DOI: 10.21005/oe2018.93.4.02 FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Fola Pomer. Unv. Technol. Stetn., Oeconomca 2018, 347(93)4, 17 28 Iwona BĄK, Katarzyna WAWRZYNIAK 1, Anton SOBOLEWSKI 2 PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ A EFEKTYWNOŚĆ ZATRUDNIENIOWA W POWIATOWYCH URZĘDACH PRACY W POLSCE THE SPATIAL DIVERSITY OF SOCIO-ECONOMIC SITUATION AND THE EMPLOYEE EFFICIENCY IN DISTRICT LABOR OFFICE IN POLAND Katedra Zastosowań Matematyk w Ekonom, Zachodnopomorsk Unwersytet Technologczny w Szczecne, ul. Klemensa Janckego 31, 71-270 Szczecn, ORCID: 0000-0001-8959-7269 e-mal: Iwona.bak@zut.edu.pl 1 Katedra Zastosowań Matematyk w Ekonom, Zachodnopomorsk Unwersytet Technologczny w Szczecne, ul. Klemensa Janckego 31, 71-270 Szczecn, ORCID: 0000-0003-4161-3877 e-mal: Katarzyna.wawrzynak@zut.edu.pl 2 Stowarzyszene Czas Przestrzeń Tożsamość, ul. Lwowska 3/1, 71-027 Szczecn ORCID: 0000-0001-7835-7104 Summary. Dstrct Labor Offces (PUP) are tryng to restore unemployed to the open labor market by usng actve forms of actvatng them. Each PUP has n ts package of actvtes the so-called actve forms of counteractng unemployment. These nclude, among others, nternshps, tranngs, nterventon works, publc works, co-fnancng of startng busness actvty, rembursement of equpment costs and retrofttng of the workplace. To ntroduce the unemployed to the labor market, a labor offce uses one or several of the above-mentoned forms of actvaton. The actvtes of PUPs n the area of customer actvaton are subject to annual evaluaton. The basc problem of people who supervse the results of labor offces at the povat, regonal and natonal level s the answer to the queston what factors may affect the effectveness of PUPs. In the artcle was tred to dentfy regulartes n the scope of dependence between employment effectveness n PUPs and factors characterzng the soco-economc stuaton of area, where ther operate. The survey was based on data from 2016 and covered all PUPs. Słowa kluczowe: efektywność zatrudnenowa, powatowe urzędy pracy, rynek pracy, sytuacja społeczno-gospodarcza. Key words: employment effcency, Dstrct Labor Offces, labor market, soco-economc stuaton. WSTĘP Powatowe urzędy pracy (PUP), stosując aktywne formy aktywzacj osób bezrobotnych, starają sę przywrócć je na otwarty rynek pracy. Samorząd powatowy poprzez PUP-y, wchodzące w skład powatowej admnstracj zespolonej, wykonuje zadana zwązane z obsługą osób bezrobotnych, obsługą pracodawców poszukujących pracownków, analzam rynku pracy oraz prowadz nne dzałana z nm zwązane. W mastach na prawach powatu (powat grodzk) dzałalność urzędu obejmuje jedno masto, a w przypadku powatów zemskch klka lub klkanaśce gmn. Każdy urząd pracy posada w swom pakece dzałań tzw. aktywne formy przecwdzałana bezrobocu. Zgodne z ustawą z dna 20 kwetna 2004 r.
18 I. Bąk n. o promocj zatrudnena nstytucjach rynku pracy (art. 35, ust. 1, art. 44) do podstawowych form aktywnośc zatrudnenowej należą: staże, szkolena, prace nterwencyjne, roboty publczne, dofnansowane do podejmowana dzałalnośc gospodarczej, refundacja kosztów wyposażena doposażena stanowska pracy. Te formy aktywzacj stanową podstawę oblczana wskaźnków efektywnośc zatrudnenowej kosztowej, których wartośc decydują o ocene sprawnośc funkcjonowana PUP-ów. Ta ocena jest na tyle stotna, że w lcznych opracowanach (raportach) przedstawane były zarówno aspekty organzacyjno-prawne, jak aspekty metodologczne zwązane z pomarem efektywnośc usług nstrumentów rynku pracy w Polsce (Błędowsk 2008; Efektywność poltyk rynku 2011; Metody narzędza 2012; Analza rozwązań 2017). Urząd pracy, wprowadzając na rynek pracy osoby bezrobotne, wykorzystuje jedną formę lub klka ww. form aktywzacj. Dzałana PUP-ów w zakrese aktywzacj klentów podlegają corocznej ocene. Do tej pory efektywność urzędu była oblczana w tak sposób, że badano, le osób po zastosowanu danej formy aktywzacj pozostawało w określonym czase w rejestrze osób odprowadzających składkę na ubezpeczene społeczne, przy czym wększa lczba osób, odnotowanych w systeme Zakładu Ubezpeczeń Społecznych jako płatncy śwadczyła o lepszej pracy urzędu. Podstawowym problemem osób nadzorujących rezultaty dzałalnośc urzędów pracy, na pozome powatu, regonu kraju, jest dentyfkacja czynnków mogących wpływać na efektywność zatrudnenową w PUP-ach. Celem badań zaprezentowanych w artykule było zdentyfkowane wpływu sytuacj społeczno-gospodarczej na efektywność zatrudnenową uzyskwaną w powatowych urzędach pracy. Badanem objęto wszystke PUP-y funkcjonujące w Polsce w 2016 roku, a prawdłowośc w zakrese zależnośc pomędzy efektywnoścą zatrudnenową w PUP-ach a sytuacją społeczno-gospodarczą poszukwano na pozome województw. 