Adam Chrupczalski PODSTAW Y MATEMATYKI DLA KANDYDATÓW ZE W SCH ODU NA STU DIA PEDAGOGICZNE C o raz liczniejsza grupa Polaków ze W schodu kształcona na rocznych kursach w C entrum Języka i K ultury Polskiej dla Polonii i Cudzoziem ców U M C S w Lublinie (dalej C JK P U M CS) podejmuje studia pedagogiczne. O kazuje się jednak, że największe problem y na kierunkach pedagogicznych spraw ia stud en tom ze W schodu m. in. przedm iot M e todyka nauczania początkow ego m atem aty ki. Jak dow odzi codzienna praktyka, trudności przyszłych nauczycieli klas najm łodszych z tym przedmiotem w ynikają przede wszystkim ze słabego o pano w ania w iadomości z zakresu tzw. m atem atyki szkolnej1. Pogłębia je b rak literatury m etodycznej przedm iotu, niew ystarczająca ilość m ateriałów d o ćwiczeń, a także niska spraw ność językow a i nieumiejętność przysw ajania informacji specjalistycznej. Poprzez niniejsze opracow anie chcę w ykazać potrzebę w prow adzenia do p rogram u rocznego kursu przygotow aw czego do studiów pedagogicznych przedm iotu Podstaw y m atem atyki. Pragnę zwrócić uw agę n a możliwość połączenia wiedzy merytorycznej z m atem atyki z rozwijaniem spraw ności językow ej oraz zdobywaniem umiejętności pracy z tekstem specjalistycznym, co ułatw i słuch aczom pokonanie trudności na pierw szych la tach studiów. Praca podaje propozycję program u ram ow ego zaw ierającego podstaw ow e hasła, niezbędne do opanow ania przez słuchaczy treści nauczania z m a te m atyki, a także skrótow o koncepcję podręcznika Podstawy m atem atyki dla kandydatów ze Wschodu na studia pedagogiczne, który będzie odpow iadał potrzebom naszych słuchaczy i ułatw iał realizację proponow anego program u nauczania.
Bardzo często uw aża się, że nauczanie m atem atyki w klasach począ tkowych szkoły podstaw ow ej dotyczy bardzo prostego i łatwego m ateriału ograniczającego się do w ykonania czterech działań arytmetycznych. W rzeczywistości nauczanie początkow e m atem atyki w ym aga szczególnie wysokich kw alifikacji nauczyciela. W pierw szych klasach szkoły podstaw ow ej kształtują się w umyśle dziecka pojęcia podstaw ow e dla całego kursu m atem atyki. Bardzo trudn o jest w klasach starszych zmienić złe nawyki myślowe nabyte w pierw szych klasach szkoły podstawowej z pow odu powierzchownego rozumienia m ateriału przez nauczyciela2. W ro ku akadem ickim 1994/1995 w C JK P U M C S dla kandydatów ze W schodu n a studia pedagogiczne po raz pierwszy w prow adzono do program u zajęć ro ku zerowego 4 godziny podstaw m atem atyki (2 godz. obow iązkow e, 2 godz. nadobow iązkow e). N astąpiło to po ko nsultacjach z pracow nikam i naukow ymi Z akładu D y daktyk i Insty tutu Pedagogiki U M CS, którzy inform ow ali, że studenci ze W schodu nie otrzymują pozytywnych ocen z przedmiotu M etodyka nauczania p ocz ątk ow ego m a tem aty ki i m im o życzliwości, zrozum ienia, a ta kż e stosow ania mniejszych w ymagań tylko jednostki otrzymują w przewidyw anym term inie zaliczenie. Przygotow anie m erytoryczne tej młodzieży w zakresie m atem atyki jest niewystarczające i odbiega znacznie od przygotow ania studentów polskich, a brak spraw ności językowej w yraźnie pogłębia te różnice. O poziomie wiedzy m atem atycznej kandydatów ze W schodu na studia pedagogiczne nic m o gą świadczyć wyniki egzam inów kw alifikacyjnych, poniew aż znajom ość podstaw m atem atyki nie była egzekw ow ana. W tym celu w C JK P UM CS przygotow ano test obejmujący podstaw ow e działy m atem atyki. Spraw dzian o pracow any na podstaw ie program u nauczania dla liceum ogólnokształcącego i testu kw alifikacyjnego z m atem atyki, opracow anego przez Biuro K ształcenia Zagranicznego M E N, zaw ierał następujące zadania: S p ra w dzian z m ate m a tyki dla ka ndy da tó w ze W schodu na stu d ia pedagogiczne. 1. Obliczyć: (-2 )3 :(1,6 ) - (4,5 1? - 8,7 5 ) \ / 6 + 4~ sin 30
2. R ozwiązać układ równań: 3x - 2y 5x - 3y x + 1 2x - 3y 4x - 3y _ У + 1. 3. R ozwiązać nierówność: ł + x3 x2-4 < x. 4. Liczba a = 150. 25% a =? 5. Rozwiązać rów nanie wykładnicze: 6. R ozw iązać równanie z m odułem: 2X+ 1 + 2X_1 = 20. 7. A = <-3, 2), В = <0, 4> 12 x I = 5. 8. log 2 16 =? A u В =? A n В =? A \B =? logi 64 =? sin 45 =? cos 150 =? 9. R ozwiązać graficznie układ nierówności: x у > 1 3x < -1.
