URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w Lublinie Departament Strategii i Rozwoju Regionalnego 20-072 Lublin, ul. Czechowska 19, tel. (81) 44-16-738, fax. (81) 44-16-740; e-mail: drr@lubelskie.pl REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO 2007-2013 Wytyczne tematyczne do studiów wykonalności dla projektów w ramach RPO województwa lubelskiego w zakresie infrastruktury drogowej LUBLIN, wrzesień 2007 Wszelkie prawa zastrzeŝone. Materiał ten podlega ochronie zgodnie z Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku (Dz.U. z 1994r., Nr 24, poz.83 z pózn. zm.). Instytucja Zarządzająca RPO WL jako właściciel praw autorskich wyraŝa zgodę na pobieranie, przechowywanie, drukowanie i kopiowanie niniejszego opracowania jedynie na potrzeby realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013, bez pisemnej zgody, pod warunkiem, iŝ: 1) uzyskana zawartość nie będzie publikowana albo zamieszczana na jakiejkolwiek innej stronie internetowej; 2) uzyskana zawartość nie będzie publikowana, zamieszczana ani rozpowszechniana w jakichkolwiek innych mediach; 3) uzyskana zawartość nie zostanie w Ŝaden sposób zmodyfikowana.
Niniejsze wytyczne zostały przygotowane na zamówienie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego przez grupę WYG International Sp. z o.o. w Warszawie, w ramach projektu kierowanego przez Renatę Mordak. Autorem wytycznych jest dr inŝ. Korneliusz Pylak. Ekspertyza współfinansowana ze środków Pomocy Technicznej Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego 2
Wytyczne do zastosowania w: Działaniu 5.1. Regionalny układ transportowy Działaniu 5.2. Lokalny układ transportowy! Wprowadzenie Niniejsze wytyczne zostały przygotowane na zamówienie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego przez grupę WYG International sp. z o.o. w ramach projektu kierowanego przez Renatę Mordak i są przeznaczone dla osób piszących studia wykonalności dla projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013. Celem wytycznych jest ujednolicenie zasad przygotowywania i pisania studiów wykonalności, w szczególności przyjmowania załoŝeń, parametrów, a takŝe metodologii prowadzenia obliczeń. Z jednej strony ma to za zadanie ułatwić ocenę i porównywalność wykonalności poszczególnych projektów, ale z drugiej ułatwić pracę projektodawcom, którzy będą mogli krok po kroku przygotować stosowne warianty inwestycji, wybrać optymalny wariant projektu i wyliczyć korzyści dla społeczności województwa z tytułu jego realizacji. Wytyczne są przygotowane w formie podręcznika, w którym projektodawca po kolei zapoznaje się ze strukturą studium, dowiaduje się na co musi zwrócić uwagę, co będzie brane pod uwagę przy ocenie projektów, a takŝe ma do dyspozycji gotową metodologię, z której moŝe i powinien skorzystać. Dodatkowym ułatwieniem są ramki: Pamiętaj, w której wskazuje się na elementy podlegające ocenie lub wpływające na pozytywną ocenę; Sprawdź, w której jeszcze raz podsumowuje się elementy, które muszą być zawarte w studium lub pytania, na które naleŝy w opisie odpowiedzieć oraz Do poprawy!, w której moŝemy dowiedzieć się, kiedy projekt będzie zwrócony do poprawy (jakich elementów brakuje, co moŝe być nie tak itd.) 3
Wytyczne dla kaŝdego rodzaju inwestycji są podzielone na dwie części: ogólne Wytyczne Ogólne, w którym moŝemy odnaleźć wspólne dla wszystkich inwestycji elementy studium oraz Wytyczne Tematyczne charakterystyczne dla danego rodzaju inwestycji. Praca nad studium powinna rozpocząć się zatem od przestudiowania Wytycznych Ogólnych, a następnie podąŝać za zapisami Wytycznych Tematycznych. W punktach, w których znajduje się odesłanie do Wytycznych Ogólnych naleŝy odszukać odpowiedni punkt w tym ogólnym dokumencie i zastosować się do jego zapisów. Niniejsze wytyczne w duŝej mierze opierają się na wytycznych do studiów wykonalności w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, ale mimo tego studia wykonalności przygotowane w okresie 2004-2006 wymagają aktualizacji z kilku powodów: nieco innej struktury studium i innego podziału dokumentu; innych załoŝeń wynikających z dokumentów unijnych; konieczności liczenia luki finansowej ; stosowania innych załoŝeń finansowych i ekonomicznych (m.in. innych stóp dyskontowych); większego nacisku na badanie wariantowości inwestycji. NaleŜy pamiętać, Ŝe wytyczne uzaleŝniają szczegółowość prowadzonych analiz od wielkości projektu, dlatego rozpoczynając przygotowywanie studium wykonalności naleŝy w pierwszej kolejności określić, do jakiej grupy będzie naleŝał nasz projekt, zgodnie z poniŝszym zestawieniem: Tabela 1. Podział projektów w zaleŝności od kwoty. Projekty małe (grupa 1) Projekty średnie (grupa 2) Projekty duŝe (grupa 3) o wartości do 100 tys. euro (ok. 400 tys. zł) o wartości z przedziału 100-500 tys. euro (ok. 400-2.000 tys. zł) o wartości pow. 500 tys. euro (ok. 2.000 tys. zł) opracowanie własne. Kiedy zakwalifikujemy juŝ nasz projekt do jednej z powyŝszych grup, moŝemy rozpocząć szczegółowe przygotowywanie studium wykonalności. Mamy nadzieję, Ŝe niniejsze wytyczne będą przy tym bardzo pomocne i przyczynią się do sukcesu wszystkich projektów zmieniających województwo lubelskie w dynamicznie rozwijający się region. Powodzenia! 4
Spis zawartości STRESZCZENIE STUDIUM...7 I. WYKONALNOŚĆ TECHNICZNO-TECHNOLOGICZNA...8 I.1. STAN AKTUALNY...8 I.1.1. Opis stanu aktualnego (przed realizacją projektu)...8 I.1.2. I.1.3. Potrzeba realizacji projektu w kontekście wykonalności technicznej...10 Cele projektu...10 I.2. MOśLIWE WARIANTY...11 I.2.1. I.2.2. Opis najwaŝniejszych wariantów realizacji projektu (innych moŝliwych sposobów osiągnięcia celu projektu)...11 Analiza wariantów projektu...12 I.2.2.A. Rozwiązanie technologiczne... 15 I.2.2.B. Charakterystyka proponowanych technologii, elementów i parametrów technicznych inwestycji... 16 I.3. REALIZACJA PROJEKTU...17 I.3.1. Opis lokalizacji / miejsca realizacji projektu...17 I.3.2. Niezbędne czynności, materiały i usługi...18 I.3.3. Planowany harmonogram realizacji inwestycji...18 I.4. STAN PO REALIZACJI PROJEKTU...19 I.4.1. Opis stanu po realizacji projektu...19 I.4.1.A. Trwałość technologiczna... 19 I.4.2. Matryca logiczna projektu...19 II. WYKONALNOŚĆ FINANSOWO-EKONOMICZNA...20 II.1. ZAPROPONOWANA METODOLOGIA PRZEPROWADZENIA ANALIZ...20 II.1.1. Przyjęte ogólne załoŝenia przeprowadzanych analiz...20 II.1.2. Przyjęte załoŝenia analizy finansowej...22 5
