/2.$/1(:$581.,67<.8 $2325<7$5&,$ (/$6720(52:<&+:$5*2:<&+ 3,(5&,(1,86=&=(/1,$-&<&+

Transkrypt

1

2 0$5(.*$:/,6., /2.$/1(:$581.,67<.8 $2325<7$5&,$ (/$6720(52:<&+:$5*2:<&+ 3,(5&,(1,86=&=(/1,$-&<&+ 2),&<1$:<'$:1,&=$32/,7(&+1,.,:52&à$:6.,(- :52&à$:

3 5HFHQ]HQFL.DURO *UXG]LVNL -DQXV] 3OXWHFNL 5HGDNWRU $OLFMD.RUGDV.RUHNWD 0DULD,]ELFND 3URMHNW RNáDGNL =RILD L 'DULXV] *RGOHZVF\ &RS\ULJKW E\ 2ILF\QD :\GDZQLF]D 3ROLWHFKQLNL :URFáDZVNLHM :URFáDZ,6%1 2),&<1$ :<'$:1,&=$ 32/,7(&+1,., :52&à$:6.,(- :\EU]H*H :\VSLDVNLHJR :URFáDZ 'UXNDUQLD 2ILF\Q\ :\GDZQLF]HM 3ROLWHFKQLNL :URFáDZVNLHM =DP QU

4 63,65=(&=< :67 3 :<.$= 1$-&= &,( :$1<&+ 2=1$&=( 35=('0,27 %$'$ 2325< 7$5&,$ 3$5< 86=&=(/1,(1,( :$5*2:(±:$à : /,7(5$785=( 3URPLHQLRZH REFL*HQLH ZDUJL D RSyU WDUFLD 0RGHOH PHFKDQL]PX XV]F]HOQLDQLD SLHUFLHQL ZDUJRZ\FK :Sá\Z FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX QD RSyU WDUFLD XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR :Sá\Z FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL QD RSyU WDUFLD :Sá\Z URG]DMX HODVWRPHUX QD RSyU WDUFLD XV]F]HOQLHQLD 3RGVXPRZDQLH &(/ 35$&< &+$5$.7(5<67<.$ 67<.8 :$5*, = :$à(0 : 0$.526.$/, 3RáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 0HWRGD SRPLDUX :\QLNL SRPLDUyZ 3RáR*HQLH REV]DUX VW\NX Z]JOGHP SRZLHU]FKQL ZDáX 6LáD WDUFLD SRGF]DV RVDG]DQLD XV]F]HOQLHQLD QD ZDOH 5R]NáDG QDFLVNX VW\NRZHJR Z NLHUXQNX RVLRZ\P L REZRGRZ\P 3RGVXPRZDQLH &+$5$.7(5<67<.$ 67<.8 :$5*, = :$à(0 : 0,.526.$/, 7HNVWXUD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL Z RU\JLQDOQ\FK XV]F]HOQLHQLDFK $QDOL]D FKURSRZDWRFL RU\JLQDOQ\FK SRZLHU]FKQL ZDáyZ &KURSRZDWRü V]OLIRZDQHM SRZLHU]FKQL ZDáyZ 5]HF]\ZLVW\ VW\N ZDUJL ] SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ZDáyZ &KURSRZDWRü SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK QDZJODQ\FK 5]HF]\ZLVW\ VW\N ZDUJL ] SRZLHU]FKQL WXOHMHN QDZJODQ\FK

5 &KURSRZDWRü SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK IRVIRUDQRZDQ\FK 3RGVXPRZDQLH 23Ï5 7$5&,$ 86=&=(/1,(1,$, -(*2 =:,=(. = 0$7(5,$à(0 :$5*, 25$= = :$581.$0, -(- 67<.8 = :$à(0 2SyUWDUFLD XV]F]HOQLH ] W\SRV]HUHJX R ]UHGXNRZDQ\FK Z\PLDUDFK ZDUJL 2SyUWDUFLD XV]F]HOQLH ZVSyáSUDFXMF\FK ] ZDáDPL R SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQHM =DOH*QRü RSRUX WDUFLD RG URG]DMX PDWHULDáX ZDUJL 2SyUWDUFLD Z\QLNDMF\ ] RGG]LDá\ZDQLD DGKH]\MQHJR SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP 2SyUWDUFLD XV]F]HOQLH ZVSyáSUDFXMF\FK ] WáRF]RQ\PL WXOHMNDPL R SRZLHU]FKQLDFK QDZJODQ\FK =DOH*QRü RSRUX WDUFLD RG URG]DMX PDWHULDáX ZDUJL 2SyUWDUFLD XV]F]HOQLH ZVSyáSUDFXMF\FK ] WáRF]RQ\PL WXOHMNDPL R SRZLHU]FKQLDFK IRVIRUDQRZDQ\FK 3RGVXPRZDQLH 02)/,:2&, 5('8.&-, $5&,$ 86=&=(/1,( :$5*2:<&+ 5yZQRZD*QD FKURSRZDWRü ]X*\W\FK SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ZDáyZ &KURSRZDWRü GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL WXOHMHN WáRF]RQ\FK QDZJODQ\FK &KURSRZDWRü GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL WXOHMHN WáRF]RQ\FK IRVIRUDQRZDQ\FK :Sá\Z WHNVWXU\ SRZLHU]FKQL ZDUJL QD RSyU WDUFLD XV]F]HOQLHQLD 3RGVXPRZDQLH 6<17(=$ 35$&< '2'$7(. ± 0HWRGD Z\]QDF]HQLD VWDá\FK UHRORJLF]Q\FK JXP /,7(5$785$ /2&$/ &217$&7 &21',7,216 $1' )5,&7,21$/ /266(6,1 2,/ /,3 6($/6 5HVXPH

6 :67 3 7HFKQLND XV]F]HOQLDQLD PDV]\Q L XU]G]H VWDQRZL REHFQLH XNV]WDáWRZDQ L G\QD PLF]QLH UR]ZLMDMF VL VSHFMDOQRü -HM UR]ZyM ]RVWDá Z\PXV]RQ\ SU]H] ZGUR*HQLH QRZ\FK WHFKQRORJLL Z NWyU\FK SURFHV\ SU]HELHJDM SU]\ FRUD] Z\*V]\P FLQLHQLX L WHPSHUDWXU]H F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR 5R]ZyM WHQ MHVW WDN*H VW\PXORZDQ\ SU]H] SUDZRGDZVWZR ZLHOX SDVWZ NWyUH Z WURVFH R VWDQ URGRZLVND L EH]SLHF]HVWZR OXG]L Z\PXV]D UHGXNFM QLH W\ONR Z\FLHNX DOH UyZQLH* L HPLVML F]\QQLND ] GáDZQLF\ :SRVWSLH W\P XF]HVWQLF] WDN*H X*\WNRZQLF\ XV]F]HOQLH NWyU]\ ± DE\ REQL*\ü NRV]W\ SURGXNFML L HNVSORDWDFML ± QLH JRG] VL QD SU]HVWRMH PDV]\Q Z\QLNDMFH ] DZD ULL OXE ] QLVNLHM WUZDáRFL XV]F]HOQLH (ODVWRPHURZH XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZH QDOH* GR QDMSRZV]HFKQLHM VWRVRZDQ\FK Z JRVSRGDUFH D GR LFK QDMZLNV]\FK RGELRUFyZ QDOH* SU]HP\Vá PRWRU\]DF\MQ\ PDV]\Q EXGRZODQ\FK KXWQLF]\ RUD] DUW\NXáyZ JRVSRGDUVWZD GRPRZHJR 6]F]HJyO Q\P X*\WNRZQLNLHP MHVW SU]HP\Vá VDPRFKRGRZ\ Z ND*G\P ] SURGXNRZDQ\FK L X*\W NRZDQ\FK VDPRFKRGyZ ]QDMGXMH VL SRQDG XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK %H] SU]HVDG\ PR*QD VWZLHUG]Lü *H RG QLH]DZRGQRFL L WUZDáRFL XV]F]HOQLH ]DOH*\ QLH]DZRGQRü VDPRFKRGyZ 2EHFQLH SURGXFHQFL VDPRFKRGyZ Z\PDJDM RG SURGXFHQWyZ XV]F]HO QLH DE\ XV]F]HOQLHQLD SUDFRZDá\ QLH]DZRGQLH L EH] Z\FLHNX Z RNUHVLH RGSRZLDGDM F\P SU]HELHJRZL O W\VLF\ NLORPHWUyZ GOD VDPRFKRGyZ RVRERZ\FK RUD] PLOLRQD NLORPHWUyZ Z SU]\SDGNX GX*\FK VDPRFKRGyZ FL*DURZ\FK 2VLJQLFLH W\FK ZVND(QLNyZ QLH E\áRE\ PR*OLZH EH] LQWHQV\ZQLH SURZDG]RQ\FK EDGD QD WHPDW ZáDFLZRFL HODVWRPHUyZ L QRZ\FK WHFKQRORJLL LFK Z\NRQDQLD WULERORJLL SDU FLHUQ\FK HODVWRPHU±PHWDO PRG\ILNDFML ZáDFLZRFL ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM HODVWRPHUyZ L PHWDOL RUD] PHFKDQL]PX SRZVWDZDQLD L XWU]\P\ZDQLD ZDUVWZ\ VPDURZHM Z V]F]HOLQLH :QLQLHMV]HM PRQRJUDILL SRGMWR WHPDW SU]\F]\Q SRZVWDZDQLD RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR ZVSyáSUDFXMFHJR ] ZDáHP RUD] PR*OLZRFL MHJR ]PQLHM V]HQLD =DáR*RQR *H XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZH L ZDá WZRU] VSHF\ILF]Q SDU FLHUQ NWyU SRZLQQR VL FKDUDNWHU\]RZDü QD SRGVWDZLH VSRVREX WZRU]HQLD VL SRZLHU]FKQL LFK VW\NX Z\QLNDMFHJR ] QLHJR URG]DMX VW\NX RUD] RGSRZLDGDMFHM PX SRVWDFL ]X*\ FLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 5]HF]\ZLFLH SRGF]DV ZVXZDQLD ZDáX Z XV]F]HOQLHQLD GRFKRG]L GR UR]FLJQLFLD ZDUJL REURWX Z]JOGHP SXQNWX VW\NX ZDUJL ] ZDáHP RUD] GR MHM SU]HPLHV]F]DQLD VL Z]GáX* SRZLHU]FKQL ZDáX = WHM ]ár*rqrfl RGNV]WDáFDQLD

7 :VWS VL ZDUJL Z\QLND ]PLHQQH SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z]GáX* REZRGX ZDáX :UH]XOWDFLH GRFKRG]L GR FLJáHM ]PLDQ\ ZDUWRFL QDFLVNX VW\ NRZHJR Z NLHUXQNX REZRGRZ\P 0R*QD ]DWHP VWZLHUG]Lü *H WR ORNDOQH ZDUXQNL VW\NX SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP EG GHF\GRZDá\ R FDáNRZLW\P RSRU]H WDUFLD XV]F]HO QLHQLD RUD] R VWRSQLX ]X*\FLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM :DUXQNL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP PR*QD SRSUDZLü SU]H] GREUDQLH FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX VWRVRZQLH GR ZáDFLZRFL L VNáDGX GDQHJR HODVWRPHUX.RU]\VWQLH SUH]HQWXMH VL SRZLHU]FKQLD ZDáX R DQL]RWURSRZHM FKURSRZDWRFL L R OHZRVWURQQ\P UR]NáDG]LH JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK SURILOX 7\ONR WDND SRZLHU]FKQLD ZDáX MHVW Z VWDQLH Z\ZRáDü UyZQRPLHUQH ]X*\FLH ZDUJL Z V\WXDFML ]PLHQQRFL ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR 2SyU WDUFLD PD OHMH JG\ ZDUVWZD ZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM SU]\SRPLQD ZDUVWZ FLDáD SRURZDWHJR 2EQL*HQLH RSRUX WDUFLD SURZDG]L QLH W\ONR GR ]QDF]QHJR ]ZLNV]HQLD WUZDáRFL XV]F]HOQLHQLD DOH UyZQLH* ± Z VNDOL JOREDOQHM ± GR ]DRV]F]G]HQLD ]QDF] Q\FK LORFL HQHUJLL 3U]HP\Vá VDPRFKRGRZ\ Z (XURSLH SURGXNXMH RNRáR PLOLR QyZ VDPRFKRGyZ URF]QLH -H*HOL SU]\Mü *H EG]LHP\ Z VWDQLH REQL*\ü RSRU\ WDUFLD ZV]\VWNLFK XV]F]HOQLH ]DLQVWDORZDQ\FK Z VDPRFKRG]LH R ]DOHGZLH : WR SU]\ PLOLRQDFK SURGXNRZDQ\FK VDPRFKRGyZ R]QDF]D WR ]DRV]F]G]HQLH HQHUJLL UyZ QRZD*QHM 0: -HV]F]H ZLNV] LORü HQHUJLL PR*QD ]DRV]F]G]Lü ]DVWSXMF VWDUH XV]F]HOQLHQLD QRZ\PL Z HNVSORDWRZDQ\FK VDPRFKRGDFK ]^ :PRQRJUDILL WHM ]DZDUWR Z\QLNL EDGD ZáDVQ\FK RUD] EDGD SURZDG]RQ\FK SU]H] DXWRUD QD ]OHFHQLD =DNáDGX 3URGXNFML 8V]F]HOQLH 7HFKQLF]Q\FK Ä,QFR9HULWDV %UXVV 'LFKWXQJVWHFKQLN *PE+ ± 1LHPF\ &KLFDJR 5DZKLGH,QGXVWULHV ± 86$ RUD] *.1 ± 3ROVND 6NáDGDP VHUGHF]QH SRG]LNRZDQLD NLHURZQLFWZX W\FK ILUP ]D ZLHOROHWQL ZVSyá SUDF PRLP.ROHJRP L :VSyáSUDFRZQLNRP ]D ZVSyáXG]LDá Z SU]HSURZDG]DQ\FK ED GDQLDFK RUD] W\P ZV]\VWNLP NWyU]\ EDUG]R *\F]OLZLH PQLH ZVSLHUDOL 0DUHN *DZOLVNL

8 :<.$=1$-&= &,(-67262:$1<&+ 2=1$&=( D ± V]HURNRü VW\NX ZDUJL ] ZDáHP î ± P $ ± QRPLQDOQD SRZLHU]FKQLD VW\NX ZDUJL ] ZDáHP î ± P $ 7 ± U]HF]\ZLVWD SRZLHU]FKQLD VW\NX ZDUJL ] ZDáHP î ± P G ± UHGQLFD ZDáX î ± P I ± Z\SDGNRZ\ ZVSyáF]\QQLN WDUFLD I, ± VNáDGRZD DGKH]\MQD ZVSyáF]\QQLND WDUFLD I / ± VNáDGRZD GHIRUPDF\MQD ZVSyáF]\QQLND WDUFLD K ± JUXERü ZDUVWZ\ VPDURZHM î ± P, 9 ± LORü HQHUJLL ]DDEVRUERZDQHM SU]H] XV]F]HOQLHQLH - - ± VWRSQLH MDVQRFL. ± VWDáD FKDUDNWHU\]XMFD SUDF XV]F]HOQLHQLD SU]\ GDQHM MHJR ]DEXGRZLH 0 9 ± PRPHQW WDUFLD 1ÂP 1 9 ± PRF WDUFLD : S 7 U ± UHGQLD ZDUWRü U]HF]\ZLVWHJR QDFLVNX 1P S. ± QRPLQDOQD ZDUWRü QDFLVNX 1P 3 7 ± SURPLHQLRZH REFL*HQLH Z\ZLHUDQH SU]H] ZDUJ QD ZDá 1 U ± UHGQL SURPLH QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX î ± P Y ±SUGNRü OLQLRZD SRZLHU]FKQL ZDáX PV H ± Z]JOGQH ]EOL*HQLH GR SURILOX SRZLHU]FKQL K ± OHSNRü G\QDPLF]QD ROHMX 3DÂV WJ \ ± WDQJHQV NWD VWUDW ZHZQWU]Q\FK Z JXPLH Z ±SUGNRü NWRZD ZDáX UDGV V ± VWDQGDUGRZH RGFK\OHQLH UR]NáDGX U]GQ\FK SURILOX î ± P

9 35=('0,27%$'$ 3U]HGPLRWHP EDGD E\á\ HODVWRPHURZH ZDUJRZH SLHUFLHQLH XV]F]HOQLDMFH 8V]F]HOQLHQLD WH U\V PDM NLOND FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK FHFK VSRUyG NWyU\FK Z\ PLHQLRQH ]RVWDQ WXWDM W\ONR WU]\ O V WR XV]F]HOQLHQLD VW\NRZH O PDM RQH XNV]WDáWRZDQ NUDZG( XV]F]HOQLDMF O Z\VWDUF]\ RVDG]Lü MH QD ZDOH DE\ RWU]\PDü REFL*HQLH REV]DUX VW\NX ZDUJL ] ZDáHP.D*GH ] W\FK XV]F]HOQLH ZUD] ]H ZVSyáSUDFXMF\P ] QLP ZDáHP Z REHFQRFL F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR WZRU]\ NLQHPDW\F]Q SDU FLHUQ D E 5\V :DUJRZ\ SLHUFLH XV]F]HOQLDMF\ D Z VWDQLH VZRERGQ\P E Z VWDQLH ]DPRQWRZDQ\P ± PHWDORZ\ ZNáDG XV]W\ZQLDMF\ ± ZDUJD XV]F]HOQLDMFD ± VWRSD ZDUJL ± ZDUJD S\áRFKURQQD ± XV]F]HOQLHQLH VSRF]\QNRZH ± NUDZG( XV]F]HOQLDMFD ±VSU*\QD GRFLVNRZD ± ZDá ± JQLD]GR :DUJ XV]F]HOQLDMF MHVW HODVWRPHURZD SRZáRND R ]PLHQQ\P SU]HNURMX Z NLH UXQNX RVLRZ\P 8V]F]HOQLHQLH RVDG]D VL Z JQLH(G]LH NRUSXVX ] RNUHORQ\P ZFLV

10 5R]G]LDá NLHP G]LNL F]HPX ]DSHZQLD VL V]F]HOQRü RUD] MHJR WUZDáH XVWDZLHQLH Z]JOGHP NRUSXVX :DUJD XV]F]HOQLDMFD XOHJD UR]FLJQLFLX ZUD] ]H VSU*\Q SR QDVDG]H QLX XV]F]HOQLHQLD QD ZDá GRGDWNRZR VWRSD ZDUJL XOHJD SHZQHPX XJLFLX : UH ]XOWDFLH RGNV]WDáFHQLD ZDUJL L VSU*\Q\ SRZVWDMH VLáD SURPLHQLRZD! SU GRFLVNDMFD ZDUJ GR ZDáX 'RFKRG]L UyZQLH* GR XNV]WDáWRZDQLD VL SRZLHU]FKQL VW\NX V]HURNR FL, ZDUJL ] ZDáHP :DUJ XV]F]HOQLDMF L S\áRFKURQQ RUD] XV]F]HOQLHQLH VSRF]\QNRZH Z\NR QXMH VL Z ]DOH*QRFL RG SU]HZLG\ZDQ\FK ZDUXQNyZ SUDF\ ] JXP\ QLWU\ORZHM 1%5 ] JXP\ QLWU\ORZHM XZRGRUQLRQHM +1%5 DNU\ORZHM $&0 VLOLNRQRZHM 904 IOXRURZHM ).0 RUD] SROLWHWUDIOXRURHW\OHQX 37)( 8V]F]HOQLHQLD Z\NRQD QH ] W\FK PDWHULDáyZ DXWRU PRQRJUDILL EDGDá ]DUyZQR QD VWDQRZLVNDFK EDGDZF]\FK MDN L Z ZDUXQNDFK SRORZ\FK :DUJRZH SLHUFLHQLH XV]F]HOQLDMFH SRGREQLH MDN LQQH XV]F]HOQLHQLD VW\NRZH VSHáQLDM QDVWSXMFH ]DGDQLD O FKURQL RWRF]HQLH SU]HG Z\FLHNLHP F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR ] ZQWU]D PDV]\Q\ U\V E O FKURQL ZQWU]H PDV]\Q\ XU]G]HQLD SU]HG QHJDW\ZQ\P RGG]LDá\ZDQLHP UR GRZLVND U\V D O RGG]LHODM RG VLHELH REV]DU\ Z\SHáQLRQH Uy*Q\PL Sá\QDPL U\V E 6 RQH SRZV]HFKQLH VWRVRZDQH GR XV]F]HOQLDQLD GUyJ Z\FLHNX Z]GáX* ZDáyZ L RVL VDPRFKRGyZ RVRERZ\FK L FL*DURZ\FK PDV]\Q EXGRZODQ\FK L UROQLF]\FK XU]G]H KXWQLF]\FK RUD] Z VSU]FLH JRVSRGDUVWZD GRPRZHJR D E XV]F]HOQLHQLH ZRGD PRUVND 5\V 5R]ZL]DQLD NRQVWUXNF\MQH Z]áyZ XV]F]HOQLDMF\FK D RFKURQD ZQWU]D ár*\vnd WRF]QHJR E VHSDUDFMD GZyFK Sá\QyZ

11 3U]HGPLRW EDGD 8V]F]HOQLHQLD WH ]DOH*QLH RG Z\NRQDQLD SUDFXM Z V]HURNLP ]DNUHVLH SDUDPHWUyZ HNVSORDWDF\MQ\FK O WHPSHUDWXUD ± % G& G& O URG]DM F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR VPDU\ ROHMH Sá\Q\ K\GUDXOLF]QH ZRGD SDUD ZRGQD LWS O FLQLHQLH F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR 03D O SUGNRü OLQLRZD ZDáX PV PV O SURPLHQLRZH ELFLH ZDáX PP 'RSXV]F]DOQ\ Z\FLHN F]\QQLND ] XV]F]HOQLHQLD PR*H E\ü SU]HGPLRWHP XPRZ\ SRPLG]\ SURGXFHQWHP XV]F]HOQLHQLD D X*\WNRZQLNLHP : RGQLHVLHQLX GR XV]F]HOQLH SUDFXMF\FK Z Uy*Q\FK Z]áDFK UXFKRZ\FK VDPRFKRGX Z\PDJD VL SUDZLH FDáNRZLWHM V]F]HOQRFL FKRFLD* QRUPD >@ SRGDMH *H Z\FLHN QLH SRZLQLHQ SU]HNUDF]Dü Z RNUH VLH JRG]LQQHJR WHVWX QDVWSXMF\FK ZDUWRFL.ODVD V]F]HOQRFL 0DNV\PDOQ\ Z\FLHN ] XV]F]HOQLHQLD ] XV]F]HOQLH J.RQVWUXRZDQLH XV]F]HOQLHQLD WR FLJáH SRV]XNLZDQLH NRPSURPLVX SRPLG]\ Z\ PDJDQLHP Z\VRNLHJR SR]LRPX V]F]HOQRFL D QLVNLP RSRUHP WDUFLD L RGSRZLHGQL WUZDáRFL 7UZDáRü XV]F]HOQLH ZDáX NRUERZHJR VLOQLNyZ VSDOLQRZ\FK SRZLQQD RGSRZLD GDü SU]HELHJRZL NP D WUZDáRü XV]F]HOQLH SyáRVL VDPRFKRGyZ FL*DURZ\FK ± SRQDG POQ NLORPHWUyZ 1LHXVWDMFH ]DLQWHUHVRZDQLH WHJR W\SX XV]F]HOQLHQLDPL Z\QLND SU]HGH ZV]\VWNLP ] O LFK QLVNLHM FHQ\ O PR*OLZRFL ]DPRQWRZDQLD XV]F]HOQLHQLD Z EDUG]R RJUDQLF]RQHM SU]HVWU]HQL O LFK VWRVXQNRZR Z\VRNLHM WUZDáRFL ]^ : QLQLHMV]HM PRQRJUDILL SU]HGVWDZLRQR Z\QLNL EDGD WHRUHW\F]Q\FK L HNVSHU\ PHQWDOQ\FK RUD] DQDOL] L HNVSHUW\] XV]F]HOQLH SU]HGVWDZLRQ\FK QD U\VXQNX 8V]F]HOQLHQLD WH SUDFRZDá\ Z\áF]QLH Z ROHMDFK V\QWHW\F]Q\FK BBBBBBBBBBBBB 8V]F]HOQLHQLD ZDUJRZH SUDFXMFH Z XNáDG]LH ZVSRPDJDQLD XNáDGX NLHURZQLF]HJR VDPRFKRGX

12 12 5R]G]LDá a) b) c) d) e) f) g) 5\V %DGDQH NRQVWUXNFMH XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK D XV]F]HOQLHQLH R WUDG\F\MQ\P SURILOX ZDUJL E XV]F]HOQLHQLH R FLenionej wardze (tzw. mikroprofil), F PLNURZDUJD ]ZXONDQL]RZDQD ] DOXPLQLRZ SRNU\Z G WáRF]RQD WXOHMND IRVIRUDQRZDQD GR ZVSyáSUacy z uszczelnieniem wargowym, e) uszczelnienie wargowe o konstrukcji zintegrowanej GR Z]áD ár*\vnrzhjr SyáRVL FL*DUyZNL ± REXGRZD XV]F]HOQLHQLD REUDFDMFD VL ZUD] ] NRáHP ± QLHUXFKRPD WXOHMD ± RGERMQLN XWU]\PXMF\ G\VWDQV Z F]DVLH PRQWD*X SRPLG]\ RELHPD F]FLDPL XV]F]HOQLHQLD ± REMWRü Z\SHáQLRQD VPDUHP VWDá\P I ]LQWHJURZDQH XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH SyáRVL samochodu osoerzhjr J XV]F]HOQLHQLH ] ZDUJ ] PTFE

13 2325<7$5&,$3$5<86=&=(/1,(1,( :$5*2:(±:$à:/,7(5$785=(,ORü HQHUJLL QLH]EGQHM GR SRNRQDQLD RSRUX WDUFLD SRZVWDMFHJR Z REV]DU]H VW\NX XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR ] ZDáHP MHVW QDMF]FLHM VWRVRZDQ\P RSUyF] NODV\ V]F]HO QRFL ZVND(QLNLHP MDNRFL SUDF\ XV]F]HOQLHQLD 3RNRQDQLH RSRUyZ WDUFLD ]HVSRáX XV]F]HOQLH ZVSyáSUDFXMF\FK ] ZDáHP NRUERZ\P ZDáNLHP UR]U]GX ZDáNDPL SU]H NáDGQL RUD] ] RVLDPL Nyá Z VDPRFKRGDFK RVRERZ\FK SURGXNRZDQ\FK Z URNX Z\PDJDáR GRSURZDG]HQLD N: GRGDWNRZHM PRF\ >@ 2EHFQLH SRGREQ\ ]HVSyá XV]F]HOQLH ]X*\ZD : Z W\P VDPR XV]F]HOQLHQLH ZDáX NRUERZHJR ± y : SU]\ SUGNRFL REURWRZHM REUPLQ L WHPSHUDWXU]H ROHMX q& Z PLVFH ROHMRZHM 3RPLPR WHM ]QDF]QHM UHGXNFML RSyU WDUFLD MHVW QDGDO GX*\ L VSUDZLD *H REFL*HQLH FLHSOQH MHGQRVWNL SRZLHU]FKQL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP MHVW MHGQ\P ] QDMZ\*V]\FK Z ]QDQ\FK DXWR URZL FLHUQ\FK SDUDFK NLQHPDW\F]Q\FK PDV]\Q L XU]G]H : XV]F]HOQLHQLX Z\NRQDQ\P ] JXP\ IOXRURZHM R UHGQLF\ ZDUJL PP Z NWyU\P V]HURNRü VW\NX ZDUJL ] ZDáHP D PP REFL*HQLH FLHSOQH Z\QRVL :PP Z SU]\SDGNX SUGNRFL REURWRZHM L WHPSHUDWXU\ ROHMX Z\PLHQLRQ\FK SRZ\*HM >@ 'OD SRUyZQDQLD PR*QD SRGDü *H REFL*HQLH FLHSOQH HOHNWU\F]QHJR XU]G]HQLD JU]HZF]HJR GRFKRG]L ]DOHGZLH GR :PP,PZLNV]H MHVW REFL*HQLH FLHSOQH VW\NX ZDUJL ] ZDáHP W\P Z\*V]D MHVW WHPSHUDWXUD 8SSHU VWZLHUG]Lá *H ]ZLNV]HQLH WHPSHUDWXU\ ROHMX R q& SRQDG GRSXV] F]DOQ WHPSHUDWXU GOD GDQHJR URG]DMX JXP\ SRZRGXMH VSDGHN WUZDáRFL XV]F]HOQLHQLD Ry >@ 2EQL*HQLH WHPSHUDWXU\ ROHMX Z PLVFH ROHMRZHM QLH MHVW PR*OLZH GODWHJR UHGXNFMD LORFL HQHUJLL WUDFRQHM QD SRNRQDQLH RSRUX WDUFLD MHVW SUDZLH MHG\Q\P VSRVR EHP REQL*HQLD WHPSHUDWXU\ Z REV]DU]H WDUFLD SRZLHU]FKQL ZDUJL L ZDáX %ULQN ]DáR*\á *H WUZDáRü W XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR ]DOH*\ RGLORFL HQHUJLL, W MDN MHVW RQR Z VWDQLH ]DDEVRUERZDü Z FDá\P RNUHVLH HNVSORDWDFML Z ROHMX R GDQHM WHPSHUDWXU]H 7 >@ W, W 1 W, W.0 0LDU RSRUX WDUFLD QD VW\NX ZDUJD±ZDá MHVW PRPHQW WDUFLD KQ$U 0 W K W

14 5R]G]LDá 3R SRGVWDZLHQLX Z]RUX GR UyZQDQLD L XSURV]F]HQLX RWU]\PDQR W, K W. ' Z D =H Z]RUX Z\QLND *H ]ZLNV]HQLH RSRUX WDUFLD QD VW\NX ZDUJD±ZDá SU]\ VWDá\FK, W RUD] 7 SURZDG]L GR ]PQLHMV]HQLD WUZDáRFL XV]F]HOQLHQLD :]yu WHQ MHVW HPSLU\F]Q\ GODWHJR VWRVRZDQLH JR GR RFHQ\ F]DVX SUDF\ XV]F]HOQLHQLD Z\PDJD GR ZLDGF]DOQHJR RNUHOHQLD GRSXV]F]DOQHM ZDUWRFL DEVRUERZDQHM HQHUJLL =QDMRPRü ZDUWRFL, W GOD XV]F]HOQLHQLD Z]RUFRZHJR XPR*OLZLD ]GDQLHP %ULQND SURJQR]RZDQLH WUZDáRFL XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] WHJR VDPHJR PDWHULDáX L JHRPHWU\F]QLH GR QLHJR SRGREQ\FK 'R REOLF]HQLD PRPHQWX WDUFLD SU]\MWR *H SRPLG]\ SRZLHU]FKQLDPL ZDUJL L ZDáX Z\VWSXMH WDUFLH Sá\QQH =DáR*HQLH WR VNáRQLáR ZLHOX EDGDF]\ GR WHJR DE\ Z\UD*Dü ZVSyáF]\QQLN WDUFLD XV]F]HOQLHQLD R ZDá Z ]DOH*QRFL RG OLF]E\ +HUVH\D +H KZ U\V S U ZVSyáF]\QQLN WDUFLD 1 I PLQ +H OÂ ± +H KZ S 7 5\V =DOH*QRü ZVSyáF]\QQLND WDUFLD I RG OLF]E\ +HUVH\D GOD Uy*Q\FK ZDUJRZ\FK SLHUFLHQL XV]F]HOQLDMF\FK = DQDOL]\ Z\NUHVX U\V Z\QLNDM GZD ]DVDGQLF]H ZQLRVNL 7HM VDPHM OLF]ELH +H PRJ RGSRZLDGDü Uy*QH ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND WDUFLD 3U]\ GX*\FK ZDUWRFLDFK OLF]E\ +H REV]DU WDUFLD Sá\QQHJR Z ár*\vndfk OL ]JRZ\FK ZDUWRü ZVSyáF]\QQLND WDUFLD ]QDF]QLH SU]HZ\*V]D MHJR ZDUWRü SU]\ WDUFLX JUDQLF]Q\P