1 BADANIA CATI W perwszym etape badań, w celu dentyfkacj czynnków wpływających na efektywność zatrudnenową PUP-ów w Polsce, skorzystano z opn ekspertów, które zaczerpnęto z badana zrealzowanego w ramach projektu Wypracowane metodolog wdrożene montorowana efektywnośc zatrudnenowej podstawowych form aktywzacj zawodowej bezrobotnych w okrese dłuższym nż 12 mesęcy od zakończena dzałań urzędu pracy. Jednym z celów tego badana było określene czynnków wpływających na efektywność aktywzacj zawodowej prowadzonej przez PUP-y. Badane zrealzowane zostało z wykorzystanem technk CATI (wspomagany komputerowo wywad telefonczny); zakresem swom objęło całą zborowość, czyl 340 PUP-ów. Z założena wywady przeprowadzano z dyrektoram urzędów lub z osobam przez nch wyznaczonym. Otrzymano łączne 260 wywadów efektywnych, co stanow 76% powatowych urzędów pracy w Polsce (Badane loścowe 2018). 1 Analzę zróżncowana efektywnośc zatrudnenowej według województw podal m.n. Rechelt (2007); Ccha- -Nazarczuk (2015); Knapńska (2015).
Przestrzenne zróżncowane sytuacj społeczno-gospodarczej 19 Wśród czynnków, najczęścej wskazanych przez pracownków PUP-ów jako wpływających na efektywność zatrudnenową, znalazły sę m.n. czynnk zwązane z usytuowanem powatu. Zdanem respondentów najwększy pozytywny wpływ na efektywność zatrudnenową mają: rozwnęta seć drogowa w powece (77,69%), fakt dzałana na terene masta na prawach powatu (76,54%) oraz fakt dzałana w powece, który sąsaduje z dużym mastem (75,00%); podane wartośc procentowe stanową sumę odpowedz wpływ pozytywny wpływ zdecydowane pozytywny ; czynnk zwązane z charakterystyką lokalnego rynku pracy. Respondenc najlepej ocenal: dużą lczbę frm usługowych w powece (90,77%), dużą lczbę zakładów przemysłowych (84,62%), dużą lczbę podmotów publcznych, bez szkolnctwa (83,08%), dużą lczbę średnch podmotów gospodarczych (82,31%) oraz dobrą dostępność oferty szkolenowej (81,15%); czynnk zwązane z lokalną sytuacją społeczną. Anketowan najczęścej pozytywne ocenal: wysoką motywację uczestnków aktywzacj (66,54%), odpowedną lczbę pracownków PUP pracujących bezpośredno z bezrobotnym (63,08%) oraz współpracę z Ośrodkem Wsparca Ekonom Społecznej (61,92%). Wśród czynnków wpływających negatywne najczęścej wskazywano wysok pozom przestępczośc w powece (58,08%) nsk pozom wykształcena uczestnków aktywzacj (43,46%). Uzupełnenem badań CATI były jakoścowe badana IDI (ndywdualny wywad pogłębony) FGI (grupowy wywad pogłębony) z przedstawcelam różnego rodzaju podmotów zaangażowanym w pracę urzędów pracy. Wynk tych badań pozwolły na dokonane preselekcj czynnków do kolejnych prac analtycznych. MATERIAŁ I METODA Badaną zborowość stanowło 340 powatowych urzędów pracy funkcjonujących w Polsce w 2016 roku, z czego: 26 PUP-ów dzałało na terene powatów grodzkch, 39 na terene powatów zemskch grodzkch, a 275 na terene powatów zemskch 2. Informacje dotyczące wskaźnka efektywnośc zatrudnenowej 3 dla poszczególnych PUP-ów zaczerpnęto z publkacj Mnsterstwa Rodzny, Pracy Poltyk Społecznej (Efektywność 2017). Natomast dane statystyczne dotyczące cech charakteryzujących sytuację społeczno-gospodarczą na terenach funkcjonowana PUP-ów pochodzą z Banku Danych Lokalnych GUS 4. Cechy te pogrupowano w cztery obszary: bezroboce, demografę, otoczene, podmoty, a ch nazwy wraz z określenem ch charakteru 5 podano w tab. 1. 2 Powat zemsk obejmuje na ogół klka gmn, na które składają sę tereny wejske mnejsze masta. Natomast powat grodzk to naczej masto na prawach powatu. 3 Wskaźnk efektywnośc zatrudnenowej podstawowych form aktywzacj zawodowej oznacza udzał procentowy lczby osób, które w trakce lub po zakończenu udzału w podstawowych formach aktywzacj zawodowej zostały wykazane jako zatrudnone, w stosunku do lczby osób, które zakończyły udzał w podstawowych formach aktywzacj zawodowej (Ustawa z dna 20 kwetna 2004 r. o promocj zatrudnena, art. 4, ust. 1 1, pkt 2b). 4 Wartośc cech dagnostycznych dotyczące 39 PUP-ów, funkcjonujących na terene powatów zemskch grodzkch, uzyskano poprzez agregację odpowednch danych dotyczących badanych terenów. 5 W zborze cech dagnostycznych znalazły sę zarówno stymulanty, których duże wartośc są korzystne dla stoty analzowanego zjawska, jak destymulanty, w przypadku których pożądane są wartośc małe.
