EWALUACJA PROGRAMU NAUCZANIA opracowanie Ewa Gryczman
Cel szkolenia Przygotowanie nauczycieli do prowadzenia ewaluacji własnego (lub obcego) programu nauczania/programu edukacyjnego)
ELEMENTY PROGRAMU NAUCZANIA/PROGRAMU EDUKACYJNEGO a) ogólne i szczegółowe cele kształcenia (nauczania i wychowania), b) treści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego, c) Sposoby (procedury) osiągania celów kształcenia (nauczania i wychowania), z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany, d) opis założonych osiągnięć ucznia, e) propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia.
Nowa podstawa programowa jest szczegółowa. Nie skupia się na procesie, lecz na wymaganiach (efektach). Nie zawiera jednak odpowiedzi na pytanie: JAK DOPROWADZIĆ DO STANU, W KTÓRYM UCZNIOWIE BĘDĄ SPEŁNIAĆ OPISANE W NIEJ WYMAGANIA?
Jakość procesu nauczania i uzyskiwane efekty zależą w dużej mierze od programu nauczania: od jego koncepcji oraz adekwatności stosowanych metod, technik nauczania i używanych środków dydaktycznych do celów i treści kształcenia.
PROGRAMY NAUCZANIA nie mają statusu ministerialnych pozostają w gestii i kompetencji szkoły mogą być w określonych granicach - wyrazem autonomii szkoły i twórczych działań nauczycieli. Programy powstające w szkole nie powinny powstawać zupełnie niezależnie od pozostałych, realizowanych przez innych nauczycieli, w tym programu profilaktyczno-wychowawczego szkoły oraz winny być zgodne z misją i wizją szkoły.
Zadaniem ewaluacji programu jest: Określenie, czy program ma być wprowadzony, odrzucony lub przerwany (w trakcie realizacji) Ulepszenie jego struktury lub wdrożenie go bez zmian Dodanie lub usunięcie niektórych procedur osiągania celów (zmiana technik, środków dydaktycznych itp.)
Etapy ewaluacji Etap pierwszy- ewaluacja przedempiryczna, dokonywana po opracowaniu programu Etap drugi- ewaluacja kształtująca zwana formatywną Etap trzeci- ewaluacja podsumowująca, nazywana sumatywną
Ewaluacja Przedempiryczna Dokonywana po opracowaniu projektu programu. (programu autorskiego lub po modyfikacji) Sprowadza się do weryfikacji projektu przed jego zastosowaniem w praktyce szkolnej.
TRAFNOŚĆ WYBORU PROGRAMU NAUCZANIA - zgodność z podstawą programową - koncepcja programu (procedury osiągania celów) czy dostosowana do naszych uczniów, do bazy dydaktycznej? ODPOWIEDZIALNOŚĆ: NAUCZYCIELA za wybór programu (gotowy, zmodyfikowany, autorski) ZESPOŁU PRZEDMIOTOWEGO za wydanie opinii na temat programu DYREKTORA za dopuszczenie programu do użytku szkolnego 10
Ewaluacja kształtująca (formatywna) Prowadzona w toku wdrażania programu. Bada się sam program i przebieg procesu kształcenia opartego na treściach w nim zawartych. Określa się te aspekty programu, które warto zmienić. Prowadzi się badania o charakterze pilotującym.
