją siedzibę mił tu m.in. Policj Budowln, czyli urząd, który ztwierdzł inwestycje budowlne n terenie mist i pilnowł ich relizcji. Sm kmienic w 1912 roku przeszł gruntowną renowcję, w trkcie której wymieniono zniszczone rzeźby i cegły. Nie zostł splon w 1945 roku jk większość kmienic n Strym Mieście. Obecnie znjduje się w niej Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Gdńskiego. Szczególnie interesując jest fsd (ścin z głównym wejściem) budynku od strony ulicy Elżbietńskiej. N zbudownej z czerwonej cegły kmienicy znlzły się rzeźby, drzwi ujęto w ozdobny portl. Zwróćcie uwgę n łuk nd drzwimi. Jk pmiętcie, w gotyku stosowno łuki ostre. W nstępnych epokch zstąpiono je łukmi o łgodnych formch. Łuk w portlu kmienicy nzywmy koszowym, gdyż przypomin przekrój kosz. Jest Dom Optów Pelplińskich oprty n umieszczonych po obu stronch drzwi pionowych elementch węgrch. Węgry zostły udekorowne fntstycznymi mskmi i pękmi owoców. Nd łukiem, z lewej i z prwej, w miejscu, które nzyw się przyłuczem, widzimy uskrzydlone postcie trzymjące winki. To geniusze z mitologii rzymskiej. Strożytni Rzyminie wierzyli, że kżdy m swojego duch opiekuńczego, który pomg mu w życiu codziennym, zpewni szczęście i bogctwo. Włśnie wizerunki tych geniuszy umieszczno n fsdch domów, by przynosiły pomyślność ich mieszkńcom i mieszknkom. Nd portlem znjduje się okno, nzywne ndświetleniem. Dzięki niemu więcej świtł wpdło do sieni dużego pomieszczeni usytuownego z drzwimi. Równie ciekwe rzeźby zdobią szczyt, czyli górne wykończenie fsdy. Szczyty kmienic miły w tym okresie ksztłt zbliżony do trójkąt. Ich brzegi były bogto dekorowne i przybierły fntzyjne formy, kmienne zwieńczeni wyglądły jk wydłużone litery s (to tk zwne esownice) i były zkończone wolutmi. Jk pmiętcie, woluty to elementy zdobnicze w postci skręconych włków, podobnych do ślimków (stąd inn nzw ślimcznice). Kmienic równie pięknie wygląd od południ, czyli od strony knłu Rduni. Elewcj porośnięt jest dzikim winem. Pnącze jesienią zmieni kolor liści z soczysto zielonych n krwisto czerwone. Odbijjący się w wodzie Dom Optów Pelplińskich stnowi jeden z njpiękniejszych widoków Strego Mist.
6 ❷ Rtusz Strego Mist, Korzenn 33/35 Jk już mówiliśmy, Stre Misto było zncznie uboższe od Głównego Mist, lecz jego włdze pilnowły swojej niezleżności i nie chciły podporządkowć się bogtszemu sąsidowi. Symbolem tego był niewątpliwie njwżniejszy budynek w mieście, czyli Rtusz Strego Mist siedzib zrządzjącej mistem Rdy (wchodzących w jej skłd mieszczn nzywmy rjcmi) orz Łwy, pełniącej funkcję sądu (jej członkowie to łwnicy). Poniewż n Strym Mieście nie m rynku, więc rtusz wzniesiono przy jego głównej ulicy Korzennej. Budowę ukończono w 1382 roku. Początkowo był niedużym i skromnym, ceglno-drewninym budynkiem. W 1436 roku pomiędzy rtuszem knłem Rduni postwiono wgę orz zbudowno reszt. Nieopodl hndlowno chlebem, stąd nzw pobliskiego mostu: Chlebowy. Pomimo remontów budynek był w złym stnie, dltego Rd Strego Mist postnowił wznieść nowy obiekt. Nie dysponowł jednk odpowiednimi funduszmi i o pożyczkę poprosił Rdę Głównego Mist. Prce ruszyły w 1587 roku i trwły kilk lt. Budynek mił służyć Rtusz