20 I. Bąk n. Tabela 1. Nazwy charakter cech dagnostycznych wykorzystanych w badanu Obszar Bezroboce Demografa Otoczene Podmoty Cecha dagnostyczna X1 udzał bezrobotnych z wykształcenem wyższym w ogólnej lczbe bezrobotnych [%] X2 udzał bezrobotnych z wykształcenem wyższym w lczbe ludnośc w weku produkcyjnym [%] X3 udzał młodych bezrobotnych (24 lata mnej) w ogólnej lczbe bezrobotnych [%] X4 udzał bezrobotnych w weku 24 mnej w lczbe ludnośc w weku produkcyjnym [%] X5 udzał bezrobotnych w czase dłuższym nż 12 mesęcy w ogólnej lczbe bezro-botnych [%] X6 udzał bezrobotnych w okrese 12 do 24 mesęcy w ogólnej lczbe bezrobotnych [%] X7 udzał bezrobotnych w czase dłuższym nż 24 mesęcy w ogólnej lczbe bezrobotnych [%] X8 udzał bezrobotnych kobet w ogólnej lczbe bezrobotnych [%] X9 lczba bezrobotnych na 100 osób w weku produkcyjnym X10 stopa bezroboca rejestrowanego [%] X11 lczba ofert pracy na 100 bezrobotnych X12 lczba osób w weku poprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym X13 lczba osób w weku przedprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym X14 lczba osób w weku poprodukcyjnym do lczby osób w weku przedprodukcyjnym X15 udzał ludnośc w weku poprodukcyjnym w ludnośc ogółem [%] X16 udzał ludnośc w weku przedprodukcyjnym w ludnośc ogółem [%] X17 udzał ludnośc w weku produkcyjnym w ludnośc ogółem [%] X18 przestępstwa stwerdzone przez Polcję ogółem na 1000 meszkańców X19 lczba szkół o nskch kwalfkacjach a na 10 tys. meszkańców X20 lczba absolwentów szkół o nskch kwalfkacjach na 10 tys. meszkańców X21 lczba szkół o wysokch kwalfkacjach b na 100 tys. meszkańców X22 lczba absolwentów szkół o wysokch kwalfkacjach na 10 tys. meszkańców X23 lczba nstytucj szkolenowych na 10 tys. meszkańców c X24 lczba pracujących w podmotach powyżej 9 osób do lczby ludność ogółem 100% X25 lczba pracujących w podmotach powyżej 9 osób do lczby ludnośc w weku produkcyjnym 100% X26 szacunkowa lczba pracujących d do lczby ludność ogółem 100% X27 szacunkowa lczba pracujących do lczby ludnośc w weku produkcyjnym 100% X28 drog gmnne powatowe o twardej nawerzchn na 100 km 2 X29 podatk od osób fzycznych na 1 meszkańca [zł] X30 podatk od osób prawnych na 1 meszkańca [zł] X31 podmoty wpsane do rejestru REGON na 10 tys. ludnośc X32 lczba podmotów gospodark narodowej ogółem na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X33 lczba podmotów zatrudnających 0 9 osób na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X34 lczba podmotów zatrudnających 10 49 osób na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym Charakter cechy destymulanty stymulanta destymulanty Stymulanty Destymulanta stymulanty stymulanty
Przestrzenne zróżncowane sytuacj społeczno-gospodarczej 21 Tabela 1. Nazwy charakter cech dagnostycznych wykorzystanych w badanu (cd.) Obszar Cecha dagnostyczna X35 lczba podmotów zatrudnających 50 249 osób na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X36 lczba podmotów zatrudnających 250 osób węcej na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X37 lczba podmotów sektora publcznego na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X38 lczba podmotów sektora prywatnego na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X39 lczba podmotów sektora: rolnctwo na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X40 lczba podmotów sektora: przemysł budownctwo na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym X41 lczba podmotów sektora: pozostała dzałalność na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym Charakter cechy a Szkoły kształcące ucznów do czasu uzyskana matury, czyl szkoły: podstawowe, gmnazjalne, zasadncze zawodowe, lcea ogólnokształcące, średne zawodowe. b Szkoły kształcące ucznów po uzyskanu matury, czyl szkoły polcealne, wyższe. c Dane pochodzą z Rejestru