15 2SRU\ WDUFLD SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá Z OLWHUDWXU]H 5y*QH ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND WDUFLD MDNLH X]\VNLZDOL EDGDF]H SU]\ +H FRQVW PRJ Z\QLNDü ]DUyZQR ] EáGQHJR RV]DFRZDQLD V]HURNRFL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP RUD] REFL*HQLD MDNLH ZDUJD Z\ZLHUD QD ZDá MDN L ] QLHXZ]JOGQLHQLD Z]DMHPQHJR RGG]LDá\ZDQLD QD VLHELH VW\NDMF\FK VL QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX L ZDUJL %UDN MHVW REHFQLH PHWRG\ RFHQ\ V]HURNRFL VW\NX L REFL*HQLD ZDáX SU]H] ZDUJ Z F]DVLH HNVSORDWDFML XV]F]HOQLHQLD ]Z\NOH GR REOLF]H SU]\MPXMH VL ZDUWRFL W\FK ZLHONR FL Z\]QDF]RQH SU]HG ]DPRQWRZDQLHP XV]F]HOQLHQLD Z XU]G]HQLX 6WZLHUG]RQR UyZQLH* *H Z SU]\SDGNX XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] Uy*Q\FK JXP L SUDFXMF\FK Z ZDUXQNDFK X]QDZDQ\FK ]D W\SRZH GOD WDUFLD Sá\QQHJR RWU]\P\ZDQR ]QDF]QLH Uy*QLFH VL ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND WDUFLD 1D WHM SRGVWDZLH VIRUPXáRZDQR ZQLR VHN *H Z XV]F]HOQLHQLX RSUyF] WDUFLD Sá\QQHJR PXV] Z\VWSRZDü UyZQLH* LQQH URG]DMH WDUFLD >@ %DGDQLD ZáDVQH DXWRUD >@ Z\GDM VL SRWZLHUG]Dü WHQ ZQLRVHN SRGF]DV RFHQ\ Z\VRNRFL ZDUVWZ\ VPDURZHM PHWRG SRMHPQRFLRZ VWZLHUG]DQR ]DZL]\ZDQLH VL ZDUVWZ\ VPDURZHM JUXERFL GR PP RUD] F]VWH MHM SU]HU\ZDQLH 3RGF]DV ]DQLNX ZDUVWZ\ VPDURZHM GRFKRG]LáR GR EH]SRUHGQLHJR VW\NX SRZLHU]FKQL ZDáX L ZDUJL 1DGPLHUQLH Z\VRNLH ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND WDUFLD Z\VWSXMFH Z SU]HG]LDOH GX*\FK ZDUWRFL OLF]E\ +HUVH\D QLHNWyU]\ EDGDF]H SU]\SLVXM EDUG]R GX*\P QDSU*HQLRP VW\F]Q\P Z ZDUVWZLH VPDURZHM 3U]\MPXMH VL *H JUXERü ZDUVWZ\ VPDURZHM PR*H E\ü UyZQD y PP SU]\ WHM JUXERFL JUDGLHQW SUGNRFL Z ZDUVWZLH VPDURZHM PD GX* ZDUWRü L GODWHJR QDSU*HQLH VW\F]QH ± ]JRGQLH ] Z\UD*HQLHP W KY K ± PD WH* GX* ZDUWRü :DUVWZD VPDURZD R SRGDQHM JUXERFL PR*H Z\VWSRZDü W\ONR ORNDOQLH Z V]F]HOLQLH SRPLG]\ RGSRZLHGQLR XNV]WDáWRZDQ\PL QLHUyZQRFLDPL QD SRZLHU]FKQL ZDáX L ZDUJL 6WZLHUG]RQR *H Z SU]\SDGNX GX*\FK ZDUWRFL OLF]E\ +HUVH\D ZVSyáF]\QQLN WDUFLD XV]F]HOQLHQLD PR*QD RNUHOLü Z]RUHP >@ I - KQD 3 U :VSyáF]\QQLN ) FKDUDNWHU\]XMH ZDUXQNL VPDURZDQLD ZDUJL L REOLF]D VL JR ]H Z]RUX 0R*H RQ VWDQRZLü NU\WHULXP V]F]HOQRFL ± GOD XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] JXP\ QLWU\ORZHM ) V >@ 8V]F]HOQLHQLH MHVW V]F]HOQH ZyZF]DV JG\ ZDUWRü ZVSyáF]\QQLND ) MHVW ZLNV]D RG MHJR ZDUWRFL NU\W\F]QHM )! ) F = DQDOL]\ Z\NUHVX QD U\VXQNX D Z\QLND *H XV]F]HOQLHQLD SUDFXMFH EH] Z\FLHNX FKDUDNWHU\]XM VL QD RJyá Z\*V]\P ZVSyáF]\QQLNLHP WDUFLD &]VWR ]GDU]D VL *H ZDUWRü ZVSyáF]\QQLND WDUFLD PR*H E\ü MHGQDNRZD ]DUyZQR GOD XV]F]HOQLHQLD SUDFX MFHJR ] Z\FLHNLHP MDN L EH] QLHJR 2]QDF]D WR L* R Z\FLHNX L R RSRU]H WDUFLD PRJ GHF\GRZDü ORNDOQH ]DNáyFHQLD Z\VWSXMFH SRGF]DV VW\NX QLHUyZQRFL ZVSyáSUDFXM F\FK SRZLHU]FKQL &]ü ZSá\ZX QDOH*\ SU]\SLVDü UyZQLH* GHIRUPDFMRP QLHUyZQRFL QD SRZLHU]FKQL ZDUJL Z\QLNDMF\P ] REHFQRFL QDSU*HQLD VW\F]QHJR Z ZDUVWZLH VPDURZHM =D WDN LQWHUSUHWDFM Z\NUHVX SU]HGVWDZLRQHJR QD U\VXQNX E SU]HPDZLD ¹

16 5R]G]LDá ]DOH*QRü ZVSyáF]\QQLND ) RG ZáDFLZRFL OHSNRVSU*\VW\FK JXP\ RUD] RG FKURSR ZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX L ZDUJL D ]DFLVN ZVSyáF]\QQLN WDUFLD 1 Z\FLHN V]F]HOQRü Z\FLHN KYD 3 U E V]F]HOQRü Z\FLHN Q REUPLQ 5\V :DUWRü ZVSyáF]\QQLND WDUFLD XV]F]HOQLH V]F]HOQ\FK L QLHV]F]HOQ\FK D RUD] ]DOH*QRü ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND ) RG SUGNRFL REURWRZHM ZDáX E =PQLHMV]HQLH ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND ) ZUD] ]H ]ZLNV]HQLHP SUGNRFL REUR WRZHM ZDáX SU]\SLVXMH VL OHSNRVSU*\VWRFL JXP\ 3RGDWQRü VSU*\VWD JXP\ - PD OHMH ZUD] ]H ]ZLNV]HQLHP F]VWRFL RGNV]WDáFDQLD JXP\

17 2SRU\ WDUFLD SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá Z OLWHUDWXU]H - & G K PD[ ¹ K PD[ O ¹ H[S E S - O c U KPD[ ¹ JG]LH K PD[ { 5 W O { 6 P & E ± VWDáH 3520,(1,2:(2%&,)(1,(:$5*, $23Ï57$5&,$ 3URPLHQLRZH REFL*HQLH ZDUJL 3 SU Z\QLND ] MHM UR]FLJQLFLD QD ZDOH ] XJLFLD VWRS\ XV]F]HOQLHQLD RUD] ] G]LDáDQLD VSU*\Q\ GRFLVNRZHM LQQ\PL VáRZ\ ± PDWHULDá ] NWyUHJR Z\NRQDQR ZDUJ RUD] MHM PDNURJHRPHWULD GHWHUPLQXM WR REFL*HQLH :VSyáF]HVQ\ SURILO SU]HNURMX ZDUJL XV]F]HOQLDMFHM SU]HGVWDZLRQR QD U\VXQNX 5\V 3URILO SU]HNURMX ZDUJL XV]F]HOQLDMFHM ] ]D]QDF]RQ\PL SRGVWDZRZ\PL Z\PLDUDPL.W SRFK\OHQLD D ERNX ZDUJL SR VWURQLH ROHMRZHM Z\QRVL yq NDW SRFK\OHQLD E ERNX SR VWURQLH SRZLHWU]QHM ± yq U\V D SURPLH ]DRNUJOHQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM U y PP 6]HURNRü VW\NX ZDUJL ] ZDáHP RSUyF] Z\PLHQLR Q\FK MX* SDUDPHWUyZ JHRPHWU\F]Q\FK ± ]DFLVNX ZDUJL QD ZDOH L RGOHJáRFL VSU*\ Q\ 5 ± ]DOH*\ RG PLHMVFD VW\NX ZDUJL ] ZDáHP 3U]\MPXMH VL *H UR]FLJQLHFLH ZDUJL QD ZDOH G y PP QD VWURQ D RGOHJáRü RVL VSU*\Q\ 5 y PP RG PLHM VFD VW\NX Z VWURQ DWPRVIHU\ ']LNL SU]\MWHPX NV]WDáWRZL ZDUJL UR]NáDG QD FLVNX VW\NRZHJR MHVW DV\PHWU\F]Q\ D MHJR PDNV\PDOQD ZDUWRü SU]\SDGD Z RNROLF\ V]HURNRFL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP OLF]F RG VWURQ\ FLHF]\ 8G]LDá VSU*\Q\ Z FDá NRZLW\P REFL*HQLX Z\ZLHUDQ\P SU]H] ZDUJ QD ZDá Z\QRVL y 3 SU 3URPLH QLRZH REFL*HQLH 3 SU NWyUH ZDUJD Z\ZLHUD QD SRZLHU]FKQL ZDáX MHVW FDáNRZLW VLá QDFLVNX Z\QLNDMF ] UR]FLJQLFLD ZDUJL RUD] VSU*\Q\ =D QLHNRU]\VWQ NRPELQDFM FHFK JHRPHWU\F]Q\FK Z XV]F]HOQLHQLX XZD*D VL SU]\MFLH GX*HJR ]DFLVNX ZDUJL ZUD] ]H ]QDF]Q\P REFL*HQLHP RG G]LDáDQLD VSU*\Q\ >@ 1D RJyá ]DOHFD VL ]PQLHMV]Dü SURPLHQLRZH REFL*HQLH ZDUJL %URZQ X]QDMH 3 SU ]D JáyZQ\ SDUDPHWU GHF\GXMF\

18 5R]G]LDá R]X*\FLX ZDUJL L ZDáX >@ D 0ROLWRU SRGDMH *H SR GZXNURWQ\P ]PQLHMV]HQLX REFL*H QLD RGQRWRZDQR VSDGHN ]X*\FLD ZDUJL >@ -RKQVWRQ VWZLHUG]Lá LVWQLHQLH GX*HJR UR]U]XWX VLá\ WDUFLD WRZDU]\V]FHJR ]PLDQLH REFL*HQLD SURPLHQLRZHJR SU]\ VWDáHM SUG NRFL REURWRZHM ZDáX SR]D W\P RGQRWRZXMH EUDN ]DOH*QRFL PRPHQWX WDUFLD 0 W RG 3 SU >@ $XWRU ZUD] ].RQGHUO SU]HSURZDG]Lá RSW\PDOL]DFM W\SRV]HUHJX XV]F]HOQLH ZDU JRZ\FK >@ = DQDOL] Z\QLNDáR *H REFL*HQLH SURPLHQLRZH PR*QD E\áR ]PQLHMV]\ü R SRáRZ ] 1 GR y 1 : Z\QLNX G]LDáD RSW\PDOL]DF\MQ\FK RVLJQLWR ]QD F]F UHGXNFM RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ] W\P *H Z QLHNWyU\FK JHRPHWU\F]QLH SRGRE Q\FK XV]F]HOQLHQLDFK RSRU\ WDUFLD E\á\ ZLNV]H QL* SU]HFLWQH 3RV]XNXMF SU]\F]\Q W\FK RGFK\áHN DXWRU VWZLHUG]Lá *H ]DUyZQR Z XV]F]HOQLHQLX VZRERGQ\P MDN L ]D PRQWRZDQ\P QD ZDOH Z\VWSXMH RGFK\OHQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RG SáDV]F]\]Q\ SURVWRSDGáHM GR RVL ZDáX L SU]HFKRG]FHM SU]H] GRZROQ\ SXQNW QD NUDZG]L >@ 2GFK\OHQLH SRZLHU]FKQL VW\NX RG KLSRWHW\F]QHM SáDV]F]\]Q\ PR*H R]QDF]Dü ]PLHQQRü ZDUXQNyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z NLHUXQNX REZRGRZ\P L E\ü SU]\F]\Q EUDNX ]ZL]NX SRPLG]\ REFL*HQLHP D RSRUHP WDUFLD 3RGF]DV EDGD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK VWZLHUG]RQR SRQDGWR *H Z MHGQ\P L W\P VDP\P XV]F]HOQLHQLX F]ü REZRGX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM XOHJáD ]X*\FLX D SR]RVWDáD QLH Z\ND]\ZDáD *DGQ\FK ODGyZ ]X*\FLD U\V 7R VSRVWU]H*HQLH ZLDGF]\ R W\P *H SU]\F]\Q WHJR QLHUyZQRPLHUQHJR ]X*\FLD QDOH*\ SRV]XNLZDü WDN *H Z ]PLHQQRFL ZDUXQNyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z NLHUXQNX REZRGRZ\P >@ D E 5\V 0LNURIRWRJUDILH SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR D ] ZLGRF]Q\PL ODGDPL ]X*\FLD E EH] ODGyZ ]X*\FLD 02'(/(0(&+$1,=0886=&=(/1,$1,$ 3,(5&,(1,:$5*2:<&+ %H] ]UR]XPLHQLD PHFKDQL]PX XWU]\P\ZDQLD FLHF]\ Z V]F]HOLQLH L SRZVWU]\P\ ZDQLD MHM SU]HG Z\FLHNDQLHP QD VWURQ DWPRVIHU\F]Q EDUG]R WUXGQR MHVW NRQVWUXRZDü

19 2SRU\ WDUFLD SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá Z OLWHUDWXU]H XV]F]HOQLHQLD R PR*OLZLH QLHZLHONLFK RSRUDFK WDUFLD = WHJR SU]HNRQDQLD Z\QLND ]QDF]QD OLF]ED EDGD MDNLH WHPX ]DJDGQLHQLX SRZLFD VL RVWDWQLR QD ZLHFLH %UDN SRZV]HFKQLH DNFHSWRZDQHM WHRULL XV]F]HOQLDQLD SLHUFLHQL ZDUJRZ\FK Z\QLND SU]HGH ZV]\VWNLP ] RJURPQ\FK WUXGQRFL SURZDG]HQLD REVHUZDFML Z REV]DU]H VW\NX R V]HUR NRFL RNRáR PP SU]\ EDUG]R RJUDQLF]RQ\P GR QLHJR GRVWSLH 3RQDGWR ]QDF]Q SU]HV]NRG Z RSUDFRZDQLX WHRULL MHVW GX*D OLF]ED ]PLHQQ\FK SDUDPHWUyZ GHF\GXM F\FK R W\P F]\ XV]F]HOQLHQLH EG]LH V]F]HOQH F]\ WH* QLH 2 LOH XWZRU]HQLH VL ZDUVWZ\ VPDURZHM SRPLG]\ SRZLHU]FKQL ZDáX L ZDUJL MHVW VWRVXQNRZR ádwzh GR Z\MDQLHQLD R W\OH PHFKDQL]P XWU]\P\ZDQLD WHM ZDUVWZ\ Z REV]DU]H SRZLHU]FKQL VW\NX QDSRW\ND QDGDO QD WUXGQRFL $E\ ZDUVWZD VPDURZD PRJáD XWZRU]\ü VL SRPLG]\ ZVSyáSUDFXMF\PL SRZLHU]FKQLDPL PXVL Z QLHM GRMü GR SRZVWDQLD FLQLHQLD K\GURG\QDPLF]QHJR QD W\OH Z\VRNLHJR DE\ PRJáR RQR ]UyZQRZD*\ü REFL*HQLH ZDUJL 3U]\MPXMH VL *H Z]ELH*Q\FK PLNURV]F]HOLQDFK XWZRU]RQ\FK ] QLHUyZQRFL QD SRZLHU]FKQL ZDáX L ZDUJL ZFKRG]F\FK Z VW\N GR FKRG]L GR SRZVWDQLD FLQLHQLD K\GURG\QDPLF]QHJR SU]\ RNUHORQHM SUGNRFL REUR WRZHM ZDáX >@ 1D WHPDW XWU]\PDQLD WHM ZDUVWZ\ Z V]F]HOLQLH L QLHGRSXV]F]HQLD GR MHM Z\FLHNX QD VWURQ DWPRVIHU\F]Q LVWQLHMH ZLHOH KLSRWH] -HGQ ] SLHUZV]\FK ]DSURSRQRZDá 7HDVWH ]DNáDGDMF *H Z SRF]WNRZ\P RNUHVLH UXFKX ZDáX SRG ZSá\ZHP VLá\ WDUFLD ZDUJD ]RVWDMH Z\FK\ORQD Z VWRSQLX ]DOH*Q\P RG MHM V]W\ZQRFL 1DVWSQLH ]RVWDMH SU]H PLHV]F]RQD ZDUVWZD ZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 2GFLQNL SRZLHU]FKQL ZDUJL Z]GáX* NWyU\FK EG G]LDáDá\ ZLNV]H ZDUWRFL QDSU*H VW\F]Q\FK W W QD U\V EG UR]FLJDQH 3RQLHZD* GáXJRü SRZLHU]FKQL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP QLH PR*H XOHF ]PLDQLH GODWHJR RGFLQNL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM REFL*RQH PQLHMV]\PL QDSU*HQLD PL VW\F]Q\PL W W EG FLVNDQH 1DSU*HQLH FLVNDMFH G]LDáDMFH Z NLHUXQNX RE ZRGRZ\P EG]LH SU]HFLZG]LDáDü QDSU*HQLX QRUPDOQHPX FR PXVL GRSURZDG]Lü GR SRZVWDQLD URZNyZ QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM >@ 5\V 0HFKDQL]P WZRU]HQLD SRZLHU]FKQL SRIDORZDQHM QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM D ZLGRN SRZLHU]FKQL VW\NX RG VWURQ\ ZDáX E ZLGRN RG VWURQ\ ROHMRZHM ± NUDZG( URZND

20 5R]G]LDá 6WRSLH V]F]HOQRFL ]DOH*\ RG GáXJRFL RUD] RG NWD SRFK\OHQLD URZNyZ Z REV]D U]H ZORWX RG VWURQ\ ROHMRZHM L Z\ORWX RG VWURQ\ DWPRVIHU\F]QHM ]H V]F]HOLQ\ $XWRU QLQLHMV]HM SUDF\ Z\ND]Dá *H GR SRZVWDQLD WDNLFK URZNyZ PR*H GRMü Z V\WXDFML ]PLHQQRFL ZDUWRFL REFL*HQLD SURPLHQLRZHJR 3 SU Z NLHUXQNX REZRGRZ\P >@ : XV]F]HOQLHQLX Z\NRQDQ\P ] JXP\ R VWRVXQNRZR GX*\P PRGXOH VSU*\VWRFL ( 03D ]PLHQQRü REFL*HQLD Z\UD*RQD SU]H] VWRVXQHN MHJR PDNV\PDOQHM GR PLQLPDOQHM ZDUWRFL SRZLQQD Z\QRVLü 3 SU PD[ 3 SU PLQ y = SU]HSURZDG]RQ\FK SRPLDUyZ >@ Z\QLND *H SU]HFLWQD ]PLHQQRü REFL*HQLD SURPLHQLRZHJR SR REZR G]LH XV]F]HOQLHQLD ]DZLHUD VL Z JUDQLFDFK 3 SU PD[ 3 SU PLQ y 3RGREQ\ PRGHO PHFKDQL]PX ]DWU]\P\ZDQLD F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR Z V]F]HOL QLH SU]HGVWDZLá Z VZRMHM G\VHUWDFML.DPP OOHU >@ 5y*QLFD Z VWRVXQNX GR KLSRWH]\ MDN ]DSURSRQRZDá 7HDVWH SROHJD MHG\QLH QD W\P *H.DPP OOHU ]DáR *\á LVWQLHQLH PLNURIDO PLNURSN QLü QD SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM L SU]\Má *H ELHJQ RQH Z NLHUXQNX RVLRZ\P U\V 5\V 'HIRUPDFMD PLNURIDO Z\ZRáDQD QDSU*HQLHP VW\F]Q\P Z ZDUVWZLH VPDURZHM SRGF]DV SUDF\ XV]F]HOQLHQLD = NV]WDáWX ZDUJL Z\QLND L* SR MHM QDVDG]HQLX QD ZDáHN GRMG]LH GR SRZVWDQLD DV\ PHWU\F]QHJR UR]NáDGX QDFLVNX VW\NRZHJR S[ 1D SRGVWDZLH Z\QLNyZ SRPLDUyZ PR*QD ZQLRVNRZDü *H PDNV\PDOQD ZDUWRü QDFLVNX SU]\SDGD Z RGOHJáRFL RNRáR V]HURNRFL VW\NX OLF]F RG VWURQ\ ROHMRZHM : ZDUXQNDFK UXFKX ZDáX GRMG]LH GR GH IRUPDFML PLNURIDO PLNURSNQLü VWRVRZQLH GR UR]NáDGX QDSU*HQLD VW\F]QHJR Z ZDU VWZLH VPDURZHM RGSRZLDGDMFHJR UR]NáDGRZL QDFLVNX VW\NRZHJR 3U]\ RGSRZLHGQLP SRFK\OHQLX RGFLQND PLNURIDOL XV\WXRZDQHJR SR VWURQLH DWPRV IHU\F]QHM REV]DUX VW\NX GRMG]LH GR ]DZUyFHQLD ZDUVWZ\ VPDURZHM Z VWURQ ROHMRZ 8V]F]HOQLHQLH Z NWyU\P Z\VWSL RSLVDQ\ PHFKDQL]P EG]LH SUDFRZDáR EH] Z\FLHNX 6DODQW Z\ND]Dá DQDOLW\F]QLH *H XV]F]HOQLHQLH Z NWyU\P Z\VWSLáD VW\F]QD GHIRUPDFMD PLNURIDO SUDFXMH EH] Z\FLHNX SRGDá UyZQLH* RSW\PDOQH ZDUWRFL Z\VRNRFL L SR G]LDáNL PLNURIDO RUD] LFK SRFK\OHQLD Z VWRVXQNX GR WZRU]FHM ZDUJL 6áXV]QRü WHRULL.DPP OOHUD ]DOH*\ RG LVWQLHQLD WDNLHJR DV\PHWU\F]QHJR UR]NáDGX QDFLVNX VW\NRZHJR Z NLHUXQNX Z]GáX*Q\P SU]\ NWyU\P ]GHIRUPRZDQ\ RGFLQHN PL

21 2SRU\ WDUFLD SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá Z OLWHUDWXU]H NURIDOL SR VWURQLH SRZLHWU]QHM EG]LH ]QDF]QLH GáX*V]\ RG RGFLQND SR VWURQLH ROHMRZHM *DEHOOL Z\ND]Dá *H SR GRWDUFLX VL ZDUJL ZVSyáSUDFXMFHM ] ZDáHP QDVWSXMH Z\UyZ QDQLH VL ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR QD SUDZLH FDáHM V]HURNRFL VW\NX >@ 2ND]DáR VL *H XV]F]HOQLHQLD WH UyZQLH* SUDFRZDá\ EH] Z\FLHNX :\QLND ] WHJR *H X]\VNDQLH V]F]HOQRFL QLH MHVW XZDUXQNRZDQH DV\PHWU\F]Q GHIRUPDFM VW\F]QHM ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM =DáR*HQLH R Z\VWSRZDQLX QD SRZLHU]FKQL RU\ JLQDOQHM ZDUJL PLNURSNQLü ]DPLDVW PLNURIDO UHJXODUQLH UR]áR*RQ\FK QD SRZLHU]FK QL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM QLHF]VWR SRWZLHUG]D SUDNW\ND 6WZLHUG]RQR *H PLNUR URZNL V]WXF]QLH QDQLHVLRQH QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL ]RVWDá\ V]\ENR VWDUWH Z F]DVLH SUDF\ XV]F]HOQLHQLD >@ 3R]RVWDá\ MHG\QLH EDUG]R NUyWNLH LFK RGFLQNL SR VWURQLH DWPRVIHU\F]QHM Z PLHMVFX JG]LH ZDUWRü QDFLVNX VW\NRZHJR MHVW MX* EDUG]R PDáD +RUYH VWZLHUG]Lá *H XV]F]HOQLHQLD R JáDGNLHM SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDM FHM ]QDF]QLH F]FLHM SUDFRZDá\ ] Z\FLHNLHP DQL*HOL XV]F]HOQLHQLD R SRZLHU]FKQL SR NU\WHM PLNURQLHUyZQRFLDPL >@ = NROHL RGG]LDá\ZDQLH QD JáDGN SRZLHU]FKQL ZDU JL SDSLHUHP FLHUQ\P Z FHOX X]\VNDQLD FKURSRZDWHM SRZLHU]FKQL SU]\QLRVáR NUyWNRWUZDá SRSUDZ V]F]HOQRFL 1LHVWHW\ SR SHZQ\P RNUHVLH SUDF\ XV]F]HOQLHQLD GRFKRG]LáR ]QyZ GR Z\JáDG]HQLD SRZLHU]FKQL L GR ]ZLNV]HQLD Z\FLHNX F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR >@ :\QLND ] WHJR *H Z RNUHORQ\FK ZDUXQNDFK VW\NX ZDUJL ] ZD áhp PR*H GRMü GR Z\JáDG]HQLD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 3URSR]\FM PHFKDQL]PX XV]F]HOQLDQLD RSDUW QD ]DáR*HQLX L* QD SRZLHU]FKQL ZDUJL ]QDMGXM VL PLNURQLHUyZQRFL SU]HGVWDZLá 6SRQDJHO 3U]\Má RQ *H ]ELyU QLH UyZQRFL SRGGDQ\ MHVW G]LDáDQLX QDSU*H VW\F]Q\FK U\V NWyUH GHIRUPXM SR V]F]HJyOQH QLHUyZQRFL 0LNURQLHUyZQRFL WZRU] ]ELyU ]RULHQWRZDQ\FK ÄPLNURáR SDWHN ]GROQ\FK GR ]DZUyFHQLD F]\QQLND QD VWURQ ROHMRZ >@ 5\V 0HFKDQL]P XV]F]HOQLDQLD RSDUW\ QD ]DáR*HQLX GHIRUPDFML VW\F]QHM ]ELRUX PLNURQLHUyZQRFL QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL

22 5R]G]LDá %DUG]R SRGREQ\ PRGHO GR SRSU]HGQLHJR ]DSURSRQRZDá 0 OOHU SU]\MPXMF *H QLHUyZQRFL QD SRZLHU]FKQL ZDUJL PDM SRVWDü SyáNXO L *H V RQH QLHUHJXODUQLH UR]áR*RQH ± MHVW LFK ZLFHM SR VWURQLH DWPRVIHU\F]QHM REV]DUX VW\NX >@ : REHF QRFL QDSU*H VW\F]Q\FK GRFKRG]L GR GHIRUPDFML QLHUyZQRFL L GR Z\QLNDMFHJR ] WHJR SU]HSá\ZX F]\QQLND Z]GáX* ERNyZ RGNV]WDáFRQ\FK SyáNXO Z VWURQ ROHMRZ U\V 5\V 0HFKDQL]P XV]F]HOQLDQLD SLHUFLHQLD ZDUJRZHJR RSDUW\ QD VW\F]QHM GHIRUPDFML QLHUHJXODUQLH UR]áR*RQ\FK QLHUyZQRFL -H*HOL LQWHQV\ZQRü ]DZUDFDQLD F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR ]H VWURQ\ SRZLHWU]QHM QD ROHMRZ VL ]ZLNV]D WR GRFKRG]L GR SRJRUV]HQLD VL ZDUXQNyZ VPDURZDQLD L GR EH] SRUHGQLHJR VW\NX F]FL SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ] ZDáHP =H Z]JOGX QD RJUDQLF]DQLH ZDUWRFL RSRUX WDUFLD ]E\W LQWHQV\ZQH ]DZUDFDQLH F]\QQLND ]H VWURQ\ SRZLHWU]QHM REV]DUX VW\NX QD ROHMRZ Z\GDMH VL QLHZVND]DQH = DQDOL] SU]HSURZDG]RQ\FK SU]H] 9DQ %DYHOD >@ Z\QLND *H SU]\MFLH SU]HGVWD ZLRQ\FK PRGHOL G]LDáDQLD XV]F]HOQLH L GRNRQ\ZDQLH QD LFK SRGVWDZLH REOLF]H SUR ZDG]L GR RWU]\PDQLD ORSRUX WDUFLD R U]G ZLHONRFL PQLHMV]HJR RG ]PLHU]RQ\FK ZDUWRFL O]E\W PDáHM ZDUWRFL UHGQLHJR FLQLHQLD K\GURG\QDPLF]QHJR Z SRUyZQDQLX ]H ]PLHU]RQ UHGQL ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR OZLNV]HJR QDW*HQLD SU]HSá\ZX F]\QQLND ]H VWURQ\ SRZLHWU]QHM GR ROHMRZHM RG HNVSHU\PHQWDOQLH Z\]QDF]RQHJR = SRUyZQDQLD WHJR Z\QLND *H ± RSUyF] RGG]LDá\ZDQLD K\GURG\QDPLF]QHJR ± Z V]F]HOLQLH PXVL GRFKRG]Lü GRGDWNRZR GR LQQ\FK RGG]LDá\ZD SRPLG]\ ZVSyáSUD FXMF\PL SRZLHU]FKQLDPL ZDUJL L ZDáX