II.1.3. Przyjęte załoŝenia analizy ekonomicznej...22 II.2. NAKŁADY INWESTYCYJNE NA REALIZACJĘ PROJEKTU...23 II.3. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROJEKTU...23 II.3.1. Źródła finansowania. Finansowanie części inwestycji nie pochodzącej ze środków EFRR...23 II.3.2. Kalkulacja luki finansowej. Poziom dofinansowania...23 II.3.3. Podstawowe parametry kredytów i poŝyczek...23 II.3.4. Ocena moŝliwości finansowych inwestora. Wnioski z analizy zdolności inwestycyjnej inwestora...23 II.4. PRZYCHODY ZE SPRZEDAśY KALKULACJA PRZYCHODÓW...24 II.4.1. Prognozowana liczba uŝytkowników dla wariantu bazowego...24 II.4.2. II.4.3. Prognozowana liczba uŝytkowników po realizacji inwestycji...24 Kalkulacja przychodów dla wariantu bazowego...32 II.4.4. Kalkulacja przychodów po realizacji inwestycji...32 II.4.5. Kalkulacja zmiany przychodów wywołanych realizacją projektu...35 II.5. PROGNOZA KOSZTÓW EKSPLOATACYJNYCH INWESTORA...35 II.5.1. Kalkulacja kosztów eksploatacyjnych dla wariantu bazowego...35 II.5.2. Kalkulacja kosztów eksploatacyjnych po realizacji inwestycji...35 II.5.3. Kalkulacja zmiany kosztów wywołanych realizacją projektu...36 II.5.4. Plan amortyzacji...36 II.6. RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT DLA PROJEKTU...36 II.7. RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘśNYCH PROJEKTU W OKRESIE REALIZACJI I EKSPLOATACJI INWESTYCJI...36 II.7.1. Kalkulacja zapotrzebowania na kapitał obrotowy...36 II.7.2. Rachunek przepływów pienięŝnych dla projektu w okresie realizacji i eksploatacji inwestycji...37 II.7.3. Źródła pokrycia deficytu...37 II.8. ANALIZA KOSZTÓW-KORZYŚCI ANALIZA FINANSOWA INWESTYCJI...37 II.8.1. Wskaźniki FNPV/C i FRR/C...37 II.8.2. Wskaźniki FNPV/K i FRR/K...37 II.8.3. Trwałość finansowa projektu...37 II.9. ANALIZA KOSZTÓW-KORZYŚCI ANALIZA EKONOMICZNA INWESTYCJI...37 II.9.1. Wskaźniki ENPV i ERR...37 II.9.2. Wskaźnik B/C...37 III. WYKONALNOŚĆ INSTYTUCJONALNA...38 III.1. WYKONALNOŚĆ INSTYTUCJONALNA PROJEKTU...38 III.1.1. III.1.2. III.1.3. Opis stanu aktualnego organizacji wdraŝającej projekt...38 Opis wdraŝania projektu...38 Finansowanie pracy komórki odpowiedzialnej za wdroŝenie projektu...38 III.2. TRWAŁOŚĆ REZULTATÓW PROJEKTU...38 III.2.1. Utrzymanie i eksploatacja inwestycji...38 III.2.2. Utrzymanie rezultatów projektu...38 III.2.3. III.2.4. Zdolności organizacyjne i finansowe do utrzymania rezultatów projektu...38 Zarządzanie infrastrukturą. Właściciel inwestycji...38 III.3. WYKONALNOŚĆ PRAWNA ZGODNOŚĆ Z POLITYKĄ OCHRONY ŚRODOWISKA...38 III.3.1. III.3.2. III.3.3. Kwestie prawne związane z realizacją projektu...38 Wpływ na środowisko regionu...39 Wpływ na siedliska i gatunki zamieszkujące tereny Natura 2000 i inne o znaczeniu krajowym...39 6
STRESZCZENIE STUDIUM W tym punkcie postępujemy zgodnie z Wytycznymi Ogólnymi. 7
I. WYKONALNOŚĆ TECHNICZNO-TECHNOLOGICZNA I.1. STAN AKTUALNY I.1.1. Opis stanu aktualnego (przed realizacją projektu) Przygotowywanie studium wykonalności rozpoczynamy od opisania stanu aktualnego przed realizacją projektu. Musimy bowiem umoŝliwić ewaluatorowi poznanie otoczenia, w którym znajduje się nasza obecna lub planowana infrastruktura oraz opisać jej elementy (jeŝeli występują). Pomogą nam w tym poniŝsze pytania pomocnicze, dzięki którym opis stanie się uŝyteczny podczas oceny projektu, a nam pozwolą zweryfikować jego kompletność i spójność: Jaki obszar jest objęty potencjalnym oddziaływaniem przyszłego projektu? Ile miejscowości obejmuje? Ilu mieszkańców go zamieszkuje? Ile stanowią gospodarstw domowych? Ile przedsiębiorstw znajduje się na tym terenie? Jaki jest profil obszaru (rolniczy, przemysłowy, turystyczny, miejski itp.)? Jaki jest profil przedsiębiorstw? W jaki sposób transportują swoje wyroby i dowoŝą surowce? Jaki jest ich udział w tworzeniu lokalnego / regionalnego rynku pracy? Jaki jest obecny układ komunikacyjny na obszarze i wokół obszaru objętego projektem? Jakie są potrzeby mieszkańców w zakresie kierunków przemieszczania się? W jaki sposób dostają się do pracy, centrum regionu / powiatu / gminy? Gdzie znajdują się szkoły, centra kulturalno-rozrywkowe, obiekty turystyczne, kościoły itp.? Jak wygląda połączenie z innymi ośrodkami w skali lokalnej / regionalnej / krajowej? Jakie niedogodności i problemy dla mieszkańców / podmiotów gospodarczych / turystów itp. z tego wynikają? Czy obecna infrastruktura jest funkcjonalna dla interesariuszy projektu (chodzi tu o nośność, poziom swobody ruchu, zapewnienie skrajni i światła, przepustowość, wypadkowość, wydajność, dostępność itp.)? Jaka jest jakość zaspokajania potrzeb beneficjentów? w jakim stopniu potrzeby te są zaspokajane? Jakie utrudnienia wynikają z dotychczasowych rozwiązań/technologii? JeŜeli projekt dotyczy modernizacji / rozbudowy / przebudowy / remontu istniejącej drogi (lub drogowych obiektów inŝynierskich) to naleŝy w sposób kompletny i rzetelny przedstawić opis obecnej infrastruktury. Opis powinien zawierać: parametry techniczne dróg takie jak: numer drogi, długość odcinka, rodzaj terenu, rodzaj drogi i klasę, obciąŝenie ruchem, obciąŝenie nawierzchni, szybkość projektową samochodów osobowych i cięŝarowych, rodzaj przekroju, szerokość korony, ilość i szerokość jezdni, szerokość poboczy, odcinki z widocznością na wyprzedzanie, pochylenie skarp, stan techniczny nawierzchni itd. parametry dla obiektów inŝynierskich, takie jak: konstrukcje nośne, podpory, elementy wyposaŝenia, elementy geometryczne i materiałowe obiektów); opis urządzeń ochrony środowiska (dla duŝych projektów grupy 3), w tym inwentaryzację przyrodniczą ze szczególnym uwzględnieniem 8