Strego Mist Rdzie, Łwie, tkże mieszkńcom i mieszknkom. W tym celu n piętrze powstł Wielk Sl, w której odbywły się różnego rodzju uroczystości. We wnętrzch oprócz sl posiedzeń Rdy i Łwy znlzły się miejsc n rchiwum i kncelrię. Wszystkie te pomieszczeni ulokowno n piętrze. Cły prter zś pełnił funkcje gospodrcze. Umieszczono tu wgę miejską orz mieszkni dl służby. Z rtuszem znjdowły się stjnie i szopy. Dwupoziomowe piwnice służyły z mgzyny, n górze skłdowno beczki z winem i piwem. Rtusz dziłł do 1793 roku, kiedy to Pruscy zjęli misto i zlikwidowli jego dotychczsowy podził. Po rozwiązniu włdz mist Pruscy umieścili tu, dokonując wcześniej gruntownej przebudowy, sądy: miejski i krjowy. Poniewż budynek był nieduży, n jego tyłch dobudowno drugi obiekt. W 1910 roku sąd przeniósł się do nowego, obszernego gmchu przy Nowe Ogrody, gdzie mieści się do dziś. W rtuszu, który ponownie stł się włsnością mist, po kolejnej przebudowie urządzono biur. Znjdowł się tu m.in. Urząd Stnu Cywilnego, Urząd Knlizcji, Urząd Rozwoju Mist, Miejski Urząd Budowlny czy Zrząd Ogrodów. W tym czsie budynek uległ zncznym zminom. Do jego wnętrz trfiły cenne elementy wyposżeni z gdńskich domów: portle, obrzy i kominki, tworząc swego rodzju muzeum. Zbytek szczęśliwie nie zostł zburzony w ftlnym dl Gdńsk 1945 roku. Po wojnie ze względu n ogromne zniszczenie mist rtusz odgrywł swoją pierwotną rolę. Odbywły się tu m.in. posiedzeni Rdy Mist, le tkże włdz wojewódzkich, w czsie których podejmowno wżne dl mist i regionu uchwły. Jedną z nich był decyzj o odbudowie zniszczonego nieml w stu procentch gdńskiego śródmieści. Wielk Sl, nzwn Mieszczńską, pełnił tkże funkcję miejskiego slonu wygłszno tu odczyty, prowdzono wykłdy, orgnizowno wystwy. Gdy urzędy wojewódzkie i miejskie otrzymły odpowiednie siedziby, w 1954 roku włdze województw gdńskiego powołły Wojewódzki Dom Twórczości Ludowej, z siedzibą w Rtuszu Stromiejskim. Dzięki temu już od 60 lt rtusz przy ulicy Korzennej pozostje jednym z njwżniejszych miejsc n kulturlnej mpie Pomorz. Choć zmieniły się nzwy Wojewódzki Dom Twórczości Ludowej przeminowno n Wojewódzki Dom Kultury (potem tkże Wojewódzki Ośrodek Kultury), nstępnie w Ndbłtyckie Centrum Kultury
7 niezmienn pozostł funkcj. Rtusz Stromiejski służy swymi pięknymi wnętrzmi rtystom, muzykom, nukowcom w licznych projektch loklnych i międzynrodowych. Znim wejdziemy do środk, zwróćcie uwgę n detle fsdy, ozdobione licznymi fntzyjnymi mskmi. Pomiędzy oknmi piętr i prteru widzimy trzy herby. Nd portlem umieszczono herb Polski, podtrzymywny przez nioły. Po jego prwej stronie widzimy herb Gdńsk, podpierny przez lwy, po lewej zś herb Prus Królewskich, czyli prowincji, w której znjdowł się Gdńsk, podtrzymywny przez jednorożce. Spójrzcie n herb Polski. N piersich orł jest jeszcze jeden mły herb w postci snopk zboż. To symbol dynstii Wzów, pnującej w Polsce od 1587 roku. Pierwszym włdcą z tej dynstii był wspominny już Zygmunt III, le żeby zobczyć jego wizerunek, trzeb wejść do środk. ❸ Wnętrze Rtusz Strego Mist, Korzenn 33/35 Równie efektowne jk fsd jest wnętrze rtusz, które możn bezpłtnie zwiedzć codziennie w godzinch 10.00 18.00. W głębi