23 2SRU\ WDUFLD SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá Z OLWHUDWXU]H :3à<:&+5232:$72&,32:,(5=&+1,:$à8 1$23Ï57$5&,$86=&=(/1,(1,$:$5*2:(*2 :V]\VWNLH SU]HGVWDZLRQH PRGHOH PHFKDQL]PX XV]F]HOQLDQLD Z SLHUFLHQLDFK ZDU JRZ\FK EXGRZDQR SU]\ ]DáR*HQLX *H SRZLHU]FKQLD ZDáX MHVW LGHDOQLH JáDGND -H*HOL QDZHW EUDQR SRG XZDJ FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX >@ WR L WDN SU]\MPRZDQR *H MHVW RQD ]QDF]QLH PQLHMV]D RG FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDUJL 'R ODW SLüG]LHVLW\FK SDQRZDáD RSLQLD *H SRZLHU]FKQLD ZDáX ZVSyáSUDFXMFHJR ] XV]F]HOQLHQLHP ZDUJRZ\P SRZLQQD E\ü SROHURZDQD GRSLHUR 'HXULQJ VWZLHUG]Lá *H SROHURZDQLH SRZLHU]FKQL ZDáX SURZDG]L GR FLHSOQHJR PLNURSNDQLD SRZLHU]FKQL ZDUJL RUD] GR NDUERQL]DFML ROHMX >@.DUERQL]DFMD ROHMX MHVW VNRPSOLNRZDQ\P SURFHVHP Z NWyU\P PR*QD Z\Uy*QLü GZLH ID]\ D FKHPLF]QHM UHDNFML JXP\ ] XWOHQLRQ\P ROHMHP E GHJUDGDFML ROHMX L VLOQHJR MHJR ]ZL]DQLD ] SRZLHU]FKQL JXP\ *XP SRNU\ZD ZDUVWZD ]ZJORQHJR ROHMX ] W\P *H ZQLND RQD W\P JáELHM Z JX P LP EDUG]LHM DJUHV\ZQH GRGDWNL ]QDMGXM VL Z ROHMX :DUVWZD WD SRZVWDMH QDMF] FLHM QD VWURQLH SRZLHWU]QHM ZDUJL XV]W\ZQLD RQD ZDUJ L XWUXGQLD SRZUyW F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR QD VWURQ ROHMRZ U\V 5\V :DUVWZD ]ZJORQHJR ROHMX RUD] WHUPRSNQLFLD ZDUJL SR MHM VWURQLH SRZLHWU]QHM 8V]F]HOQLHQLH SUDFRZDáR Z VLOQLNX VSDOLQRZ\P ] WXUERGRáDGRZDQLHP >@ GHSR]\W 6\PRQV ]ZUyFLá XZDJ QD ZSá\Z RGFK\áNL NV]WDáWX SRZLHU]FKQL ZDáX QD RSRU\ WDUFLD >@ %DGDQR ZDá\ R Uy*QHM OLF]ELH IDO L Uy*QHM LFK DPSOLWXG]LH 2GG]LDá\ZDQLH IDOLVWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX QD SU]HPLHV]F]DQLH VL ZDUJL XV]F]HOQLDMFHM UHMHVWURZDQR ]D SRUHGQLFWZHP ZELWHM GR ZDUJL LJá\ DGDSWHUX VWHUHRIRQLF]QHJR 8PR*OLZLáR WR UHMHVWUDFM SU]HPLHV]F]HQLD ZDUJL Z NLHUXQNX SURPLHQLRZ\P L REZRGRZ\P 6WZLHU G]RQR *H ]ZLNV]DQLH OLF]E\ IDO SU]\ VWDáHM LFK DPSOLWXG]LH RUD] DPSOLWXG\ SU]\ VWDáHM OLF]ELH IDO SRZRGXMH VSDGHN SU]HPLHV]F]HQLD VL ZDUJL Z NLHUXQNX REZRGRZ\P 2]QDF]D WR *H ZDUXQNL VPDURZDQLD SRPLG]\ ZDáHP D ZDUJ XOHJá\ SRSUDZLH G]LNL WHPX RSyU WDUFLD ]PDODá = GZyFK URG]DMyZ SU]HPLHV]F]HQLD ZDUJL UXFK Z NLHUXQNX REZRGRZ\P RND]Dá VL QDMEDUG]LHM ]PLHQQ\ Z\QLND WR ] EUDNX RJUDQLF]H Z SU]HPLHV]F]DQLX VL 5XFK ZDUJL Z NLHUXQNX SURPLHQLRZ\P E\á EDUG]LHM SRZWDU]DOQ\ D WR ]D VSUDZ RJUDQLF]H QLD Z\QLNDMFHJR ] UyZQRPLHUQLH UR]áR*RQHJR REFL*HQLD SURPLHQLRZHJR ZDUJL : SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD EH]SRUHGQLHJR ORNDOQHJR VW\NX ZDUJL ] ZDáHP PR*H

24 5R]G]LDá GRMü GR WDN ]ZDQHJR UXFKX VWLFNVOLS SU]\ZLHUDQLD L SROL]JX 7R MHVW UyZ QLH* SU]\F]\Q QLHVWDELOQRFL UXFKX ZDUJL Z NLHUXQNX REZRGRZ\P RUD] RNUHVRZHJR Z\VWSLHQLD Z\FLHNX F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR.DZDKDUD FKDUDNWHU\]RZDá FKURSRZDWRü ZDáX ]D SRPRF SDUDPHWUyZ 5 W RUD] 6 P SU]\MPXMF MDNR ]DOHFDQH ZDUWRFL 5 W y PP 6 P y PP RUD] LFK LORUD] 5 W 6 P y ± >@ :Sá\Z FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX QD RSyU WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK QDMSHáQLHM SU]HGVWDZLá 6\PRQV >@ 3RZLHU]FKQLH V]OLIRZDQ\FK ZDáyZ SRGGDQR REUyEFH SROHJDMFHM QD XGHU]DQLX PHWDORZ\PL NXONDPL ]DLQNOXGRZDQ\PL Z SDVNDFK Q\ORQRZ\FK WZRU]F\FK URG]DM V]F]RWNL 0LNURIRWRJUDIL SRZLHU]FKQL ZDáX RWU]\PDQHM SR W\P SURFHVLH SU]HGVWDZLR QR QD U\VXQNX 5\V 0LNURIRWRJUDILD SRZLHU]FKQL ZDáND SRGGDQHJR SR V]OLIRZDQLX XGHU]HQLRP VWDORZ\FK NXOHN ]DLQNOXGRZDQ\FK Z Q\ORQRZ\FK SDVNDFK 2SyU WDUFLD XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] JXP\ SROLDNU\ORZHM $&0 ZVSyáSUDFXM F\FK ] ZDáDPL R SRZLHU]FKQL SU]HGVWDZLRQHM QD U\VXQNX ]PQLHMV]\á VL NURWQLH Z SRUyZQDQLX ] RSRUHP JG\ XV]F]HOQLHQLD WH ZVSyáSUDFRZDá\ ] ZDáDPL R SRZLHU]FK QL V]OLIRZDQHM 2]QDF]D WR *H ZLHU]FKRáNL QLHUyZQRFL R PDá\P SRFK\OHQLX ERNyZ L GX*\P SURPLHQLX ]DRNUJOHQLD ]PQLHMV]DM GHIRUPDFM VW\F]Q JXP\ RUD] SRSUDZLDM ZDUXQNL VPDURZDQLD = NROHL EDGDQLD XV]F]HOQLH ] JXP\ VLOLNRQRZHM 094 Z\ND ]Dá\ QLHZLHON Uy*QLF ZDUWRFL RSRUyZ WDUFLD ]DUHMHVWURZDQ\FK SRGF]DV ZVSyáSUDF\ ] ZDáDPL R SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQHM L QDJQLDWDQHM 0R*QD SRGDü GZD SRZRG\ WDNLHJR UH]XOWDWX JXPD VLOLNRQRZD FKáRQLH ROHM RUD] FKDUDNWHU\]XMH VL ]QDF]QLH PQLHMV]\P NWHP VWUDW ZHZQWU]Q\FK QL* JXPD DNU\ORZD 6\PRQV SLHUZV]\ ]ZUyFLá XZDJ QD ZSá\Z NV]WDáWX QLHUyZQRFL QD RSyU WDUFLD RUD] QD SRWU]HE RFHQ\ FKURSRZDWRFL Z NLHUXQNX REZRGRZ\P >@ -RKQVWRQ VWZLHUG]Lá *H WHNVWXUD SRZLHU]FKQL ZDáX PD ]QDF]F\ ZSá\Z QD RSyU WDUFLD L ]DSURSRQRZDá VWRVRZDQLH ]DPLDVW SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK SRZLHU]FKQL GRJQLDWDQ\FK V]NODQ\PL NXONDPL OXE QDJQLDWDQ\FK URONDPL 1LHVWHW\ QLH SRGDá DQL SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL DQL LFK ZDUWRFL >@ *DZOLVNL ]DSURSRQRZDá XZ]JOGQLHQLH NLONX SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL SR ZLHU]FKQL ZDáX GR RFHQ\ ZSá\ZX XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR QD RSyU WDUFLD UHGQLHJR SURPLHQLD ]DRNUJOHQLD ZV]\VWNLFK QLHUyZQRFL VNRQRFL 5 VN L NXUWR]\ 5 NX UR]NáDGX QLHUyZQRFL ]UHGXNRZDQHM Z\VRNRFL ZLHU]FKRáNyZ 5 SN UHGQLHM RGOHJáRFL SRPL

25 2SRU\ WDUFLD SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá Z OLWHUDWXU]H G]\ ZLHU]FKRáNDPL QD UHGQLHM OLQLL SURILOX 6 P UHGQLHJR SRFK\OHQLD SURILOX ' D RUD] UHGQLHM IDOLVWRFL SURILOX O D 3DUDPHWU\ WH RNUHOLá GOD NLHUXQNX REZRGRZHJR L SRRVLRZHJR >@ 4X Z EDGDQLDFK QDG ZSá\ZHP FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáyZ QD Z\VWSLHQLH Z\FLHNX ] XV]F]HOQLH VWZLHUG]Lá *H SDUDPHWU\ 5 VN 5 NX RUD] 5 Y SR]ZDODM RGUy*QLü ZáDFLZ FKURSRZDWRü RG QLHZáDFLZHM >@ 1LH E\áR Z\FLHNX JG\ XV]F]HOQLHQLD ZVSyáSUDFRZDá\ ] ZDáDPL R QDVWSXMF\FK SDUDPHWUDFK FKURSRZDWRFL 5 VN! ± 5 NX 5 Y PP RUD] 5 D y PP 1LHVWHW\ QLH SRGDá RQ F]\ SU]HSURZD G]RQH SRPLDU\ FKURSRZDWRFL RGQRV] VL GR NLHUXQNX REZRGRZHJR : SU]HSURZD G]RQHM Sy(QLHM DQDOL]LH G\VNU\PLQDF\MQHM SRWZLHUG]Lá LVWRWQRü ZSá\ZX Z\PLHQLR Q\FK SDUDPHWUyZ QD Z\VWSLHQLH OXE QLH Z\FLHNX ] XV]F]HOQLHQLD >@ 6WRZDU]\V]HQLH 3URGXFHQWyZ *XP\ 50$ Z VZRLP QDMQRZV]\P RSUDFRZDQLX SRGDMH *H SURGXFHQFL ZDáyZ SRZLQQL SU]HGH ZV]\VWNLP NRQWURORZDü ZDUWRFL QDVW SXMF\FK SDUDPHWUyZ 5 D y PP 5 SP y PP =DOHFRQR SRQDGWR E\ SRFK\OHQLH ODGX SR]RVWDZLRQHJR SU]H] WDUF] V]OLILHUVN QD SRZLHU]FKQL ZDáX QLH SU]HNUDF]DáR NWD J qrq >@ :3à<:&+5232:$72&,32:,(5=&+1,.5$: '=,86=&=(/1,$-&(-:$5*, 1$23Ï57$5&,$ $XWRU]\ F\WRZDQ\FK SUDF RFHQLDMF\ ZSá\Z URG]DMX FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDUJL NRQFHQWURZDOL VL UDF]HM QD PHFKDQL]PLH XV]F]HOQLDQLD DQL*HOL QD RSRUDFK WDU FLD 2SUyF] Z\PLHQLRQ\FK MX* SUDF QDOH*\ ZVSRPQLHü R SXEOLNDFML 7KRPDVD QD WHPDW SRV]XNLZDQLD ]ZL]NX SRPLG]\ FKURSRZDWRFL RU\JLQDOQHM L ]X*\WHM SRZLHU]FKQL ZDUJL D Z\VWSLHQLHP Z\FLHNX ] XV]F]HOQLHQLD >@ :V]\VWNLH EDGDQH XV]F]HOQLHQLD SUDFRZDá\ QD ZDOH R V]OLIRZDQHM SRZLHU]FKQL MHG\Q SRGDQ FKDUDNWHU\VW\N WHM SRZLHU]FKQL E\áD Z\VRNRü SURILOX 5 W # PP 3RZLHU]FKQLH QLHNWyU\FK XV]F]HO QLH XOHJDá\ Z\JáDG]HQLX D LQQH VWDZDá\ VL EDUG]LHM FKURSRZDWH SR ]DOHGZLH PLQXWRZ\P WHFLH 1D SRGVWDZLH DQDOL]\ ]HEUDQ\FK GDQ\FK 7KRPDV VWZLHUG]Lá *H FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQHM QLH ZSá\ZD EH]SRUHGQLR QD V]F]HOQRü XV]F]HOQLHQLD ]PLHU]RQH SDUDPHWU\ FKURSRZDWRFL WHM SRZLHU]FKQL ]DZLHUDá\ VL Z JUDQLFDFK 5 D y PP RGZURWQRü UHGQLHJR SURPLHQLD NU]\ZL]Q\ ZLHU] FKRáNyZ QLHUyZQRFL U y PP RUD] GROLQ U y PP VNRQRü Z G UR]NáDGX QLHUyZQRFL 5 VN ±y D NXUWR]D 5 NX y : SU]\SDGNX ]X*\WHM SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL QDMZD*QLHMV]\ PL SDUDPHWUDPL RND]Dá\ VL NU]\ZL]QD SURILOX RUD] SRV]F]HJyOQ\FK QLHUyZQRFL D WDN*H UHGQLH SRFK\OHQLH SURILOX ' D 6DPD FKURSRZDWRü MDNR WDND PLDáD VWRVXQNRZR QLH]QDF]Q\ ZSá\Z QD Z\VWSLHQLH OXE QLH Z\FLHNX ] XV]F]HOQLHQLD 3RGNUHORQR MHG\ QLH ]QDF]HQLH UHGQLHJR SURPLHQLD ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL QD Z\VR

26 5R]G]LDá NRü WZRU]FHM VL ZDUVWZ\ VPDURZHM RUD] QD VWRSLH ]ZLO*DOQRFL SRZLHU]FKQL JXP\ SU]H] F]\QQLN XV]F]HOQLDQ\ 3DUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ]X*\WHM E\á\ UyZ QH 5 D PP U PP U PP 5 Z G VN ± RUD] 5 NX : UH]XOWDFLH EDUG]R NUyWNRWUZDáHJR SURFHVX ]X*\FLD ZDUJL Z]URVáD MHM FKURSRZDWRü ± ]ZLNV]\á\ VL 5 D UHGQL SURPLH ]DRNUJOHQLD ZLHU] FKRáNyZ L GROLQ RUD] UR]U]XW QLHUyZQRFL SR Z\VRNRFL SURILOX SRZLHU]FKQL :3à<:52'=$-8(/$6720(58 1$23Ï57$5&,$86=&=(/1,(1,$ : DQDOL]RZDQHM OLWHUDWXU]H SU]HGPLRWX QLH QDWUDILRQR QD Z\QLNL EDGD ]PLHU]DM F\FK GR RFHQ\ ZSá\ZX URG]DMX HODVWRPHUX QD RSyU WDUFLD XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR ZVSyáSUDFXMFHJR ] PHWDORZ\P ZDáHP :\GDMH VL *H SRGVWDZRZ SU]\F]\Q WHJR VWDQX U]HF]\ E\áR SU]\MFLH SU]H] EDGDF]\ D SULRUL ]DáR*HQLD R Z\VWSRZDQLX WDUFLD Sá\QQHJR Z SDU]H XV]F]HOQLHQLH±ZDá D VWG R PR*OLZ\P GR SRPLQLFLD ZSá\ZLH HOD VWRPHUX QD RSyU WDUFLD : ZLHOX SXEOLNDFMDFK PLQ >@ SRGHMPRZDQR QDWRPLDVW WHPDW GRW\F]F\ DQDOL]\ ZSá\ZX ZáDFLZRFL OHSNRVSU*\VW\FK HODVWRPHUyZ QD ]GRO QRü QDG*DQLD ZDUJL ]D ZDáHP REUDFDMF\P VL ] ELFLHP SURPLHQLRZ\P : VZRMHM SRGVWDZRZHM SUDF\ QD WHPDW WDUFLD JXP *URVFK VWZLHUG]Lá *H VLáD ]H ZQWU]QHJR WDUFLD Z\QLND ] ZáDFLZRFL ZHZQWU]QHM VWUXNWXU\ JXP\ >@ D ZLF *H ZVSyáF]\QQLN WDUFLD I MHVW SURSRUFMRQDOQ\ I a & WJ \ JG]LH & ± VWDáD ]DOH*QD RG WRSRJUDILL SRZLHU]FKQL FLDáD WZDUGV]HJR WJ \ ± WDQJHQV NWD VWUDW ZHZQWU]Q\FK Z JXPLH 3HUVVRQ UR]ZLQá WHQ NLHUXQHN EDGD Z RGQLHVLHQLX GR WDUFLD RSRQ Nyá VDPRFKR GRZ\FK SR SRGáR*X DVIDOWRZ\P VWZLHUG]DMF *H SRGF]DV KDPRZDQLD VDPRFKRGX QDMZLNV]\ RSyU WDUFLD Z\VWSL SU]\ F]VWRFL Z F\NOLF]Q\FK GHIRUPDFML SRZLHU]FKQL RSRQ\ Z a YO SU]\ NWyUHM NW VWUDW ZHZQWU]Q\FK \ EG]LH PDNV\PDOQ\ >@ -H*HOL SU]\Mü *H SUGNRü VDPRFKRGX Z FKZLOL UR]SRF]FLD KDPRZDQLD Y y PV D RSLVXMFD VNDO GáXJRFL MHGQRVWNRZHJR VW\NX RSRQ\ ] SRGáR*HP O y PP WR F]VWRü Z y V ± *XP\ SU]H]QDF]RQH QD RSRQ\ U]HF]\ZLFLH SU]\ WHM F]VWR FL FKDUDNWHU\]XM VL QDMZLNV]\P ÄUR]SUDV]DQLHP HQHUJLL $XWRU]\ SUDF VWZLHUG]LOL *H PRF WUDFRQD QD SRNRQDQLH RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK Z\NRQDQ\FK ] JXP\ VLOLNRQRZHM 094 RUD] IOXRURZHM ).0 E\áD PQLHMV]D QL* Z SU]\SDGNX XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] JXP\ QLWU\ORZHM 1%5 OXE ] DNU\ORZHM $&0 :\PLHQLRQH JXP\ PDM Uy*QH ZáDFLZRFL OHSNR VSU*\VWH D ZLFLUy*QH ZDUWRFL NWyZ VWUDW ZHZQWU]Q\FK SU]\ RNUHORQHM F]VWRFL RGNV]WDáFDQLD 7HQ ZQLRVHN ]GDZDáE\ VL SRWZLHUG]Dü WH] *H R WDUFLX JXP\ GHF\GXMH WDUFLH ZHZQWU]QH

27 2SRU\ WDUFLD SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá Z OLWHUDWXU]H 5y*QLFH Z ZDUWRFLDFK RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] Z\PLHQLRQ\FK JXP PR*QD E\ SU]\SLVDü RGG]LDá\ZDQLX DGKH]\MQHPX VW\NDMF\FK VL SRZLHU]FK QL >@ :LDGRPR *H ZVSyáF]\QQLN WDUFLD PR*QD SU]HGVWDZLü MDNR VXP GZyFK VNáD GRZ\FK DGKH]\MQHM L GHIRUPDF\MQHM >@ $XWRU QLQLHMV]HM SUDF\ VWZLHUG]Lá SRGF]DV EDGDQLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK Z\NR QDQ\FK ] WHJR VDPHJR NDXF]XNX ED]RZHJR ).0 DOH ] Uy*Q\PL Z\SHáQLDF]DPL LVWRWQH Uy*QLFH SRPLG]\ ZDUWRFLDPL RSRUX WDUFLD >@ 1DOH*\ SRGNUHOLü *H Uy*QH Z\SHáQLDF]H QLH ZSá\Qá\ QD ]PLDQ ZDUWRFL NWD VWUDW ZHZQWU]Q\FK 7R ZLDGF]\ áre\ R W\P *H Uy*QLFH RSRUX WDUFLD SRUyZQ\ZDQ\FK XV]F]HOQLH Z\QLNDM ]DUyZQR ] Uy*QHJR RGG]LDá\ZDQLD DGKH]\MQHJR JXP MDN L ] Uy*QHM WHNVWXU\ LFK SRZLHU]FKQL : WHM V\WXDFML QLH]EGQH E\áR SU]HSURZDG]HQLH EDGD JXP VWRVRZDQ\FK GR Z\UREX XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK ]DUyZQR SRG NWHP RFHQ\ VNáDGRZHM GHIRUPDF\MQHM ZVSyá F]\QQLND WDUFLD 'RGDWHN MDN L VNáDGRZHM DGKH]\MQHM ZVSyáF]\QQLND WDUFLD >@ 32'6802:$1,( = SU]HGVWDZLRQHM DQDOL]\ OLWHUDWXU\ SU]HGPLRWX SUDF\ PR*QD Z\SURZDG]Lü QDVW SXMFH ZQLRVNL L VWZLHUG]HQLD 8V]F]HOQLHQLD ZDUJRZH R JáDGNLHM SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM F] FLHM QLH ]DFKRZXM V]F]HOQRFL DQL*HOL WH R SRZLHU]FKQL FKURSRZDWHM 1LH Z\MDQLRQR MHGQDN SU]\F]\Q\ WDNLHJR ]DFKRZDQLD VL XV]F]HOQLH EUDN MHVW UyZQLH* LQIRUPDFML QD WHPDW PHFKDQL]PX ]X*\FLD SURZDG]FHJR GR Z\JáDG]HQLD OXE GR XF]\QLHQLD SR ZLHU]FKQL EDUG]LHM FKURSRZDW =QDF]Q\ UR]U]XW ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND WDUFLD ZDUJL R ZDá SU]\ VWDáHM ZDUWRFL OLF]E\ +HUVH\D PR*H ZLDGF]\ü R W\P *H QD VW\NX ZDUJD±ZDá Z\VWSXM RSUyF] WDU FLD Sá\QQHJR MHV]F]H LQQH URG]DMH WDUFLD 1LH RGQRWRZDQR MHGQR]QDF]Q\FK ]DOH*QRFL SRPLG]\ O ]X*\FLHP NUDZG]L ZDUJL L ZDáX D PRPHQWHP WDUFLD O PRPHQWHP WDUFLD D REFL*HQLHP SURPLHQLRZ\P Z\ZLHUDQ\P SU]H] ZDUJ QD ZDá O ZDUWRFLDPL PRPHQWX WDUFLD XV]F]HOQLH V]F]HOQ\FK L QLHV]F]HOQ\FK 'R Z\MDQLHQLD PHFKDQL]PX XV]F]HOQLDQLD SLHUFLHQL ZDUJRZ\FK SU]\MWR PR GHOH XSURV]F]RQH 2SyU WDUFLD SLHUFLHQL G]LDáDMF\FK QD ]DVDG]LH ]JRGQHM ] SU]\MW\P PHFKDQL]PHP ]DZUDFDQLD F]\QQLND MHVW R U]G ZLHONRFL PQLHMV]\ FLQLHQLH K\GUR G\QDPLF]QH MHVW PQLHMV]H RG UHGQLHJR QDFLVNX VW\NRZHJR D LQWHQV\ZQRü ]DZUDFD QLD F]\QQLND QD VWURQ ROHMRZ MHVW ZLNV]D QL* Z U]HF]\ZLVW\FK XV]F]HOQLHQLDFK 6WZLHUG]RQR *H FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX RGG]LDáXMH ]DUyZQR QD RSyU WDUFLD MDN L QD V]F]HOQRü SLHUFLHQLD ZDUJRZHJR 1LH SRGDQR MHGQDN ZDUWRFL RGSR ZLHGQLFK SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL Z W\P V]F]HJyOQLH GOD NLHUXQNX REZRGRZHJR GHF\GXMF\FK R PR*OLZRFL ]UHGXNRZDQLD RSRUX WDUFLD OXE R SRZVWDQLX FKURSRZDWHM SRZLHU]FKQL ZDUJL

28 5R]G]LDá =ZUDFD VL XZDJ QD ZáDFLZRFL OHSNRVSU*\VWH JXP\ L MHM ZSá\Z QD Z\FLHN Z ZDUXQNDFK SURPLHQLRZHJR ELFLD ZDáX RUD] áf]\ VL WH ZáDFLZRFL ]H VNáDGRZ GHIRUPDF\MQ ZVSyáF]\QQLND WDUFLD %UDN MHVW LQIRUPDFML QD WHPDW VNáDGX JXP\ L MHJR ZSá\ZX QD RSyU WDUFLD : *DGQHM SUDF\ QLH SRGMWR Z VSRVyE NRPSOHNVRZ\ ]DJDGQLH ]ZL]DQ\FK ] SRZVWDZDQLHP RUD] UHGXNRZDQLHP RSRUX WDUFLD HODVWRPHURZ\FK XV]F]HOQLH ZDU JRZ\FK ZVSyáSUDFXMF\FK ] ZDáDPL

29 &(/35$&< : PRQRJUDILL ]DZDUWR Z\QLNL EDGD L HNVSHUW\] RSXEOLNRZDQ\FK SU]H] DXWRUD Z F]DVRSLVPDFK L PDWHULDáDFK NRQIHUHQF\MQ\FK RUD] SRV]HU]RQR MH R Z\EUDQ\ PDWHULDá EDGDZF]\ ] SUDF UHDOL]RZDQ\FK QD ]DPyZLHQLH SURGXFHQWyZ RUD] X*\WNRZQLNyZ XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 7HPDW\ ]UHDOL]RZDQ\FK EDGD HNVSHU\PHQWDOQ\FK RUD] WHR UHW\F]Q\FK WDN SODQRZDQR DE\ GRZLHü VáXV]QRFL QDVWSXMF\FK WH] ª XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá WR VSHF\ILF]QD SDUD FLHUQD NWyU SRZLQQR VL FKD UDNWHU\]RZDü QD SRGVWDZLH y VSRVREX WZRU]HQLD SRZLHU]FKQL VW\NX y URG]DMX VW\NX y SRVWDFL ]X*\FLD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ª FDáNRZLW\ RSyU WDUFLD RUD] ]X*\FLH SRZLHU]FKQL ZDUJL V ]GHWHUPLQRZDQH SU]H] ORNDOQH ZDUXQNL VW\NX SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP ª FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX SRZLQQD ]DOH*Hü RG SU]HZLG\ZDQ\FK ZDUXQ NyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP RUD] RG URG]DMX L VNáDGX HODVWRPHUX ª PDNV\PDOQH ]PQLHMV]HQLH RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR MHVW PR*OLZH SR MHGQRF]HVQ\P XZ]JOGQLHQLXRGSRZLHGQLHJR REFL*HQLD SURPLHQLRZHJR ZDUJL GR FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX DGKH]\MQHJR RGG]LDá\ZDQLD SRPLG]\ JXP D PDWHULDáHP ] NWyUHJR Z\NRQDQR ZDá RUD] V]W\ZQRFL VW\F]QHM ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM ZDUJL 'RZLHG]HQLH VáXV]QRFL SU]\MW\FK WH] XPR*OLZLáR Z\MDQLHQLH ZLHOX ZWSOLZRFL SRGNUHODQ\FK Z OLWHUDWXU]H SU]HGPLRWX GRW\F]F\FK URG]DMX WDUFLD ]X*\FLD RUD] RSRUX UXFKX D WDN*H XáDWZLáR SRGDQLH G\UHNW\Z GRW\F]F\FK GRERUX FHFK NRQVWUXN F\MQ\FK XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR RUD] ZDáX ]DSHZQLDMF\FK ]UHGXNRZDQLH RSRUX WDUFLD

30 &+$5$.7(5<67<.$67<.8:$5*, =:$à(0:0$.526.$/, 3RGF]DV RVDG]DQLD XV]F]HOQLHQLD QD ZDOH GRFKRG]L GR UR]FLJQLFLD ZDUJL MHM RE URWX Z]JOGHP SXQNWX VW\NX ZDUJL ] ZDáHP RUD] GR MHM SU]HPLHV]F]HQLD Z]JOGHP SRZLHU]FKQL ZDáX =H ]ár*rqrfl WHJR RGNV]WDáFHQLD Z\QLND *H QDOH*DáRE\ QLH W\ONR RFHQLü MDN GRW\FKF]DV V]HURNRü VW\NX ZDUJL ] ZDáHP DOH UyZQLH* VSUDZG]Lü MDNLH MHVW SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] MHJR SRáR*HQLH Z]JO GHP SRZLHU]FKQL ZDáX 7DNLHM RFHQ\ GRW\FKF]DV QLH SU]HSURZDG]DQR D WR ]DSHZQH ] SRZRGX SU]\MFLD D SULRUL ]DáR*HQLD R V\PHWULL VW\NX Z]JOGHP SáDV]F]\]Q\ Z\]QD F]RQHM SU]H] SU]HNUyM SRSU]HF]Q\ ZDáX :DUXQNL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP UR]SDWU]RQR QD GZyFK SR]LRPDFK Z PDNURVNDOL ± V]HURNRü VW\NX RUD] SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD ZDUG]H L Z]JOGHP SRZLHU]FKQL ZDáX Z PLNURVNDOL ± ZDUXQNL VW\NX ] XZ]JOGQLHQLHP FKURSRZDWRFL REX VW\NDMF\FK VL SRZLHU]FKQL 3RGVWDZRZH ZLHONRFL JHRPHWU\F]QH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL RFHQLDQR QD SRGVWDZLH MHM SURILOL RGZ]RURZDQ\FK ]D SRPRF SURILORPHWUX 57+ )RUP 7DO\VXUI :SU]\SDGNX ND*GHJR XV]F]HOQLHQLD SURILOH WH Z\]QDF]DQR Z WU]HFK PLHMVFDFK FR G QD REZRG]LH ZDUJL SU]\ MHGQDNRZ\P SR]LRP\P L SLRQRZ\P SRZLNV]HQLX UD]\ U\V 5]HF]\ZLVW NU]\ZL]Q NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM DSURNV\PRZDQR RGFLQNLHP áxnx NRáRZHJR R SURPLHQLX U U\V E.UDZG( XV]F]HOQLDMF VFKDUDNWHU\]RZDQR SRGDMF GRGDWNRZR VWRVXQHN RGFLQNyZ N FG EGF\FK RGOHJáRFL SXQNWyZ VW\F]QRFL $ % áxnx ] SURVW\PL RG SXQNWX SU]HFLFLD = UDPLRQ NWD ZLHU]FKRáNRZHJR J,ORUD] N MHVW PLDU RGFK\OHQLD U]HF]\ZLVWHM NU]\ZL]Q\ NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RG áxnx NRáRZHJR RGQRVL VL JR V]F]HJyOQLH GR SRZLHWU]QHM VWURQ\ NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM :JUXSLH ED GDQ\FK XV]F]HOQLH PLHU]RQH ZLHONRFL JHRPHWU\F]QH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ]DZLH UDá\ VL Z 0LH U]RQH SR SURPLHQLX UR]FLJQLFLH ZDUJL PP ORNDOQH ]PLDQ\ UR]FLJQLFLD ZDUJL Z\QLNDá\ ] RGFK\áNL RG NRáRZRFL Z\UD*RQHM SU]H] RGOHJáRü PDNV\PDOQHJR L PLQLPDOQHJR SRáR*HQLD NUDZG]L W]Z 3 9 RG NRáD ]DVDGQLF]HJR U\V

31 5R]G]LDá D E 5\V 3URILO NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL L R]QDF]HQLD Z\EUDQ\FK ZLHONRFL JHRPHWU\F]Q\FK D ZLGRN RJyOQ\E IUDJPHQW Z SRZLNV]HQLXOLQLD FLJáD ± U]HF]\ZLVW\ SURILO OLQLD NUHVNRZD ± SURILO DSURNV\PRZDQ\ RGFLQNLHP áxnx NRáRZHJR =PLHQQRü RGFK\áNL RG NRáRZRFL Z EDGDQHM SRSXODFML XV]F]HOQLH PP FR R]QDF]D *H ORNDOQH UR]FLJQLFLH ZDUJL PR*H VL Uy*QLü RG SU]HFLWQHJR UR]FLJQLFLD RO 5\V 3U]HELHJ RGFK\áNL RG NRáRZRFL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z MHGQ\P ] EDGDQ\FK XV]F]HOQLH 32à2)(1,(2%6=$5867<.8 1$.5$: '=,86=&=(/1,$-&(- $E\ RFHQLü SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL QDOH*DáR ]DSURMHNWRZDü L Z\NRQDü RGSRZLHGQLH VWDQRZLVNR EDGDZF]H RUD] RSUDFRZDü PHWRG SRPLDUX *áyzq F]FL VWDQRZLVND MHVW JáRZLFD ZUD] ] F\OLQGUHP V]NODQ\P V\PX OXMF\P ZDá U\V *árzlf VNRQVWUXRZDQR WDN DE\ RVDG]RQ\ Z QLHM V]NODQ\ ZDáHN PyJá E\ü REUD FDQ\ XQLHUXFKDPLDQ\ RUD] E\ PR*OLZD E\áD ]PLDQD MHJR ELFLD SURPLHQLRZHJR 6L árzqln SQHXPDW\F]Q\ SU]HVXZD JáRZLF RVDG]RQ QD SURZDGQLF\ NXONRZHM 6Lá QLH]EGQ GR ZVXQLFLD ZDáX V]NODQHJR Z EDGDQ\ SLHUFLH XV]F]HOQLDMF\ PLHU]RQR F]XMQLNLHP VLá\ R ]DNUHVLH SRPLDURZ\P O 1 XPLHV]F]RQ\P SRPLG]\ VLáRZQL