Przy realizacji pro gram u proponujem y zw rócenie uwagi na zasady dziesiątkow ego układu pozycyjnego i uśw iadomienie, że zapis dziesiętny nie jest jedynym możliwym zapisem liczb. Bardzo ważne jest do bre rozum ienie arytm etyki liczb naturalnych ja ko arytm etyki liczb kardy nalnych zbiorów skończonych, a w szczególności rozumienie związku iloczynu liczb z iloczynem kartezjańskim. D o zrozum ienia algorytm ów pisemnego w ykonyw ania działań będzie potrzebna znajom ość pojęcia algorytm u. Poniew aż większość słuchaczy nie zna logiki i podstaw ow ych działań na zbiorach, bardzo ważne są działy Elementy logiki i Podstaw y teorii m nogości. Więcej czasu należy poświęcić rów nież na relacje i iloczyn kartezjański zbiorów. Poszczególne działy program u polskiej szkoły ogólnokształcącej m ają różne znaczenie dla nauczyciela klas najm łodszych, np. trygonom etria jest całkowicie bezużyteczna, a spore znaczenie ma rachunek praw dopodobieństw a. D użo czasu należy przeznaczyć na rozwiązyw anie zadań tekstow ych, gdyż obecnie w arunkiem podniesienia efektywności nauczania początkow ego m atem atyk i w inno być przede w szystkim doskonalenie m etodyki tego przedm io tu, w tym szczególnie sposobów pracy z zadaniam i tekstow ym i3. Realizacji prog ram u m atem atyki m a służyć podręcznik Podstaw y m atem a ty ki dla kandydatów ze Wschodu na studia pedagogiczne, który pom yślany został ja ko pomoc dydaktyczna w kształceniu m erytorycznym i językowym polskiej młodzieży ze W schodu. Zaw ierał on będzie następujące rozdziały: 1. Podstaw ow e pojęcia m atem atyczne. 2. Liczby naturalne. 3. Liczby rzeczywiste. 4. Elem enty logiki. 5. Zbiory. 6. Iloczyn kartezjański. Relacje. 7. Funkcje. 8. Podstaw y geometrii. 9. Elementy ko m bin atoryki i rachunku praw dopodobieństw a. M ateriał zawarty w podręczniku będzie służył w prow adzeniu term inologii m atem atycznej w języku polskim oraz usystematyzow aniu podstaw ow ych pojęć m atem atycznych. Podręcznik będzie napisany językiem prostym i w sposób przystępny, a zagadnienia przedstaw ione bardziej syntetycznie niż w podręcznikach do 3 Szerzej na ten temat: M. C a c k o w s k a, Rozwiązywanie zadań tekstowych w klasach I-III. Poradnik metodyczny, W arszawa 1993.
nauczania m atem atyki obowiązujących w polskich szkołach ogólnokształcących. Planowany podręcznik nie powinien stanowić jedynego źródła wiedzy. Będzie to punkt wyjścia tak dla prowadzącego zajęcia, jak i słuchacza. Z powyższych rozważań wynika wyraźnie, że wprowadzenie do programu rocznego kursu przygotowawczego do studiów pedagogicznych przedmiotu Podstawy m atem atyki ułatwi znacznie Polakom ze W schodu pokonanie trudności na pierwszych latach studiów.