nstytucj szkolenowych (www.rs.praca.gov.pl, dostęp: 20.09.2018). d Szacunkowa lczba pracujących została oblczona w następujący sposób: lczba aktywnych zawodowo mnus lczba zarejestrowanych bezrobotnych, przy czym lczbę aktywnych zawodowo oblczono jako lorazu lczby bezrobotnych stopy bezroboca rejestrowanego, pomnożonego przez 100%. Badane rozpoczęto od zredukowana zboru cech dagnostycznych. W tym celu wykorzystano metodę parametryczną zaproponowaną przez Z. Hellwga (Nowak 1990). Punktem wyjśca w tej metodze jest macerz R zawerająca współczynnk korelacj pomędzy poszczególnym cecham dagnostycznym. Kryterum klasyfkacj cech jest krytyczna (progowa) wartość współczynnka korelacj r *, często przyjmowana arbtralne na pozome 0,5 (Nowak 1990; Panek 2009). W lteraturze można równeż spotkać następujące podejśca do wyznaczana wartośc progowej (Pocecha n. 1988; Panek 2009): metodę mnmaksową r * mn max j r j gdze: r j współczynnk korelacj Pearsona pomędzy -tą a j-tą potencjalną cechą dagnostyczną (, j = 1, 2,, k); k lczba cech dagnostycznych procedurę weryfkacj stotnośc współczynnka korelacj 2 * t r (2) 2 t n2 gdze: t wartość krytyczna rozkładu t Studenta dla n 2 stopn swobody oraz dla z góry ustalonego pozomu stotnośc, n lczebność próby. Wartość progowa (krytyczna) wpływa na lczbę wybranych cech dagnostycznych. Im wększa jest wartość progowa, tym węcej jest skupeń, a tym samym węcej wybranych cech dagnostycznych. W przypadku małej wartośc progowej zmnejsza sę lczba skupeń, a tym samym zmnejsza sę lczba wybranych cech. Cechy dagnostyczne ze względu na znaczny stopeń skorelowana mogą tworzyć tzw. skupena, czyl take podzbory zboru cech, w których mnmalne podobeństwo mędzy cecham jest ne mnejsze od przyjętej arbtralne wartośc r* = 0,5 (Nowak 1990; Młodak 2006). Skupena zawerają jedną tzw. cechę centralną oraz pewną lczbę tzw. cech (1)
22 I. Bąk n. sateltarnych 6. Cechy nenależące do skupena nazywają sę cecham zolowanym. Ostateczny zbór cech dagnostycznych tworzą cechy centralne zolowane. Algorytm znajdowana skupeń cech z przyjętym a pror parametrem r* jest następujący: 1. W macerzy korelacj R znajduje sę sumę elementów każdej kolumny (każdego wersza): L R l r kl, gdze: k1 l numer cechy w kolumne (l = 1, 2,, L), k numer cechy w werszu (k = 1, 2,, L), L lczba cech dagnostycznych, r kl współczynnk korelacj mędzy k-tą a l-tą cechą dagnostyczną; 2. Wyszukuje sę kolumnę o numerze p, dla której: R maxr, (4) p l l 3. W danej kolumne wyróżna sę elementy r kp spełnające nerówność: r kp r * (5) odpowadające tym elementom wersze; cechę odpowadającą wyróżnonej kolumne uważa sę za perwszą cechę centralną, a cechy odpowadające wyróżnonym werszom za jej cechy sateltarne. 4. Z macerzy R skreśla sę wyróżnone kolumny wersze, otrzymując tzw. zredukowaną macerz korelacj. 5. Postępowane opsane w punktach 1 4 powtarza sę, otrzymując dalsze skupena nową zredukowaną macerz korelacj; kontynuuje sę dalszą procedurę aż do momentu wyczerpana zboru cech. Na podstawe zredukowanego zboru cech dagnostycznych wyznaczono marę syntetyczną z wykorzystanem metody untaryzacj zerowanej (Kukuła 2000) 7. W metodze tej stosuje sę następujące przekształcena rzeczywstych wartośc wybranych cech: dla stymulant xj mnxj zj max x mnx (6) j j dla destymulant max xj xj zj max x mn x (7) j j gdze: x j wartość j-tej cechy dagnostycznej w -tym obekce, mn x mnmalna wartość j-tej cechy dagnostycznej, j max x maksymalna wartość j-tej cechy dagnostycznej, j = 1, 2,, n, n lczba obektów, (3) 6 Cecha sateltarna to taka cecha, dla której korelacja z cechą centralną jest ne mnejsze nż r*. 7 W pracy wykorzystano jedną z metod porządkowana lnowego, która często jest stosowana do klasyfkacj obektów w badanach społeczno-gospodarczych (por. np. Kukuła 2015; Kurzawa n. 2017; Kurzawa Łuczak 2017).