sieni znjduje się portl njstrszy w Gdńsku. Jk już wspominno, znlzł się w rtuszu n początku XX wieku. Jego histori jest dosyć zgdkow. Nie wiemy, z jkiego domu zostł przeniesiony, istnieją przypuszczeni, że ozdbił kmienicę przy ulicy Długiej 28, nleżącą do rodziny Ferberów. Bdcze uwżją, że tk nprwdę n obiekt skłdją się ż dw portle, które ze sobą połączono i zmontowno już w rtuszu. Portl zwieńczony jest tympnonem z głową. Tympnon był elementem chrk- Wnętrze Rtusz Strego Mist terystycznym dl rchitektury strożytnej. To rodzj szczytu w formie trójkąt wypełnionego rzeźbmi lbo płskorzeźbmi. W przeciwieństwie do szczytów mnierystycznych m proste wykończeni. Nie widomo, kogo przedstwi głow n tympnonie. Może to być głow Jn Chrzciciel lbo Bog Ojc. Poniżej znjduje się herb Polski, n którym widnieje liter S. Jest to orzeł królewski, liter ozncz inicjł imieni Zygmunt, które po łcinie brzmi Sigismundus. W tym czsie w Polsce pnowł Zygmunt I Stry. Jeśli portl pochodzi z kmienicy Ferberów, to orzeł zygmuntowski nie powinien ns dziwić. Eberhrd Ferber, żyjący w ltch 1463 1529, był brdzo ciekwą osobą. Pochodził z zmożnej rodziny, jego ojciec, John, był sznownym obywtelem i przez wiele lt pistowł urząd burmistrz. Syn poszedł w jego śldy, pondto był ciekwy świt, zwiedził wrz z księciem Pomorz Zchodniego, Bogusłwem X, Ziemię Świętą (obecnie Plestyn i Izrel), Włochy i Niemcy. Jko przedstwiciel mist często jeździł do Krkow, ówczesnej stolicy Polski. Brł udził w wżnych wydrzenich, służąc lojlnie królowi Zygmuntowi I. W czsie osttniej wojny z zkonem krzyżckim bronił mist. W 1515 roku król w uznniu jego zsług przyznł mu i jego dzieciom tytuł szlchecki. W smym mieście jednk Eberhrd Ferber mił dużo wrogów, niezdowolonych z jego włdzy, którzy przyczynili się do jego wygnni w 1522 roku. Z burmistrzem wstwił się król, Ferber mógł wrócić do Gdńsk, le po pewnym czsie wyjechł do Tczew. Eberhrd był urodzonym dyplomtą, zngżownym w wielką politykę. Ciesząc się opieką król, mógł umieścić jego herb nd drzwimi swojego domu. Więcej interesujących obiektów znjduje się n piętrze, n które prowdzą piękne rzeźbione schody, ozdobione herbem mist orz wyobrżenimi zwierząt: gryf (mitycznego zwierzęci o cechch lw i orł), ppugi, lw, pwi i lis. Nd holem, który prowdzi do Sli Mieszczńskiej, widzimy plfon, czyli bogto dekorowny sufit. Tworzy go dziewięć dużych obrzów ukzujących legorie obrzowe przedstwieni pewnych pojęć. N plfonie w holu możemy zobczyć legorie cnót: Wiry, Ndziei, Miłości, Prcowitości, Mądrości, Przyjźni, Sprwiedliwości, Miłosierdzi, Umirkowni orz Nuk Ścisłych. Njciekwszy jest obrz centrlny
8 z legorią Błogosłwieństw. Anioł Boży gestem otwrtych rmion błogosłwi ziemię i jej mieszkńców. N pierwszym plnie widzimy cesrz Ferdynnd II i jego sojusznik, król Polski Zygmunt III Wzę. Plfon trfił tu z kmienicy przy ulicy Długiej 39. Oprócz tego sień zdobią: figur król św. Olf, któr zostł przeniesion z siedziby brctw strzeleckiego, flizy z Delft (drobne kfle produkowne w holenderskim mieście Delft), rkdow ścin z wyobrżenimi Merkurego, Junony i Jowisz (z mitologii rzymskiej) z sieni kmienicy przy ulicy Długiej 45 orz zbytkowe meble. Z