gatunków rzadkich i chronionych flory i fauny oraz korytarzy migracji fauny; ocenę stanu istniejącej infrastruktury technicznej związanej i niezwiązanej z drogą; wskazanie obecnej liczby uŝytkowników w jednostkach SDR w podziale na kategorie pojazdów, pomiar ruchu na skrzyŝowaniach (jeŝeli występuje); JeŜeli projekt dotyczy budowy nowej infrastruktury drogowej, naleŝy skupić się na otoczeniu społeczno-gospodarczym, ze szczególnym uwzględnieniem otaczającej infrastruktury drogowej; Jakie są uwarunkowania realizacyjne planowanego projektu wynikające z: planów zagospodarowania przestrzennego (np. sposób zagospodarowania pasa drogowego i terenu przyległego, w tym tereny mieszkaniowe i obiekty chronione oraz odległości od planowanego przedsięwzięcia; charakterystyka istniejącej zieleni), uwarunkowań prawnych (np. własność gruntu), warunków środowiskowych, geologicznych i geotechnicznych, ochrony konserwatorskiej terenu (czy teren, na którym jest projektowany obiekt budowlany, jest wpisany do rejestru zabytków oraz czy podlega ochronie na podstawie ustaleń MPZP)? innych warunków (np.: związanych z bezpieczeństwem budowli i bezpieczeństwem ruchu, przeciwpoŝarowe). Czy uwarunkowania te miały wpływ na przyjęte wcześniej rozwiązania w kontekście istniejącej lub okalającej infrastruktury? Sprawdź! Sprawdź! Po sporządzeniu powyŝszego opisu przeczytaj go i zweryfikuj w kontekście kompletności (czy na wszystkie pytania, na które dało się odpowiedzieć, odpowiedziałeś?), poprawności (czy nie pomyliłeś się w wyraŝaniu liczby ludności, gospodarstw domowych, podmiotów, SDR itp.), rzetelności (a więc spójności wewnętrznej opisu i tworzeniu pełnego obrazu rzeczywistości projektowej), a takŝe wiarygodności. Czy wszystkie dane są podane razem ze źródłem? Wiarygodność wzmacniają wykorzystane źródła statystyczne, dokumenty strategiczne gminy / powiatu / województwa, analizy prowadzone na potrzeby danego obszaru, wreszcie dokumentacja zdjęciowa obszaru. Zawsze wpisuj źródło pochodzenia danych. Jak widać, ocena opisu stanu obecnego jest znacznie rozbudowana i szczegółowa, jednakŝe celem jest oddanie pełnego obrazu rzeczywistości projektowej i przedstawienie środowiska, w którym będzie realizowany projekt. Pamiętaj! Opis stanu obecnego jest podstawą oceny potrzeby realizacji projektu. 9
Do poprawy! Do poprawy! Ewaluator moŝe zwrócić projekt do poprawy, jeŝeli w opisie brakuje waŝnego elementu i przez to opis nie przedstawia pełnego obrazu stanu obecnego, w szczególności nie pokazuje problemów i niedogodności, jakie obecnie występują na danym obszarze w odniesieniu do przedmiotu projektu. JeŜeli nie podałeś źródła opisów / danych, a budzą one wątpliwość oceniającego co do ich wiarygodności, moŝe on zwrócić się z prośbą o uzupełnienie źródeł danych. I.1.2. Potrzeba realizacji projektu w kontekście wykonalności technicznej W tym punkcie postępujemy zgodnie z Wytycznymi Ogólnymi. Zwróćmy jedynie uwagę na najczęstsze problemy i utrudnienia w zakresie infrastruktury drogowej, przedstawione poniŝej, które moŝna wykorzystać w studium: Teoria Najczęstsze problemy i utrudnienia w zakresie infrastruktury drogowej utrudniony dostęp do głównych szlaków drogowych; utrudnienie rozwoju gospodarki / turystyki; zmniejszenie szeroko rozumianej atrakcyjności inwestycyjnej terenów przyległych do opisywanej inwestycji drogowej; zanieczyszczanie środowiska poprzez nadmierną emisję spalin; wysoki poziom hałasu; utrudnienie komunikacji pomiędzy miejscowościami; utrudnienie dostępu do gospodarstw domowych, podmiotów gospodarczych, działek rolnych itp.; nadmierne zuŝycie pojazdów; nadmierne zuŝycie paliwa; utrudnienie w dowoŝeniu dzieci do szkół. opracowanie własne. I.1.3. Cele projektu W tym punkcie postępujemy zgodnie z Wytycznymi Ogólnymi. 10
I.2. MOśLIWE WARIANTY I.2.1. Opis najwaŝniejszych wariantów realizacji projektu (innych moŝliwych sposobów osiągnięcia celu projektu) Po opisie stanu obecnego i wynikających z niego potrzeb realizacji projektu, naleŝy przedstawić róŝne sposoby zaspokojenia potrzeb interesariuszy projektu i rozwiązania ich problemów. Sposoby te będziemy nazywać wariantami realizacji projektu. W przypadku infrastruktury drogowej w niektórych projektach trudno jest wypracować kilka róŝnych wariantów danej inwestycji, dlatego w pierwszej kolejności musimy rozpatrzeć moŝliwość stworzenia wariantowości projektu, począwszy od ogólnych koncepcji, skończywszy na pewnych elementach infrastruktury poprawiających bezpieczeństwo czy jakość podróŝowania: najpierw sprawdźmy, czy są moŝliwe warianty ogólne: jeŝeli projekt polega na utwardzeniu odcinka drogi istniejącej (np. o nawierzchni bitumicznej) poza zabudowaniami lub w terenie zabudowanym, ale bez skrzyŝowań i obiektów inŝynierskich najprawdopodobniej nie będzie moŝliwe określenie innego ogólnego wariantu planowy przebieg drogi będzie wyznaczony przez jej przebieg dotychczasowy; jeŝeli projekt zakłada stworzenie lub modernizację skrzyŝowań naleŝy obligatoryjnie przeanalizować róŝne warianty skrzyŝowań (np. sygnalizację świetlną lub skrzyŝowania bezkolizyjne lub kanalizację ruchu itp.); jeŝeli projekt zakłada budowę nowej infrastruktury (np. obwodnicy, drogi łączącej dwie miejscowości itp.) naleŝy obligatoryjnie stworzyć warianty ogólne projektu w sensie róŝnych moŝliwości poprowadzenia planowanej drogi: korytarzy trasy drogowej, typów i ogólnej lokalizacji węzłów, skrzyŝowań, dróg poprzecznych i dróg równoległych; jeŝeli projekt zakłada budowę nowych obiektów inŝynierskich (mosty, tunele), naleŝy przygotować wariantowość w zakresie typów i lokalizacji obiektów, a w przypadku innych obiektów: typy i rodzaje obiektów kubaturowych oraz ich główne parametry funkcjonalne i uŝytkowe, korytarze tras cieków i linii itp. następnie rozpatrzmy warianty w ujęciu szczegółowym: rozwiązania wpływające na bezpieczeństwo uŝytkowników (sygnalizacja świetlna lub sygnalizacja głośnomówiąca, bezkolizyjne skrzyŝowania, kanalizacja ruchu, w tym wysepki dzielące, ciągi pieszojezdne, ścieŝki rowerowe, oświetlenie drogi, chodniki, sygnalizacja aktywna (znaki pionowe aktywne), azyle dla pieszych itp.) rozwiązania wpływające na jakość uŝytkowania drogi: odwodnienie korony drogi (rowy lub kanalizacja deszczowa lub ścieŝki podchodnikowe), pobocza utwardzone obustronnie, zatoki autobusowe, elementy przygotowujące infrastrukturę do wdroŝenia inteligentnych systemów transportowych itp.) Do poprawy! Ewaluator na pewno zwróci projekt zawierający jedynie dwa warianty bez realizacji projektu i z realizacją projektu, jeŝeli uzna, Ŝe moŝliwe byłyby inne warianty i warto byłoby je przeanalizować. W przeciwieństwie do ZPORR, w tym okresie zwraca się szczególną uwagę na wariantowość i wybór najbardziej odpowiedniego wariantu inwestycji. 11