j = 1, 2,, k, Przestrzenne zróżncowane sytuacj społeczno-gospodarczej 23 k lczba cech dagnostycznych. Tak sposób normalzacj powoduje, że wszystke wartośc znormalzowanych cech należą do przedzału [0,1]. Marę syntetyczną ( z ) oblcza sę jako średną arytmetyczną unormowanych wartośc cech dagnostycznych: k z 1 z j k j1 gdze: k lczba cech dagnostycznych. Mara syntetyczna (z ) przyjmuje wartośc z przedzału [0, 1]. Im wartość z jest blżej jednośc, tym sytuacja -tego obektu jest lepsza. Na podstawe wartośc mary syntetycznej można wyodrębnć cztery grupy typologczne wykorzystując np. metodę trzech średnch. Metoda ta polega na tym, że dla wszystkch badanych jednostek, uporządkowanych malejąco według wartośc z, oblczamy średną arytmetyczną ( ). Wyznaczona średna ( ) dzel zborowość na dwe grupy jednostek, przy czym w perwszej grupe znajdują sę jednostk o wartoścach z ne mnejszych od tej średnej ( ), a w grupe drugej jednostk o wartoścach z mnejszych od tej średnej ( ). Następne w wydzelonych grupach jednostek ponowne oblcza sę średne, które dzelą zarówno perwszą, jak drugą grupę na kolejne dwe podgrupy jednostek. Średne te możemy oznaczyć odpowedno jako. W ten sposób otrzymujemy cztery grupy typologczne obejmujące jednostk o wartoścach mary z z następujących przedzałów: grupa I (najlepsza): z, grupa II: > z, grupa III: > z, grupa IV (najgorsza): z <. (8) WYNIKI W wynku zastosowana parametrycznej metody Hellwga perwotny 41-elementowy zbór cech dagnostycznych zredukowano do 16 cech. Poneważ w badanu przyjęto, że każdy obszar pownen być reprezentowany przynajmnej przez jedną cechę dagnostyczną, metodę parametryczną zastosowano odrębne dla każdego obszaru w ten sposób w zborze cech dagnostycznych znalazło sę: sześć cech z obszaru bezroboce X 1 udzał bezrobotnych z wykształcenem wyższym w ogólnej lczbe bezrobotnych [%], X 3 udzał bezrobotnych w weku 24 mnej w ogólnej lczbe bezrobotnych [%], X 6 udzał bezrobotnych w czase od 12 do 24 mesęcy w ogólnej lczbe bezrobotnych [%], X 8 udzał bezrobotnych kobet w ogólnej lczbe bezrobotnych [%], X 9 lczba bezrobotnych na 100 osób w weku produkcyjnym, X 11 lczba ofert pracy na 100 bezrobotnych, jedna cecha z obszaru demografa X 15 udzał ludnośc w weku poprodukcyjnym w ludnośc ogółem [%],
24 I. Bąk n. sześć cech z obszaru otoczene: X 18 przestępstwa stwerdzone przez polcję ogółem na 1000 meszkańców, X 19 lczba szkół o nskch kwalfkacjach na 10 tys. meszkańców, X 20 lczba absolwentów szkół o nskch kwalfkacjach na 10 tys. meszkańców, X 21 lczba szkół o wysokch kwalfkacjach na 100 tys. meszkańców, X 25 lczba pracujących w podmotach zatrudnających ponad 9 osób do lczby ludnośc w weku produkcyjnym 100%, X 30 podatk od osób prawnych na 1 meszkańca [zł], trzy cechy z obszaru: podmoty X 32 lczba podmotów gospodark narodowej ogółem na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym, X 37 lczba podmotów sektora publcznego na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym, X 39 lczba podmotów sektora rolnctwo na 10 tys. ludnośc w weku produkcyjnym. Dla przyjętych do badana cech wyznaczono marę syntetyczną zgodne z wzorem 8. Następne metodą trzech średnch PUP-y przydzelono do czterech grup typologcznych. W tab. 2 zameszczono rozkład lczby PUP-ów w województwach, z uwzględnenem ch przynależnośc do poszczególnych grup. Tabela 2. Rozkład lczby powatowych urzędów pracy w Polsce w 2016 roku według województw grup typologcznych Lczba PUP-ów Województwo grupa 1 z 0,4129 grupa 2 0,4129 > z 0,3879 grupa 3 0,3879 > z 0,3657 grupa 4 z < 0,3657 Ogółem Dolnośląske 4 100 8 4 26 Kujawsko-pomorske 0 4 6 100 20 Lubelske 3 5 9 4 21 Lubuske 3 4 2 3 12 Łódzke 2 8 9 3 22 Małopolske 6 5 5 5 21 Mazoweck 120 100 100 7 39 Opolske 1 3 4 3 11 Podkarpacke 3 9 5 4 21 Podlaske 1 3 7 3 14 Pomorske 2 6 5 4 17 Śląske 3 5 100 130 31 Śwętokrzyske 1 4 5 4 14 Warmńsko-mazurske 5 3 7 5 20 Welkopolske 160 8 6 1 31 Zachodnopomorske 3 8 5 4 20 Ogółem 650 950 10300 770 3400 Jak wynka z tab. 2, najwęcej PUP-ów znalazło sę w trzecej grupe typologcznej, a najmnej w grupe perwszej, charakteryzującej sę najwększym wartoścam mary syntetycznej, czyl najlepszą sytuacją społeczno-gospodarczą. W tej grupe domnowały PUP-y z województw welkopolskego mazoweckego. Ne znalazł sę w nej żaden PUP z województwa kujawsko-pomorskego; w pozostałych województwach lczba PUP-ów należących do tej grupy kształtowała sę w zakrese od 1 do 6. W grupe czwartej, o najgorszej