REALIZACJA (PROGRAMU NAUCZANIA, PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO, PROGRAMU PROFILAKTYKI, PLANU PRACY NAUCZYCIELA, SPECJALISTY ITP. - PODSTAWY PROGRAMOWEJ - ) - AUTOMONITORING - MONITORING KOLEŻEŃSKI - MONITORING DYREKTORSKI Na tym etapie mogą być wykorzystywane arkusze obserwacji zajęć, notatki, zestawienia bieżących osiągnięć uczniów itp. Obserwacje: kompletne, wybiórcze (nastawione na poszczególne elementy, np. kształcenie najważniejszych umiejętności, kształtowanie postaw, indywidualizacja, warunki i sposób realizacji, itp.) 12
Ewaluacja Podsumowująca Ocenia się program na podstawie umiejętności, jakie wykazują uczniowie pod koniec okresu kształcenia ze względu na określone wymagania ogólne i szczegółowe, wynikające z podstawy programowej. (np. egzamin po szkole podstawowej)
MONITOROWANIE uzyskiwanych EFEKTÓW W jaki sposób sprawdzić spełnianie przez uczniów wymagań określonych w podstawie programowej? 1. Ocenianie Zasady oceniania 1. Spójność kryteriów oceniania z wymaganiami określonymi w podstawie programowej. 2. Znajomość kryteriów oceniania oraz wymagań edukacyjnych przez uczniów. 3. Zgodność oceniania uczniów z przyjętymi kryteriami. 4. Integralność informacji zwrotnej zawierającej wskazania dotyczące: a) mocnych stron pracy ucznia / opanowanych umiejętności, b) słabych stron pracy ucznia / nieopanowanych umiejętności, c) sposobów poprawy pracy przez ucznia, d) wskazań, jak uczeń dalej ma pracować. 5. Rzetelność informacji zwrotnej przekazywanej uczniowi. 6. Terminowość przekazywania informacji zwrotnej. Narzędzia: ankiety, arkusze obserwacji, notatki z rozmów, karty oceny itp. 14
MONITOROWANIE EFEKTÓW 2. Diagnoza wstępna, etapowa i końcowa procesu kształcenia określonych umiejętności to nic innego jak monitorowanie efektów realizacji programu nauczania. Diagnoza efektów kształcenia jest jedynie miernikiem i punktem wyjścia do zaplanowania i wdrożenia działań, których celem jest podniesienie poziomu opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności. Narzędzia: testy, prace uczniów (np. dokumentacja projektów), arkusze obserwacji, notatki, zestawienia i analizy wyników sprawdzania itp. 15
MONITOROWANIE EFEKTÓW 3. Monitorowanie wyników egzaminów zewnętrznych i wykorzystanie informacji uzyskanych w jego wyniku Narzędzia: zestawienia wyników sprawdzianów, raport z analizy wyników, plan działań doskonalących w tym w zakresie zmian w programie nauczania itd. ODPOWIEDZIALNOŚĆ - NAUCZYCIEL - ZESPÓŁ NAUCZYCIELI - DYREKTOR 16
Monitorowanie efektów realizacji programu nauczania, czyli poziomu osiągnięć uczniów jest, z punktu widzenia nauczyciela, procesem zbierania informacji o jakości tego programu. Zasadniczym celem tak rozumianego monitorowania jest modyfikowanie działań nauczyciela, jeżeli taką potrzebę wskazują wyniki monitorowania. 17
Błędy popełnione w monitorowaniu efektów kształcenia, najpierw na poziomie nauczyciela, później szkoły (nadzoru dyrektora) mogą być nieodwracalne i skutkować negatywnymi wynikami uczniów. Każdy znacząco niższy od oczekiwanego przez nas wynik sprawdzania osiągnięć uczniów jest dowodem na popełnienie błędów: w planowaniu pracy, nauczaniu, wykorzystywanych metodach, kontrolowaniu wyników nauczania, monitorowaniu procesu dydaktycznego i w nadzorze kierownictwa szkoły. 18