holu możn wejść do Sli Mieszczńskiej, njwiększego pomieszczeni w rtuszu, gdzie często odbywją się wydrzeni kulturlne, orz do Gbinetu Burmistrz, w którym podziwić możemy inny plfon. Przedstwi on cykl Męki Pńskiej, czyli pokzuje osttnie dni z życi Jezus. Centrlnym obrzem jest Osttni Wieczerz. Wrto spojrzeć n podłogę, którą pokryw drewnin bozeri, i n stry kominek, wykonny z dwóch rodzjów kmieni: piskowc i czrnego mrmuru. Elementy te trfiły tu z kmienicy rodziny Fichtlów przy ulicy Podwle Stromiejskie 69/70, gdzie stnowiły wyposżenie prywtnej kplicy. ❹ Wielk Zbrojowni, Trg Węglowy 6 Wielką Zbrojownię, zbudowną w ltch 1600 1605, uwż się z njwspnilszy zbytek mnieryzmu w Gdńsku. Wcześniej n jej miejscu znjdowł się łźni i trzy domy. W odróżnieniu od większości budynków Wielk Zbrojowni m ż dwie fsdy, czyli ściny frontowe, w których znjdują się główne wejści. W porównniu z innymi ścinmi obiektu, nzywnymi elewcjmi, fsd jest brdziej ozdobn. W Wielkiej Zbrojowni zrówno wejście od strony Trgu Węglowego, jk i to od ulicy Piwnej są tk smo wżne i dltego budynek otrzymł dwie fsdy. Jedn z nich, od strony Trgu Węglowego, skłd się z czterech części, kżd część przypomin fsdę kmienicy, le zncznie Wielk Zbrojowni większej niż przeciętne kmieniczki mieszczńskie. Fsd od ulicy Piwnej m dodtkowo po obu stronch ośmioboczne wieże, nkryte ozdobnymi hełmmi (dekorcyjnymi zwieńczenimi). Zbrojowni pełnił funkcje rsenłu, czyli mgzynu różnego rodzju broni. Wielk Zbrojowni był jednym z njwiększych tego typu obiektów w ówczesnej Europie. Przechowywne tu rmty, moździerze, ręczn broń pln dostrczne były w rzie potrzeby n fortyfikcje, które od XVII do XIX wieku znjdowły się w miejscu, gdzie biegną obecne ulice Okopow, Wły Jgiellońskie i Wły Pistowskie. W 1923 roku prter budowli zostł zmieniony n psż hndlowy, czyli kryte przejście ze sklepmi po obu stronch (psże zczęły powstwć w XIX wieku w wąskich uliczkch, które przykrywno dchmi n cłej długości). N pozostłych kondygncjch urządzono ntomist prcownie i mgzyn dekorcji tetrlnych, poniewż w njbliższym sąsiedztwie budynku, przy Trgu Węglowym, w ltch 1799 1801 wybudowno Tetr Miejski. Obecnie w tym miejscu stoi Tetr Wybrzeże, zbudowny w 1967 roku według projektu Lech Kdłubowskiego. Wielk Zbrojowni uległ dużym zniszczeniom w 1945 roku. Spliło się cłe jej wnętrze, le n szczęście cenne fsdy ucierpiły njmniej. Po wojnie obiekt odbudowno i obecnie stnowi siedzibę uczelni Akdemii Sztuk Pięknych w Gdńsku. O przeszłości Wielkiej Zbrojowni świdczy bogt dekorcj fsd. Szczyty po obu stronch ozdobione są rzeźbmi i medlionmi przedstwijącymi żołnierzy i wojowników. Wśród żołnierzy możemy rozpoznć: pikinierów, hlbrdników i muszkieterów. Nzwy te pochodzą od rodzju broni, jką wlczyli, były to piki, hlbrdy i muszkiety. Do wnętrz prowdzą duże drzwi z portlmi, nd którymi umieszczono herby mist, podtrzymywne przez lwy. Oprócz rzeźb żołnierzy n fsdzie widzimy wyobrżeni luf rmtnich