Przestrzenne zróżncowane sytuacj społeczno-gospodarczej 25 sytuacj społeczno-gospodarczej, znalazły sę PUP-y z każdego województwa, przy czym najwęcej ch było z województw śląskego kujawsko-pomorskego, a najmnej z województwa welkopolskego. Na podstawe tab. 2 sporządzono rankng województw, wykorzystując dwa krytera. Perwszym (głównym) kryterum był udzał PUP-ów należących do 1. grupy typologcznej w ogólnej lczbe PUP-ów w danym województwe, a drugm udzał PUP-ów należących do grupy 4. W tabel 3 podano rankng województw uzyskany na podstawe malejących wartośc wg kryterum perwszego oraz rosnących wartośc wg kryterum drugego. Dla wększośc województw można było jednoznaczne określć mejsce w rankngu. Tylko w dwóch przypadkach powtórzyły sę mejsca w rankngu zajmowane przez województwo; dotyczyło to województw warmńsko-mazurskego lubuskego (mejsce w rankngu 4,5) oraz podkarpackego lubelskego (mejsce w rankngu 8,5) 8. Tabela 3. Rankng województw uzyskany na podstawe malejących udzałów PUP-ów należących do grupy 1. rosnących udzałów PUP-ów należących do grupy 4. w ogólnej lczbe PUP-ów w danym województwe w 2016 roku Województwo Udzał PUP-ów należących do grupy 1. w ogólnej lczbe PUP-ów w danym województwe [%] Udzał PUP-ów należących do grupy 4. w ogólnej lczbe PUP-ów w danym województwe [%] Mejsce w rankngu Welkopolske 51,6 03,2 01,0 Mazowecke 30,8 17,9 02,0 Małopolske 28,6 23,8 03,0 Warmńsko-mazurske 25,0 25,0 04,5 Lubuske 25,0 25,0 04,5 Dolnośląske 15,4 15,4 06,0 Zachodnopomorske 15,0 20,0 07,0 Podkarpacke 14,3 19,0 08,5 Lubelske 14,3 19,0 08,5 Pomorske 11,8 23,5 10,0 Śląske 09,7 41,9 11,0 Łódzke 09,1 13,6 12,0 Opolske 09,1 27,3 13,0 Podlaske 07,1 21,4 14,0 Śwętokrzyske 07,1 28,6 15,0 Kujawsko-pomorske 00,0 50,0 16,0 Źródło: opracowano na podstawe tab. 2. Z badań CATI oraz ndywdualnych grupowych wywadów pogłębonych wynka, że m lepsza jest sytuacja społeczno-gospodarcza na terene funkcjonowana PUP-ów, tym łatwej można uzyskać wyższą efektywność zatrudnenową (Badane loścowe 2018). W zwązku z tym, uwzględnając wynk przedstawone w tab. 3, oczekwano, że m wyższe będze mejsce w rankngu województwa, tym wyższa pownna być efektywność zatrudnenowa, czyl slnejsza dodatna korelacja pomędzy wskaźnkem efektywnośc zatrudnenowej, uzyskanej przez PUP-y w danym województwe, a wartoścą mary syntetycznej charakterryzującej sytuację społeczno-gospodarczą na terene funkcjonowana PUP-ów. 8 Mejsce w rankngu wyznaczono jako średną arytmetyczną kolejnych pozycj przypadających na województwa; w przypadku województw warmńsko-mazurskego lubuskego były to pozycje 4. 5., a w przypadku województw podkarpackego lubelskego pozycje 8. 9.
26 I. Bąk n. W tabel 4 zameszczono współczynnk korelacj lnowej Pearsona 9 pomędzy efektywnoścą zatrudnenową uzyskaną przez poszczególne PUP-y a marą syntetyczną charakteryzującą sytuację społeczno-gospodarczą na terene funkcjonowana PUP-ów. Jak wynka z tej tabel, współczynnk korelacj mędzy średną wartoścą mary syntetycznej a efektywnoścą zatrudnenową na pozome województw wynos 0,1441, co oznacza bardzo słabą dodatną zależność (Gruszczyńsk 1986). Śwadczy to o tym, że dla danych zagregowanych ne uzyskano potwerdzena faktu, że m lepsza jest sytuacja społeczno-gospodarcza w województwe, tym wyższa jest efektywność zatrudnenowa. Rozpatrując każde z województw osobno, gdy współczynnk korelacj były oblczone na podstawe efektywnośc zatrudnenowej wartośc z dla poszczególnych PUP-ów należących do danego województwa, można już zaobserwować różne prawdłowośc w zakrese współzależnośc pomędzy analzowanym zmennym: najslnejsza dodatna korelacja wystąpła w województwach: łódzkm, warmńskomazurskm, małopolskm, podlaskm, welkopolskm, brak korelacj zauważono w województwach: kujawsko-pomorskm, lubelskm, lubuskm, śląskm, śwętokrzyskm, najslnejsza ujemna korelacja wystąpła w województwe zachodnopomorskm. Tabela 4. Współczynnk korelacj mędzy wskaźnkem efektywnośc zatrudnenowej (EZ) a syntetyczną marą (z) dla PUP-ów funkcjonujących w poszczególnych województwach Województwo Współczynnk korelacj Średna wartość z mędzy EZ a z w województwach EZw w województwach a Dolnośląske 0,1240 0,3913 80,39 Kujawsko-pomorske 0,0705 0,3696 76,38 Lubelske 0,0619 