32 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNURVNDOL NLHP D JáRZLF %DGDQH XV]F]HOQLHQLH RVDG]RQR Z VSHFMDOQHM REXGRZLH XáR*\VNRZD QHM Z SUHF\]\MQ\P ár*\vnx NXONRZ\P ']LNL WDNLHPX UR]ZL]DQLX XV]F]HOQLHQLH PR*QD REUDFDü UD]HP ] ZDáHP V]NODQ\P OXE Z]JOGHP QLHJR %LFLH SRRVLRZH JQLD] GD SRG PP D PDNV\PDOQH ELFLH SURPLHQLRZH XV]F]HOQLHQLD Z]JOGHP V]NODQHJR PP D E 5\V :LGRN RJyOQ\ D L IUDJPHQW E VWDQRZLVND GR RFHQ\ SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL XV]F]HOQLHQLD ] ZDáHP ± VLáRZQLN SQHXPDW\F]Q\ ± F]XMQLN VLá\ ± JáRZLFD ] ZDáHP V]NODQ\P ± REXGRZD ] ]DPRQWRZDQ\P XV]F]HOQLHQLHP 8NáDG RSW\F]Q\ R SRZLNV]HQLX GR UD]\ RVDG]RQR QD VWROLNX PLNURVNRSR Z\P XPR*OLZLDMF\P SU]HVXZDQLH RELHNW\ZX UyZQROHJOH OXE SURVWRSDGOH GR RVL XV]F]HOQLHQLD 2EUD] REV]DUX VW\NX ZDUJL ]H V]NODQ\P ZDáHP SU]HV\áDQ\ QD HNUDQ PRQLWRUD SRSU]H] &&' NDPHU PR*H E\ü ]DUHMHVWURZDQ\ QD WDPLH ZLGHR :Dá\ R UHGQLF\ L PP Z\NRQDQR ] RáRZLRZHJR V]NáD NU\V]WDáRZHJR 2G FK\áNL RG NRáRZRFL QD UHGQLF\ ZHZQWU]QHM L ]HZQWU]QHM ZDáyZ Z\QRVLá\ RGSRZLHG QLR RUD] 2P &KURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ]HZQWU]QHM ZDáyZ 5 D 2P Z]GáX* WZRU]FHM RUD] 5 D 2P Z NLHUXQNX REZRGRZ\P 0(72'$320,$58 0HWRGD SRPLDUX SROHJDáD QD Z\NRQDQLX Z WU]HFK PLHMVFDFK QD REZRG]LH ZDUJL SXQNWyZ RGQLHVLHQLD Z]JOGHP NWyU\FK RFHQLDQR SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZ G]L XV]F]HOQLDMFHM :FHOX SRPLDUX WHJR SRáR*HQLD ]DVWRVRZDQR XOWUDFLHQN L QLHUR] FLJOLZ IROL 0\ODU JUXERü O 2P ] QDS\ORQ VNDO FR PP U\V :V BBBBBBBBBBBBB 8NáDG RSW\F]Q\ VNRQVWUXRZDá L Z\NRQDá GU - =DUyZQ\

33 5R]G]LDá NLH SDVHPND WHM IROLL V]HURNRFL PP SU]\NOHMDQR SXQNWRZR GR ZDUJL PR*OLZLH EOLVNR PLHMVFD ]D]QDF]RQHJR SXQNWX RGQLHVLHQLD Ä3XQNWHP W\P MHVW NUDZG( GRáND Z\NRQDQHJR ]D SRPRF SURPLHQLD ODVHURZHJR QD ZDUG]H SR MHM VWURQLH SRZLHWU]QHM 0RF SURPLHQLD L F]DV HNVSR]\FML GRELHUDQR GRZLDGF]DOQLH GOD ND*GHJR URG]DMX JXP\ WDN DE\ RWU]\PDü ZJáELHQLD R UHGQLF\ GR PP OH*FH PR*OLZLH EOLVNR SU]HZL G\ZDQHJR REV]DUX VW\NX 5\V 2EV]DU VW\NX ZDUJL ] ZDáHP :LGRF]Q\ MHVW SXQNW RGQLHVLHQLD RUD] QD SUDZR RG QLHJR IROLD ] QDS\ORQ SRG]LDáN = ZLGRF]QHM QD HNUDQLH PRQLWRUD SRG]LDáNL RGF]\W\ZDQR RGOHJáRü NUDZG]L VW\NX WHM RG VWURQ\ SRZLHWU]QHM RG SXQNWX RGQLHVLHQLD D V]HURNRü VW\NX ZDUJL ] ZDáHP ±]HUXE\ PLNURPHWU\F]QHM SU]HVXZDMF REUD] VW\NX Z]JOGHP OLQLL RGQLHVLHQLD ]D ]QDF]RQHM QD HNUDQLH PRQLWRUD 3R ]DQRWRZDQLX GDQ\FK Z WU]HFK PLHMVFDFK QD REZRG]LH XV]F]HOQLHQLH GHPRQWR ZDQR D QDVWSQLH RGZ]RURZ\ZDQR SURILO NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM QD SURILORPHWU]H 6W\OXV SURILORPHWUX SURZDG]RQR SU]H] URGHN GRáND Z WHQ VSRVyE RWU]\P\ZDQR SURILO ZUD] ] ÄSXQNWHP 2GZ]RURZDQ\ SURILO U\V D ]DOH*QLH RG SRWU]HE PR*QD HOHNWURQLF]QLH REUDFDü L SRZLNV]Dü Z FHOX XáDWZLHQLD RGF]\WX RGFLQND.1 U\V E =PLHU]RQ GáXJRü RGFLQND.1 ± SR XZ]JOGQLHQLX SRFK\OHQLD ERNX ± SU]HQRV]RQR QD SRSU]HGQL SURILO U\V D Z FHOX Z\]QDF]HQLD SRáR*HQLD SXQNWX 1 2GOHJáRü NUDZG]L VW\NX RG SXQNWX 1 ]PLHU]RQR XSU]HGQLR QD VWDQRZLVNX SRND]DQ\P QD U\VXQNX 3RáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z\UD*RQR Z ]DOH*QRFL RG V]HURNRFL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z DQDOL]RZDQ\P PLHMVFX :WHQ VSRVyE PR*QD RNUH OLü MDND F]ü [ WHJR VW\NX ]QDMGXMH VL QD SURVWROLQLRZHM F]FL NUDZG]L XV]F]HO QLDMFHM QD OHZR RG SXQNWX VW\F]QRFL % [! ± U\V D MDND QD NU]\ZROLQLRZHM QD SUDZR RG SXQNWX % [ 'RGDWQLD ZDUWRü LORUD]X [D R]QDF]D *H VW\N MHVW Z F]FL OXE Z FDáRFL Z SU]\ SDGNX [D QD SURVWROLQLRZHM F]FL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z SU]\SDGNX XMHPQHM ZDUWRFL [D REV]DU VW\NX ]QDMGXMH VL Z FDáRFL QD NU]\ZROLQLRZHM F]FL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM =DVWRVRZDQR WX SHZQH XSURV]F]HQLH PyZLF R SRáR*HQLX F]FL REV]DUX VW\NX QD NU]\ZROLQLRZHM F]FL NUDZG]L RGQRVLP\ M MHGQDN GR RGFLQND %=

34 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNURVNDOL D E 5\V 2GZ]RURZDQLH SURILOX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHMNWyUH VWDQRZL SRGVWDZ GR RFHQ\ SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX D QDWXUDOQ\ SURILO NUDZG]LE HOHNWURQLF]QLH ]PRG\ILNRZDQ\ SURILO NUDZG]L D D E F 5\V 3URILO NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL ] R]QDF]RQ\PL ZLHONRFLDPL PLHU]RQ\PL / O D L REOLF]RQ\PL G D ZLGRN RJyOQ\E F]ü VW\NX [ QD SURVWROLQLRZHM F]FL NUDZG]L F VW\N QD NU]\ZROLQLRZHM F]FL NUDZG]L

35 5R]G]LDá :<1,.,320,$5Ï: 1D SRGVWDZLH X]\VNDQHM RFHQ\ SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDM FHM ZDUJL XWZRU]RQR ]ELRUF]H Z\NUHV\ GOD EDGDQ\FK XV]F]HOQLH =D]QDF]RQH RGFLQNL SU]HGVWDZLDM MHGQRVWNRZ V]HURNRü VW\NX Z GDQ\P PLHMVFX SRPLDUX RUD] MHM SRáR *HQLH Z]JOGHP SXQNWX % G]LHOFHJR NUDZG( XV]F]HOQLDMF QD F]ü SURVWROLQLRZ SRZ\*HM SXQNWX % SR VWURQLH DWPRVIHU\F]QHM RUD] NU]\ZROLQLRZ SRQL*HM SXQNWX % SR VWURQLH ROHMRZHM 8WZRU]RQR Z\NUHV\ SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX GOD XV]F]HOQLH ]H ]GMW U\V RUD] ] QDáR*RQ VSU*\Q U\V 6SRVyE LQWHUSUHWDFML Z\NUHVX SU]HGVWDZLRQR SU]\NáDGRZR GOD XV]F]HOQLHQLD QU U\V Z SRáR*HQLX R]QDF]RQ\P SU]H] G REV]DU VW\NX OH*\ Z\áF]QLH QD SURVWROLQLR Z\P RGFLQNX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z RGOHJáRFL D RG SXQNWX % Z SRáR*HQLX R]QDF]RQ\P SU]H] G ± RGFLQHN REV]DUX VW\NX R V]HURNRFL D MHVW XV\WXRZDQ\ QD F]FL SURVWROLQLRZHM RUD] Z SRáR*HQLX R]QDF]RQ\P SU]H] G FDá\ REV]DU VW\NX UR]SR FLHUD VL QD RGFLQNX SURVWROLQLRZ\P Z RGOHJáRFL D RG SXQNWX % 2ND]XMH VL *H REV]DU VW\NX ZDUJL ] ZDáHP QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM GOD ZLNV]RFL XV]F]HOQLH ]H ]GMW VSU*\Q SU]\SDGD QD F]FL SURVWROLQLRZHM SR W]Z VWURQLH SRZLHWU]QHM ZDUJL :XV]F]HOQLHQLDFK ] ]DáR*RQ VSU*\Q REV]DU VW\NX Z ZLNV]RFL EDGDQ\FK XV]F]HOQLH SU]HVXZD VL Z VWURQ RGFLQND NU]\ZROLQLRZHJR ZDUJL U\V :DUWRü UR]VWSX SRPLG]\ GZRPD VNUDMQ\PL SRáR*HQLDPL REV]DUX VW\NX QD NUD ZG]L XV]F]HOQLDMFHM PR*H VWDQRZLü NU\WHULXP SRGRELHVWZD ZDUXQNyZ VW\NX Z SRUyZQ\ZDQ\FK XV]F]HOQLHQLDFK 1D SU]\NáDG XV]F]HOQLHQLH QU U\V Z NWy U\P UR]VWS SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX 5326 MHVW UyZQ\ NURWQHM V]HURNRFL VW\NX QLH MHVW SRGREQH GR XV]F]HOQLHQLD QU Z NWyU\P SUDNW\F]QLH SRáR*HQLH REV]DUX VW\ NX MHVW V\PHWU\F]QH Z]JOGHP RVL XV]F]HOQLHQLD 5326 D :\VWSRZDQLH 5326 ZZLNV]RFL EDGDQ\FK XV]F]HOQLH R]QDF]D *H QLHPR*QD ]DNáDGDü Z MDNLFKNROZLHN DQDOL]DFK V\PHWULL ZDUXQNyZ VW\NX Z]JOGHP RVL XV]F]HOQLHQLD D VWG UyZQLH* L V\ PHWULL UR]NáDGX QDFLVNX QD V]HURNRFL VW\NX 1DFLVN QD F]FL SURVWROLQLRZHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM EG]LH VL Uy*QLá ]DUyZQR FR GR ZDUWRFL MDN L UR]NáDGX RG QDFLVNX Z\VWSXMFHJR QD F]FL NU]\ZROLQLRZHM 6SU*\QD GRFLVNRZD RGJU\ZD SR]\W\ZQ URO QLH W\ONR GODWHJR *H VWDELOL]XMH ZDUWRü VLá\ SURPLHQLRZHM DOH WDN*H GODWHJR *H SU]\ F]\QLD VL GR ]PQLHMV]HQLD ZDUWRFL 5326 :XV]F]HOQLHQLDFK EH] VSU*\Q\ UR]VWS SRáR*HQLD Z\QRVLá RG D GR SUDZLH D D Z XV]F]HOQLHQLDFK ]H VSU*\Q MHJR PDNV\ PDOQD ZDUWRü QLH SU]HNUDF]D D %H]Z]JOGQ ZDUWRü 5326 PR*QD ]PQLHMV]\ü SU]H] ]PQLHMV]HQLH V]HURNRFL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP QD SU]\NáDG ]PQLHMV]DMF SURPLH NU]\ZL]Q\ NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 3RVPDURZDQLH SRZLHU]FKQL ZDUJL ROHMHP ]PQLHM V]D QLHFR 5326 L VLá WDUFLD Z\VWSXMF SRGF]DV RVDG]DQLD XV]F]HOQLHQLD QD ZDOH 3U]\F]\Q EUDNX V\PHWULL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z]JOGHP RVL XV]F]HOQLHQLD SRV]X NLZDQR Z SRáR*HQLX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z XV]F]HOQLHQLX SU]HG QDáR*HQLHP JR QD ZDá 1D U\VXQNX SRND]DQR SRáR*HQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z Z\EUDQ\FK XV]F]HOQLHQLDFK Z]JOGHP SáDV]F]\]Q\ RGQLHVLHQLD SU]HFKRG]FHM XPRZQLH SU]H] SXQNW G NUDZG]L L SURVWRSDGáHM GR RVL ZDáX

36 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNURVNDOL 5\V :]JOGQH SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z XV]F]HOQLHQLDFK EH] VSU*\Q\ GRFLVNRZHM ZDUJD VXFKD JUXED OLQLD RGFLQND ± VW\N SR VWURQLH SRZLHWU]QHMFLHQND OLQLD RGFLQND ± SR VWURQLH ROHMRZHM >@

37 5R]G]LDá 5\V :]JOGQH SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z XV]F]HOQLHQLDFK ]H VSU*\Q GRFLVNRZ ZDUJD VXFKD JUXED OLQLD RGFLQND ± VW\N SR VWURQLH SRZLHWU]QHM FLHQND OLQLD RGFLQND ± VW\N SR VWURQLH ROHMRZHM

38 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNURVNDOL 3RáR*HQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z NLHUXQNX REZRGRZ\P PLHU]RQR QD VWDQR ZLVNX SU]HGVWDZLRQ\P QD U\VXQNX XV]F]HOQLHQLH REUDFDQR Z]JOGHP RELHNW\ZX L RGF]\W\ZDQR FR G REZRGX DNWXDOQH SRáR*HQLH NUDZG]L RGQRV]F MHGRSRáR*HQLD RGQLHVLHQLD G :\NUHV\ SRáR*HQLD NUDZG]L ZND*G\P ] EDGDQ\FK XV]F]HOQLH U\V EXGRZDQR Z WHQ VSRVyE *H QDRVLRGFLW\FK RGNáDGDQR SRáR*HQLH SXQNWX SRPLD UXDQDRVLU]GQ\FK ZDUWRü RGFK\OHQLD NUDZG]L -H*HOL NUDZG( E\áD RGFK\ORQD Z VWURQ ROHMRZ WR V\WXRZDQR M SRZ\*HM RVL RGFLW\FK MH*HOL SU]HPLHV]F]HQLH NUD ZG]L ELHJáR Z VWURQ SRZLHWU]Q ± SRQL*HM = EDGD SRSXODFML XV]F]HOQLH RG MHGQHJR SURGXFHQWD Z\QLND *H Z XV]F]HO QLHQLDFK VZRERGQ\FK EH] VSU*\Q\ NUDZG( XV]F]HOQLDMFD ZDUJL MHVW Z\FK\ORQD Z VWURQ ROHMRZ 3R QDáR*HQLX VSU*\Q\ QD XV]F]HOQLHQLH Z\FK\OHQLH NUDZG]L Z VWURQ ROHMRZ ]PDODáR OXE ]RVWDáD RQD SU]HPLHV]F]RQD QD VWURQ SRZLHWU]Q D E F 5\V 3RáR*HQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z NLHUXQNX REZRGRZ\P Z VZRERGQ\FK XV]F]HOQLHQLDFK ]H VSU*\Q FLHQND OLQLD RUD] SR QDáR*HQLX LFK QD ZDáHN JUXED OLQLD

39 5R]G]LDá 3R ZVXQLFLX ZDáX Z XV]F]HOQLHQLD GRFKRG]LáR GR ]PLDQ\ SRáR*HQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM SU]\ F]\P VWZLHUG]RQR *H O ZDUJD PR*H VL SU]HPLHV]F]Dü ]JRGQLH ] NLHUXQNLHP UXFKX ZDáX U\V D O ZDUJD PR*H VL SU]HPLHV]F]Dü Z NLHUXQNX SU]HFLZQ\P GR UXFKX ZDáX U\V E O F]ü REZRGX ZDUJL PR*H VL SU]HPLHV]F]Dü ]JRGQLH ] UXFKHP ZDáX D F]ü ± SU]HFLZQLH U\V F :XV]F]HOQLHQLDFK Z NWyU\FK NUDZG( XV]F]HOQLDMFD E\áD SU]HPLHV]F]RQD Z VWURQ SRZLHWU]Q SRGF]DV LQVWDODFML ZDáX GRFKRG]LáR QDMF]FLHM GR UXFKX ZDUJL ]JRGQHJR ] UXFKHP ZDáX -H*HOL QDWRPLDVW Z XV]F]HOQLHQLX VZRERGQ\P NUDZG( E\áD SU]HPLHV]F]RQD Z VWURQ ROHMRZ WR SRGF]DV LQVWDODFML ZDáX GRFKRG]LáR GR UXFKX ZDUJL Z NLHUXQNX SU]HFLZQ\P GR UXFKX ZDáX 7HQ RVWDWQL SU]\SDGHN E\á NRU]\VWQ\ ERZLHP DPSOLWXGD Z\FK\OHQLD NUDZG]L Z]JOGHP SáDV]F]\]Q\ RGQLH VLHQLD PDODáD D ZLF GRFKRG]LáR GR SRSUDZ\ VWRSQLD V\PHWULL VW\NX Z NLHUXQNX REZRGRZ\P 1D SRGVWDZLH X]\VNDQ\FK Z\QLNyZ EDGD PR*QD VWZLHUG]Lü *H GR DV\PHWULL ZDUXQNyZ VW\NX Z]JOGHP RVL XV]F]HOQLHQLD GRFKRG]L ] QDVWSXMF\FK SRZRGyZ O ]PLHQQHJR SRáR*HQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL Z NLHUXQNX RVLRZ\P SU]HG QDáR*HQLHP XV]F]HOQLHQLD QD ZDá O SU]HPLHV]F]DQLD VL NUDZG]L ZDUJL Z]JOGHP SRZLHU]FKQL ZDáX SRGF]DV PRQ WD*X XV]F]HOQLHQLD O Z]DMHPQHJR ZVSyáG]LDáDQLD SRV]F]HJyOQ\FK F]FL REZRGX ZDUJL SRGF]DV UX FKX ZDáX 1LH PR*QD ]DWHP WZLHUG]Lü *H LP EDUG]LHM ZDUJD VZRERGQHJR XV]F]HOQLHQLD SU]H VXQLWD MHVW Z VWURQ ROHMRZ W\PZLNV]H MHVW SUDZGRSRGRELHVWZR *H REV]DU VW\NX Z\VWSL QD SURVWROLQLRZHM F]FL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ] GDOD RG SXQNWX VW\F]QR FL % 3RáR*HQLH REV]DUX VW\NX ]DOH*\ ERZLHP Z GX*\P VWRSQLX RG NLQHPDW\NL UXFKX ZDUJL Z]JOGHP ZDáX 32à2)(1,(2%6=$5867<.8 1$32:,(5=&+1,:$à8 1D SRGVWDZLH DQDOL]\ ZDUXQNyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP VWZLHUG]RQR SRWU]HE VSUDZG]HQLD SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD SRZLHU]FKQL ZDáX XV]F]HOQLH EDGDQR QD RSLVDQ\P MX* VWDQRZLVNX D LFK Z\QLNL SU]HGVWDZLRQR QD Z\NUHVDFK QS QD U\VXQNDFK L >@ 1D RVL U]GQ\FK SRGDQR ZDUWRFL Z\FK\OHQLD ZDUJL Z]JOGHP SáDV] F]\]Q\ SURVWRSDGáHM GR RVL ZDáX L SU]HFKRG]FHM SU]H] SXQNW VW\NX ZDUJL ] ZDáHP R]QDF]RQ\P SU]H] ƒ ZDUWRFL WH RGQLHVLRQR GR V]HURNRFL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z GDQ\P PLHMVFX = NROHL QD RVL RGFLW\FK RGáR*RQR Z]JOGQH SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL

40 D E 5\V 3RáR*HQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] REV]DUX VW\NX Z XV]F]HOQLHQLDFK Z\NRQDQ\FK ] JXP\ ).0 6 D SRáR*HQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z XV]F]HOQLHQLDFK QU RUD] E SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z IXQNFML SU]HPLHV]F]HQLD QD SRZLHU]FKQL ZDáX

41 D E 5\V 3RáR*HQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] REV]DUX VW\NX Z XV]F]HOQLHQLDFK ] JXP\ ).0 6 D SRáR*HQLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z XV]F]HOQLHQLDFK QU L E SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z IXQNFML SU]HPLHV]F]HQLD QD SRZLHU]FKQL ZDáX

42 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNURVNDOL 1D SRGVWDZLH DQDOL]\ EDUG]R ZLHOX Z\NUHVyZ VIRUPXáRZDQR QDVWSXMFH ZQLRVNL O GX*\ UR]VWS SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z ZLNV]RFL VWZLHUG]RQ\FK SU]\SDGNyZ NRUHVSRQGXMH ] PDá\P SU]HPLHV]F]HQLHP ZDUJL Z]JOGHP SRZLHU]FKQL ZDáX QS XV]F]HOQLHQLH QU ± U\V E XV]F]HOQLHQLH QU ± U\V D O MH*HOL SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX UR]SRF]\QD VL QD F]FL NU]\ZROLQLRZHM NUDZ G]L XV]F]HOQLDMFHM WR ZDUWRü UR]VWSX MHVW ]Z\NOH ]QDF]QD [D! GOD XV]F]HOQLHQLD QU ± U\V O UXFKRZL ZDUJL Z NLHUXQNX SU]HFLZQ\P GR UXFKX ZDáX RGSRZLDGD PDáD ZDUWRü UR]VWSX SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX XV]F]HOQLHQLH QU ± U\V D QU ± U\V D O SU]\ PDNV\PDOQ\P SU]HPLHV]F]HQLX ZDUJL G D Z]JOGHP SRZLHU]FKQL ZDáX SHZQD F]ü REZRGX ZDUJL PR*H E\ü SRFK\ORQD SRG NWHP GR G Z]JOGHP NLH UXQNX UXFKX ZDáX 2EVHUZDFMD ]DOH*QRFL V]HURNRFL VW\NX D ZDUJL ] ZDáHP RG SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM SR]ZDOD QD VWZLHUG]HQLH L* ]DOH*QRü WDND LVWQLHMH 2ND]DáR VL *H Z ZLNV]RFL EDGDQ\FK SU]\SDGNyZ V]HURNRü VW\NX ]DOH*DáD RG VH NZHQFML SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM U\V 1DMPQLHMV] V]HURNRü VWZLHUG]DQR Z SXQNFLH JG\ NROHMQRü SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX E\áD WDND MDN QD U\VXQNX D E :W\P SU]\SDGNX QLH MHVW LVWRWQH F]\ REV]DU VW\NX Z SRáR*H QLX G OH*\ QD NU]\ZR OXE SURVWROLQLRZHM F]FL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 5\V.ROHMQRü SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL -H*HOL REV]DU VW\NX OH*\ Z VSRVyE RGSRZLDGDMF\ VFKHPDWRZL SU]HGVWDZLRQHPX QD U\VXQNX F WR V]HURNRü VW\NX ZH ZV]\VWNLFK WU]HFK PLHMVFDFK ]Z\NOH MHVW WDND VDPD :\GDMH VL *H PR*QD SU]\Mü *H V]HURNRü VW\NX ZDUJL ] ZDáHP ]DOH*\ UyZ QLH* RG Z]DMHPQHJR RGG]LDá\ZDQLD QD VLHELH SRV]F]HJyOQ\FK F]FL ZDUJL SRGF]DV ZVXZDQLD ZDáX Z XV]F]HOQLHQLH 6,à$7$5&,$32'&=$626$'=$1,$86=&=(/1,(1,$ 1$:$/( :ZLNV]RFL FLHUQ\FK SDU OL]JRZ\FK ]DOH*QRü VLá\ WDUFLD RG REFL*HQLD QRU PDOQHJR SU]HELHJD WDN MDN ]DOH*QRü ]PLDQ\ U]HF]\ZLVWHM SRZLHU]FKQL VW\NX RG VLá\ QRUPDOQHM :XV]F]HOQLHQLDFK ZDUJRZ\FK ]ZL]HN WHQ QLH Z\VWSXMH D WR ]D VSUDZ

43 5R]G]LDá ]ár*rqhjr SURFHVX WZRU]HQLD VL SRZLHU]FKQL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP :LNV]H REFL*H QLH SURPLHQLRZH MDNLH ZDUJD Z\ZLHUD QD ZDá QLH PXVL R]QDF]Dü ZLNV]HM V]HURNRFL VW\NX L ZLNV]HM VLá\ WDUFLD SRGF]DV RVDG]DQLD ZDáX Z XV]F]HOQLHQLX :XV]F]HOQLHQLX Z NWyU\P ]DREVHUZRZDQR UXFK ZDUJL Z NLHUXQNX SU]HFLZQ\P GR UXFKX ZDáX SU]HELHJ VLá\ WDUFLD PD FKDUDNWHU URVQF\ U\V 1 0DNV\PDOQD ZDUWRü VLá\ Z\QLND ] RGNV]WDá FHQLD ZDUJL QD VID]RZDQLX NUDZG]L ZDáX V]NOD QHJR 6LáD VL ]PQLHMV]D JG\ ZDUJD ]DF]\QD VL VW\NDü 9 ] SRZLHU]FKQL F\OLQGU\F]Q 2G WHM FKZLOL VLáD WDUFLD VL ]ZLNV]D ]D VSUDZ UXFKX ZDUJL Z VWUR Q SU]HFLZQ GR NLHUXQNX UXFKX ZDáX 5\V 3U]HELHJ VLá\ WDUFLD ) 9 ZDUJL R V]NODQ\ ZDá JG\ ZDUJD SU]HPLHV]F]D VL Z NLHUXQNX SU]HFLZQ\P GR UXFKX ZDáX 2 ± SRF]WHN SRPLDUX VLá\ WDUFLD 1D SRGVWDZLH SU]HELHJX VLá\ WDUFLD PR*QD ]DWHP ZQRVLü R NLQHPDW\FH ZDUJL 1D U\VXQNX SU]HGVWDZLRQR ]PLDQ VLá\ WDUFLD RGSRZLDGDMF SU]\SDGNRZL NLHG\ ZDUJD SU]HPLHV]F]DáD VL EG( E\áD SU]HPLHV]F]DQD SU]H] ZDá Z NLHUXQNX ]JRGQ\P ] UXFKHP ZDáX :W\P SU]\SDGNX VLáD WDUFLD Z\UD(QLH PDOHMH D 1 9 5\V 3U]HELHJ VLá\ WDUFLD ) 9 ZDUJL R V]NODQ\ ZDá EJG\ NLHUXQHN UXFKX ZDUJL MHVW ]JRGQ\ ] NLHUXQNLHP UXFKX ZDáX D 2 ± SRF]WHN SRPLDUX VLá\ WDUFLD 2

44 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNUoskali 45 -H*HOL F]ü REZRGX ZDUJL SU]HPLHV]F]D VL Z NLHUXQNX UXFKX ZDáX D SR]RVWDáD F]ü ZDUJL ± SU]HFLZQLH GR QLHJR WR VLáD WDUFLD QDMSLHUZ VL ]ZLNV]D D QDVWSQLH maleje (rys. 28.). a) b) N F t 5\V 3U]HELHJ VLá\ WDUFLD F t ZDUJL R V]NODQ\ ZDá E Z V\WXDFML ]ár*rqego ruchu wargi Z]JOGHP ZDáX D 2 ± S RF]WHN SRPLDUX VLá\ WDrcia 1D VLá WDUFLD ZDUJL R ZDá V]NODQ\ RSUyF] NLQHPDW\NL UXFKX ZDUJL GX*\ ZSá\Z PD UyZQLH* RGG]LDá\ZDQLH DGKH]\MQH SRPLG]\ JXP D ZDáHP : U]HF]\ZLVWRFL XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH ZVSyáSUDFXMH ] ZDáHP VWDORZ\P D QLH V]NODQ\P =DáR*RQR *H SU]HELHJ VLá\ WDUFLD ZDUJL R ZDá VWDORZ\ EG]LH RNUHODá SRGREQLH MDN Z SU]\SDGNX ZDáX V]NODQHJR UXFK ZDUJL 6Lá WDUFLD ZDUJL R ZDá FKDUDNWHU\]RZDQR ]D SRPRF ZDUWRFL F t i RUD] ZVSyáF]\QQLND ]PLHQQRFL VLá\ WDrcia F F = F t max t min κ. 6LáD F t i MHVW VLá RNUHORQ Z FKZLOL JG\ ZDUJD PLQáD VID]RZDQLH NUDZG]L ZDáX VWDORZHJR QDWRPLDVW ZVSyáF]\QQLN κ FKDUDNWHU\]XMH ]PLHQQRü VLá\ WDUFLD Z WUDNFLH UXFKX Z]JOGQHJR ZDUJL L ZDáX 2ND]DáR VL *H LP JáDGV]D MHVW SRZLHU]FKQLD ZDáX VWDORZHJR W\P ]PLHQQRü VLá\ WDUFLD MHVW ZLNV]D U\V ZLDGF]\ WR R Z\VWSLHQLX SU]\ZLHUDQLD GR ZDáX i pool]jx Z]JOGHP QLHJR >@ : SU]\SDGNX ZDáX R FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL R a = 0,01 µp ZVSyáF]\QQLN ]PLHQQRFL κ GOD ZDáX V]NODQHJR κ ]DOH*nie od rodzaju gumy), dla ZDáX R R a = 0,12 µm κ = 0,11 0,37 RUD] GOD ZDáX R a = 0,63 µm κ = 0,10 0,21. 6SDGHN ]PLHQQRFL ZDUWRFL VLá\ WDUFLD ]DUHMHVWURZDQ\ SRGF]DV ZVXZDQLD ZDáyZ VWDORZ\FK R FRUD] ZLNV]HM FKURSRZDWRFL ZLDGF]\ R W\P *H RGG]LDá\ZDQLH DGKe- ]\MQH SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP PDOHMH t max

45 46 5R]G]LDá 5\V 3U]HELHJ VLá\ WDUFLD SRGF]DV RVDG]DQLD Z XV]F]HOQLHQLX ZDáX VWDOowego o FKURSRZDWRFL R a = 0,01 µp2±srf]whn SRPLDUX VLá\ WDUFLD 5\V 3U]HELHJ VLá\ WDUFLD SRGF]DV RVDG]DQLD Z XV]F]HOQLHQLX ZDáX VWDORZHJR o chropowawrfl R a = 0,12 µp2±srf]whn SRPLDUX VLá\ WDUFLD 6LáD WDUFLD F t i ZDáX V]NODQHJR R ZDUJ MHVW ]EOL*RQD GR ZDUWRFL VLá\ WDUFLD ZDáX VWDORZHJR R FKURSRZDWRFL R a = 0,01 µp ZUD] ]H Z]URVWHP FKURSRZDWRFL ]ZLNV]D VL ZDUWRü VLá\ WDUFLD F t i 2]QDF]DáRE\ WR *H VNáDGRZD GHIRUPDF\MQD VLá\ WDUFLD Rd- SRZLDGD ]D ZDUWRü VLá\ F t i VNáDGRZD DGKH]\MQD QDWRPLDVW GHWHUPLQXMH VWRSLH ]PLHQQRFL κ VLá\ WDUFLD =DQDOL]\ SU]\WRF]RQ\FK Z\NUHVyZ Z\QLND *H SRGF]DV ZVXZDQLD ZDáX VWDORZHJR o FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL R a = 0,01 µp ZDUJD XV]F]HOQLHQLD SU]HPLHV]F]DáD VL

46 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNUoskali 47 Z VWURQ SU]HFLZQ GR UXFKX ZDáX U\V : SU]\SDGNX ZDáyZ R ZLNV]HM FKURSo- ZDWRFL SRZLHU]FKQL ]DFKRZDQLH VL ZDUJL E\áR SRGREQH QDMSLHUZ QLHZLHOND F]ü REZRGX PXVLDáD VL SU]HVXZDü Z NLHUXQNX SU]HFLZQ\P GR UXFKX ZDáX D QDVWSQLH GRFKRG]LáR GR SU]HPLHV]F]HQLD VL ZDUJL ZUD] ] ZDáHP EUDN UXFKX Z]JOGQHJR ZDUJL L ZDáX Z W\P VDP\P NLHUXQNX U\V L 5\V 3U]HELHJ VLá\ WDUFLD SRGF]DV RVDG]DQLD Z XV]F]HOQLHQLX ZDáX VWDOowego o chropowawrfl R a = 0,63 µp2±srf]whn SRPLDUX VLá\ WDUFLD :LNV]D VLáD WDUFLD WRZDU]\V]FD ZVXZDQLX ZDáyZ VWDORZ\FK PR*H R]QDF]Dü L* SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Uy*QL VL RG ]QDOH]LRQHJR SRd- F]DV ZVXZDQLD ZDáX V]NODQHJR 6áXV]QRü ]DSURSRQRZDQHM PHWRG\ RFHQ\ ZDUXQNyZ VW\NX QD ZDOH V]NODQ\P EG]LH PR*QD RFHQLü SR ]EDGDQLX SURILOL ]X*\WHM ZDUJL RUD] SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX SR ZVSyáSUDF\ ] ZDáXPL VWDORZ\PL -H*HOL SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX Z XV]F]HOQLHQLX RU\JLQDOQ\P EG]LH SRGREQH GR SRáR*HQLD ODGX ]X*\FLD QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM R]QDF]Dü WR EG]LH *H SU]\MWD PHWRGD XPR*OLZLD SURJQozowanie warunku styku w rzeczywistych warunkach pracy uszczelnienia. 52=.à$'1$&,6.867<.2:(*2 W KIERUNKU OSIOWYM I OBWODOWYM =QDMRPRü ZDUWRFL SURPLHQLRZHJR REFL*HQLD Z\ZLHUDQHJR SU]H] ZDUJ QD ZDá RUD] V]HURNRFL VW\NX XPR*OLZLD RFHQ UHGQLHM ZDUWRFL QDFLVNX QD VW\NX ZDUJD±ZDá (tab. 1).