I.2.2. Analiza wariantów projektu Kiedy juŝ wskaŝemy róŝne moŝliwe sposoby zaspokojenia potrzeb naszych interesariuszy, staniemy przed dylematem wyboru tego najbardziej odpowiedniego i jednocześnie najbardziej efektywnego kosztowo (inaczej mówiąc, kosztującego nas społeczeństwo jak najmniej). A zatem w tym punkcie analizujemy wszystkie opisane wyŝej warianty po to, aby wybrać z nich ten najlepszy. W pierwszej kolejności wybieramy odpowiednią metodę analizy wariantów w zaleŝności od wielkości projektów, przy czym niewaŝna jest tutaj ilość wariantów (czy jest to tylko wariant inwestycyjny i bezinwestycyjny, czy teŝ wariantów jest więcej): Tabela 2. Metody analizy wariantów w zaleŝności od wielkości projektu. Projekty małe (grupa 1) Projekty średnie (grupa 2) Projekty duŝe (grupa 3) obligatoryjnie fakultatywnie analiza opisowa silnych i słabych stron wariantów analiza wielokryterialna analiza DGC opracowanie własne. analiza wielokryterialna z kwantyfikacją ilościową efektów inwestycji (np. zwiększenie liczby uŝytkowników o 100, zmniejszenie liczby wypadków o 5%, oszczędność czasu o 6 tys. godzin itp.) analiza DGC analiza DGC dla kaŝdego wariantu Opisy powyŝszych metod znajdują się w Wytycznych Ogólnych. KaŜda z metod analizy wariantów musi brać pod uwagę wszystkie moŝliwe koszty i korzyści związane z: poprawą wykorzystania istniejącej infrastruktury; redukcją liczby wypadków; oszczędnością czasu podróŝy; zmniejszeniem kosztów eksploatacji pojazdów (jako wyniku zwiększonej średniej prędkości przejazdu i poprawionego stanu nawierzchni); zmniejszeniem negatywnego wpływu na środowisko. Pamiętaj! W analizie uproszczonej (silnych i słabych stron wariantu) nie musisz podawać skwantyfikowanych miar rezultatu poszczególnych wariantów (nawet w wartościach naturalnych), stąd ocena poprawności wyboru najlepszego wariantu w takim przypadku będzie subiektywną oceną ewaluatora. Dlatego staraj się korzystać z pozostałych metod analiz, poniewaŝ ich wyniki są w większym stopniu kwantyfikowalne, a ocena ich poprawności bardziej obiektywna. W przypadku oceny wielokryterialnej i DGC musisz stosować ogólnoprzyjęte miary rezultatów, zgodnie z poniŝszym zestawieniem, poniewaŝ obiektywnie porównywalne projekty muszą posiadać tę samą miarę rezultatu: 12
Tabela 3. Miary rezultatu lub efekty ekologiczne dla projektów z zakresu infrastruktury drogowej. Rodzaje korzyści Miara rezultatu (MR) / Efekt ekologiczny (EE) Jednostka poprawa wykorzystania istniejącej infrastruktury MR liczba utrzymanych uŝytkowników (liczba uŝytkowników, którzy przestaliby korzystać z infrastruktury, gdyby nie realizacja projektu) + liczba nowych uŝytkowników osoba/rok redukcja liczby wypadków MR liczba zredukowanych wypadków drogowych szt./rok oszczędność czasu podróŝy MR liczba godzin zaoszczędzonych przez uŝytkowników zmniejszenie kosztów eksploatacji pojazdów zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko MR wartość kosztów eksploatacyjnych zaoszczędzonych w wyniku realizacji projektu h/rok zł/rok EE redukcja emisji spalin Mg/rok opracowanie własne. Do poprawy! Ewaluator zwróci projekt, w którym wybrano inne miary rezultatu niŝ wskazane powyŝej dla poszczególnych rodzajów korzyści. W przypadku analizy DGC moŝna liczyć róŝne ceny jednostki rezultatu (wskaźniki DGC) dla poszczególnych korzyści (zgodnie z tabelą powyŝej). JednakŜe najlepiej, abyśmy zdecydowali, które korzyści są najwaŝniejsze z punktu widzenia otoczenia i strategii rozwoju (dostępność, bezpieczeństwo, oszczędności, czy kwestie ochrony środowiska) i do analizy wybrali jedynie jedną miarę rezultatu. JeŜeli jednak będziemy chcieli wykorzystać róŝne miary rezultatu (poniewaŝ kilka z nich uwaŝamy za znaczące dla projektu), moŝemy wykorzystać wielokryterialną analizę DGC: po pierwsze połączyć analizę DGC z analizą wielokryterialną i wykorzystać wagi tej ostatniej do sumowania cen jednostkowych rezultatu; po drugie, aby zobiektywizować wskaźniki cen i móc je dodawać, musimy przeprowadzić zabieg re-skalowania kaŝdego z nich, zgodnie z przedstawioną niŝej metodologią: Teoria Metodologia przeprowadzania syntetycznej analizy DGC Syntetyczna cena róŝnych rezultatów będzie przedstawiać się następującym wzorem: DGC = n i = 0 DGC Si w i gdzie: DGC syntetyczna cena kaŝdego z rezultatów wariantu projektu DGC Si re-skalowana cena i-tego rezultatu w i waga i-tego rezultatu (np. wynikająca z analizy wielokryterialnej) Re-skalowania poszczególnych i-tych cen dokonujemy następująco: DGC Si i min( DGCi ) ( DGC ) min( DGC ) DGC =, gdzie: max i i DGC Si wartość re-skalowanej ceny i-tego rezultatu DGC i wartość początkowa re-skalowanej ceny i-tego rezultatu min(dgc i) wartość minimalna dla wszystkich i-tych cen rezultatu 13
max(dgc i) wartość maksymalna dla wszystkich i-tych cen rezultatu Tak określony wskaźnik syntetyczny wymaga, aby badano przynajmniej dwa warianty, ale ciekawe rezultaty osiąga się przy więcej niŝ dwóch wariantach (przy dwóch wariantach i-te re-skalowane wskaźniki przyjmują wartość albo 0, albo 1). Przy określeniu wag, jeŝeli ich suma wyniesie 1, to syntetyczne DGC będzie w zakresie od 0 do 1, a zatem im bliŝej zera, tym wariant osiąga lepsze rezultaty w więcej rodzajów korzyści. JeŜeli wariant jest najlepszy we wszystkich rodzajach korzyści syntetyczny DGC wyniesie dokładnie 0. Analogicznie najgorszy wariant (we wszystkich rodzajach korzyści) osiągnie dokładnie 1. opracowanie własne. Generalnie w przypadku analiz ilościowych (DGC, analiza wielokryterialna) wybór optymalnego wariantu projektu jest stosunkowo łatwy. Wystarczy wybrać wariant o najniŝszej cenie rezultatu (DGC) lub najwyŝszej uzyskanej punktacji w analizie wielokryterialnej. JednakŜe bywają przypadki, w których moŝna uzasadnić wybór innego wariantu, pomimo odmiennych wyników analiz. Pamiętaj! Analiza wariantów nie oznacza, Ŝe oceniający weryfikuje wybór wariantu jedynie w kontekście wyliczonych wskaźników. Bierze pod uwagę równieŝ inne aspekty, dlatego jeŝeli nie zgadzasz się z wynikiem analizy moŝesz próbować uzasadniać wybór innego wariantu (takie działanie rekomendowane jest jednak jedynie w przypadku niewielkich róŝnic pomiędzy wariantami). MoŜe się tak stać, kiedy np. pewne specyficzne warunki środowiskowe uniemoŝliwiają wykorzystanie danej technologii lub aktualnie dana technologia jest droga, a koszt konserwacji elementów infrastruktury wysoki, ale poniewaŝ technologia jest przyszłościowa przewiduje się spadek cen usług remontowych w tym zakresie (naleŝy przecieŝ pamiętać, Ŝe analizy prowadzimy w cenach stałych z roku rozpoczęcia inwestycji, co moŝe dyskwalifikować drogie obecnie technologie). Pamiętaj! Pozytywnie będzie oceniony projekt, który wykorzystuje specyficzną / nowatorską / innowacyjną technologię i uzasadnia jej wybór mimo ewentualnych sprzeczności wynikających z przeprowadzonych analiz DGC / wielokryterialnej. 14