0,3839 79,68 Lubuske 0,0559 * 0,3967 78,79 Łódzke 0,3563* 0,3863 81,06 Małopolske 0,3169* 0,3873 75,89 Mazowecke 0,2234 0,3871 79,53 Opolske 0,1636* 0,3814 83,96 Podkarpacke 0,2455* 0,3928 80,57 Podlaske 0,2909 0,3818 81,96 Pomorske 0,1687 0,3849 82,85 Śląske 0,0556 0,3727 75,78 Śwętokrzyske 0,0574 0,3787 71,77 Warmńsko-mazurske 0,3474* 0,3877 75,92 Welkopolske 0,2820 0,4111 80,77 Zachodnopomorske 0,1624* 0,3887 79,22 Współczynnk korelacj rang Spearmana mędzy średną wartoścą z EZw w województwach: 0,1441 * współczynnk rang Spearmana; pozostałe współczynnk to współczynnk Pearsona. a Informacje o wskaźnku efektywnośc zatrudnenowej na pozome województwa pochodzą z raportu Mnsterstwa Rodzny, Pracy Poltyk Społecznej (Efektywność podstawowych form aktywzacj 2017). WNIOSKI 1. W przypadku danych zagregowanych na pozome województwa (średna wartość mary syntetycznej w województwe wskaźnk efektywnośc zatrudnenowej dla województwa) ne zaobserwowano wyraźnej zależnośc pomędzy efektywnoścą zatrudnenową a sytuacją 9 Lnowość zwązku sprawdzono na podstawe dagramu korelacyjnego. W przypadku wątplwośc współczynnk korelacj lnowej Pearsona zastąpono współczynnkem rang Spearmana.
Przestrzenne zróżncowane sytuacj społeczno-gospodarczej 27 społeczno-gospodarczą, o czym śwadczy nsk pozom współczynnka korelacj pomędzy średną wartoścą z a wskaźnkem efektywnośc zatrudnenowej, 2. W przypadku dezagregacj danych, czyl po oblczenu współczynnków korelacj na podstawe mary syntetycznej wskaźnka efektywnośc zatrudnenowej dla poszczególnych powatowych urzędów pracy, funkcjonujących na terene danego województwa, zauważono następujące prawdłowośc: w pęcu województwach współczynnk korelacj były dodatne na pozome około 0,3, co oznacza wyraźną korelację o średnm natężenu (Gruszczyńsk 1986) śwadczy o powązanu uzyskwanego przez powatowe urzędy pracy wskaźnka efektywnośc z sytuacją społeczno-gospodarczą na terene ch funkcjonowana dodatn kerunek tej zależnośc oznacza, że m lepsza jest sytuacja społeczno-gospodarcza, tym łatwej można uzyskać wyższą efektywność; dla pozostałych województw ne uzyskano potwerdzena o zależnośc pomędzy sytuacją społeczno-gospodarczą a pozomem wskaźnka efektywnośc zatrudnenowej (wartośc bezwzględne współczynnków korelacj ne przekroczyły 0,25); na uwagę zasługują te województwa, w przypadku których stwerdzono ujemną zależność pomędzy analzowanym zmennym wymaga to pogłębonej analzy w celu wyjaśnena przyczyn, dlaczego lepsza sytuacja na obszarze funkcjonowana PUP-ów skutkowała nższą efektywnoścą zatrudnenową. Celem badana było wykryce zależnośc pomędzy efektywnoścą zatrudnenową, uzyskwaną przez PUP-y, a sytuacją społeczno-gospodarczą na terene ch funkcjonowana. Borąc pod uwagę opne ekspertów, oczekwano, że m lepsza będze sytuacja społeczno- -gospodarcza, tym łatwej można będze wykazać sę wyższym wskaźnkem efektywnośc zatrudnenowej. Przeprowadzone badana ne dały jednoznacznych wynków, co może wynkać np. z doboru cech dagnostycznych, a także ze sposobu pomaru efektywnośc zatrudnenowej. PIŚMIENNICTWO Analza rozwązań, o których mowa w art. 108 ust. 1 ustawy o promocj zatrudnena nstytucjach rynku pracy. 2017. Warszawa, Mnsterstwo Rodzny, Pracy Poltyk Społecznej Departament Funduszy Wydzał Wydatków Fakultatywnych Analz Efektywnośc, https://www.mpps.gov.pl/ analzy--raporty/raporty-sprawozdana/rynek-pracy/, dostęp: 25.09.2018. Badane loścowe w powatowych urzędach pracy. 2018. Raport badawczy do projektu pt.: Wypracowane metodolog wdrożene montorowana efektywnośc zatrudnenowej podstawowych form aktywzacj zawodowej bezrobotnych w okrese dłuższym nż 12 mesęcy od zakończena dzałań urzędu pracy. Katowce, Stow. Czas Przestrzeń Tożsamość, Grupa BST Sp. z o.o.,. Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl, dostęp: 20.09.2018. Ccha-Nazarczuk M. 2015. Regonalne zróżncowane fnansowana efektywnośc aktywnej poltyk rynku pracy w Polsce. Optmum. Stud. Ekon. UBałyst. 4(76), 153 168. Efektywność podstawowych form aktywzacj zawodowej, realzowanych w ramach programów na rzecz promocj zatrudnena, łagodzena skutków bezroboca aktywzacj zawodowej w 2016 roku. 2017. Warszawa, Mnsterstwo Rodzny, Pracy Poltyk Społecznej, Departament Funduszy. Efektywność poltyk rynku pracy w Polsce. 2011. Red. Z. Wśnewsk, K. Zawadzk. Wojewódzk Urząd Pracy w Torunu. Toruń, UMK.