47 48 5R]G]LDá 7DEHOD UHGQLH ZDUWRFL QDFLVNX QD VW\NX ZDUJD±ZDá MHGQHM SDUWLL RU\JLQDOQ\FK XV]F]HlQLH Grupa Uszczelnienie UHGQL QDFLVN 03D EH] VSU*\Q\ ]H VSU*\Q ( ) 1,08 1,25 ( ) 1,43 1,86 ( ) 1,15 1,53 ( ) 1,09 1,45 ( ) 1,39 1,62 2VDG]HQLH VSU*\Q\ GRFLVNRZHM Z XV]F]HOQLHQLX VSRZRGRZDáR ]ZLNV]HQLH ZDr- WRFL REFL*HQLD SURPLHQLRZHJR R UD]\ SU]\URVW V]HURNRFL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP R 1,6 2,3 raza RUD] ]ZLNV]HQLH QDFLVNX R ]DOHGZLH UD]D Z VWRVXQNX GR XV]F]HOQLHQLD EH] VSU*\Q\ 6WZLHUG]RQR *H XV]F]HOQLHQLD EH] VSU*\Q\ F]VWR SUDFXM ] Z\FLHNLHP >@ D WR R]QDF]D Z ZLHWOH SRZ\*V]\FK GDQ\FK *H QLH W\OH UHd- QLD ZDUWRü QDFLVNX LOH UDF]HM SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX L RGSRZLDGDMFD PX PLHMVFRZD ZDUWRü QDFLVNX GHF\GXM R MDNRFL SUDF\ XV]F]HOQLHQLD UHGQLD ZDUWRü QDFLVNX VWy- NRZHJR PR*H VáX*\ü MDNR SLHUZV]H SU]\EOL*HQLH U]HF]\ZLVWHM ZDUWRFL QDFLVNX Z Vytuacji peánej symetrii warunków styku w kierunku obwodowym. 7H] R ZSá\ZLH UR]VWSX SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM QD EUDN V\PHWULL VW\NX L Z\QLNDMFHJR ] QLHJR ]Uy*QLFRZDQLD ZDUWRFL L UR]NáDGX nacisku stykowego w kierunku obwodowym zweryfikowano na stanowisku przed- VWDZLRQ\P QD U\VXQNX 1DFLVN RFHQLDQR MDNRFLRZR QD SRGVWDZLH SRPLDUX LQWHn- V\ZQRFL RGELWHJR ZLDWáD SU]H] SRZLHU]FKQL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP 2EUD] VW\NX ZDUJL ] ZDáHP UHMHVWURZDQR QD WDPLH ZLGHR GRNáDGQLH Z W\FK PLHMVFDFK Z NWó- U\FK PLHU]RQR V]HURNRü VW\NX RUD] SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX NUDZG]L XV]F]HOQLDM- FHM ] ZDáHP =DSLVDQH REUD]\ VW\NX SRGGDZDQR REUyEFH NRPSXWHURZHM.DUWD ZLGHR firmy Leutron z RSURJUDPRZDQLHP XPR*OLZLáD UR]Uy*QLHQLH VWRSQL MDVQRFL DQDOizowanego obrazu w skali 0 SXQNWyZ,P ZLNV]D E\áD ZDUWRü QDFLVNX Z Ga- Q\P PLHMVFX W\P ZLFHM E\áR SXQNWyZ U]HF]\ZLVWHJR VW\NX ZDUJL ] ZDáHP ZLDWáR SDGDMFH QD PLHMVFH U]HF]\ZLVWHJR VW\NX XOHJDáR UR]SURV]HQLX GODWHJR LP OHSV]H E\áR SU]\OeJDQLH ZDUJL GR ZDáX W\P PQLHMV]D LORü ZLDWáD SRZUDFDáD GR NDPHU\ L W\P QL*V]\ E\á SR]LRP MDVQRFL 3R ]DQDOL]RZDQLX SRQDG REUD]yZ UR]NáDGX VWRSQL MDVQRFL Uy*Q\FK XV]F]HOQLH RWU]\PDQR LQIRUPDFMH R FKDUDNWHU]H UR]NáDGX QDFLVNX ]DUyZQR SR V]HURNRFL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP MDN L SR REZRG]LH 1D ND*G\P Z\NUHVLH UR]NáDGX VWRSQL MDVQRFL VWURQD ROHMRZD VW\NX MHVW QD OHZR D Sowietrzna na prawo. 3U]\NáDGRZR ]LOXVWURZDQR NLOND UR]NáDGyZ VWRSQL MDVQRFL U\V D±D RUD] RGSRZLDGDMFH LP KLSRWHW\F]QH UR]NáDG\ QDFLVNX VW\NRZHJR U\V E±E 7H RVWDt- QLH SRGDQR Z\áF]QLH Z FHOX XND]DQLD SRWHQFMDOQ\FK ]PLDQ Z NV]WDáFLH UR]NáDGX QDFi- VNX VW\NRZHJR 3LHUZV]\ Z\NUHV GRW\F]\ XV]F]HOQLHQLD Z NWyU\P UR]VWS SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM E\á GX*\ DOH RGFK\áND SRáR*HQLD δ /a Z]JOGHP SáDV]F]\]Q\ SU]HNURMX ZDáX PDáD : SRáR*HQLX RGSRZLDGDMF\P NWRZL

48 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNUoskali Z\VWSXMH QDMZLNV]D ZDUWRü QDFLVNX VW\NRZego, natomiast w miejscach 0 i 180 warwrü L NV]WDáW UR]NáDGX QDFLVNX E\á\ SRGREQH U\V a) 7U]HFL SU]\NáDG GRW\F]\ XV]F]HOQLHQLD Z NWyU\P UR]VWS SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM E\á SUDNW\F]QLH SRPLMDOQ\ SU]HPLHV]F]HQLH ZDUJL Z]JOb) 5\V 5R]NáDG VWRSQL MDVQRFL J QD VW\NX ZDUJD±ZDá D RUD] QDFLVNX VW\Nowego (b) w kierunku osiowym w trzech miejscach na obwodzie uszczelnienia. Uszczelnienie nr 101 : XV]F]HOQLHQLX Z NWyU\P ]DUHMHVWURZDQR UHGQL ZDUWRü UR]VWSX SRáR*HQLD Rb- V]DUX VW\NX L VWRVXQNRZR GX*H SU]HPLHV]F]HQLH ZDUJL Z]JOGHP SRZLHU]FKQL ZDáX Z\VWSXMH UyZQLH* ]Uy*QLFRZDQLH UR]NáDGX L ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR U\V :LGRF]Q\ MHVW VSDGHN QDFLVNX SR VWURQLH SRZLHWU]QHM Z SRáo*HQLX (por. z rys. 24.). a) b) 5\V 5R]NáDG VWRSQL MDVQRFL J QD VW\NX ZDUJD±ZDá D RUD] QDFLVNX VW\NRZHJR E w kierunku osiowym w trzech miejscach na obwodzie uszczelnienia. Uszczelnienie nr 118

49 50 5R]G]LDá GHP SRZLHU]FKQL ZDáX E\áR QDWRPLDVW ]QDF]QH +LSRWHW\F]Q\ UR]NáDG QDFLVNX MHVW ]Uy*QLFRZDQ\ D ZDUWRFL PDNV\PDOQH FKRü Z ZVNLP ]DNUHVLH Uy*QL VL Z PLHjscach ich pomiaru (rys. 34.). a) b) 5\V 5R]NáDG VWRSQL MDVQRFL J QD VW\NX ZDUJD±ZDá D RUD] QDFLVNX VW\NRZHJR E w kierunku osiowym w trzech miejscach na obwodzie uszczelnienia. Uszczelnienie nr 102 :\PLHQLRQH UR]NáDG\ RWU]\PDQR GOD XV]F]HOQLH Z NWyU\FK VLáD SURPLHQLRZD E\áD SUDNW\F]QLH WD VDPD D ZDUWRü QDFLVNX Uy*QLáD VL R WDE 0HWRG Z\]QDF]DQLD UR]NáDGX QDFLVNX SROHJDMF QD SRPLDU]H LQWHQV\ZQRFL Rd- ELWHJR ZLDWáD RG REV]DUX VW\NX ]ZHU\ILNRZDQR QD SRGVWDZLH LQQHM PHWRG\ Z NWyUHM NDOLEURZDQ\ GUXFLN UHGQLF\ mm umieszczoqr QD ZDOH Z]GáX* WZRU]FHM D QDVWSQLH QDVXQLWR XV]F]HOQLHQLH 'UXFLN VSRZRGRZDá RGVXQLFLH IUDJPHQWX So- ZLHU]FKQL ZDUJL RG SRZLHU]FKQL V]NODQHJR ZDáX LP ZLNV]\ E\á QDFLVN W\P NUDZG( VW\NX ZDUJL ] ZDáHP OH*DáD EOL*HM GUXFLND U\V a) b) 5\V 2GFLVN ZDUJL QD SRZLHU]FKQL V]NODQHJR ZDáX Z REHFQRFL NDOLEURZDQHJR GUXFLND D REUD] REV]DUX VW\NX SRáR*RQHJR QD NU]\ZROLQLRZHM F]FL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM b) na prostoliqlrzhm F]FL NUDZG]L

50 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PDNUoskali 51.V]WDáW RGFLVNX ZDUJL ZVND]XMH *H ZDUWRü QDFLVNX MHVW Z SLHUZV]\P SU]\SDGNX PDNV\PDOQD SR VWURQLH ROHMRZHM U\V D DZGUXJLP SRáR*HQLX ZDUJL ± SR VWURQLH SRZLHWU]QHM U\V E 0R*QD ]DWHP ZQRVLü *H Z SLHUZV]\P SU]\SDGNX ZDUJD XOHJáD SU]HPLHV]F]HQLX Z VWURQ SRZLHWU]Q D Z GUXJLP ± Z VWURQ ROHMRZ 3RGREQ\ Ue- ]XOWDW RWU]\PDQR SR ]DQDOL]RZDQLX UR]NáDGX VWRSQL MDVQRFL Z REV]DU]H VW\NX ZDUJL z waáhp 3UyE\ SU]\SLVDQLD GDQHM ZDUWRFL QDFLVNX RGSRZLDGDMFHJR PX VWRSQLD MDVQRFL ]DNRF]\á\ VL MHG\QLH F]FLRZ\P SRZRG]HQLHP %DGDQLD SURwadzono na prób- NDFK R UHGQLF\ PP Z\FLW\FK ]H VWRS\ ZDUJL EDGDQ\FK XV]F]HOQLH Z\VRNRü SUyENL E\áD UyZQD JUXERFL VWRS\ 2WU]\PDQH Z WHQ VSRVyE SUyENL VWRSQLRZR GRFi- VNDQR GR X*\ZDQHJR ZDáX V]NODQHJR VLá R ]QDQHM ZDUWRFL L ND*GRUD]RZR UHMHVWUo- ZDQR LORü RGELWHJR ZLDWáD RG SRZLHU]FKQL VW\NX : EDGDQLX W\P SU]\MWR *H Qo- PLQDOQD SRZLHU]FKQLD VW\NX SUyENL ] ZDáHP SRGF]DV REFL*DQLD E\áD VWDáD -HG\QLH w przypadku próbek z gumy FKM, oznaczonej przez producenta uszczelnienia jako 6 XGDáR VL XVWDOLü QDVWSXMF ]DOH*QRü VWRSQL MDVQRFL J od nacisku nominalnego p c 0,1 140 p c =. (5) J :]yu RERZL]XMH GOD ]DNUHVX VWRSQL MDVQRFL J = punktów. W tabeli 2. przedstawiono wyniki pomiarów. 7DEHOD =DOH*QRFL VWRSQLD MDVQRFL RG ZDUWRFL QDFLVNX p c Numer uszczelnienia J p c J p c J p c 3RáR*HQLH MPa 0,2 2,1 0, MPa 1,0 2,1 3, MPa 0,4 0,5 1,0 =GDQ\FK ]DZDUW\FK Z WDEHOL Z\QLND *H Z MHGQ\P L W\P VDP\P XV]F]HOQLHQLX ZDUWRü QDFLVNX ]PLHQLD VL ]QDF]QLH SR REZRG]LH ZDUJL L PR*H RVLJDü ORNDOQLH ZDUWRü GR 03D.áRSRW\ ] 8VWDOHQLHP ]DOH*QRFL IXQNF\MQHM VWRSQL MDVQRFL RG QDFLVNX VW\NRZHJR Z\QLNDá\ SU]HGH ZV]\VWNLP ] Uy*QLF\ VWRSQLD JáDGNRFL So- ZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM L VWRS\ 3RZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM PD ]QDF]QLH ZLFHM GHIHNWyZ D SU]H] WR MHVW ]QDF]QLH PQLHM Eá\V]F]FD QL* SRZLHU]FKQLD VWRS\ 5y*QLFD VWDQX REX SRZLHU]FKQL Z\QLND ] WHFKQRORJLL Z\NRQDQLD SRZLHU]FKQL IRUP\ SRG XV]F]HOQLHQLH =NROHL EDGDQLD ] ]DVWRVRZDQLHP SUyEHN Z\FLW\FK ] NUa- ZG]L QLH PRJáD E\ü SURZDG]RQD ]H Z]JOGX QD NU]\ZL]Q NUDZG]L L QLHPR*QRü GRNáDGQHM RFHQ\ ZDUWoFL QDFLVNX

51 52 5R]G]LDá 4.4. PODSUMOWANIE =DQDOL]\ Z\QLNyZ SRPLDUyZ REV]DUX VW\NX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL ] ZDáHP UR]SDWU\ZDQHJR Z PDNURVNDOL Z\QLNDM QDVWSXMFH ZQLRVNL 1. 2SUDFRZDQD PHWRGD XPR*OLZLD RFHQ SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL 2. 3RáR*HQLH REV]DUX VW\NX ]DUyZQR QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM MDN L Z]JOGHP SáDV]F]\]Q\ SU]HNURMX ZDáX SU]HFKRG]FHM SU]H] SXQNW R]QDF]RQ\ ƒ MHVW ]PLHQQH w kierunku obwodowym. 3. 5R]VWS SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ]DOH*\ RG RVLRZe- JR RGFK\OHQLD ZDUJL Z XV]F]HOQLHQLX SU]HG PRQWD*HP RUD] RG NLQHPDW\NL UXFKX ZDUJL Z]JOGHP ZDáX 4. 'X*\ UR]VWS SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX PR*H Z\VWSRZDü SU]\ PDá\P RVLRZ\P SU]HPLHV]F]HQLX ZDUJL Z]JOGHP SáDV]F]\]Q\ SURVWRSDGáHM GR RVL ZDáX 5. 8V]F]HOQLHQLH ZDUJRZH QLH SRZLQQR E\ü WUDNWRZDQH MDNR FLDáR RVLRZR V\PHWU\F]QH D WR ]D VSUDZ ]PLHQQRFL SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM L Z\QLNDMFHJR VWG ]PLHQQHJR UR]NáDGX QDFLVNX VWykowego. 6. 5R]VWS SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM SRZLQLHQ VWDQo- ZLü NU\WHULXP SRGRELHVWZD ZDUXQNyZ VW\NX SRPLG]\ ZDUJ DZaáHP 7. 3U]HELHJ VLá\ WDUFLD WRZDU]\V]F\ RVDG]DQLX ZDáX Z ZDUG]H ]DOH*\ RG NLQHPa- W\NL UXFKX ZDUJL RG PDWHULDáX ZDáX RUD] FKURSRZDWRFL MHJR SRZLHU]FKQL 6WZLHUG]o- QR *H ]ZLNV]HQLH FKURSRZDWRFL ZDáX SRZRGXMH ]ZLNV]HQLH VLá\ WDUFLD QDWRPLDVW Z]URVW VNáDGRZHM DGKH]\MQHM WDUFLD ZSá\ZD QD ]PLHQQRü VLá\ WDUFLD 8. 2VDG]HQLH VSU*\Q\ Z XV]F]HOQLHQLX ]ZLNV]D QDFLVN R Z SRUyZQDQLX ] QDFLVNLHP Z XV]F]HOQLHQLX EH] VSU*\Q\ 6SU*\QD ]PQLHMV]D ZDUWRü UR]VWSX SoáR*HQLD REV]DUX VW\NX =WHJR Z\QLND *H F]VWV]D SUDFD ] Z\FLHNLHP XV]F]HOQLH EH] VSU*\Q\ MHVW VSRZRGRZDQD QLH W\OH QLHGRVWDWHF]Q ZDUWRFL QDFLVNX LOH ]PLHQQRFL UR]NáDGX QDFiVNX Z]JOGHP RVL XV]F]HOQLHQLD 9. $QDOL]D Z\QLNyZ SRPLDUyZ SRWZLHUG]D WH] *H XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH WZRU]\ ] ZDáHP VSHF\ILF]Q SDU FLHUQ Z NWyUHM GR SRZVWDQLD SRZLHU]FKQL VW\NX GRFKRG]L Z UH]XOWDFLH UR]FLJQLFLD XJLFLD RUD] SU]HPLHV]F]HQLD SRRVLRZHJR ZDUJL 7HRUe- W\F]QH XVWDOHQLH V]HURNRFL VW\NX MHJR SRáR*HQLD QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR MHVW F]VWR QLHPR*OLZH

52 &+$5$.7(5<67<.$67<.8:$5*, =:$à(0:0,.526.$/, = DQDOL]\ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP UR]SDWU\ZDQHJR Z PDNURVNDOL Z\QLND *H ZDUWRü QDFLVNX PR*H VL ]QDF]QLH ]PLHQLDü QD REZRG]LH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 7D ]PLHQ QRü MHVW SU]\F]\Q ]Uy*QLFRZDQLD ZDUXQNyZ VW\NX Z PLNURVNDOL D ZLF VW\NX UR] SDWU\ZDQHJR QD SR]LRPLH QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL =DOH*QLH RG ZDUWRFL QDFLVNX GRFKRG]L GR SRZVWDQLD VW\NX QLHQDV\FRQHJR OXE QDV\FRQHJR >@ 6W\N QLHQDV\FRQ\ SRPLG]\ ZDáHP D ZDUJ WR WDNL SRGF]DV NWyUHJR W\ONR F]ü QLHUyZQRFL SR ZLHU]FKQL ZDáX VW\ND VL ] SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 6W\N QDV\FRQ\ FKDUDNWHU\]XMH VL W\P *H ZV]\VWNLH QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX VW\NDM VL ] ZDU J =H Z]JOGX QD ]QDF]QH Uy*QLFH Z ZDUWRFLDFK WZDUGRFL L PRGXáX VSU*\VWRFL VWDOL L JXP\ SU]\MWR WXWDM L* WR QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX ZQLNDM Z SRZLHU]FK QL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 1DOH*\ ]DWHP RF]HNLZDü *H Z MHGQ\P L W\P VDP\P XV]F]HOQLHQLX EG]LH GRFKRG]LáR GR FKZLORZHJR WZRU]HQLD VL ]DUyZQR VW\NX QLHQD V\FRQHJR MDN L QDV\FRQHJR ]DOH*QLH RG REFL*HQLD Z\ZLHUDQHJR SU]H] GDQ\ RGFLQHN ZDUJL QD SRZLHU]FKQL REUDFDMFHJR VL ZDáX &KURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX RUD] NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL MHVW RF]\ ZLFLH UyZQLH ZD*QD MDN QDFLVN Z WZRU]HQLX ND*GHJR ] GZyFK W\SyZ VW\NX : FHOX Z\ND]DQLD ZSá\ZX FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX OXE WXOHMNL QD ZDUXQNL VW\NX ] ZDUJ DQDOL]RZDQR SRZLHU]FKQLH V]OLIRZDQH WáRF]RQH QDZJODQH RUD] WáRF]RQH IRVIRUDQRZDQH :\PLHQLRQH WHFKQRORJLH Z\NRQDQLD SRZLHU]FKQL V QDMF]FLHM VWR VRZDQ\PL SRGF]DV SURGXNFML ZDáyZ L RVL RUD] WXOHMHN ZVSyáSUDFXMF\FK ] XV]F]HOQLH QLDPL ZDUJRZ\PL 7(.6785$32:,(5=&+1,.5$: '=, 86=&=(/1,$-&(-:$5*,:25<*,1$/1<&+ 86=&=(/1,(1,$&+ 3RZLHU]FKQLD REUDFDMFHJR VL ZDáX RGG]LDáXMH QD ZDUJ SRSU]H] EDUG]R RJUDQL F]RQ\ REV]DU VW\NX Z NLHUXQNX RVLRZ\P : ZDUVWZLH ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]HO

53 5R]G]LDá QLDMFHM QDVWSXMH NXPXODFMD VNXWNyZ WDUFLD ] W\P *H VWRSLH REFL*HQLD W\PL VNXW NDPL SRV]F]HJyOQ\FK RGFLQNyZ REZRGX ZDUJL EG]LH Uy*Q\ Z ]DOH*QRFL RG ZDUXQ NyZ VW\NX : UH]XOWDFLH GRFKRG]L GR SU]\VSLHV]HQLD SURFHVX VWDU]HQLD VL JXP\ MHM WZDUGQLHQLD VSDGNX ZDUWRFL PRGXáX VSU*\VWRFL ]PF]HQLD FLHSOQHJR SRZLHU]FKQL RUD] GR ]X*\FLD FLHUQHJR SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 3URFHV WDUFLD SRPL G]\ ZDUJ D ZDáHP ]GHF\GRZDQR VL ]DWHP RFHQLDü QD SRGVWDZLH FKDUDNWHUX ]X*\FLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 7HNVWXUD SRZLHU]FKQL ZDUJL SRZLQQD E\ü WDND DE\ SURFHV ]DWU]\P\ZDQLD F]\QQL ND XV]F]HOQLDQHJR Z V]F]HOLQLH E\á PR*OLZ\ 0R*QD ]DWHP SRVWXORZDü DE\ SR*GDQ WHNVWXU PLDáD RU\JLQDOQD SRZLHU]FKQLD ZDUJL OXE E\ WD WHNVWXUD ]RVWDáD XNV]WDáWRZDQD Z SURFHVLH MHM ]X*\ZDQLD VL : W\P RVWDWQLP SU]\SDGNX ]QDF]F URO EG]LH RGJU\ ZDü FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX =X*\FLH QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX EG]LH ZLDGHFWZHP LFK EH]SRUHGQLHJR VW\NX ] NUDZG]L XV]F]HOQLDMF 6WRSLH ]X*\FLD SRZLHU]FKQL ZDáX SR MHJR REZRG]LH SRZLQLHQ E\ü VWDá\ ]DOH*\ RQ RG QDMEDUG]LHM QLH NRU]\VWQ\FK ± QD GDQ\P RGFLQNX REZRGX ± ZDUXQNyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP :\QLND ] WHJR *H SURFHGXUD EDGD SRZLQQD SU]HZLG\ZDü RFHQ WHNVWXU\ SRZLHU]FKQL ]DUyZ QR XV]F]HOQLHQLD MDN L ZDáX ] QLP ZVSyáSUDFXMFHJR 'RSLHUR ZyZF]DV PR*QD ZQRVLü R SU]\F]\QDFK ]X*\FLD ZDUJL 'R REVHUZDFML NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM SRELHUDQR SUyENL ] GZyFK SU]HFLZOHJá\FK PLHMVF QD UHGQLF\ ZDUJL ]DUyZQR ] QLHSUDFXMF\FK MDN L SUDFXMF\FK XV]F]HOQLH 2EVHUZDFMH Z\FLQNyZ ] XV]F]HOQLH QLHSUDFXMF\FK SURZDG]RQR Z FHOX ]LGHQW\ILNR ZDQLD W\SRZ\FK URG]DMyZ WHNVWXU\ NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM.D*G SUyEN DQDOL]R ZDQR RG VWURQ\ NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] RG VWURQ\ SU]HáRPX SRG HOHNWURQRZ\P PLNURVNRSHP VNDQLQJRZ\P VWHUHRVFDQ : SLHUZV]\P RNUHVLH EDGD QDG XV]F]HOQLHQLDPL ZDUJRZ\PL SUyENL QDFLQDQR VNDOSHOHP D QDVWSQLH DQDOL]RZDQR QD W\P SU]HNURMX WHNVWXU SRZLHU]FKQL RUD] MHM SU]HMFLH] ZQWU]D PDWHULDáX GR ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM :NUyWFH ]RULHQWRZDQR VL *H RVWU]H VNDOSHOD SR]RVWDZLDáR QD SU]HNURMX ODG NWyU\ ]DFLHPQLDá VWUXNWXU JXP\ : F]DVLH Sy(QLHMV]\FK EDGD SUyENL QDFLQDQR F]FLRZR RG VWURQ\ URZND SRG VSU*\ Q VFKáDG]DQR Z FLHNá\P D]RFLH D QDVWSQLH ]JLQDQR E\ GRSURZDG]Lü MH GR SNQL FLD : WHQ VSRVyE RWU]\P\ZDQR SU]HáRP\ R WDNLHM VWUXNWXU]H JXP\ MDN PD RQD Z U]HF]\ZLVWRFL : SRGSLVDFK SRG SUH]HQWRZDQ\PL ]GMFLDPL VáRZR SU]HNUyM R]QD F]D *H SRZLHU]FKQLH RWU]\PDQR SR QDFLFLX ZDUJL VNDOSHOHP D VáRZR SU]HáRP ± SR ]ádpdqlx SUyENL = DQDOL]\ ]GMü SUyEHN Z\FLW\FK ] SRQDG NLONXG]LHVLFLX Uy*Q\FK XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK Z\QLND *H LVWQLHMH NLOND W\SRZ\FK WHNVWXU RU\JLQDOQ\FK SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ]DOH*Q\FK RG VNáDGX PLHV]DQNL L W\SX HODVWRPHUX RUD] RG SDUDPHWUyZ SURFHVX WHFKQRORJLF]QHJR SRGF]DV SURGXNFML XV]F]HOQLH : XV]F]HOQLH QLDFK Z\NRQ\ZDQ\FK PHWRG ZWU\VNX JXP\ GR IRUP\ SRZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM MHVW EDUG]R F]VWR JáDGND U\V 1D WDNLHM SRZLHU]FKQL EUDN MHVW MDNLFKNROZLHN PLNURSNQLü OXE PLNURZ\VWSyZ $E\ SURFHV XV]F]HOQLDQLD PyJá Z\VWSLü SRZLHU]FKQLD WD Z RNUHVLH GRWDUFLD PXVL XOHF ]X*\FLX

54 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNURVNDOL 'UXJLP FKDUDNWHU\VW\F]Q\P URG]DMHP SRZLHU]FKQL ZDUJL MHVW SRZLHU]FKQLD JáDG ND ] Sá\WNLPL RZDOQ\PL ZJáELHQLDPL R Z\PLDU]H GáX*V]HM RVL y PP U\V *G]LHQLHJG]LH ZLGRF]QH V F]VWNL JXP\ OXE Z\SHáQLDF]\ SU]\NOHMRQH GR SRZLHU]FK QL 1D SU]HáRPLH SUyENL U\V E SRZLHU]FKQLD NUDZG]L MHVW ZLGRF]QD RG VSRGX 1D SLHUZV]\P SODQLH ]GMFLD ZLGRF]QH MHVW ZJáELHQLH OLF]ED ZJáELH ]ZLNV]D VL Z VWURQ SRZLHWU]Q ZDUJL Z OHZ VWURQ ]GMFLD D E 5\V *ádgnd SRZLHU]FKQLD RU\JLQDOQHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJD Z\NRQDQD ] JXP\ ).0 6 DZLGRN RJyOQ\ E IUDJPHQW SRZLHU]FKQL 0LDU GáXJRFL ]DSLVDQR Z SRVWDFL G]LDáHN QD GROH ]GMü Z\PLDU RGFLQND D 2P RUD] E 2P D E 5\V *ádgnd SRZLHU]FKQLD ] ZJáELHQLDPL RU\JLQDOQHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM JXPD ).0 D ZLGRN RJyOQ\ E SU]HáRP SUyENL ] ZLGRF]Q\P ZJáELHQLHP QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM a2 'RV\ü F]VWR VSRW\NDQH V SRZLHU]FKQLH SRPDUV]F]RQH =PDUV]F]NL WZRU] PL NURIDOH ELHJQFH Z]GáX* WZRU]FHM ZDUJL =Z\NOH PLNURIDOH WH RGFK\ODM VL RG WZR U]FHM QD SRFK\ORQ\FK SRZLHU]FKQLDFK ZDUJL ]DUyZQR SR MHM VWURQLH SRZLHWU]QHM MDN L ROHMRZHM U\V 6NXWHF]QRü XV]F]HOQLDQLD ]DOH*\ RG SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] RG NLHUXQNX UXFKX ZDáX -H*HOL ZDá EG]LH VL SRUXV]Dá Z NLHUXQNX RG VSRGX GR JyU\ ]GMFLD D REV]DU VW\NX EG]LH SU]\SDGDá SR VWURQLH SUR VWROLQLRZHM NUDZG]L XV]F]HOQLDQLD SR OHZHM VWURQLH ]GMFLD WR PR*QD RF]HNLZDü *H SURFHV ]DZUDFDQLD F]\QQLND QD VWURQ ROHMRZ EG]LH LQWHQV\ZQ\ 6\WXDFMD SRZLQQD

55 56 5R]G]LDá VL ]PLHQLü ]H V]NRG GOD SURFHVX XV]F]HOQLDQLD JG\E\ NLHUXQHN UXFKX ZDáX E\á przeciwny. Z analizozdq\fk ]GMü Z\QLND *H SRG]LDáND IDOL ]PLHQLD VL RGGR 18 µp D Z\VRNRü IDOL RG GR µp &]VWR QD SRZLHU]FKQL ] PLNURIDODPL ]QDMGXM VL ZJáELHQLD SRGREQH GR W\FK SU]HGVWDZLRQ\FK QD U\VXnku 37a. a) b) c) 5\V 3RPDUV]F]RQD SRZLHU]FKQLD RU\JLQDOQHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM JXPD ).0 6 D ZLGRN RJyOQ\ E SRZLNV]HQLH PLNURIDO VVLDGXMF\FK ] VRE F SU]HáRP ZDUJL ] ZLGRF]Q\PL ]PDUV]F]NDPL QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HlQLDMFHM 3U]HáRP ZDUJL U\V F ZVND]XMH *H WHNVWXUD SRZLHU]FKQL ZQWU]D JXP\ Rd- SRZLDGD SRIDORZDQLX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM 2EHFQRü PLNURIDO Z\QLND QDjprawdopodobniej z GHIRUPDFML ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM Z\ZRáDQHM VFKáDG]DQLHP VL JXP\ ZHZQWU] ZDUJL :DUVWZD ZLHU]FKQLD ZDUJL XOHJD VFKáRG]HQLX ZF]HQLHM GODWHJR SRG ZSá\ZHP VNXUF]X JXP\ ZHZQWU] ZDUJL GRFKRG]L GR SRIDORZDQLD VL jej powierzchni. &]VWR QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ]QDMGXM VL W]Z ÄQDUROD 6 WR F]VWNL JXP\ NWyUH SU]\ZDUá\ GR SRZLHU]FKQL RUD] F]VWNL Z\SHáQLDF]\ -H*HOL IRUPD E\áD QLHGRNáDGQLH Z\NRQDQD OXE UHJHQHURZDQD WR QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]Hl- QLDMFHM Z\UD(QLH ZLGDü ODG\ SR]RVWDZLRQH SU]H] QDU]G]LH QD SRZLHU]FKQL IRUP\ (rys. 39a). : XV]F]HOQLHQLDFK Z\NRQDQ\FK ] JXP\ VLOLNRQRZHM 094 W\SRZD MHVW REHFQRü MDPHN QD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM U\V :\QLNDM RQH ] SHZQHM SRURZDWRFL WHM JXP\ UHGQLFD MDPHN ]PLHQLD VL RG GR µp D LFK JáERNRü QLH SU]HNUDF]D 10 µp :\VWS\ ]QDMGXMFH VL QD RU\JLQDOQHM SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM QLH SU]HNUDF]DM QD RJyá Z\VoNRFL µm (rys. 41b).