I.2.2.A. Rozwiązanie technologiczne Dopiero po analizie dostępnych wariantów inwestycji i wyborze optymalnego wariantu realizującego postawione cele, wybieramy i przedstawiamy koncepcję technicznotechnologiczną. Musimy oczywiście uzasadnić wybraną przez nas technologię. Pamiętaj! Opis koncepcji techniczno-technologicznej powinien ograniczyć się do elementów mających rzeczywisty wpływ na koszty czy funkcjonowanie infrastruktury w przyszłości. Opisując optymalne rozwiązanie technologiczne naleŝy skupić się na ogólnych technologiach m.in. wykonania nawierzchni (np. warstwa ścieralna z betonu asfaltowego, rodzaj mieszanki 0/12,8; warstwa wiąŝąca z betonu asfaltowego, rodzaj mieszanki 0/16); wykonania podbudowy (np. z piasku stabilizowanego cementem o grubości 16 cm); wykonania warstwy wzmocnionego podłoŝa (np. stabilizacja cementem o RM = 2,5 MPa, grubość warstwy 15 cm); wykonania chodnika (np. kostka brukowa betonowa o grubości 6 cm, na piasku o grubości 5+15 cm), obramowania chodnika itd. wykonania zjazdów (nawierzchni i podbudowy); wykonania robót ziemnych; wykonania obiektów inŝynierskich (m.in.: wstępne przyjęcie wymiarów konstrukcji poszczególnych obiektów, a w szczególności określenie ich długości, w tym długości poszczególnych przęseł (uwzględniające dla mostów wstępne oszacowanie światła), szerokości, powierzchni obiektu, kąta przecięcia z przeszkodą). Opisując poszczególne elementy techniczno-technologiczne, naleŝy kaŝdorazowo uzasadniać wybór poszczególnych technologii, przy czym elementem uzasadnienia moŝe być zgodność z normami PN dla odpowiednich parametrów infrastruktury, standardami polskimi i unijnymi, moŝliwymi trudnościami wynikającymi z zastosowaniem urządzeń technicznych, czy teŝ rozwiązań technologicznych, negatywnym wpływem na środowisko itp. Pamiętaj! Przedstawione przez nas uzasadnienie będzie równieŝ podstawą oceny, czy zaproponowane rozwiązania są akceptowalne w danych warunkach. Do poprawy! Odrzucenie! Ewaluator moŝe zwrócić projekt do poprawy, jeŝeli w opisie nie znajdzie uzasadnienia dla wybranych technologii, a jego zdaniem moŝna było wybrać inne, lepsze rozwiązanie. Ewaluator moŝe nawet odrzucić projekt, jeŝeli zaproponowano rozwiązanie niewykonalne technologicznie w danych warunkach (lub nieakceptowane), dlatego za kaŝdym razem przekonaj go, Ŝe tak nie jest! 15
I.2.2.B. Charakterystyka proponowanych technologii, elementów i parametrów technicznych inwestycji Po wybraniu konkretnych rozwiązań technologicznych przedstawiamy ich opis w kontekście: dla obiektów drogowych: głównych składników przekroju normalnego; cech proponowanych technologii; elementów (materiał, spoiwo itp.) parametrów technicznych i technologicznych (R m [MPa], grubość [cm], promień [m] itp.) dla obiektów inŝynierskich: lokalizacji, typu i rodzaju, funkcji i parametrów uŝytkowych (np. poziomy swobody ruchu, przepustowość, klasa techniczna, skrajnie, światła, dopuszczalne obciąŝenia, skuteczność); innych istotnych danych wynikających ze specyfiki obiektu, dla innych obiektów: głównych składników przekroju normalnego; typów i rodzajów obiektów kubaturowych oraz ich głównych parametrów funkcjonalnych i uŝytkowych, cech proponowanych technologii; dla urządzeń ochrony środowiska: typów i ogólnych zasad lokalizacji waŝniejszych urządzeń, cech proponowanych technologii; dla urządzeń infrastruktury związanej i niezwiązanej z drogą: typów i rodzajów urządzeń i ogólnego zakresu budowy. cech proponowanych technologii; Sprawdź! Po wykonaniu opisów sprawdź je pod względem: poprawności (czy nie ma błędów w jednostkach, skalach, wartościach); zrozumiałości (czy wszystkie elementy opisu są zrozumiałe); rzetelności (czy opis jest spójny, tworzy logiczną całość); wiarygodności (czy dane oparto na normach, badaniach własnych, dokumentacji itp.) 16
I.3. REALIZACJA PROJEKTU I.3.1. Opis lokalizacji / miejsca realizacji projektu W przypadku projektów z zakresu infrastruktury drogowej, mapy sytuujące inwestycję są nad wyraz wskazane, dlatego oprócz podstawowych danych (powiat, gmina(y), miejscowość(ci)) zamieśćmy odpowiednie mapy (w zaleŝności od grupy): Tabela 4. Opis lokalizacji / miejsca realizacji projektu w zaleŝności od wielkości projektu. Projekty małe (grupa 1) Projekty średnie (grupa 2) Projekty duŝe (grupa 3) mapa poglądowa (plan orientacyjny w skali 1:25 000 do 1:100 000), na której powinno się odnieść planowaną inwestycję do obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego terenu, powiązać planowaną inwestycję z istniejącym, bądź planowanym układem komunikacyjnym, w szczególności wskazać odcinki dróg sfinansowane w ramach ZPORR, programów przedakcesyjnych (Phare, Sapard) oraz kontraktów wojewódzkich. Dodatkowo, mapa powinna zawierać inwestycje towarzyszące, granice administracyjne województw, powiatów i gmin (wraz z numerami oraz nazwami dróg i ulic) jak obok jak obok na mapie powinny się znaleźć przepływy pojazdów w całym układzie komunikacyjnym z zaznaczeniem miejsc docelowych (powiązań z obiektami infrastrukturalnymi, szkołami, miejscami pracy itp.) i wielkości globalnych SDR w wyszczególnionych kierunkach. W przypadku projektów lokalnych, mapa powinna uwzględniać przepływy pojazdów w skali mikro i makro (ruch tranzytowy i lokalny). W grupie 2 mapy te nie muszą być profesjonalnie wykonane, mogą to być mapy poglądowe (orientacyjne) jak obok naleŝy wykonać plan sytuacyjny (w skali min. 1:2 000, zalecane 1:1 000) na tle przyległego zagospodarowania terenu, zawierający: obraz projektowanego zadania inwestycyjnego, jego powiązania z istniejącą siecią drogową, rozwiązania dla obsługi terenów sąsiednich, lokalizację waŝniejszych projektowanych obiektów, urządzenia infrastruktury, waŝniejsze elementy ochrony środowiska, inwestycje towarzyszące, linie rozgraniczające zadania inwestycyjnego, istniejące linie rozgraniczające, granice poszczególnych pasów drogowych, granice administracyjne, granice oddziaływania inwestycji na środowisko, itd. naleŝy wykonać poglądowe przekroje normalne (w skali 1:100 do 1:200) obrazujące typowe przekroje normalne waŝniejszych projektowanych obiektów i urządzeń. opracowanie własne. 17