28 I. Bąk n. Efektywność usług nstrumentów rynku pracy służących podnoszenu kwalfkacj bezrobotnych w Polsce wybranych krajach Un Europejskej. 2008. Red. P. Błędowsk. Warszawa, Mnsterstwo Pracy Poltyk Społecznej, Departament Rynku. Gruszczyńsk L.A. 1986. Elementy statystyk dla socjologów. Katowce, UŚl., 168. Knapńska M. 2015. Efektywność poltyk rynku pracy aspekty teoretyczne praktyczne. Pr. Nauk. UE Wroc., Ekonoma, 401, 187 197. Kukuła K. 2000. Metoda untaryzacj zerowanej. Warszawa, PWN, 60 92. Kukuła K. 2015. Wykorzystane analzy welowymarowej do badana zróżncowana potencjału nnowacyjnego Polsk. Met. Iloścowe Bad. Ekon. 16(3), 194 201. Kurzawa I, Łuczak A. 2017. Ocena pozomu zróżncowanego rozwoju powatów w Polsce z wykorzystanem metod taksonomcznych. Pr. Nauk. UE Wroc., Taksonoma 29(469), 109 118. Kurzawa I, Łuczak A., Wysock F. 2017. Zastosowane metod taksonomcznych ekonometrycznych w welowymarowej analze pozomu życa meszkańców powatów w Polsce. Pr. Nauk. UE Wroc., Taksonoma 28(468), 127 137. Metody narzędza badana efektywnośc aktywnej poltyk rynku pracy. 2012. Red. M. Maksm, Z. Wśnewsk. Warszawa, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkch,. Młodak A. 2006. Analza taksonomczna w statystyce regonalnej. Warszawa, Dfn, 29 30. Nowak E. 1990. Metody taksonomczne w klasyfkacj obektów społeczno-gospodarczych. Warszawa, PWE, 28 33, 31. Panek T. 2009. Statystyczne metody welowymarowej analzy porównawczej. Warszawa, SGH, 21. Pocecha J., Podolec B., Sokołowsk A., Zając K. 1988. Metody taksonomczne w badanach społeczno-ekonomcznych. Warszawa, PWN, 141. Rechelt A. 2007. Regonalne zróżncowane efektywnośc aktywnych programów rynku pracy w Polsce. Ruch Praw. Ekon. Socjol. 69(3), 153 170. Rejestr nstytucj szkolenowych, www.rs.praca.gov.pl, dostęp: 20.09.2018. Ustawa o promocj zatrudnena nstytucjach rynku pracy z dna 20 kwetna 2004 r. DzU z 2017 r., poz. 1065, Załącznk do obweszczena Marszałka Sejmu Rzeczypospoltej Polskej z dna 26 maja 2017 r. Streszczene. Powatowe urzędy pracy (PUP), stosując aktywne formy aktywzacj osób bezrobotnych, starają sę przywrócć je na otwarty rynek pracy. Każdy PUP posada w swom pakece dzałań tzw. aktywne formy przecwdzałana bezrobocu. Należą do nch m.n.: staże, szkolena, prace nterwencyjne, roboty publczne, dofnansowane podejmowana dzałalnośc gospodarczej, refundacja kosztów wyposażena doposażena stanowska pracy. Wprowadzając na rynek pracy osoby bezrobotne, urząd wykorzystuje jedną lub klka ww. form aktywzacj. Dzałana PUP w zakrese aktywzacj klentów podlegają corocznej ocene. Podstawowym problemem osób nadzorujących rezultaty urzędów pracy na pozome powatu, regonu kraju jest odpowedź na pytane, jake czynnk mogą wpływać na efektywność PUP-ów. W artykule podjęto próbę zdentyfkowana prawdłowośc w zakrese współzależnośc pomędzy pozomem wskaźnka efektywnośc zatrudnenowej, uzyskwanej w powatowych urzędach pracy, a czynnkam charakteryzującym sytuację społeczno-gospodarczą na terene ch funkcjonowana. Badane przeprowadzono na podstawe danych z 2016 roku objęto nm wszystke PUP-y.. Artykuł opracowano w ramach projektu, pt.: Wypracowane metodolog wdrożene montorowana efektywnośc zatrudnenowej podstawowych form aktywzacj zawodowej bezrobotnych w okrese dłuższym nż 12 mesęcy od zakończena dzałań urzędu pracy, wykonywanego przez Stowarzyszene Czas Przestrzeń Tożsamość. Projekt wdrożenowy został dofnansowany ze środków UE z Europejskego Funduszu Społecznego w ramach programu operacyjnego Wedza, edukacja, rozwój oś prorytetowa: II. Efektywne poltyk publczne dla rynku pracy, gospodark edukacj, dzałane 2.4: Modernzacja publcznych nepublcznych służb zatrudnena oraz lepsze dostosowane ch do potrzeb rynku pracy).