56 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 57 a) b) 5\V 2U\JLQDOQD NUDZG( XV]F]HOQLDMFD ZDUJL ] JXP\ 1%5 Z\NRQDQD PHWRG WáRF]HQLD a) QDUROD L ODG\ SR QDU]G]LX E IUDJPHQW NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM a) b) 5\V 2U\JLQDOQD NUDZG( XV]F]HOQLDMFD ZDUJL Z\NRQDQHM ] JXP\ 094 D REHFQRü MDPHN QD SRZLHU]FKQL E SRZLNV]HQLH IUDJPHQWX NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM a) b) 5\V 3U]HáRP\ NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM GZyFK Uy*Q\FK XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] JXP\ FKM: a) IUDJPHQW NUDZG]L SR VWURQLH ROHMRZHM E URGNRZD F]ü NUDZG]L XV]F]HOQLDMcej 0LNURSURILO NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z\]QDF]RQR QD SURILORPHWU]H 7D\ORU +Rb- VRQ ]D SRPRF VW\OXVD ársdwnrzhjr 3URILORJUDP XND]XMH SRZLHU]FKQL IDOLVW R Dmplitudzie 2 4 µp L RNUHVLH RNRáR µm (rys. 42.).

57 58 5R]G]LDá 5\V 3URILO SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z NLHUXQNX REZRGRZ\P oryginalnego uszczelnienia wykonanego z gumy FKM : SRGVXPRZDQLX QDOH*\ VWZLHUG]Lü *H QLH ]QDOH]LRQR RU\JLQDOQHM SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM SRNU\WHM PLNURSNQLFLDPL OXE Z\VWSDPL QLHUyZQRFL Z SRVWDFL SyáNXO MDN ]DNáDGDQR WR Z SUDFDFK 6WZLHUG]RQR QDWRPLDVW *H GRV\ü F]VWR Z\VWSXMH SRZLHU]FKQLD SRNU\WD ]PDUV]F]NDPL PLNURIDODPL LFK REHc- QRü MHVW SRVWXORZDQD Z PRGHOX.DPP OOHUD >@ :\PLDU\ PLNURIDO SRWZLHUG]DM ]DáR*HQLD SU]\MPRZDQH Z obliczeniach przez 6DODQWD >@ 2U\JLQDOQD SRZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM MHVW JáDGND GOD ZLk- V]RFL ] EDGDQ\FK XV]F]HOQLH 2]QDF]D WR *H LFK SRZLHU]FKQLD PXVL XOHF ]X*\FLX FLHUQHPX ERZLHP W\ONR XV]F]HOQLHQLD R SRZLHU]FKQL SRNU\WHM PLNURQLHUyZQRFLDPL SUDFXM EH] Z\FLHNX >@ $1$/,=$&+5232:$72&,25<*,1$/1<&+ 32:,(5=&+1,:$àÏ: 3U]\MWR WH] L* WR ZáDQLH FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX ZVSyáSUDFXMFHJR z uszczelnieniem wargowym determinuje w danych warunkach styku: O ]X*\FLH L WHNVWXU SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL O opór tarcia uszczelnienia, O VW\F]QH RGNV]WDáFHQLH ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] ]GRl- QRü GR WZRU]HQLD VL ZDUVWZ\ VPDURZHM O LORü F]\QQLND VPDUQHJR Z\SHáQLDMFHJR PLNURZJáELHQLD QD SRZLHU]FKQL : FHOX X]DVDGQLHQLD WHM WH]\ QDOH*DáR GR VFKDUDNWHU\]RZDQLD FKURSRZDWRFL So- ZLHU]FKQL Z\EUDü WDNLH SDUDPHWU\ NWyUH ZSá\ZDM QD SU]HELHJ ]X*\FLD RSRUX WDUFLD RUD] V]F]HOQRFL D MHGQRF]HQLH ]PLHQLDM VZRM ZDUWRü ZUD] ] W\P SURFHVHP :y- EUDQR >@ QDVWSXMFH SDUDPHWU\ NWyUH FKDUDNWeU\]XM O FHFK\ Z\VRNRFLRZH SURILOX R a, R pk, R vk, R t, O FHFK\ Z]GáX*QH SURILOX S, S m, a, O NV]WDáW ZLHU]FKRáNyZ RUD] NV]WDáW SURILOX r,, a, O UR]NáDG\ VWDW\VW\F]QH U]GQ\FK SURILOX R sk, R ku, b, RUD] SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL

58 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 59 : WDEHOL SRGDQR Z\EUDQH SDUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL RUD] SU]\SLVa- QR LP KLSRWHW\F]Q\ ZSá\Z QD SURFHV\ ]DFKRG]FH QD SRZLHU]FhQLDFK ZDáX L ZDUJL 7DEHOD 3DUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáyZ Parametr R a UHGQLH DU\WPHW\F]QH RGFK\OHQLD profilu 3RWHQFMDOQ\ ZSá\Z QD ]X*\FLH FLHUQH SRZLHU]FKQL ZDUJL R pk ]UHGXNRZDQD wznie VLH SURILOX Z\VRNRü QD U]HF]\ZLVW SRZLHU]FKQL VW\NX SRPLG]\ ZDáHP D ZDUJ QD ]X*\FLH ZDUJL R vk ± ]UHGXNRZDQD JáERNRü GROLQ R t ± PDNV\PDOQD Z\VRNRü SURILOX S m UHGQL RGVWS FKURSRZDWRFL QD OLQLL UHdniej a ± UHGQLD GáXJRü IDOL SURILOX a UHGQLH DU\WPHW\F]QH SRFK\OHQLH profilu kompleksowy parametr chropowa- WRFL R sk ± VNRQRü ZVSyáF]\QQLN DV\PHWULL UR]NáaGX QLHUyZQRFL R ku eksces r ± UHGQL SURPLH ]DRNUJOHQLD ZLHUz- FKRáNyZ QLHUyZQRFL ZDáX QD ]GROQRü SRZLHU]FKQL GR ]DNXPXORZDQLD F]\QQLND VPDrnego QD VWDQ QDSU*HQLD Z ZDUVWZLH ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]Hl- QLDMFHM ZyVWSXMH Z LORUD]LH R t / r, QD URG]DM ]X*\FLD QD F]VWRü RGNV]WDáFDQLD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMcej QD ZDUXQNL VPDURZDQLD SDUDPHWU Z\UD(QLH ]PLHQLD ZDUWRü ZUD]]H]X*\FLHP VL SRZLHU]FKQL ZDáX QD SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLaMFHM SDUDPHWU Z\UD(QLH ]PLHQLD ZDUWRü ZUD] ]H ]X*\FLHP VL SRZLHU]FKQL ZDáX QD V]W\ZQRü ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM SRZLHU]FKQL ZaáX QD ]X*\FLH na opór tarcia QD U]HF]\ZLVW SRZLHU]FKQL VW\NX ZDUJL ] ZDáHP WZRU]HQLH VL ZDUVWZ\ VPDURZHM QD U]HF]\ZLVW SRZLHU]FKQL VW\NX QD URG]DM ]X*\FLD SRZLHU]FKQL ZDUJL QD W\S VW\NX ZDUJL ] ZDáHP WZRU]HQLH VL ZDUVWZ\ VPDURZHM &KURSRZDWRü SRZLHU]FKQL PLHU]RQR ]D SRPRF SURILORPHWUX 7D\ORU +REVRQ 7alyround laser 3D w trzech miejscach na obwodzie, zarówno w kierunku osiowym, jak L REZRGRZ\P : SU]\SDGNX ZDáyZ ] SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ SRPLDUX FKURSRZDWo- FL GRNRQ\ZDQR QD GZyFK SR]LRPDFK WM Z RGOHJáRFL UyZQHM GáXJRFL ZDáX Oi- F]F RG REX F]yá ZDáX &KDUDNWHU\VW\N SURILOX SRZLHU]FKQL SURILORPHWU ]aslv\zdá w dwóch plikach binarnych o rozszerzeniach nazwy *. par oraz *. mod. Producent SURILORPHWUX GRVWDUF]\á SURJUDP FRQYGHSH[H NWyU\ WáXPDF]\ SOLNL ELQDUQH QD SRVWDü tekvwrz : FHOX RNUHOHQLD SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL RSUDFRZDQR SURJUDP 3URILO Z M]\NX V\VWHPX 0DWODE 0LNURQLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáyZ PRGHORZDQR ]D SRPRF SyáNXO D LFK NU]\ZL]Q DSURNV\PRZDQR RGFLQNLHP áxnx NRáRZHJR UHGQL ZDUWRü SURPLHQLD Z\]QaF]DQR ] ]DOH*QRFL

59 60 5R]G]LDá 2 dy dx i n 1 d y,, r = a c = (6) n d y n i= 1 dx 2 i dx i w której: ± UHGQL SURPLH ZLHU]FKRáNyZ QD SURILOX REOLF]RQ\ Z NLHUXQNX RVLRZ\P r r a r 7 c 3/ 2 ± MDN Z\*HM]W\P*H GOD NLHUXQNX REZRGRZHJR UHGQLD ZDUWRü SURPLHQLD ZV]\VWNLFK QLHUyZQRFL ]QDMGXMF\FK VL QD So- ZLHU]FKQL ZDáX UyZQD VL UHGQLHM JHRPHWU\F]QHM SURPLHQL Z\]QDF]RQ\FK Z NLHUXQNX osiowym i obwodowym r = r. (7) 7 'R REOLF]H SURPLHQLD ]DRNUJOHQLD EUDQR W\ONR WH QLHUyZQRFL NWyU\FK Z\Vo- NRü Z]JOGHP VVLHGQLHM GROLQ\ MHVW UyZQD ZLNV]D R a = WHJR ]DáR*HQLD Z\Qi- ND *H Z\EyU GDQHM QLHUyZQRFL EG]LH ]DOH*Dá RG WHJR ] NWyUHM VWURQ\ SURILO EG]LH RFHQLDQ\ 1D SU]\NáDG QLHUyZQRü U\V VSHáQLD ZDUXQHN h 1 0,3 R a, gdy profil SRZLHU]FKQL MHVW DQDOL]RZDQ\ RG OHZHM NX SUDZHM VWURQLH ]RVWDáDE\ QDWRPLDVW RGU]u- * FRQD JG\E\ DQDOL] SURZDG]Lü Z NLHUXQNX SU]HFLZQ\P ± h 1 < 0,3Ra. Dlatego przy- MWR *H SURJUDP DQDOL]XMH L REOLF]D UHGQLH SURPLHQLH r 7 l oraz r 7 r dla obu kierunków SU]HPLHV]F]DQLD VL Z]GáX* SURILOX UHGQLD ZDUWRü GOD SURILOX EH] UR]SDWU\ZDQLD NLHUXQNX SU]HPLHV]F]DQLD VL Z]GáX* SURILOX VWDQRZL UHGQL DU\WPHW\FzQ 7 a r 7 ( r + r ) oraz r = 0,5( r r ). r = 0, a la ra c c lc rc 5\V 0HWRGD R]QDF]DQLD Z\VRNRFL nierównofl SURILOX D ] OHZD QD SUDZR b) z prawa na lewo; ± UR]SDWU\ZDQH ZLHU]FKRáNL QLHUyZQoFL 3URJUDP 3URILO DQDOL]XMF GDQH SU]HV\áDQH ] SURILORPHWUX SRGDMH UywQLH* O UR]NáDG\ L VWDW\VW\NL SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL QD Sowierzchni w kierunkach osiowym i obwodowym WM KLVWRJUDP JVWRü UR]NáDGX

60 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 61 IXQNFM UR]NáDGX SUDZGRSRGRELHVWZD G\VWU\EXDQWD RUD] UR]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ Z IXQNFML Z]JOGQHJR ]EOL*HQLD h/r t do profilu, O ZVSyáF]\QQLNL b, υ DSURNV\PDFML JyUQHM F]FL NU]\ZHM QRQRFL η = b ε υ ), Rt O ZDUWRFL NRPSOHNVRZHJR SDUDPHWUX FKURSRZDWRFL >@ û =. 1/ υ r b 6WZLHUG]RQR *H ]DUyZQR KLVWRJUDP MDN L IXQNFMD UR]NáDGX JVWRFL ZDUWRFL SUo- PLHQL PRJ E\ü DSURNV\PRZDQH ]D SRPRF UR]NáDGX ORJDU\WPLF]QRQRUPDOQHJR (LN) (rys. 44.). a) 5\V +LVWRJUDP D RUD] UR]NáDG F]VWRFL JVWRFL ZDUWRFL promieni (b). :Dá R a = 0,32 µm, kierunek osiowy linia cienka kierunek od lewej do prawej strony profilu, linia gruba na odwrót =PLHQQD ZLHONRü QD SU]\NáDG SURPLH NU]\ZL]Q\ ZLHU]FKRáND QLHUyZQRFL SRd- OHJD /1 UR]NáDGRZL ZWHG\ NLHG\ MHM QDWXUDOQ\ ORJDU\WP SRGOHJD UR]NáDGRZL QRUPDOQemu (x = ln r =DJDGQLHQLH VSURZDG]D VL ]DWHP GR RNUeOHQLD UR]NáDGX r = e x.

61 62 5R]G]LDá 3U]\MWR QDVWSXMFH SaUDPHWU\ FKDUDNWHU\]XMFH /1 UR]NáDG mediana r_med, ZDUWRü UHGQLD SURPLHQLD rbuhg 2 2 ZVSyáF]\QQLN ZDULDQFML ]PLHQQHM V exp( σ ) 1, 2 ln r r = ln r 3 1 r r gdzie: σ ± ZDULDQFMD UR]NáDGX /1 RUD] ZVSyáF]\QQLN VNRQRFL γ = 3V + V. 2 3RQLHZD* σ ln r, γ1 oraz iloraz r _ UHGr _ PHG ]DOH* RG ZVSyáF]\QQLND ZDULDQFML V r, PR*QD ]DWHP SRZLHG]LHü *H LPZLNV]D MHVW ZDUWRü V r W\P ZLNV]\ MHVW UR]U]XW ZDUWRFL ]PLHQQHM r. )XQNFMD UR]NáDGX SUDZGRSRGRELHVWZD P(r LQIRUPXMH R SUDZGRSRGRELHVWZLH Z\VWSLHQLD GDQHM ZDUWRFL SURPLHQLD = U\VXQNX Z\QLND L* SUDZGRSRGRELHVWZR *H ZDUWRü SURPLHQLD EG]LH PQLHMV]DUyZQD MHJR ZDUWRFL UHdniej wynosi 0,62. 5\V )XQNFMD UR]NáDGX SUDZGRSRGRELHVWZD GOD /1 UR]NáDGX ZDá R R a = 0,32 µm, kierunek osiowy) &+5232:$72û6=/,)2:$1(-32:,(5=&+1,:$àÏ: 2FHQLDQR FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL VWDORZ\FK ZDáyZ KDUWRZDQ\FK GR WZDr- GRFL +5& ZDá\ WH Sy(QLHM ZVSyáSUDFRZDá\ ] XV]F]HOQLHQLDPL ZDUJRZ\PL : VXPLH SU]HDQDOL]RZDQR SRQDG VWR SURILOL SRZLHU]FKQL :DUWRFL SDUDPHWUyZ FKUo- SRZDWRFL SRGDQR Z WDEHODFK ± OLWHU $ ]D]QDF]RQR ZLHUV]H Z NWyU\FK ]DZDUWR ZDUWRFL SDUDPHWUyZ GOD SRPLDUyZ Z NLHUXQNX RVLRZ\P OLWHU & ± Z NLHUXQNX Rbwodowym.

62 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 63 7DEHOD 3DUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL QLHSUDFXMF\FK ZDáyZ w kierunku osiowym A i obwodowym C :Dá R a = 0,12 µm R a = 0,32 µm R a = 0,63 µm R a R t R pk R vk S S m a a µm deg µm A 0,11 0,99 0,12 0, ,9 1,4 0,49 C 0,08 0,56 0,11 0, ,6 0,84 A 0,39 3,0 0,36 0,76 13,9 33,7 2,4 1,0 C 0,19 1,4 0,22 0, ,0 1,2 A 0,66 5,6 0,56 1,3 15,5 38,7 2,9 1,4 C 0,26 2,4 0,38 0, ,3 1,3 Tabela 5. 6WDW\VW\F]QH SDUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL QLHSUDFXMF\FK ZDáyZ w kierunku osiowym A i obwodowym C :Dá R a = 0,12 µm R a = 0,32 µm R a = 0,63 µm R sk R ku r l r p r 7 r b υ µm A 4,1 0,1 2, ,2 1,9 3, C 0,8 1,6 3, ,1 1,3 3, A 0,61 0,16 3, ,1 1,5 3, C 0,66 0,61 2, ,4 1,3 2, A 1,0 0,02 4, ,6 1,7 1, C 0,97 1,2 3, ,7 1,2 1, = DQDOL]\ GDQ\FK ]DZDUW\FK Z WDEHODFK L Z\QLND *H FKURSRZDWRü So- ZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK MHVW DQL]RWURSRZD ]H Z]JOGX QD SUDZLH ZV]\VWNLH SDUDPHWU\ SU]\MWH GR RFHQ\ 3DUDPHWU\ Z\VRNRFL R a, R t, R pk, R vk PDM ZDUWRFL ZLNV]H GOD NLHUXQNX RVLRZHJR DQL*HOL GOD REZRGRZHJR 2GZURWQLH MHVW ] ZDUWRFL UHGQLHJR RGVWSX QLHUyZQRFL S m NWyU\ PD ]QDF]QLH ZLNV] ZDUWRü Z NLHUXQNX REZRGRZ\P QL* RVLRZ\P 0QLHMV]H ZDUWRFL SDUDPHWUyZ Z\QLNDM ] QLHZLHONLHJR ]Uy*QLFRZDQLD profilu powierzchni szlifowanej w NLHUXQNX REZRGRZ\P 0LDU WHJR ]Uy*QLFRZania SURILOX MHVW UyZQLH* SRFK\OHQLH SURILOX a LP PQLHMV]D MHVW MHJR ZDUWRü W\P EDUG]LHM prostoliniowy jest profil. :UD] ]H Z]URVWHP FKURSRZDWRFL RG R a = 0,12 do R a = 0,63 µp ]ZLNV]DM VL RGSRZLHGQLR ZDUWRFL SUDZLH ZV]\VWNLFK UR]SDWU\ZDQ\FK SDUDPHWUyZ =D PLDU DQizotropii ζ SRZLHU]FKQL SU]\MWR VWRVXQHN ZDUWRFL a dla obu kierunków pomiaru: ZDá R a = 0,12 µm 0,32 µm 0,63 µm = a A ζ =2,3 2,4 2,2 ac

63 64 5R]G]LDá 2WU]\PDQH Z\QLNL ZVND]XM *H Z SU]\SDGNX SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK R Uy*QHM FKURSRZDWRFL ZVSyáF]\QQLN DQL]RWURSLL SR]RVWDMH SUDNW\F]QLH VWDá\ $QDOL]D SDUDPHWUyZ VWDW\VW\F]Q\FK FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ZVND]XMH QD Uy*QH XV\WXRZDQLH U]GQ\FK SURILOX Z]JOGHP OLQLL UHGQLHM R sk ) Z NLHUXQNX REZRGRZ\P L RVLRZ\P 2]QDF]D WR *H SRGF]DV UXFKX ZDáX W\ONR SHw- QD F]ü ZLHU]FKRáNyZ ELHJQF\FK Z NLHUXQNX REZRGRZ\P EG]LH VL VW\NDáD ] SRZLHU]FKQL NUDZG]L ZDUJL :DUWRFL HNVFHVX R ku V GR VLHELH ]EOL*RQH ] Zy- MWNLHP SRZLHU]FKQL ZDáX R R a = 0,12 µp GOD NLHUXQNX RVLRZHJR L ZVND]XM *H UR]NáDG U]GQ\FK MHVW ]EOL*RQ\ GR QRUPDOQHJR R ku = 1D UR]U]XW U]GQ\FK SURILOX SR MHJR Z\VRNRFL ZVND]XMH UyZQLH* ZDUWRü SDUDPHWUX b; im mniejsza jest MHJR ZDUWRü W\P EDUG]LHM QLHUHJXODUQ\ ± ]ZáDV]F]D Z JyUQHM F]FL SURILOX ± MHVW roznádg U]GQ\FK UHGQL SURPLH ]DRNUJOHQLD r ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL PDOHMH ZUD] ]H Z]Uo- VWHP FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL 6WRVXQHN ZDUWRFL Z\VRNRFL SURILOX R t zmierzonych w kierunku obwodowym do promienia r wynosi: ZDá R a = 0,12 µm R a = 0,32 µm R a = 0,63 µm R 0,6 = = 0,004; 1,4 2,4 t = 0,02 ; = 0,07. r DMZLNV]H RGNV]WDáFHQLD ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL ]a- UyZQR Z NLHUXQNX QRUPDOQ\P MDN L VW\F]Q\P GR SRZLHU]FKQL Z\VWSL ]DWHP ZH ZVSyáSUDF\ ] QDMEDUG]LHM FKURSRZDW\P ZDáHP R a = 0,63 µm..rpsohnvrz\ SDUDPHWU FKURSRZDWRFL PD SUDNW\F]QLH WDN VDP ZDUWRü ]a- UyZQR GOD SURILOX Z NLHUXQNX RVLRZ\P MDN L REZRGRZ\P = WHJR Z]JOGX DXWRU Qi- QLHMV]HM SUDF\ SRVWDQRZLá RFHQLü SU]\GDWQRü WHJR SDUDPHWUX GR RFHQ\ FKURSRZDWRFL ]X*\WHM SRZLHU]FKQL ZDáX SR ZVSyáSUDF\ ] XV]F]HOQLHQLHP ZDUJRZ\P ODG SR]RVWa- ZLRQ\ SU]H] ZDUJ QD SRZLHU]FKQL ZDáX PD V]HURNRü RG GR PP QD W\P Rd- FLQNX RFHQD FKURSRZDWRFL Z NLHUXQNX RVLRZ\P MHVW QLHPR*OLZD ERZLHP GáXJRFL RGFLQND HOHPHQWDUQHJR GOD FKURSRZDWRFL R a = 0,025 0,4 µm oraz R a = 0,4 3,2 µm Z\QRV] RGSRZLHGQLR L 0,8 mm [55]. 1RUP\ ]DOHFDM RFHQ FKURSRZDWRFL QD RGFLQNX SRPLDURZ\P UyZQ\P RGFLn- NRP HOHPHQWDUQ\P 1D SRGVWDZLH ]DWHP RFHQ\ ZDUWRFL SDUDPHWUX GOD ]X*\WHM So- ZLHU]FKQL Z NLHUXQNX REZRGRZ\P PR*QD EG]LH ZQLRVNRZDü R ]PLDQLH FKURSRZDWo- FL Z NLHUXQNX RVLRZ\P Z\FKRG]F ]HZVSoPQLDQHM UyZQRFL A = C. 'DQH R UR]NáDG]LH SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL QD V]OLIRZa- Q\FK SRZLHU]FKQLDFK EDGDQ\FK ZDáyZ ]DPLHV]F]RQR Z WDEHOL

64 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 65 Tabela 6. 3DUDPHWU\ FKDUDNWHU\]XMFH UR]NáDG SURPLHQL QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK w kierunkach osiowym A i obwodowym C :Dá R a = 0,12 µm R a = 0,32 µm R a = 0,63 µm 3DUDPHWU\ UR]NáDGX P(r) r_med r _ UHG σ ln r V r γ 1 µm A 0, ,50 0,65 0,53 0,73 1,74 2,55 C 0, ,40 0,70 0,49 0,80 1,31 2,89 A 0, ,52 60,64 0,56 0,72 1,85 2,52 C 0,63 0, ,85 1,33 1,03 2,22 4,17 17,60 A 0,59 0, ,46 0,60 0,52 0,76 1,70 2,75 C 0,58 0, ,83 1,11 1,00 1,56 4,00 8,51 = DQDOL]\ GDQ\FK ]DZDUW\FK Z WDEHOL Z\QLND *H O SUDZGRSRGRELHVWZR P(r *H SURPLH NU]\ZL]Q\ EG]LH PQLHMV]\ UyZQ\ RG UHGQLHM ZDUWRFL SURPLHQLD r UHG QLH ]DOH*\ RG FKURSRZDWRFL ]DQRWRZDQR MHG\QLH ZLNV]H ZDUWRFL 3r) dla kierunku obwodowego w przypadku bardziej chropowatych powierzchni, O SUDNW\F]QLH EUDN DQL]RWURSLL Z UR]NáDG]LH SURPLHQL ]DRNUJOHQLD GOD QDMJáDGV]HM SRZLHU]FKQL SUDZLH WH VDPH ZDUWRFL σ ln r, V r, γ 1 ), O FKDUDNWHU UR]NáDGX SURPLHQL ]DRNUJOHQLD MHVW EDUG]R SRGREQ\ GOD ZV]\VWNLFK FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL Z NLHUXQNX RVLRZ\P (σ lnr const, V r const, γ 1 const), O LVWQLHMH ]Uy*QLFRZDQLH UR]NáDGX SURPLHQL ]DRNUJOHQLD Z NLHUXQNX REZRGRZ\P ZDUWRFL SDUDPHWUyZ σ ln r, V r oraz γ 1 ]PLHQLDM VL ZUD] ]H Z]URVWHP FKURSoZDWRFL 3URJUDP 3URILO REOLF]D UR]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL Z ]DOH*QRFL RG ]EOL*HQLD 1D wykresach (rys. 46. SU]HGVWDZLRQR WHQ UR]NáDG GOD DQDOL]\ SURILOX SRZLHU]FKQL RG OHZHM GR SUDZHM VWURQ\ OLQLD JUXED RUD] RG SUDZHM GR OHZHM VWURQ\ OLQLD FLJáD cienka). = DQDOL]\ ZV]\VWNLFK NU]\Z\FK UR]NáDGX ZDUWRFL SURPLHQL ]DRNUJOHQLD w ]DOH*QRFL RG ]EOL*HQLD GR SURILOX Z\QLNDM QDVWSXMFH SUDZiGáRZRFL O QLHUyZQRFL R SURPLHQLX ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáND EOLVNLP UHGQLHPX SURPLe- QLRZL VW\NDM VL ] SRZLHU]FKQL NUDZG]L ZDUJL SU]\ Z]DMHPQ\P Z]JOGQ\P ]EOL*eniu 10% < ε < 20% do profilu (10 Z\VRNRFL R t SURILOX QLH]DOH*QLH RG FKURSo- ZDWRFL SRZLHU]FKQL :QLRVHN WHQ GRW\F]\ MHG\QLH NLHUXQNX RVLRZHJR O ] UR]NáDGX ZDUWRFL SURPLHQL QLHUyZQRFL GOD SURILOL SRZierzchni wyznaczonych Z NLHUXQNX REZRGRZ\P ZLGDü *H VWDELOL]DFMD ZDUWRFL SURPLHQLD Z\VWSXMH SU]\ ]EOL*HQLX ε < 30% w przypadku wszystkich bagdq\fk ZDáyZ O ZDá\ R FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL R a = 0,12 µp QLH PDM QLHUyZQRFL R PDá\P SURPLHQLX SU]\ ]EOL*HQLX ε ZDá\RR a = 0,32 µp SU]\ ]EOL*HQLX ε PDM QLHUyZQRFL R SURPLHQLDFK ]QDF]QLH PQLHMV]\FK RG SURPLHQLD R UHGQLHM ZDUWRFL ZDá\ ]D R R a = 0,63 µp SU]\ W\P ]EOL*HQLX PDM QD VZHM SRZLHU]FKQL QLeUyZQRFL RUy*QHM ZDUWRFL SURPLeni.