Do poprawy! Wszelkie mapy i rysunki ułatwiają poznanie funkcjonalności projektu, moŝliwości spełniania przez niego załoŝonych celów i przydatności (dostępności) dla załoŝonej liczby interesariuszy, stąd oceniający moŝe zwrócić projekt do poprawy, jeŝeli brakuje w nim map lub są one nieczytelne. I.3.2. Niezbędne czynności, materiały i usługi I.3.3. Planowany harmonogram realizacji inwestycji 18
I.4. STAN PO REALIZACJI PROJEKTU I.4.1. Opis stanu po realizacji projektu I.4.1.A. Trwałość technologiczna W przypadku projektów infrastruktury drogowej musimy udowodnić trwałość technologiczną. Pamiętaj! Trwałość produktów i rezultatów projektu nie moŝe wiązać się jedynie z finansowym zabezpieczeniem przyszłego funkcjonowania inwestycji, jak to często miało miejsce w przypadku ZPORR. Dlatego musimy odpowiedzieć tutaj na kluczowe pytanie: Czy wybrane technologie budowy poszczególnych elementów infrastruktury drogowej przełoŝą się na wysoką jakość i trwałość otrzymanych produktów, tak Ŝe nie będą one wymagały ciągłych udoskonaleń lub poprawek? (musimy tutaj powiązać wybrane technologie ze stanem po realizacji inwestycji, m.in. z liczbą i wielkością przejeŝdŝających pojazdów i odpowiedzieć na pytanie dlaczego np. po 2 latach uŝytkowania droga nie będzie wymagała gruntownego remontu?) Dodatkowo, dosyć waŝnym pytaniem, na które musimy odpowiedzieć w tym punkcie to: Czy zastosowana technologia ma charakter przyszłościowy i nie będzie wymagać wyŝszych kosztów utrzymania niŝ np. dotychczasowa infrastruktura? (oczywiście opisana funkcjonalność rozwiązań technicznych musi umoŝliwiać wstępne określenie rodzajów i wartości kosztów utrzymania infrastruktury, koszty remontów w zaleŝności od wielkości SDR, czy teŝ warunków geograficznych i pogodowych itp.) W przypadku projektów grupy 3 (największych) dodatkowo naleŝy odpowiedzieć na pytanie: Czy projekt jest w stanie odpowiedzieć na zmieniające się trendy i prognozy technologiczne? Czy wybrane technologie mogą w sposób elastyczny na nie odpowiedzieć? (np. kiedy w przyszłości będzie moŝna wykorzystać nowe technologie do naprawy infrastruktury lub jej rozbudowy bez konieczności gruntownych zmian) Odrzucenie! Odrzucenie! Ewaluator moŝe odrzucić projekt wtedy, kiedy zastosowana technologia będzie wymagać znacząco wyŝszych jednostkowych kosztów utrzymania niŝ np. dotychczasowa infrastruktura. W przypadku duŝych projektów ewaluator moŝe odrzucić projekt, kiedy wybrane technologie nie są przyszłościowe. I.4.2. Matryca logiczna projektu 19
II. WYKONALNOŚĆ FINANSOWO-EKONOMICZNA W przypadku projektów z zakresu infrastruktury drogowej (wzorem odpowiednich wytycznych do ZPORR) nie obowiązuje analiza finansowa w zakresie przedmiotu projektu. JednakŜe pewne aspekty analizy finansowej są przeprowadzane w kontekście trwałości (płynności finansowej) projektodawcy punkt II.7. JeŜeli jednak projekt zakłada jakąkolwiek moŝliwość osiągania przez właściciela (lub najemcę) infrastruktury drogowej korzyści finansowych (opłat za wjazd, parking itp.), konieczne jest wtedy przeprowadzenie równieŝ analizy finansowej. II.1. ZAPROPONOWANA METODOLOGIA PRZEPROWADZENIA ANALIZ II.1.1. Przyjęte ogólne załoŝenia przeprowadzanych analiz W szczególności w tym punkcie jesteśmy zobligowani do przyjęcia następujących załoŝeń i odniesienia się do nich w kontekście naszego projektu: analiza musi brać pod uwagę całościową serię działań, czynności lub usług słuŝącą zaspokojeniu w pełni danej potrzeby i osiągnięciu załoŝonego celu. Analiza powinna brać pod uwagę całościowy ciąg drogi, a w przypadku dróg i skrzyŝowań wszystkie drogi dojazdowe do skrzyŝowania (jak pokazano na poniŝszym rysunku): Odcinek zrealizowany ze ZPORR Odcinek objęty projektem Odcinek zrealizowany ze ZPORR Odcinek objęty projektem Odcinek objęty analizą Obszar objęty analizą W przypadku jednorodnych odcinków drogi (przykład 1), jeŝeli jest to kolejny etap, którego celem jest poprawa analogicznych parametrów (np. poprawa stanu technicznego nawierzchni wg SOSN do stanu A, poszerzenie poboczy o 1 m itp.), moŝemy przeprowadzić analizę tylko dla odcinka objętego projektem, poniewaŝ moŝna załoŝyć, Ŝe zarówno nakłady, jak i korzyści (skrócenie czasu podróŝy, zmniejszenie kosztów eksploatacji itp.) są wprost proporcjonalne do długości analizowanej drogi. Korzyści globalne (wzrost dostępności, moŝliwość dojazdu do obiektu itp.) naleŝy wtedy odnieść proporcjonalnie do danego odcinka drogi. JeŜeli natomiast planowany odcinek do realizacji ma np. inną szybkość projektową, powyŝsze zwolnienie juŝ nie obowiązuje. 20
Odrzucenie! Ewaluator odrzuci projekt, w którym np. analizowany jest jedynie odcinek drogi objęty projektem, a korzyści ekonomiczne wykazywane są dla całości połączenia (np. w nakładach projektodawca wskazuje koszty budowy 800 m drogi, a w korzyściach powstanie 10 nowych miejsc pracy w gastronomii, czy teŝ moŝliwość dojazdu 100 dzieci do szkoły). analizą musimy objąć wszystkie nakłady inwestycyjne poniesione na obszarze objętym analizą (nakłady z planowanego projektu i nakłady poniesione w ramach projektów współfinansowanych ze środków unijnych i polskich sumuje się, natomiast nakłady starsze wycenia się metodą pozostałych kosztów historycznych por. Wytyczne Ogólne ); Do poprawy! Ewaluator odda projekt do poprawy, jeŝeli nie ujmiemy wszystkich nakładów inwestycyjnych lub obliczymy je niepoprawnie. pamiętajmy, aby w projekcie zawrzeć odpowiednie oddziaływanie projektu; projekt powinien brać pod uwagę skalę makro i mikro np. dla projektu lokalnego będącego ostatnim etapem połączenia (droga powiatowa) pomiędzy miastem a atrakcją turystyczną, naleŝy wziąć pod uwagę równieŝ zwiększony ruch związany ze skróceniem odległości między tymi dwoma punktami (skala regionalna), musimy przyjąć właściwy okres referencyjny, zgodnie z wielkością projektu: Tabela 5. Okres referencyjny w zaleŝności od wielkości projektu. Projekty małe (grupa 1) Projekty średnie (grupa 2) Projekty duŝe (grupa 3) obligatoryjnie 25 lat 25 lat 30 lat fakultatywnie 30 lat 30 lat opracowanie własne. musimy przeprowadzić analizę wraŝliwości i ryzyka dla projektów średnich i duŝych, zgodnie z poniŝszym zestawieniem wykorzystując metodologię z Wytycznych Ogólnych : Tabela 6. Analiza wraŝliwości i ryzyka w zaleŝności od wielkości projektu. Projekty małe (grupa 1) Projekty średnie (grupa 2) Projekty duŝe (grupa 3) obligatoryjnie analiza wraŝliwości analiza ryzyka metodą uproszczoną analiza wraŝliwości pełna analiza ryzyka fakultatywnie analiza wraŝliwości analiza ryzyka metodą uproszczoną opracowanie własne. pełna analiza ryzyka Do poprawy! Ewaluator odda projekt do poprawy, jeŝeli nie zastosujemy się do powyŝszych wytycznych. 21