9 zionących dymem orz eksplodujących pocisków. Od strony Trgu Węglowego szczególną uwgę zwrc rzeźb stojąc tuż przed budynkiem, przedstwijąc wojownik trzymjącego nogę n ściętej głowie. Głow nleży do Jn Podkowy, kozk, który przysporzył kłopotów królowi Stefnowi Btoremu. Podkow wmieszł się w sprwy Mołdwii, niedużego pństw leżącego wówczs pomiędzy Polską Turcją. Włdcy Mołdwii, hospodrowie, często się zmienili, wzniecjąc wojny domowe. W jeden z tkich sporów pomiędzy hospodrmi Jnem III Srogim Piotrem V Kulwym zngżowł się włśnie Jn Podkow. W czsie wlk Podkowie udło się nwet objąć tron mołdwski i ogłosić Jnem IV. Porządek zprowdził brt Stefn Btorego, Krzysztof, wojewod Siedmiogrodu, pństw sąsidującego wówczs z Mołdwią. N tronie zsidł z powrotem Piotr Kulwy, Jn Podkow uciekł do Polski. Po resztowniu uwięziono go n zmku w Rwie Mzowieckiej, później przeniesiono do Lwow. Sułtn Murd III, włdc Turcji, stnowczo domgł się, by wymierzyć Podkowie surową krę z rozpętną wnturę. Stefn Btory przychylił się do tych żądń i rozkzł ściąć nieposłusznego kozk n lwowskim rynku. Rzeźb ustwion n cokole (specjlnej podstwie) przy Wielkiej Zbrojowni mił być ztem przestrogą, pokzującą jk kończą polityczni wnturnicy nieposłuszni włdzy. Po drugiej stronie fsd ozdobion jest w inny sposób. Przed budynkiem stoi okrągł studzienk, przypominjąc ksztłtem ntyczną świątynię. Zprojektowł ją Abrhm vn den Blocke, inspirując się, tk jk przy projekcie Złotej Brmy, dziełmi strożytnych Greków i Rzymin. W niszy nd studzienką znjduje się rzeźb Minerwy, rzymskiej bogini wojny sprwiedliwej, czyli obronnej. Rzeźb wskzywł n to, że gdńszcznie miłują pokój, le w rzie tku nie zwhją się bronić. ❺ Brm Wyżynn, Wły Jgiellońskie 2 W epoce nowożytnej Gdńsk chroniły potężne fortyfikcje, które co jkiś czs poddwno nprwom i rozbudowie. Do mist otoczonego szczelnym pierścieniem możn się było dostć z czterech stron świt. Od południ prowdził Brm Nizinn, od wschodu Żułwsk, od północy św. Jkub, od zchodu zś Wyżynn. Njmniej szczęści spośród nich mił brm św. Jkub, któr zostł rozebrn w 1883 roku. Z trzech pozostłych njstrszą i njwżniejszą był Brm Wyżynn, przez którą wjeżdżli do mist monrchowie wrz z rodzinmi i orszkiem orz oficjlne delegcje. Brm Wyżynn powstł w 1588 roku. Zprojektowł ją Willem vn den Blocke, ojciec dobrze Brm Wyżynn nm znnego Abrhm. Brm jest wyrźnie podzielon n dwie części. Msywn doln część przypomin o obronnym chrkterze budowli. Znjdują się tu trzy przejzdy: duży środkowy, przez który wjeżdżły wozy, i dw młe boczne dl pieszych (obecnie są częściowo zmurowne). Górn prti m dekorcyjną formę. Od zchodu, czyli od strony wjzdu do mist, ozdobion zostł trzem herbmi, rzeźbmi lwów (symbolizujących siłę i sprwiedliwość) orz inskrypcjmi (npismi wyrytymi w twrdym mterile, tkim jk kmień). Ukłd herbów jest tki jk n Rtuszu Strego Mist po lewej widzimy herb Prus Królewskich, w środku Polski, po prwej Gdńsk. Pod herbem Polski umieszczono łcińską inskrypcję: Iustiti et Piets duo sunt Regnorum omnium Fundment, co ozncz: Sprwiedliwość i pobożność to dwie podstwy wszystkich królestw. Pod herbem Prus Królewskich widnieje npis: Spientissime fiunt que pro Republic fiunt, co tłumczymy jko: Njmądrzej dzieje się wszystko, co się dzieje dl Rzeczypospolitej. Ntomist pod herbem mist jest sentencj: Civittibus hec optnd bon mxime Px Liberts et Concordi, czyli: Dobr njbrdziej dl pństw pożądne to pokój, wolność, zgod. Tu również, tk jk w wypdku Rtusz Strego Mist, szczególną uwgę nleży zwrócić n herb Polski. N piersi