65 66 Rozdział 5 Wynika z tego, że warunki styku wargi z wałem są bardzo zróżnicowane w kierunku obwodowym w początkowym okresie pracy uszczelnienia. Ponadto zależą one od kierunku ruchu wału. Stwierdzono bowiem (rys ), że większe wartości promieni występują przy ocenie profilu od lewej ku jego prawej stronie. Te różnice wartości promieni wynikają z technologii wykonania powierzchni i powinny maleć w miarę zużycia powierzchni. Rys. 46. Rozkład wartości promieni zaokrąglenia nierówności powierzchni w zależności od stopnia zbliżenia ε do profilu dla wału o średnim arytmetycznym odchyleniu profilu R a = 0,12 µm: a) w kierunku osiowym, b) w kierunku obwodowym a) b) zbliżenie ε, % Rys. 47. Rozkład wartości promieni zaokrąglenia nierówności powierzchni wału w zależności od stopnia zbliżenia ε do profilu, R a = 0,32 µm: a) w kierunku osiowym, b) w kierunku obwodowym

66 a) b) Rys. 48. Rozkład wartości promieni zaokrąglenia nierówności powierzchni wałka w zależności od stopnia zbliżenia ε do profilu, R a = 0,63 µm: a) w kierunku osiowym, b) w kierunku obwodowym

67 D E 5\V 7\SRZH UR]NáDG\ F]VWRFL U]GQ\FK SURILOX GOD SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQHM R FKURSRZDWRFL #, 2P D Z NLHUXQNX RVLRZ\P E Z NLHUXQNX REZRGRZ\P

68 D E 5\V 7\SRZH UR]NáDG\ F]VWRFL U]GQ\FK SURILOX GOD SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQHM R FKURSRZDWRFL #, 2P D Z NLHUXQNX RVLRZ\P E Z NLHUXQNX REZRGRZ\P

69 70 Rozdział 5 Rozrzut rozkładu wartości promieni zaokrąglenia nierówności potwierdza rozkład rzędnych profilu (rys ). W kierunku osiowym rozkład ten ma kształt rozkładu normalnego, a rzędne maksymalnie często występują przy małych wartościach zbliżenia do profilu (rys. 49a 51a); szczególnie jest to widoczne na powierzchni najgładszych wałów. Rozkład rzędnych profilu w kierunku obwodowym charakteryzuje się natomiast albo rozmyciem (rys. 49b), albo przesunięciem maksymalnej częstości w stronę większych wartości zbliżenia ε > 40% do profilu (rys. 51b). Dla profili powierzchni wałów wyznaczonych w kierunku obwodowym do styku nasyconego może natomiast dojść zgodnie ze wzorem (8) w przypadku poa) b) Rys. 51. Typowe rozkłady częstości rzędnych profilu dla powierzchni szlifowanej o chropowatości R a = 0,63 µm: a) w kierunku osiowym, b) w kierunku obwodowym Ta nieciągłość rozkładu nierówności w kierunku obwodowym jest zasadniczą przyczyną braku warunków dla wystąpienia styku nasyconego. Zgodnie z informacjami podanymi w pracy [5] styk nasycony występuje przy zbliżeniu względnym ε 1 kryt = 1/ υ 1 ( bυ) W przypadku powierzchni wałów o chropowatości rozpatrywanej w kierunku osiowym styk nasycony z gładką powierzchnią krawędzi uszczelniającej wystąpi przy następującym zbliżeniu względnym: wał R a = 0,12 µm 0,32 µm 0,63 µm ε kryt = 0,20 0,37 0,24. (8)

70 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 71 wierzchni o R a = 0,12 µp SU]\ ]EOL*HQLX ε kryt GOD SRZLHU]FKQL R Z\*V]\FK FKURSRZDWRFLDFK GR VW\NX QDV\FRQHJR ] SRZLHU]FKQL NUDZG]L ZDUJL QLH GRMG]LH %UDN PR*OLZRFL RVLJQLFLD VWDQX QDV\FRQHJR Z\QLND MHG\QLH ] SU]\MWHJR ± SRGF]DV Z\SURZDG]DQLD Z]RUX ± ]DáR*HQLD *H LVWQLHMH FLJá\ UR]NáDG ZLHU]FKRáNyZ QLe- UyZQRFL SR Z\VRNRFL SURILOX : U]HF]\ZLVWRFL GR VW\NX QDV\FRQHJR GRMG]LH Uyw- QLH* Z SU]\SDGNX SURILOX UR]SDWU\ZDQHJR Z NLHUXQNX REZRGRZ\P ]H Z]JOGX QD PDá Z\VRNRü QLeUyZQRFL R t LGX* ZDUWRü UHGQLHJR RGVWSX FKURSRZDWRFL S m RZECZYWISTY STYK WARGI = 32:,(5=&+1, 6=/I)2:$1<&+ :$àï: 3RGDQH ZDUWRFL SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáyZ WDE ± XPR*OLZLDM DQDOL] MDNRFLRZ ZDUXQNyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP 'HPNLQ Z ]DSUoponowanej przez siebie metodzie oceny powierzchni styku stosuje niektóre z wy- PLHQLRQ\FK Z WDEHODFK SDUDPHWU\ >@ 6áDERFL WHM PHWRG\ MHVW QLHPR*QRü RFHQ\ U]HF]\ZLVWHJR VW\NX ZDUJL ] SURILOHP SRZLHU]FKQL ZDáX Z\]QDF]RQ\P Z NLHUXQNX REZRGRZ\P 7UXGQRFL WH Z\QLNDM SU]HGH ZV]\VWNLP ] ]DáR*HQLD SRF]\QLRQHJR SU]H] 'HPNLQD *H ZLHU]FKRáNL QLHUyZQRFL NWyUH PRGHORZDQR ]D SRPRF SyáNXO SRZLQQ\ VL ]H VRE VW\NDü : U]HF]\ZLVWRFL SURILOH SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ELHJQFH Z NLHUXQNX REZRGRZ\P V EDUG]R ]Uy*QLFRZDQH ]DUyZQR SR Z\VRNRFL MDN L SR GáXJRFL SURILOX = WHJR Z]JOGX ]GHF\GRZDQR VL RNUHODü VW\N ZDrgi ] ZDáHP QD SRGVWDZLH PRGHOX VWDW\VW\F]QHJR FKURSRZDWRFL RSDUWR VL WXWDM F]- FLRZR QD SUDF\ *UHHQZRRGD >@ = SU]HSURZDG]RQHM SU]H] DXWRUD DQDOL]\ UR]NáDGyZ JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK profili wyznaczonych w kierunku obwodowym dla powierzchni szlifowanych wynika, *H GRPLQXM Z ]DVDG]LH GZD UR]NáDG\ SUDZR L OHZRVWURQQH 7H RVWDWQLH SU]HZD*DM w przypadku powierzchni o ZLNV]HM FKURSRZDWRFL 3UDZRVWURQQ\ UR]NáDG U\V.) FKDUDNWHU\]XMH VL W\P *H F]VWRü Z\VWSRZDQLD U]GQ\FK MHVW VWRVXQNRZR GX*D SU]\ QLHZLHONLP MX* ]EOL*HQLX ε GR SURILOX : UR]NáDG]LH OHZRVWURQQ\P U\V E MHVW QD RGZUyW ± F]VWRü Z\VWSRZDQLD U]GQ\FK SU]\ ]EOL*HQLX UyZQ\P QDZHW ε = 0,3 jest EDUG]R PDáD =GDU]D VL *H VNRQRü R sk PR*H PLHü W VDP ZDUWRü GOD REX ZVSo- PQLDQ\FK UR]NáDGyZ 0R*QD VWG Z\VQXü IDáV]\Z\ ZQLRVHN *H VNRUR ZDUWRFL R sk V SRGREQH WR SRGREQH EG ZDUXQNL VW\NX >@ 3DUDPHWU R sk informuje o SRáR*HQLX PRG\ Z]JOGHP OLQLL UHGQLHM SURILOX R SRGRELHVWZLH ZDUXQNyZ VW\NX PR*QD ZLF Z W\P SU]\SDGNX PyZLü MHG\QLH SU]\ GX*\FK ZDUWRFLDFK ]EOL*HQLD ε do profilu. Przy PDá\P ]EOL*HQLX GR SURILOX ZDUXQNL VW\NX GOD SRZLHU]FKQL R SUDZR L OHZRVWURQQ\P UR]NáDG]LH EG Uy*QH : FHOX Z\ND]DQLD WHJR QDOH*\ VWZLHUG]Lü MDNL MHVW U]HF]\ZLVW\ UR]NáDG U]GQ\FK GOD REX UR]NáDGyZ '\VWU\EXDQW\ Z\]QDF]RQH SU]H] SURILORPHWU przedvwdzlrqr QD VLDWFH R SRG]LDáFH QRUPDOQHM QD RVL U]GQ\FK U\V = Z\NUHVX Z\QLND *H GOD SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK R SUDZRVWURQQ\P UR]NáDG]LH UR]NáDG U]GQ\FK MHVW QRUPDOQ\ SR FDáHM Z\VRNRFL SURILOX U\V D 'OD UR]NáDGX OHZRVWURQQHJR U\V E SU]HGVWDZLRQD G\VWU\EXDQWD VNáDGD VL ] GZyFK RGFLQNyZ

71 72 5R]G]LDá SURVWROLQLRZ\FK SRFK\ORQ\FK SRG Uy*Q\PL NWDPL 3XQNW SU]HFLFLD REX RGFLQNyZ PD ZVSyáU]GQH QLHSU]HNUDF]DMFH GOD EDGDQ\FK SRZLHU]FKQL SUDZGRSRGRELHstwo P(z) RUD]ε a) b) 5\V 5R]NáDG SUDZGRSRGRELHVWZD U]dnych profilu powierzchni szlifowanych dla kierunku obwodowego: a) R a = 0,32 µm, R t = 1,3 µm, b) R a = 0,63 µm, R t = 3,2 µm 3RMDZLHQLH VL GUXJLHJR JyUQHJR RGFLQND G\VWU\EXDQW\ ZLDGF]\ R W\P *H JyUQD F]ü SURILOX PD LQQ\ UR]NáDG U]GQ\FK 5R]NáDG WHQ PR*H E\ü UyZQLH* UR]NáDGHP QRUPDOQ\P DOH R LQQHM ZDUWRFL UHGQLHM L RGFK\OHQLD VWDQGDUGRZHJR σ ; dla powierzchni szlifowanych zwykle σ < σ /HHIH QD]\ZD WDNL UR]NáDG ELJDXssowskim L XZD*D *H MHVW RQ W\SRZ\ Z\áF]QLH GOD SRZLHU]FKQL ]X*\W\FK OXE RU\JLQDOQ\FK otrzymanych w rezultacie zastosowania dwóch operacji, na przynádg V]OLIRZDQLD LSy(QLHMV]HJR GRFLHUDQLD >@ : rozpatrywanym tx SU]\SDGNX UR]NáDG ELQRUPDOQ\ stwierdzono dla tych wszystkich oryginalnych powierzchni szlifowanych, dla których UR]NáDG JVWRFL F]VWRFL E\á UR]NáDGHP OHZRVWURQQ\P :\QLND ] WHJR *H So- ZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM PR*H VW\NDü VL ±]DOH*QLH RG ZDUWRFL Qacisku ± ] JyUQ F]FL SURILOX OXE ] JyUQ L ] ]DVDGQLF] F]FL SURILOX 3RGVWDZRZ\P ]DGDQLHP MHVW ZLF Z\]QDF]HQLH QDFLVNX VW\NRZHJR RG NWyUHJR ]DOH*Hü EG]LH So- ZLHU]FKQLD U]HF]\ZLVWHJR VW\NX ZDUJL ] ZDáHP 3RGF]DV UR]ZL]\ZDQLD WHJR ]DGDQLD ]DáR*RQR *H SRZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL MHVW JáDGND U\V E D MHM VW\N ] SRZLHU]FKQL MHVW VW\NLHP VSU*\VW\P UHGQL SRZLHU]FKQL A U]HF]\ZLVWHJR VW\NX ZDUJL ] ZDáHP SU]\ Z]DMHPQ\P ]EOL*eniu α = z d U\V REOLF]D VL ]H Z]RUX >@

72 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 73 d A = n f1( α) ϕ ( z) dz, (9) o w którym: n o ± OLF]ED QLHUyZQRFL SU]\SDGDMF\FK QD MHGQRVWN SRZLHU]FKQL f 1 (α) ± IXQNFMD RSLVXMFD SRZLHU]FKQL VW\NX SRMHG\QF]HM QLHUyZQRFL]ZDrJ ϕ (z) ± IXQNFMD JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK SURILOX d ± RGOHJáRü SRZLHU]FKQL ZDUJL RG UHGQLHM OLQLL SURILOX SRZLHU]FKQL ZDáX 5\V 3URILO SRZLHU]FKQL ZDáX Z NLHUXQNX REZRGRZ\P ] SRGVWDZRZ\PL R]QDF]HQLDPL )XQNFM f 1 (α GOD VW\NX VSU*\VWHJR RSLVDQR ]DOH*QRFL f ( α ) = Œ r, (10) 1 α w której r ± UHGQLD ZDUWRü SURPLHQLD ZV]\VWNLFK QLHUyZQRFL QD SRZLHU]FKQL ZDáX 3RGREQLH ]DSLVXMH VL ]DOH*QRü QD REOLF]HQLH UHGQLHJR REFL*HQLD L rzeczywi- VWHJR VW\NX ZDUJL ] ZDáHP gdzie: d E = E/(1 ν 2 ), E ± PRGXá VSU*\VWRFL JXP\ ν ± ZVSyáF]\QQLN 3RLVVRQD GOD JXP\ ν = 0,5. L = n f 2( α) ϕ ( z) dz, (11) o 4 0,5 1,5 f 2( α) = E ( r) α, (12) 3

73 74 5R]G]LDá 3R ZSURZDG]HQLX UyZQD L GR Z]RUyZ L WH RVWDWQLH PR*QD ]a- SLVDü A = Œ n r ( z d) ϕ ( z) dz, L = n 3 o d 4 0,5 1, E r ( z d) 5 o d ϕ ( z) dz. 3RZ\*V]H UyZQDQLD VSURZDG]D VL GR SRVWDFL ]QRUPDOL]RZDQHM SU]H] ZSURZDG]enie zmiennych z = z/ σ oraz h = d/σ : A = Œ n r ( z h) ϕ ( z) d z, (13) o h 4 5 0,5 1, L = noe r ( z h) ϕ ( z) d z. (14) 3 &DáN Z REX UyZQDQLDFK PR*QD RJyOQLH ]DSLVDü MDNR h h n ϕ F( h, ρ) = ( z h) ( z) d z. (15) Parametr ρ PR*QD Z XSURV]F]HQLX Z\]QDF]\ü SU]H] RNUHOHQLH QD SURILORJUDPLH ]DUyZQR OLF]E\ SU]HFLü No SURILOX SU]H] MHJR OLQL UHGQL MDN L OLF]E\ ZLHU]FKRáNyZ Nw QD MHGQRVWFH GáXJRFL 2 ρ = ( Nw/ No). = DQDOL]\ SURILORJUDPyZ V]OLIRZDQ\FK SRZLHU]FKQL ZDáyZ Z\QLND *H ZDUWRü Sarametru ρ GOD NLHUXQNX REZRGRZHJR ]DZLHUD VL Z SU]HG]LDOH ρ 0,4. Dla profili wyznaczonych w kierunku osiowym ρ > 2,5. 3R SRG]LHOHQLX VWURQDPL UyZQD L RWU]\PXMH VL Z]yU RNUHODMF\ U]e- F]\ZLVW ZDUWRü QDFLVNX VW\NRZHJR 0,5 4 σ F1,5 ( h, ρ) p = E. (16) 3Œ r F ( h, ρ) 1 2EOLF]RQH ZDUWRFL LORUD]X 1,5 ( h, ρ) F ( h, ρ) w przedziale 0 h V QDVWSXMFH F 1 dla ρ = 0,4 = const oraz dla h zawartego h 0 0,5 1,0 2,0 3,0 F 1,5 /F 1 3,5 2 1,5 0,9 0,7

74 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 75 =PLDQD ZDUWRFL WHJR LORUD]X MHVW GX*D FR R]QDF]D *H Z PLDU RGGDODQLD VL RG UHdQLHM OLQLL SURILOX U\V ZDUWRü QDFLVNX EG]LH ]QDF]QLH PDOHü = DQDOL]\ SURILOL SRZLHU]FKQL Z\]QDF]RQ\FK Z NLHUXQNX REZRGRZ\P Z\QLND *H iloraz odchylenia standardowego σ U]GQ\FK L UHGQLHJR SURPLHQLD ]DRNUJOHQLD r ZV]\VWNLFK ZLHU]FKRáNyZ Z\QRVL GOD V]OLIRZDQ\FK SRZLHU]FhQL ZDáyZ 0,5 2 σ 1 2,5 10 1,2 10. r 'R REOLF]HQLD ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR QLH]EGQD MHVW MHV]F]H ]QDMRPRü Po- GXáX VSU*\VWRFL JXP\ =Dáy*P\ *H XV]F]HOQLHQLH Z\NRQDQR ] JXP\ IOuorowej o symbolu S- 490, dla której E = 4,8 MPa (tab. ' 'RGDWHN VWG E E = 6,4 MPa. 2 1 ν = 1DFLVN QLH]EGQ\ GR ZJáELHQLD QLHUyZQRFL R UR]NáDG]LH SUDZR L OHZRVWURQQ\P w NUDZG( XV]F]HOQLDMF QD RGOHJáRü h = 0 oraz h RGUHGQLHM OLQLL SURILOX Zyniesie: Powierzchnia :Dá R a = 0,32 µm roznádg SUDZRVWURQQ\ :Dá R a = 0,63 µm roznádg OHZRVWURQQ\ p; MPa h = 1 h = 0 2, , , , y*QLFD Z ZDUWRFLDFK QDFLVNX VW\NRZHJR Z\QLND JáyZQLH ] Uy*Q\FK ZDUWRFL 0,5 ilorazu ( σ/ r) GOD SRV]F]HJyOQ\FK WRSRJUDILL SRZLHU]FKQL ZDáyZ 5R]NáDG U]GQ\FK ZSá\ZD ]DUyZQR QD QDFLVN MDN L QD JáERNRü SHQHWUDFML ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX Z ZDUG]H JXPRZHM 3R VSDGNX QDFLVNX ] 10 1 do 2, MPa JáERNRü ]DJáELHQLD QLHUyZQRFL ]PQLHMV]\ VL ] GR µm dla powierzchni R SUDZRVWURQQ\P UR]NáDG]LH JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK : SU]\SDGNX QDWRPLDVW SRZLHU]FKQL ] OHZRVWURQQ\P UR]NáDGHP U]GQ\FK SR SRQDG GZXNURWQ\P VSDGNX QD FLVNX ]DJáELHQLH QLHUyZQRFL ]PLHQLáR VL ] GR ]DOHGZLH µp 2]QDF]D WR *H QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX EG ± SRPLPR GZXNURWQHJR VSDGNX QDFLVNX QD Rbwodzie uszczelnieqld ± ZJáELDá\ VL Z MHJR ZDUJ XV]F]HOQLDMF 3U]\MFLH SU]H] *UHHQZRRGD ]DáR*HQLD R VWDáRFL ZDUWRFL SURPLHQLD ZV]\VWNLFK QLHUyZQRFL ( r = const) MHVW SU]\F]\Q VSDGNX ZDUWRFL QDFLVNX REOLF]RQHJR QD SRdstawie równania Z PLDU RGVXZDQLD SRZLHU]FKQL ZDUJL RG URGNRZHM OLQLL SURIilu. W U]HF]\ZLVWRFL FRUD] Z\*HM SRáR*RQH ZLHU]FKRáNL PDM ]Z\NOH PQLHMV]H SUo-

75 76 5R]G]LDá PLHQLH ]DRNUJOHQLD 6WZLHUG]RQR S *H VWDELOL]DFMD ZDUWRFL SURPLHQL QD So- ]LRPLH ZDUWRFL UHGQLHM r Z\VWSXMH GOD SURILOL UR]SDWU\ZDQ\FK Z NLHUXQNX REZo- GRZ\P SU]\ ]EOL*HQLX UyZQ\P ε 'OD UR]SDWU\ZDQ\FK SRZ\*HM FKURSo- ZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáyZ R SDUDPHWUDFK R a = 0,32 oraz R a = 0,63 µp R]QDF]D WR *H SRQL*HM SU]HG]LDáyZ 0,39 µm oraz 0,64 0,96 µp EG Z\VWSRZDá\ QLHUyZQRFL R SURPLHQLDFK PQLHMV]\FK QL* UHGQLH ZDUWRFL r SU]\MWH GR REOLF]H 0R*QD SU]y- 0,5 0,5 Mü *H Z W\P SU]\SDGNX ZDUWRFL LORUD]X ( σ / r) > ( σ/ r). &+5232:$72û32:,(5=&+1, 7à2&=21<&+1$: GLANYCH = XV]F]HOQLH NRPSDNWRZ\FK U\V I Z\PRQWRZDQR WXOHMNL NWyUH E\á\ ZDáDPL ZVSyáSUDFXMF\FK ] QLPL XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 7XOHMNL WH E\á\ WáRF]RQH D LFK So- ZLHU]FKQLD QDZJODQD Z UH]XOWDFLH WZDUGRü SRZLHU]FKQL Z\QRVLáD +5& :DUWo- FL SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL SUH]HQWRZDQH Z WDEHODFK L V UHGQLPL ] Somiarów. 7DEHOD 3DUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQ\FK WXOHMHN WáRF]oQ\FK QDZJODQ\FK Tulejka R a R t R pk R vk S S m a a µm deg µm A 0,25 2,9 0,19 0, ,0 0,80 Typ C C 0,29 2,7 0,13 0, ,2 0,90 7DEHOD 6WDW\VW\F]QH SDUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQ\FK WXOHMHN WáRF]RQ\FK QDZJOanych Tulejka Typ C R sk R ku r l r pr r r b υ 7 µm A 2,2 9, ,6 1,9 1, C 1,4 6, ,7 1,6 1, R SRGVXPRZDQLX Z\QLNyZ SRPLDUyZ PR*QD VWZLHUG]Lü *H SRZLHU]FKQLH WXOHMHN V L]RWURSRZH ]H Z]JOGX QD SUDZLH ZV]\VWNLH SDUDPHWU\ SU]\MWH GR RFHQ\ :DUWRFL RGSRZLHGQLFK SDUDPHWUyZ RGSRZLDGDM SDUDPHWURP Uy*Q\FK V]OLIRZDQ\FK So- ZLHU]FKQL QD SU]\NáDG R pk PD SRGREQ ZDUWRü GR MHJR RGSRZLHGQLND GOD QDMJáDGV]HM powierzchni, a pochylenie profilu a jest podobne do pochylenia profilu powierzchni szlifowanej o FKURSRZDWRFL R a = 0,32 µm. &KDUDNWHU\VW\F]Q FHFK SRZLHU]FKQL WXOHMHN MHVW SRáR*HQLH ZLNV]RFL U]GQ\FK SRZ\*HM UHGQLHM OLQLL SURILOX U\V 2]QDF]D WR *H QDZHW SU]\ QLHZLHONLHM ZDUWo- FL QDFLVNX QD VW\NX ZDUJD±ZDá PR*QD RF]HNLZDü VW\NX QDV\FRQHJR RUD] PR*OLZRFL Z\VWSLHQLD DGKH]\MQHJR ]X*\FLD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM

76 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 77 5\V 5R]NáDG F]VWRFL U]GQ\FK GOD SURILOX RU\JLQDOQHM SRZLHU]FKQL Wáoczonej UHGQLD ZDUWRü SURPLHQLD ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL Z\QRVL µm, FR SU]\ ZDUWRFL Z\VRNRFL SURILOX R t = 2,7 2,9 µp GDMH QDVWSXMF ZDUWRü LORUazu R t r 2,7 2,9 = 0, RGREQ ZDUWRü RWU]\PDQR GOD ZDáX R FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL R a = 0,32 µm..rpsohnvrz\ SDUDPHWU FKURSRZDWRFL GOD SRZLHU]FKQL WáRF]RQHM MHVW QLHFR PQLHMV]\ DQL*HOL GOD SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQHM R a = 0,32 µm. 'DQH R UR]NáDG]LH SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL QD WáRF]onych powierzchniach tulejek zawarto w tabeli 9. 7DEHOD 3DUDPHWU\ FKDUDNWHU\]XMFH UR]NáDG SURPLHQL QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK QDZJOanych Tulejka Typ C 3DUDPHWU\ UR]NáDGX P(r) r_med rbuhg σ ln r V r γ 1 µm A 0, ,71 0,81 2,96 C 0, ,63 0,70 2,44 = DQDOL]\ SU]HGVWDZLRQ\FK GDQ\FK Z\QLND *H FKDUDNWHU\VW\F]Q FHFK W\FK So- ZLHU]FKQL MHVW Z\VWSRZDQLH ZLHU]FKRáNyZ R SURPLHQLX ]DRNUJOHQLD ZLNV]\P UyZQ\P RG UHGQLHM ZDUWRFL SU]\ Z]JOGQ\P ]EOL*HQLX GR SURILOX QLH SU]HNUDF]DMcym ε 10%. :DUWR UyZQLH* SRGNUHOLü EUDN ZLNV]\FK Uy*QLF Z ZDUWRFLDFK SURPLHQL RFHQLanych przy ruchu stylusa profilometru od lewa do prawa profilu i na odwrót (rys. 55.).

77 78 5R]G]LDá 5\V 5R]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL ]DRNUJOHQLD QLHUyZQRFL Z ]DOH*QRFL RG Z]JOGQHJR ]EOL*HQLD GR SURILOX 5=(&=<:,67< 67<. :$5*, = 32:,(5=&+1, TULEJEK NAW GLANYCH = UR]NáDGX JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK SURILOX SRZLHU]FKQL QDZJODQ\FK U\V Z\QLND *H MHVW WR UR]NáDG SUDZRVWURQQ\ 3U]HELHJ G\VWU\EXDQW\ QD VLDWFH ] SRG]LDáN QRUPDOQ U\V ZLDGF]\ R W\P *H UR]NáDG U]GQ\FK MHVW UR]NáDGHP QRUPDOQ\P -HG\QLH U]GQH GROLQ SURILOX 3z! PDM LQQ\ UR]NáDG DOH WR QLH SRZLQQR PLHü ZSá\ZX QD ZDUXQNL VW\NX ZDUJL ] SRZLHU]FhQL WXOHMNL 8V]F]HOQLHQLD Z\NRQDQR ] JXP\ DNU\ORZHM GOD NWyUHM PRGXá VSU*\VWRFL E = = 5,6 MPa (tab. D1.3, Dodatek 1). Dla analizowanej powierzchni parametr ρ równa VL ρ = 5 = const, natomiast zmiany ilorazu F 1,5 /F 1 Z ]DOH*QRFL RG Z]JOGQHJR SRáo- *HQLD h = d/σ SRZLHU]FKQL ZDUJL RG OLQLL UHGQLHM SURILOX V QDVWSXMFH h 0 0,5 1,0 2,0 F 1,5 /F 1 1,4 1,1 1,0 0,8 0,5 3U]\ ZDUWRFL LORUD]X ( σ / r) równiej (0,27/95) 0,5 = QDOH*\ RF]HNLZDü Qa- VWSXMFHM ]PLDQ\ QDFLVNX SU]\ ]PLDQLH h ] ZDUWRFL GR 0,5 4 F1,5 2 1 σ p1 = E 3Œ r F 1 = 4 7, Œ p = 1, MPa. 1 = 1,6 10 MPa,

78 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 79 5\V 5R]NáDG SUDZGRSRGRELHVWZD U]GQ\FK SURILOX L]RWURSRZHM SRZLHU]FKQL WXOHMNL QDZJODQHM R a = 0,29 µm, R t = 2,7 µm :\VWDUF]\ ]ZLNV]\ü QDFLVN ]DOHGZLH GR ZDUWRFL p o = 2,2 10 MPa, aby ponad SRZLHU]FKQL WXOHMNL SR]RVWDZDáR Z VW\NX ] NUDZG]L XV]F]HOQLDMF 2GVXQLFLH wargi o d = 2σ RG OLQLL UHGQLHM SURZDG]L GR VSDGNX QDFLVNX R ZDUWRFL p o, NWyUD Z\GDMH VL E\ü Z\VWDUF]DMFD DE\ ROHM PLDá XWUXGQLRQ\ GRVWS GR REV]DUX VW\NX &+5232:$72û7à2&=21<&+32:,(5=&+1, FOSFORANOWANYCH 2FHQLDQR WáRF]RQH WXOHMNL U\V G NWyU\FK SRZLHU]FKQLH ]PRG\ILNRZDQR Z Ue- ]XOWDFLH ]DVWRVRZDQLD QDVWSXMFHM REUyENL IRVIRUDQRZDQLD 7) V]OLIRZDQLD L Sy(- QLHMV]HJR IRVIRUDQRZDQLD 6) RUD] IRVIRUDQRZDQLD L Sy(QLHMV]HJR V]OLIRZDQLD )6 7XOHMNL WH ]RVWDá\ Z\NRQDQH ] QLVNRZJORZHM QLHXVSRNRMRQHM VWDOL >@ MDNR WXOHMNL UHJHQHUDF\MQH V RQH QDNáDGDQH QD SRZLHU]FKQL ]X*\WHM F]FL ZDáX SR ZVSyáSUDF\ z XV]F]HOQLHQLHP ZDUJRZ\P 3RSU]H] X*\FLH WXOHMHN UHJHQHUDF\MQ\FK wyeliminowano NRV]WRZQ RSHUDFM GHPRQWD*X L SRQRZQHM REUyENL ZDáX 3RZLHU]FKQLD IRVIRUDQRZa- QD PD WZDUGRü +% : WDEHODFK L ]DZDUWR XUHGQLRQH ZDUWRFL QD SRGVWDZLH SRPLDUyZ SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL GOD ND*GHJR ] URG]DMyZ REUyENL powierzchni tulejek. : QLHNWyU\FK NROXPQDFK WDEHOL SRGDQR ]DPLDVW UHGQLFK ZDUWRFL ]DNUHV\ Z\VWSRZDQLD ZDUWRFL GDQHJR SDUDPHWUX UR]U]XW ZDUWRFL E\á ]E\W GX*\ DE\ SRGa- ZDü ZDUWRü UHGQL 1