II.1.2. Przyjęte załoŝenia analizy finansowej To kryterium nie obowiązuje w tej grupie projektów. II.1.3. Przyjęte załoŝenia analizy ekonomicznej W szczególności w tym punkcie potwierdzamy załoŝenia analizy ekonomicznej: analizę ekonomiczną przeprowadzamy z punktu widzenia społeczności; Pamiętaj! Pamiętaj! Przy przyjmowaniu załoŝeń ekonomicznych przyjmij podobny tok rozumowania jak przy tworzeniu wariantów (dotyczy to korzyści dla społeczności). PoniewaŜ nie jest wymagana analiza finansowa, to do kosztów w analizie zalicz oprócz nakładów inwestycyjnych, równieŝ koszty eksploatacyjne i remontowe infrastruktury. Oczywiście naleŝy wyszczególnić równieŝ koszty ekonomiczne (np. z tytułu zwiększenia emisji spalin do atmosfery). Odrzucenie! Ewaluator odrzuci projekt, w którym do analizy wykorzystano jedynie korzyści i koszty społeczne, natomiast zapomniano o nakładach inwestycyjnych i kosztach eksploatacyjnych infrastruktury. w analizie ekonomicznej muszą być wykorzystane ceny netto (bez VAT) bez względu na status projektodawcy (lub właściciela infrastruktury) Do poprawy! Ewaluator odda projekt do poprawy, jeŝeli wliczysz VAT do cen zakupu materiałów i usług związanych z budową i eksploatacją infrastruktury (VAT jako podatek pośredni nie jest korzyścią dla społeczności). w analizie muszą być wykorzystane wynagrodzenia ukryte (do wyliczenia wartościowego oszczędności czasu przejazdu uŝytkowników drogi) Teoria Wynagrodzenia ukryte w transporcie Do analiz moŝna wykorzystać dwa rodzaje wynagrodzeń, przekształcając je na wynagrodzenia ukryte zgodnie ze wzorem z Wytycznych Ogólnych : ( 1 u) ( t) SW = FW 1 gdzie: SW FW u t oznacza wynagrodzenie ukryte oznacza wynagrodzenie finansowe (rynkowe) (ogółem 2.076,81 zł w 2005 r.) oznacza regionalny wskaźnik stopy bezrobocia (17,0% w 2005 r.) oznacza stawkę wpłat z tytułu ubezpieczenia społecznego i odpowiednich podatków (33% średnio) 1) wynagrodzenia kierowców zawodowych i osób pracujących w transporcie moŝna wyliczyć, biorąc przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sekcji I Transport, gospodarka magazynowa i łączność w 2005 r. wynoszące dla województwa lubelskiego 2.068,90 zł. wynagrodzenie ukryte kierowcy zawodowego wyniesie: 1.145 zł. 22
2) wynagrodzenie kierowców niezawodowych i pasaŝerów samochodów i autobusów wyliczamy zgodnie z zasadami ogólnymi dla przeciętnego miesięcznego wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej dla województwa lubelskiego w 2005 r. (por. Wytyczne Ogólne ). wynagrodzenie ukryte przeciętnego mieszkańca wyniesie: 1.150 zł. opracowania własne. W kolejnych latach (kiedy dostępne będą nowsze dane statystyczne) naleŝy przeliczać wartości wynagrodzeń ukrytych i przedstawić je w powyŝszych załoŝeniach. Do poprawy! Ewaluator odda projekt do poprawy, jeŝeli wyliczymy korzyści w jednostkach pienięŝnych stosując wynagrodzenia brutto (zawyŝając ich wartość dla społeczeństwa) lub stosując odmienną metodologię lub wartości bez podania uzasadnienia. Np. jeŝeli z drogi korzystają głównie kierowcy przedsiębiorstwa, w którym średnie wynagrodzenie pracowników transportu wynosi 3.000 zł to uzasadnia zwiększenie wynagrodzeń ukrytych w analizie. w analizach musimy przyjąć społeczną stopę dyskonta zgodną z wyliczeniami w Wytycznych Ogólnych. Przechodzimy teraz do wyliczeń. II.2. NAKŁADY INWESTYCYJNE NA REALIZACJĘ PROJEKTU II.3. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROJEKTU II.3.1. Źródła finansowania. Finansowanie części inwestycji nie pochodzącej ze środków EFRR II.3.2. Kalkulacja luki finansowej. Poziom dofinansowania Ten punkt nie obowiązuje w tej grupie projektów. II.3.3. Podstawowe parametry kredytów i poŝyczek II.3.4. Ocena moŝliwości finansowych inwestora. Wnioski z analizy zdolności inwestycyjnej inwestora 23
II.4. PRZYCHODY ZE SPRZEDAśY KALKULACJA PRZYCHODÓW W tego typu projektach za przychody ekonomiczne będziemy rozumieli korzyści ekonomiczne wynikające z obniŝenia: kosztów eksploatacji pojazdów, czasu pracy pasaŝerów, czasu pracy kierowców, kosztów wypadków, koszty emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. II.4.1. Prognozowana liczba uŝytkowników dla wariantu bazowego Wykonujemy w taki sam sposób jak poniŝej: II.4.2. Prognozowana liczba uŝytkowników po realizacji inwestycji W pierwszej kolejności naleŝy wykonać lub wykorzystać wiarygodne badania średniego dobowego ruchu (SDR) dla potrzeb naszego projektu. MoŜemy zatem wykorzystać: dostępne dane z Generalnego Pomiaru Ruchu (co jest preferowane przez oceniających projekty), dane z automatycznych stacji pomiarowych, inne dostępne pomiary realizowane na potrzeby innych inwestycji, i uzupełnić je o własne pomiary ruchu przeprowadzone w obszarze oddziaływania analizowanej inwestycji. JeŜeli mielibyśmy do dyspozycji tylko badania własne (lub byłyby to badania uzupełniające) musimy wykorzystać metodologię pomiaru i przeliczania wyników na SDR, zgodnie z ramką poniŝej: Teoria Metodologia przeprowadzania pomiarów ruchu Zgodnie z zasadami przeprowadzania pomiarów ruchu, opracowanymi przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) 1, bezpośrednie pomiary ruchu naleŝy przeprowadzać w ciągu dwóch dni roboczych jednego tygodnia. W kaŝdym z dni pomiarowych pomiary powinny być przeprowadzano przez 16 godzin, w godzinach 6 00 22 00, w przekroju drogi, bez podziału na kierunki. Pomiary winny być przeprowadzane w miesiącu, w którym średni dobowy ruch jest najbardziej zbliŝony do średniego dobowego ruchu w badanym roku. 1 Dokładne wytyczne i zasady przeprowadzania pomiarów ruchu i prognozowania ruchu pojazdów przedstawione są na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA), http://www.gddkia.gov.pl/ 24