10 orł znjduje się mniejszy herb nleżący do polskiego król. Nie jest to jednk herb Stefn Btorego, który pnowł w okresie, kiedy budowno Brmę Wyżynną. Zmist niego jest Ciołek, czyli symbol rodziny Ponitowskich, z której pochodził osttni król Polski, Stnisłw August. Ponitowski znim zostł królem (włdł w okresie między rokiem 1764 1795), przez kilk lt mieszkł z rodziną w Gdńsku. Tu urodzili się jego brci: Andrzej i Michł. Ciołek nie był osttnim herbem, którym ozdobiono Brmę Wyżynną. W 1884 roku od strony mist dodno herb Cesrstw Niemieckiego, pństw, w którym znjdowł się wtedy Gdńsk. Przedstwi on orł w koronie, trzymjącego w szponch symbole włdzy: berło i jbłko królewskie. Czy wiesz, że: Wg miejsk stł przy rynku lbo przy głównej ulicy, niekiedy był smodzielnym budynkiem położonym w centrum mist. Znjdowły się w niej przyrządy do wżeni i mierzeni objętości towrów, które z drobną opłtą mogli wykorzystywć kupcy. W Gdńsku znjduje się kilk rtuszy, z których njbrdziej znny jest ten przy ulicy Długiej. Był on siedzibą włdz Głównego Mist, ktulnie mieści się w nim Muzeum Historyczne Mist Gdńsk. Zncznie mniejszy jest Rtusz Strego Mist, który poznliście w trkcie tego spceru. Obecnie włdze mist obrdują w Nowym Rtuszu, przy ulicy Wły Jgiellońskie 1. W Gdńsku mmy jeszcze jedną zbrojownię, nzywną Młą. Zostł zbudown w ltch 1643 1645 n Strym Przedmieściu przy Plcu Włowym. Również jej gospodrzem jest Akdemi Sztuk Pięknych, mieści się tu Wydził Rzeźby. Willem vn den Blocke, budując Brmę Wyżynną, inspirowł się wzniesionymi w 1542 roku przez Włoch Donto de Boni brmmi miejskimi Antwerpii, mist położonego w obecnej Belgii. Zdjęci: Wikipedi, Rdosłw Jchimowicz (Ndbłtyckie Centrum Kultury), Grzegorz Litwińczuk (ibedeker) Redkcj, korekt: Ann Mckiewicz Oprcownie grficzne: Tomsz Pwluczuk Pomysłodwczyni projektu: Młgorzt Kmicińsk Koncepcj cyklu: Kludiusz Grbowski, Ryszrd Kopittke Koordyncj projektu: Ann Urbńczyk Bibliogrfi: Brton-Piórkowsk J., Stre Misto, Gdńsk 2010. Duczml M., Jgiellonowie leksykon biogrficzny, Krków 1996. Encyklopedi Gdńsk, red. B. Śliwiński, Gdńsk 2012. Kleciński M., Mity Gdńsk. Antyk w publicznej sztuce protestnckiej res publiki, Gdńsk 2011. Ktlog zbytków sztuki Gdńsk Główne Misto, red. B. Roll, I. Strzeleck, Wrszw 2006. Koch W., Style w rchitekturze, Wrszw 2000. Poczet sołtysów, burmistrzów, ndburmistrzów, przewodniczących Miejskiej Rdy Nrodowej i prezydentów Gdńsk od XIII do XXI wieku, red. B. Możejko, Gdńsk 2015. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wrszw 1996. Wimmer J., Łoś Włdysłw (zm. 1694), [w:] Polski Słownik Biogrficzny, t. XVIII. Publikcj udostępnin jest n licencji Cretive Commons: Uznnie Autorstw, N Tych Smych Wrunkch 3.0 Polsk. Zezwl się n dowolne wykorzystnie treści pod wrunkiem wskzni utorów/ek Kludiusz Grbowski, Instytut
11 Kultury Miejskiej, jko utorów/ek orz zchowni niniejszej informcji licencyjnej tk długo, jk tylko n utwory zleżne będzie udzieln tk sm licencj. Tekst licencji dostępny jest n stronie http://cretivecommons.org/licenses/by-s/3.0/pl/