UCZENIE SIĘ NA BŁĘDACH Jeżeli błędy uzewnętrzniają się dostatecznie wcześnie to można i trzeba wykorzystać je dla poprawy jakości. Słowa dostatecznie wcześnie zawierają to, co stanowi kluczową rolę monitorowania. Monitorowanie jest po to, aby dostatecznie wcześnie ujawnić nieprawidłowości i niezwłocznie przystąpić do ich naprawienia. 19
WYKORZYSTANIE WYNIKÓW MONITOROWANIA W PRACY NAUCZYCIELA Wykorzystanie wyników monitorowania doraźnego. Jeżeli nauczyciel w realizacji konkretnych działań dostrzega występujący problem, np. negatywny wynik sprawdzianu, zdecydowanie gorszy w porównaniu z poprzednimi wynikami, niezwłocznie podejmuje określone działania (ustala przyczyny niepowodzeń uczniów, ocenia dobór narzędzi itp.). Szybkiej i adekwatnej reakcji wymaga każde duże odchylenie od średniej dla danego procesu czy zjawiska. 20
Wykorzystanie wyników monitorowania dokonanego w cyklu półrocznym. Po dokonanym monitorowaniu w cyklu półrocznym (semestralnym) nauczyciel powinien dokonać ewentualnych zmian wynikających z efektów monitorowania. Zakres wprowadzonych zmian dotyczyć może działań możliwych do realizacji w drugim semestrze roku szkolnego. Przykładem mogą być niepokojące wyniki klasyfikacji bądź słaby wynik próbnego sprawdzianu. Jeżeli już od stycznia podejmiemy działania mające na celu wyrównanie braków, coś jeszcze można osiągnąć. 21
Wykorzystanie wyników monitorowania dokonanego w cyklu rocznym Wyniki monitorowania dokonanego w cyklu rocznym powinny zostać wykorzystane w cyklu kształcenia. Monitorując realizację programu nauczania (podstawy programowej) na koniec roku szkolnego, ustalimy zakres zmian dotyczących zadań koniecznych do zrealizowania w cyklu kształcenia. 22
Wykorzystanie wyników monitorowania dokonanego w cyklu kształcenia Jeżeli w wyniku monitorowania na koniec cyklu kształcenia stwierdzimy występowanie zjawisk negatywnych świadczy to o popełnionych błędach w realizacji programu nauczania i jednocześnie o błędach dotyczących monitorowania jego realizacji. Natomiast uzyskana w ten sposób wiedza możliwa będzie do wykorzystania dopiero dla kolejnej grupy uczniów w kolejnym cyklu edukacyjnym. 23
MONITORING ILOŚCIOWY MONITORING JAKOŚCIOWY planuj działaj badaj zmieniaj (cykl Deminga)
UWAGI NA PODSUMOWANIE Kiedy już Państwo napiszecie własne programy nauczania lub dokonacie modyfikacji w gotowych programach, np. zaproponowanych przez wydawnictwa, zanim stworzycie szkolny zestaw programów nauczania pamiętajcie o: 1. Sprawdzeniu, czy zestaw wszystkich programów spełnia warunek zawierania całości podstawy programowej. 2. Krytycznej ocenie możliwości realizacji tych programów w warunkach Waszej szkoły (możliwości uczniów, nauczycieli, bazy dydaktycznej, ograniczeń czasowych, itd.). 4. Skorelowaniu, na ile się da, czasu realizacji niektórych treści w różnych przedmiotach. 5. Sprawdzeniu, na ile szkolny zestaw programów nauczania wraz z programem profilaktyczno-wychowawczym umożliwią pracę zgodną z koncepcją pracy szkoły (wizją i misją).
UWAGI NA PODSUMOWANIE W trakcie wdrażania pamiętajcie o nieustającym monitoringu i szybkim reagowaniu na zdiagnozowane błędy. PROGRAMY NAUCZANIA POWINNY BYĆ ŻYWE, SZCZEGÓLNIE W OBSZARZE PROCEDUR OSIĄGANIA CELÓW REALIZACJA CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH MUSI PROWADZIĆ DO REALIZACJI CELÓW OGÓLNYCH
Źródła informacji: www.ore.edu.pl www.men.gov.pl O programach prawie wszystko, H. Komorowska, 1999 Projektowanie. Program Nowa Szkoła, 1999 Dydaktyka ogólna, Cz. Kupisiewicz, 2002 Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców, G. Petty, 2015 Nauczanie w praktyce t. 1. i 2., A. Janowski, 2010