Pomiary dla potrzeb studium wykonalności mogą być przeprowadzane w podziale na następujące kategorie pojazdów: Tabela 7. Podział pojazdów na kategorie oraz zalecany podział dla potrzeb wykonania studiów wykonalności. Symbol kategorii Grupa pojazdów Dla potrzeb studiów wykonalności b motocykle niekoniecznie c samochody osobowe TAK d samochody dostawcze TAK e samochody cięŝarowe bez przyczep TAK f samochody cięŝarowe z przyczepami TAK g autobusy TAK h ciągniki rolnicze niekoniecznie opracowanie własne na podstawie: Instytucja Zarządzająca ZPORR, Wytyczne dotyczące przygotowywania Studiów Wykonalności, dokument z dnia 26 kwietnia 2004, s. 13. Pomiary bezpośrednie wykonuje się w punktach pomiarowych zlokalizowanych w ten sposób, aby mierzona wielkość ruchu była miarodajna dla całego odcinka drogi. Nie wykonuje się pomiarów w dniach, w których ruch na drodze odbiega od normalnego (jarmarki, targi, festyny, inne imprezy okolicznościowe). Średni dobowy ruch w roku (SDR) naleŝy obliczać wg wzoru: X + X2 SDR = 1 P1 P2 1, 087[ poj. / 2 gdzie: X 1, X 2 P 1 P 2 dobę] liczba pojazdów samochodowych ogółem (suma kategorii od c do g) w godzinach 6 00-22 00 w dniach, w których wykonano pomiar ruchu, współczynnik przeliczeniowy średniego dobowego ruchu w dni tygodnia (wtorek, środa, czwartek) na średni dobowy ruch w miesiącu, wg tabeli 8, współczynnik przeliczeniowy średniego dobowego ruchu w miesiącu na średni dobowy ruch w roku, wg tabeli 9, 1,087 współczynnik przeliczeniowy wielkości ruchu 16-godzinnego (6 00-22 00 ) na ruch dobowy. Współczynniki P 1 i P 2 zostały określone na podstawie wyników pomiarów automatycznych prowadzonych w stacjach stałych na drogach krajowych. Współczynnik przeliczeniowy z ruchu 16- godzinnego na ruch dobowy (1,087) określono na podstawie wyników pomiarów dobowych przeprowadzonych w 2000 roku w 393 punktach pomiarowych na drogach powiatowych. Tabela 8. Współczynniki przeliczeniowe (P1) średniego dobowego ruchu w dni tygodnia (wtorek, środa, czwartek) na średni dobowy ruch w miesiącu. Charakter ruchu na odcinku drogi Miesiące Współczynnik P 1 Gospodarczy Wszystkie 0,93 Turystyczny lipiec, sierpień 1,06 Pozostałe 0,95 Rekreacyjny Wszystkie 1,11 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. 25
Tabela 9. Współczynniki przeliczeniowe (P2) średniego dobowego ruchu miesiącu na średni dobowy ruch w roku (SDR). Charakter ruchu na odcinku drogi Współczynnik P 2 Miesiące I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Gospodarczy 1,25 1,14 1,10 1,02 0,97 0,93 0,86 0,86 0,93 0,97 1,02 1,09 Turystyczny 1,47 1,32 1,18 1,10 1,03 0,89 0,70 0,70 0,93 0,98 1,10 1,16 Rekreacyjny 1,39 1,23 1,18 1,14 0,96 0,86 0,78 0,76 0,91 0,95 1,08 1,18 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. Do poprawy! Ewaluator odda projekt do poprawy, jeŝeli wiarygodność pomiarów budzi wątpliwości lub teŝ sposób przeliczania pomiarów na SDR nie jest poprawny. W dalszej kolejności przechodzimy do prognoz ruchu. Pamiętaj! Dla przygotowania i oceny projektów infrastruktury drogowej kluczowe znaczenie mają prognozy ruchu. To od nich, obok oszacowania kosztów inwestycyjnych, zaleŝy wynik analizy ekonomicznej. Dlatego zwróć szczególną uwagę na poprawność przeprowadzenia prognoz ruchu. Musimy zastosować się do następujących zasad przygotowywania prognoz ruchu: wartości natęŝeń ruchu prognozowanego wyraŝamy w SDR; określamy prognozowane natęŝenia ruchu (SDR) dla odpowiednich horyzontów czasowych: w zakładanym pierwszym roku eksploatacji inwestycji; w kaŝdym roku objętym analizą (obejmującym cały okres referencyjny); określamy prognozowane natęŝenia ruchu (SDR) dla wariantów: wariantu bazowego (bez realizacji inwestycji); wszystkich analizowanych wariantów inwestycyjnych; prognozowane natęŝenia ruchu (SDR) określamy dla wymaganych kategorii pojazdów: samochodów osobowych; samochodów dostawczych; samochodów cięŝarowych; autobusów. Oczywiście zakres prognoz ruchu zaleŝy od typu oraz wartości przedsięwzięcia, dlatego najpierw musimy wybrać odpowiednią metodologię: 26
dla dróg krajowych zamiejskich zgodnie z metodą trendów wykorzystaną w prognozie ruchu na zamiejskiej sieci dróg krajowych do roku 2020 (GDDKiA); wyniki badań są dostępne na stronie internetowej GDDKiA; dla dróg wojewódzkich uproszczoną metodą obliczania prognozy ruchu dla dróg wojewódzkich, uproszczoną metodą ekstrapolacji trendów wzrostu obliczania prognozy ruchu lub uproszczoną metodą wskaźnikową; dla dróg powiatowych i gminnych uproszczoną metodą obliczania prognozy ruchu dla dróg powiatowych i gminnych, uproszczoną metodą ekstrapolacji trendów wzrostu obliczania prognozy ruchu lub metodą wskaźnikową. PowyŜsze metody obliczania prognozy ruchu mogą być wykorzystane jedynie dla projektów, które zakładają, Ŝe nie zajdą na sieci komunikacyjnej Ŝadne zmiany oraz nie wystąpią istotne czynniki mogące mieć wpływ na zmiany zachowań komunikacyjnych. Dlatego musimy określić, czy realizacja projektu lub pozostawienie obszaru objętego projektem bez pomocy strukturalnej spowoduje: przeniesienie ruchu pojazdów z innych tras; wytworzenie się nowych przejazdów w wyniku powstania infrastruktury. Do poprawy! Ewaluator odda projekt do poprawy, jeŝeli nie wzięliśmy pod uwagę znaczącego zwiększenia bądź zmniejszenia ruchu pojazdów w wyniku realizacji projektu. W takim przypadku byliśmy bowiem zobligowani do wykorzystania sieciowych metod prognostycznych. Następnie, jeŝeli odpowiedź na co najmniej jedno z powyŝszych pytań jest pozytywna, powinniśmy zastosować sieciowe metody prognostyczne, niezbędne dla analizy inwestycji drogowych znacząco zmieniających standard połączenia źródeł i celów ruchu, przede wszystkim w przypadku budowy nowych odcinków dróg. Teoria Sieciowe metody prognostyczne Sieciowe metody prognostyczne umoŝliwiają: obliczenia prognozowanych natęŝeń ruchu na odcinkach sieci drogowej w podziale na kategorie pojazdów (osobowe, dostawcze, cięŝarowe itp.) i kategorie uŝytkowników (np. w podziale na motywacje podróŝy: biznes, turystyka itp.); obliczenia czasów podróŝy pomiędzy poszczególnymi węzłami sieci i wzdłuŝ wytypowanych korytarzy transportowych; wariantowania prognoz z uwzględnieniem róŝnych scenariuszy rozwoju gospodarczego w skali kraju, regionu, województwa, powiatu; uzyskania informacji skąd dokąd odbywają się podróŝe, w tym określenia dominujących relacji, uzyskania informacji na temat rozkładu ruchu w węzłach sieci transportowej, co jest istotne przy wymiarowaniu tych węzłów. SłuŜą do tego następujące metody: dla celu znalezienia najkrótszej drogi: algorytm najbliŝszego sąsiedztwa, metoda ograniczeń i rozgałęzień, metoda Simplex; dla celu znalezienia maksymalnego przepływu: algorytm maksymalnego przepływu (AMP), metoda ograniczeń i rozgałęzień; 27