79 80 5R]G]LDá 7DEHOD 3DUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQ\FK WXOHMHN IRVIoranowanych R a R t R pk R vk S S m a Tulejka a µm deg µm A 0,75 7,3 0,8 1, ,6 1,1 TF C 0,7 6,9 0,7 1, ,5 1,0 A 0,5 6,4 1,2 0, ,0 0,4 SF C 0,5 6,7 1,6 0, ,9 0,7 A 0,4 3,1 0,8 0, ,3 0,5 FS C 0,3 2,6 0,6 0, ,55 3,1 7DEHOD 6WDW\VW\F]QH SDUDPHWU\ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQ\FK WXOHMHN IRVIRUDQRZDQ\FK Tulejka R sk R ku r l r pr r 7 r b υ µm TF A 0,23 0,4 2,7 5,2 21, ,8 0,20 1, ,5 22 C 0,14 0,68 3,3 8, ,3 1,7 1,9 2, SF A 0,2 0,7 5,7 12,5 12,0 12 0,01 0,2 1, ,5 C 0,1 1,3 5,3 17,3 17,8 17,5 0,04 0,3 1,2 1,7 6,4 FS A 0,1 0,4 3, ,8 19,9 0,18 1,5 1, C 0,4 2,2 3,3 16, ,87 1,5 4, D*GD ] WHFKQRORJLL PRG\ILNDFML SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK WXOHMHN QDGDMH QDVWSXM- FH FKDUDNWHU\VW\F]QH FHFK\ FKURSRZDWRFL 1. PRZLHU]FKQLRP WáRF]RQ\P L IRVIRUDQRZDQ\P O FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL MHVW Z SHáQL L]RWURSRZD R UR]ZLQLW\P SURILOX Gu- *D ZDUWRü a ), O PDáD ZDUWRü UHGQLHJR SURPLHQLD ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL ( r 22 P O NRU]\VWQ\ UR]NáDG U]GQ\FK SURILOX ± NRQFHQWUDFMD SRZ\*HM UHGQLHM OLQLL SUo- ILOX GOD NLHUXQNX REZRGRZHJR U\V D Z NLHUXQNX RVLRZ\P UR]NáDG U]d- Q\FK SURILOX SRQL*HM OLQLL UHdniej (rys. 57b), O ZDUWRü LORUD]X R t / r = 6,9/22 = 0, 31 ZVND]XMH *H SRZLQQR Z\VWSLü ]X*\FLH FLHUQH JXP\ RUD] LQWHQV\ZQH ]X*\FLH SRZLHU]FKQL IRVIRUDQRZDQHM SRPLPR NRQFHQWUDFML U]GQ\FK SRZ\*HM OLQLL UHdniej. 2. 3RZLHU]FKQLRP WáRF]RQ\P V]Oifowanym i fosforanowanym: O V]OLIRZDQLH ZSURZDG]LáR ± PLPR SRNU\FLD SRZLHU]FKQL ZDUVWHZN IRVIRUa- QRZ ± SHZQ DQL]RWURSL SDUDPHWU S m MHVW ZLNV]\ Z NLHUXQNX REZRGRZ\P a MHVW ZLNV]H Z kierunku osiowym a a / a c = 1,4, O ]ZLNV]\áD VL Z\VRNRü R pk, a jednof]hqlh ]PQLHMV]\áD JáERNRü GROLQ R vk, O VSDGHN ZDUWRFL UHGQiego promienia r 14 P O SRJRUV]\á VL UR]NáDG U]GQ\FK SURILOX PDNV\PDOQD DPSOLWXGD F]VWRFL JV WRFL U]GQ\FK Z\VWSXMH SU]\ GX*\FK ZDUWRFLDFK ]EOL*HQLD Z]JOGQHJR GR profilu (rys. 58.),

80 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 81 O GX*D ZDUWRü SDUDPHWUX R]QDF]D *H FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL MHVW GX*D O ZDUWRü LORUD]X R t / r = 6,7 /14,5 = 0, 46 ZVND]XMH *H VWDQ QDSU*HQLD Z ZDr- VWZLH ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Edzie wysoki. a) b) 5\V.U]\ZD F]VWRFL DPSOLWXG U]GQ\FK SRZLHU]FKQL WáRF]RQHM IRVIRUanowanej: a) w kierunku obwodowym, b) w kierunku osiowym 5\V.U]\ZD F]VWRFL DPSOLWXG U]GQ\FK SRZLHU]FKQL WáRF]RQHM V]OLIRZDQHM IRVIRUDQRZanej: a) w kierunku obwodowym, b) w kierunku osiowym

81 82 5R]G]LDá 3. PRZLHU]FKQLRP WáRF]RQ\P IRVIRUDQRZanym i szlifowanym: O SRZLHU]FKQLD MHVW DQL]RWURSRZD ]H Z]JOGX QD SUDZLH ZV]\VWNLH SDUDPHWU\ SU]\MW\ ZVND(QLN DQL]RWURSLL a A/ a c = 9,6 jest barg]r GX*\ O VSDGHN ZDUWRFL SDUDPHWUX R vk = 0,4 µp D MHGQRF]HQLH ]QDF]Q\ Z]URVW SDUametru S m (S m = 250 µp PR*H GoSURZDG]Lü GR GUJD FLHUQ\FK ZDUJL O ZDUWRü LORUD]X R t /r, FKRFLD* QDMPQLHMV]D MHVW MHGQDN ]QDF]QD ( R t / r = 0,05) w SRUyZQDQLX ] SRZLHU]FKQL WáRF]RQ QDZJODQ, O ]QDF]QD ]PLHQQRü UR]NáDGX U]GQ\FK SURILOX GOD NLHUXQNX REZRGRZHJR U\V RG SRáR*HQLD SRZ\*HM GR SRáR*HQLD SRQL*HM OLQLL UHGQLHM SURILOX 5\V.U]\ZD F]VWRFL DPSOLWXG U]GQ\FK SRZLHU]FKQL WáRF]RQHM IRVIoranowanej i szlifowanej Z NLHUXQNX REZRGRZ\P GOD GZyFK SLHUFLeni 'DQH R UR]NáDG]LH SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL QD WáRF]onych fosforanowanych powierzchniach tulejek zawarto w tabeli 12. 7DEHOD 3DUDPHWU\ FKDUDNWHU\]XMFH UR]NáDG SURPLHQL QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK IRVIRUDQowanych Tulejka TF SF FS 3DUDPHWU\ UR]NáDGX P(r) r_med rbuhg σ ln r V r γ 1 µm A 0, ,63 0,70 2,44 C 0, ,62 0,68 2,36 A 0, ,42 0,44 1,39 C 0, ,57 0,62 2,10 A 0, ,60 0,66 2,28 C 0, ,04 1,39 6,86

82 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 83 = UR]NáDGX ZDUWRFL SURPLHQL ]DRNUJOHQLD QLHUyZQRFL Z IXQNFML ]EOL*HQLD GR profilu ε Z\QLND *H UHGQLD ZDUWRü SURPLHQLD GOD SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK IRVIo- UDQRZDQ\FK Z\VWSXMH SRZ\*HM ε 10 5R]NáDG U]GQ\FK SURILOX MHVW OHNNR binormalny o odchyleniu standardowym σ 0,67 µp 'OD SLHUFLHQL W\FK PR*QD 0,5 ZLF SU]\Mü *H LORUD] ( σ / r) wynosi (0,67/22) 0,5 = 1, :DUWRü WD MHVW ZLk- V]D RG WHM MDN RG]QDF]D VL V]OLIRZDQD SRZLHU]FKQLD R QDMZLNV]HM FKURSRZDWRFL 1, >1, \V 5R]NáDG SUDZGRSRGRELHVWZD U]GQ\FK SURILOX SRZLHU]FKQL WáRF]RQHM tulejki szlifowanej i fosforanowanej R a = 0,53 µm, R t = 5,40 µm 6]OLIRZDQLH L QDVWSQH IRVIRUDQRZDQLH SRZLHU]FKQL SURZDG]L GR UR]ZLQLWHJR UR]NáDGX ELQRUPDOQHJR U\V 1DOH*\ MHGQDN RF]HNLZDü GX*HJR QDFLVNX VW\NRZe- 0,5 0,5 1 JR SRPLPR GX*HM ZDUWRFL LORUD]X ( σ / r) równego (0,6/15) = 2 10, bowiem ZLHU]FKRáNL R GX*HM ZDUWRFL SURPLHQLD Z\VWSXM SU]\ EDUG]R PDá\P ]EOL*HQLX ε (rys. 61.). )RVIRUDQRZDQLH L QDVWSQH V]OLIRZDQLH SRZLHU]FKQL GDMH SRZLHU]FKQL R PDáHM 0,5 0,5 2 ZDUWRFL LORUD]X ( σ/ r) = (0,35/63) = 7, R]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL Z ]a- OH*QRFL RG ]EOL*HQLD GR SURILOX U\V ZVND]XMH *H ZDUWRFL SURPLHQL QLH SU]HNUa- F]DM µp GOD NLHUXQNX REZRGRZHJR SU]\ ]EOL*HQLX ε VWG UHGQLD ZDUWRü promienia wyniesie r r A r = = 45. = C 2

83 84 5R]G]LDá 5\V 5R]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQHM L IRVIRUDQRZDQHM 5\V 5R]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL powierzchni fosforanowanej i szlifowanej =H Z]JOGX QD EDUG]R PDá WZDUGRü ZDUVWZ\ IRVIRUDQRZHM ]GHF\GRZDQR QLH UR]SDWU\ZDü ZDUXQNyZ VW\NX L QDFLVNX QLH]EGQHJR GR RV]DFRZDQLD ]EOL*HQLD So-

84 &KDUDNWHU\VW\ND VW\NX ZDUJL ] ZDáHP Z PLNUoskali 85 ZLHU]FKQL WXOHMNL L ZDUJL ERZLHP ]X*\FLH QLHUyZQRFL Z\VWSL SR EDUG]R NUyWNLP okresie pracy PODSUMOWANIE 1.,VWQLHMH NLOND W\SRZ\FK WRSRJUDILL RU\JLQDOQ\FK SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]Hl- QLDMF\FK ZDUJL EDUG]R JáDGND SRZLHU]FKQLD JáDGND ] EDUG]R Sá\WNLPL ZJáELHQLDPL RUD] SRZLHU]FKQLD ] PLNURIDODPL ELHJQF\PL Z NLHUXQNX RVLRZ\P 2. =GHF\GRZDQR FKDUDNWHU\]RZDü SRZLHU]FKQL ZDáyZ ]D SRPRF ]DUyZQR SDUa- PHWUyZ GHWHUPLQLVW\F]Q\FK MDN L SUREDELOLVW\F]QHJR UR]NáDGX U]GQ\FK SURILOL i promihql ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ =D GHF\GXMF\ SURILO SRZLHU]FKQL GOD SUDF\ XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR X]QDQR SURILOH Z NLHUXQNX REZRGRZ\P V RQH ]QDF]QLH bardziej zró*qlfrzdqh QL* SURILOH Z NLHUXQNX RVLRZ\P 3. 6]OLIRZDQLH ZJáEQH SRZLHU]FKQL ZDáyZ Z ]DNUHVLH FKURSRZDWRFL R a 0,63 µp ZSURZDG]D DQL]RWURSL ]H Z]JOGX QD ZV]\VWNLH SDUDPHWU\ SU]\MWH GR RFHQ\ FKURSRZDWRFL :UD] ]H ]ZLNV]HQLHP FKURSRZDWRFL Z]UDVWD VWRSLH OHZo- VWURQQHJR UR]NáDGX JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK D VWDELOL]DFMD ZDUWRFL SURPLHQLD SU]HVXZD VL Z VWURQ ZLNV]\FK ZDUWRFL ]EOL*HQLD ε do profilu. 4.,ORUD] Z\VRNRFL SURILOX R t GR UHGQLHM ZDUWRFL SURPLHQLD ]PLHQLD VL GOD Sowierzchni szlifowanych w zakresie 0,004 ( R t / r ) 0,07, iloraz odchylenia standar- GRZHJR U]GQ\FK SURILOX σ GR UHGQLHJR SURPLHQLD ± Â 2 0,5 ( σ/ r) 1, : SU]\SDGNX JáDGNLFK L UHGQLR JáDGNLFK SRZLHU]FKQL ]DOHFD VL OHZRVWURQQH UR]NáDG\ JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK ]H Z]JOGX QD SRWU]HE ]DFKRZDQLD PLNURVW\NX ] SRZLHU]FKQL ZDUJL Z V\WXDFML ]PLHQQHJR UR]NáDGX QDFLVNX VW\NRZHJR Z NLHUXQNX obwodowym. 6. 3RZLHU]FKQLH WáRF]RQH QDZJODQH RUD] WáRF]RQH IRVIRUDQRZDQH V SRZLHU]Fhniami izotropowymi. 7. &HFKDPL FKDUDNWHU\VW\F]Q\PL SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK QDZJODQ\FK V GX*D SRZWDU]DOQRü UR]NáDGX U]GQ\FK Z NLHUXQNX REZoGRZ\P UR]NáDG\ V L]RWURSRZH 0,5 0,5 i ] UHJXá\ SUDZRVWURQQH, a ilorazy R t / r oraz ( σ/ r) Z\QRV] R t / r = 0,03 i ( σ / r) = = ]QDF]D WR *H JáERNRü ZQLNDQLD QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX Z So- ZLHU]FKQL ZDUJL EG]LH QLHZLHOND U]HF]\ZLVWD SRZLHU]FKQLD VW\NX ZDUJL ] ZDáHP EG]LH GX*D RUD] *H ]PLDQD QDFLVNX Z PLDU RGGDODQLD VL RG OLQLL UHGQLHM SURILOX EG]LH XPLDUNRZDQD 8. )RVIRUDQRZDQLH WáRF]RQHM SRZLHU]FKQL SURZDG]L GR Z\VWSRZDQLD OHZRVWURn- QHJR UR]NáDGX U]GQ\FK R GX*HM ZDUWRFL UHGQLHJR SRFK\OHQLD SURILOX a oraz bardzo GX*HM ZDUWRFL LORUD]X R t / r = 0, ]OLIRZDQLH L QDVWSQLH IRVIRUDQRZDQLH SRZLHU]FKQL ZSURZDG]D SHZQ DQL]o- WURSL SRZLHU]FKQL ]ZLNV]HQLH ZDUWRFL LORUD]X R t / r = 0,46 oraz bardziej zdecydo-

85 86 5R]G]LDá ZDQ\ OHZRVWURQQ\ UR]NáDG F]VWRFL U]GQ\FK 2]QDF]D WR *H QDMZ\*HM SRáR*RQH QLerównoFL XOHJQ ]QDF]QHPX ]X*\FLX )RVIRUDQRZDQLH WXOHMNL L Sy(QLHMV]H V]OLIRZDQLH SRZLHU]FKQL ]ZLNV]D VWRSLH DQL]RWURSLL FKURSRZDWRFL ]ZLNV]D ]PLHQQRü UR]NáDGX U]GQ\FK Z NLHUXQNX REZo- GRZ\P RUD] ]GHF\GRZDQLH ]PQLHMV]D ZDUWRü LORUD]X R t / r :DUWRü LORUD]X ( σ/ r) 0,5 GOD SRZLHU]FKQL IRVIRUDQRZDQ\FK ]PLHQLD VL QDVWSuMFR Powierzchnia TF SF FS 0,5 ( σ/ r) 1, , ,5 10 2

86 6. OPÓR TARCIA USZCZELNIENIA I JEGO ZWI=(.=0$7(5,$à(0:$5*, ORAZ Z WARUN.$0,-(-67<.8=:$à(0 2SyU WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK RFHQLDQR QD VWDQRZLVNX EDGDZF]\P NRn- VWUXNFML DXWRUD 6WDQRZLVNR VNáDGD VL ] WU]HFK ]DVDGQLF]\FK ]HVSoáyZ U\V O XNáDGX QDSGRZHJR O NRPRU\ FLQLHQLRZHM O XNáDGX VWHUXMFRSRPLDURZHJR 8NáDG QDSGRZ\ VNáDGD VL ] VLOQLND HOHNWU\F]QHJR PRPHQWRPLHU]D ]H VSU]- JáDPL RUD] ] GZyFK ár*\vn DHURVWDW\F]Q\FK 6LOQLN HOHNWU\F]Q\ SUGX ]PLHQQHJR R PRF\ N: UR]ZLMD SUGNRü REURWRZ REUPLQ ]PLHQLDQ EH]VWRSQLo- ZR ]D SRPRF IDORZQLND ] GRNáDGQRFL UHJXODFML GR %. Stanowisko jest wyposa- *RQH Z NRPSOHW PRPHQWRPLHU]\ LQGXNF\MQ\FK EH]VW\NRZ\FK SUDFXMF\FK Z XNáa- G]LH PRVWND :KHDWVWRQH D Z EDGDQLDFK X*\ZDQR PRPHQWRPLHU]D ILUP\ +RWWLQJHU o zakresie pomiarowym 0 2,5 N P àr*\vnd DHURVWDW\F]QH XVWDODM SRáR*HQLH ZaáX 3RZLHWU]H WáRF]RQH SU]H] VSU*DUN UXERZ MHVW NLHURZDQH GR ]ELRUQLND D Qa- VWSQLH ± SR RGROHMHQLX L RVXV]HQLX ± GRSURZDG]DQH GR ár*\vn =DVWRVRZDQLH ár*\vn DHURVWDW\F]Q\FK SR]ZDOD QD XWU]\PDQLH RSRUyZ ZáDVQ\FK VWDQRZLVND QD SR]LRPLH U]GyZ ZLHONRFL QL*V]\FK RG PLHU]RQHJR RSRUX UXFKX XV]F]HOQLHQLD ZDrgowego..RPRUD FLQLHQLRZD PLHFL Z VRELH XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH RUD] F]\QQLN XV]F]HOQLDQ\ 1D ]HZQWU]QHM SRZLHU]FKQL NRPRU\ QDZLQLWR VSLUDO JU]DáNL HOHktrycznej o PRF\ N: 7HPSHUDWXUD ROHMX Z NRPRU]H PR*H E\ü UHJXORZDQD ] Go- NáDGQRFL ± ƒ& ]D SRPRF UHJXODWRUD WHPSHUDWXU\ 7HPSHUDWXU ROHMX PLHU]RQR WHUPRHOHPHQWHP 3W.RPRU FLQLHQLRZ RVDG]RQR QD GZyFK SURZDGQLFDFK XPR*OLZLDMF\FK MHM SU]HVXZDQLH Z]GáX* RUD] SURVWRSDGOH GR RVL ZDáX :DUWRFL SU]HVXQLFLD NRPRU\ RGF]\W\ZDQR ] F]XMQLNyZ ]HJDURZ\FK ] GRNáDGQRFL GR 0,01 mm. 6\VWHP VWHUXMFRSRPLDURZ\ RSDUWR QD PLNURSURFHVRURZ\P VWHURZQLNX SURJUa- PRZDOQ\P ZVSyáSUDFXMF\P ] NRPSXWHUHP 3& 8NáDG XPR*OLZLD NRU]\VWDQLH ] NLl- NXQDVWX SURJUDPyZ EDGDZF]\FK :DUWRFL ZLHONRFL PLHU]RQ\FK QS SUGNRü Rb- URWRZD WHPSHUDWXUD ROHMX V NRQIURQWRZDQH ] ZDUWRFLDPL ]DáR*RQ\PL : UD]LH

87 88 5R]G]LDá Z\VWSLHQLD UR]ELH*QRFL V RQH NRU\JRZDQH SU]H] RGSRZLHGQLH QDVWDZ\ XU]G]H Z\NRQDZF]\FK :V]\VWNLH ZLHONRFL SRPLDURZH SUGNRü REURWRZD ZDáX WHPSHUa- WXUD ROHMX FLQLHQLH Z ár*\vndfk L NRPRU]H PRPHQW WDUFLD V FDá\ F]DV UHMHVWURZDQH =DVWRVRZDQ\ SURJUDP :L]FRQ XPR*OLZLD JUDILF]QH SU]HGVWDZLHQLH GDQHJR ZDULDQWX EDGD RUD] RSUacowanie wyników w postaci wykresów oraz tablic. a) b) \V 6WDQRZLVNR EDGDZF]H GR RFHQ\ RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK D ZLGRN ] ERNX E ZLGRN RG F]RáD VWDQRZLVND ± VLOQLN HOHNWU\F]Q\ ± PRPHQWRPLHU] ± ár*\vnd DHURVWDW\F]QH ± VSU*DUND UXERZD ± NRPRUD FLQLHQLRZD ± F]XMQLN ]HJarowy 23Ï57$5&,$86=&=(/1,(=7<326=(5(*8 O ZREDUKOWANYCH WYMIARACH WARGI %DGDQLD QDG Z\]QDF]HQLHP RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ] W\SRV]HUHJX R QD]ZLH Pikrowarga (micro-lip) prowadzono zgodnie ze schematem:

88 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 89 dotarcie uszczelnienia przy prędkości obrotowej wału n = 1000 obr/min i temperaturze oleju T = 80 C, określenie zależności momentu tarcia od prędkości obrotowej, prędkość zmieniano co 500 obr/min w przedziale obr/min, czas po którym odczytywano moment 10 min, po zakończeniu pomiarów zmieniano temperaturę oleju i procedurę powtarzano. Uszczelnienia pracowały w oleju VAT 15W40, a jego poziom w komorze sięgał osi wału. Uszczelnienia współpracowały z wałami wykonanymi ze stali 40, hartowanymi do twardości 55 HRC. Powierzchnia wałów była szlifowana (R a = 0,32 µm). Uszczelnienie pracowało tylko raz w danym miejscu wału, co oznacza, że każde badane uszczelnienie współpracowało zawsze z oryginalną powierzchnią wału. Badano uszczelnienia wargowe o powszechnie spotykanych wymiarach tzw. konwencjonalne (AS LF) oraz uszczelnienia o zredukowanych wymiarach wargi i sprężyny (AS LF). Promieniowe obciążenie w obu typach uszczelnień wynosiło odpowiednio P pr = 41,6 N i P pr = 18,8 N. Dodatkowo promień zaokrąglenia krawędzi uszczelniającej zmniejszono ze 150 µm do µm, a średnicę sprężyny z φ 2,5 0,40 do φ 1,7 0,28 mm. Działania te przyniosły obniżenie mocy tarcia z 224 W do 130 W przy prędkości obrotowej wału 5000 obr/min i temperaturze oleju T = 140 C (rys. 64.). Rys. 64. Moc tarcia uszczelnień wargowych z gumy FKM (W 0707) 1 AS 85x105x12 LF 2 AS 85x105x9 LF, poziom oleju do osi wału W rezultacie prawie dwukrotnego zmniejszenia oporu tarcia uzyskano obniżenie temperatury pod powierzchnią wargi, a w konsekwencji spowolniono proces starzenia się gumy [14]. Z kolei spowolnienie procesu starzenia się gumy przyniosło: spadek obciążenia promieniowego P pr o 14% początkowej wartości, w porównaniu do 40% spadku dla konwencjonalnego uszczelnienia, spadek zużycia wargi z 40 do 20% początkowej wartości szerokości styku wargi z wałem. Okazało się, że w uszczelnieniach o małej wartości promienia zaokrąglenia krawędzi uszczelniającej można uzyskać znaczącą redukcję szerokości styku wargi z wałem. Z badań wynika, że obciążenie cieplne jednostki obszaru styku o szerokości 0,03 mm w uszczelnieniu o mocy tarcia 80 W jest równoważne obciążeniu cieplnemu

89 90 5R]G]LDá SRZLHU]FKQL VW\NX R V]HURNRFL PP Z XV]F]HOQLHQLX R mocy tarcia 200 W [27]. : SLHUZV]\P XV]F]HOQLHQLX SU]\URVW V]HURNRFL VW\NX Z\ZRáDQ\ ]X*\FLHP ZDUJL R PP GRSURZDG]Lá GR VSDGNX REFL*HQLD FLHSOQHJR Z porównywanym XV]F]HOQLHQLX GR WDNLHJR VSDGNX GRV]áRE\ JG\E\ V]HURNRü VW\NX ZDUJL ] ZDáHP ]ZLNV]\áD VL GR PP 6WZLHUG]RQR SRGF]DV EDGDQLD *H ]ZLNV]HQLH V]HURNRFL VW\NX ] GR PP QDVWSLáR Z ]QDF]QLH NUyWV]\P F]DVLH DQL*HOL Z]URVW ] GR PP D WR R]QDF]D NUyWV]\ F]DV REFL*HQLD REV]DUX VW\NX MHGQRVWNRZ\P VWUXPLHQLHP FLHSáD WDUFLD :PP 2. : F]DVLH EDGD XV]F]HOQLH ] PLNURZDUJ VWZLHUG]RQR *H QLHNWyUH XV]F]HOQLHQLD QLHRF]HNLZDQLH SUDFRZDá\ ] GX*\P RSRUHP WDUFLD : WDPW\P RNUHVLH EDGD MDNR SU]\F]\Q WHJR ]ZLNV]HQLD RSRUX SU]\MPRZDQR WDUFLH SRPLG]\ ZDáHP D ZDUJ, ]DFKRG]FH QD SURVWROLQLRZHM F]FL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM :QLRVNRZDQR R W\P QD SRGVWDZLH SURILOL ]X*\W\FK ZDUJ U\V :\QLNL QDVWSQ\FK EDGD XV]F]HOQLH ZDr- JRZ\FK GRSURZDG]Lá\ GR LQQHM LQWHUSUHWDFML SU]\F]\Q\ Z]URVWX RSRUX WDUFLD 5\V 6WRSLH ]X*\FLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z XV]F]HOQLHQLDFK ] PLNURZDUJ OLQLD NUHVNRZD ± SURILO RU\JLQDOQHM ZDUJL OLQLD FLJáD ± SURILO ]X*\WHM ZDUJL 23Ï57$5&,$86=&=(/1,( :63Ïà35$&8-&<&+=:$à$0, O POWIERZCHNI SZLIFOWANEJ 6WDELOL]DFMD RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLHQLD QDVWSXMH ]Z\NOH SR 5 godzinach pra- F\ Z\QLND RQD JáyZQLH ]H ]X*\FLD ZDUJL 1LH R]QDF]D WR *H SURFHV GRWDUFLD SDU\ ZDá±ZDUJD XOHJá ]DNRF]HQLX = EDGD Z\QLND *H GRWDUFLH SRZLHU]FKQL

90 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 91 wału wymaga znacznie dłuższego okresu czasu w przypadku stalowych wałów współpracujących z uszczelnieniami z gumy fluorowej (FKM) wynosi on 200 godzin. Badania nad oporem tarcia uszczelnień prowadzono zatem przez okres 200 godzin na stanowisku badawczym przedstawionym na rysunku 63. Każde z uszczelnień pracowało bez przerwy przy prędkości obrotowej wału n = 3000 obr/min i w oleju VAT 15W40 o temperaturze 93 C. Moment tarcia był przez cały okres pracy uszczelnienia rejestrowany. Pod koniec badań wyznaczono zależność M T = M T (n) w zakresie prędkości obr/min. W sumie zbadano kilkadziesiąt uszczelnień wykonanych z różnych mieszanek gumy FKM. Każdy ślad pozostawiony przez wargę na wale był przypisany danemu uszczelnieniu; położenie śladu na wale było również znane, można było zatem przypisać zużycie wargi oraz moment tarcia danej końcowej chropowatości powierzchni wału. Po 4 godzinach ciągłej pracy zauważono stabilizację oporu tarcia badanych uszczelnień. Stabilizacja ta wynika głównie z pewnego niewielkiego zużycia wargi. W okresie 200 godzin pracy uszczelnienia zużycie wargi się zwiększa oraz spada wartość siły P r, którą warga wywiera na wał. W rezultacie dochodzi do spadku średniego nacisku na styku warga wał. Zmianie ulega również chropowatość powierzchni wału współpracującego z danym uszczelnieniem. W tym czasie dochodzi do dotarcia powierzchni wału; jego chropowatość zmienia się z chropowatości technologicznej (początkowej) na chropowatość równoważną (optymalną). Chropowatość równoważna to taka, przy której opór tarcia uszczelnienia powinien być zbliżony do minimalnej możliwej wartości. Porównanie momentu tarcia uszczelnień po 4 godzinach badań z momentem tarcia tych samych uszczelnień po 200 godzinach pracy pozwoli ustalić tendencje zmiany oporu tarcia. Wyniki pomiarów przedstawiono na wykresach słupkowych (rys ), na których wartości momentu tarcia odłożono na osi rzędnych, a na osi odciętych podano numery uszczelnień oraz oznaczenia materiału, z którego zostały one wykonane. Analiza danych prowadzi do następujących spostrzeżeń: a) brak jest wyraźnej zależności momentu tarcia zarówno od chropowatości powierzchni wału, jak i od rodzaju gumy, b) im wyższa jest wartość momentu tarcia na początku pomiaru, tym większy jest spadek M = M 1 M 2 mierzonej wielkości, c) brak jest wyraźnej korelacji spadku wartości momentu tarcia po okresie godzinnej pracy z: początkową wartością promieniowego obciążenia wargi oraz ze spadkiem P pr tego obciążenia, początkową wartością średniego nacisku stykowego oraz ze spadkiem p tego nacisku. Ten brak korelacji oznacza, że mały spadek momentu tarcia może wynikać pomimo dużego spadku wartości siły P pr z pogorszenia się warunków styku po godzinnej pracy.

91 92 Rozdział 6 moment tarcia; Nm. 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Wał 2 5, chropowatość R a = 0,12 µm 0,70 0,61 0,55 0,60 0,54 0,55 0,52 0,51 0,51 0, Rys. 66. Wartości momentu tarcia uszczelnień współpracujących z wałem o chropowatości R a = 0,12 µm po 4 (kolor szary) i 200 (kolor czarny) godzinach ciągłej pracy dla uszczelnień wykonanych z kilku odmian gumy FKM: S-450, S-490 oraz S-450 w dodatkowo obciążonej formie S-450 S-490 S-450 Wał 10 20, chropowatość R a = 0,32 µm 0,7 0,6 0,5 0,64 0,51 0,59 0,59 0,53 0,52 0,62 0,59 0,55 0,48 0,49 0,50 moment tarcia; Nm. 0,4 0,3 0,2 0, Rys. 67. Wartości momentu tarcia uszczelnień współpracujących z wałem o chropowatości R a = 0,32 µm po 4 i 200 godzinach ciągłej pracy (oznaczenie gum jak na rys. 66) S-490 S-450 (wstępne obciążenie formy) S-450 0,8 Wał 20 30, chropowatość R a = 0,63 µm moment tarcia; Nm. 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,62 0,56 0,54 0,47 0,49 0,41 0,57 0,57 0,51 0,49 0,49 0,44 0,6 0,57 0,68 0,46 Rys. 68. Wartości momentu tarcia uszczelnień współpracujących z wałem o chropowatości R a = 0,63 µm po 4 i 200 godzinach ciągłej pracy (oznaczenie gum jak na rys. 66) S S S (wstępne obciążenie formy) S

92 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 93 Poniżej zamieszczono próbę wyjaśnienia tego paradoksu. Moment tarcia można zapisać d M = Ppr f, (17) 2 gdzie f współczynnik tarcia, interpretowany tutaj bardziej jako wskaźnik warunków styku. Znając wartości momentu tarcia i siły promieniowej na początku i końcu ocenianego okresu pracy uszczelnienia, można napisać d Ppr 2 f 2 M 1 M 2 = M = Ppr1 f1 1. (18) 2 Ppr1 f1 Ponieważ M 2 = M 1 M, wzór (18) można więc doprowadzić do postaci M Ppr1 f2 1. M = (19) 1 Ppr1 Ppr f1 Po przekształceniu wyrażenia (19) otrzymuje się końcową postać wzoru na zmianę warunków tarcia w danym uszczelnieniu gdzie: m = M, M 1 Ppr p* =. P pr1 f f m =, (20) 1 p * Wartości współczynników m, p* podano w tabeli 13. Stosunek f 2 / f 1 > 1 oznacza taką zmianę rzeczywistych warunków styku podczas zużycia krawędzi uszczelniającej i powierzchni wału, że pomimo znaczącego spadku promieniowego obciążenia nie może dojść do dużego spadku momentu tarcia. Z kolei, gdy f 2 / f 1 < 1, należy zakładać taką zmianę warunków styku, przy której dochodzi do dużego spadku momentu tarcia i niewielkiego zmniejszenia wartości siły promieniowej wywieranej przez wargę na powierzchnię wału. W uszczelnieniach współpracujących z wałami o chropowatości R a = 0,12 µm dochodzi prawdopodobnie do takiej zmiany lokalnych warunków styku, przy której f 2 / f 1 > 1 dla większości badanych uszczelnień. W uszczelnieniach trących o powierzchnię wału o chropowatości R a = 0,32 µm warunki lokalnego styku pod koniec okresu pracy są takie, że iloraz f 2 / f 1 jest najczęściej mniejszy od jedności. Z kolei w uszczelnieniach współpracujących z wałami o chropowatości R a = 0,63 µm iloraz f 2 / f 1 > 1, co świadczy o tym, że w niektórych z uszczelnień transformacja warunków styku nie przebiega we właściwym kierunku. Dane zawarte w tabeli 13. potwierdzają

93 94 Rozdział 6 te spostrzeżenia. Pomimo na przykład dwukrotnego spadku średniego nacisku jednostkowego p a /p 1 iloraz f 2 / f 1 = 1,13, co świadczy o tym, że moment tarcia nie zależy od średniego nacisku w takim stopniu, w jakim zależy od rzeczywistych warunków styku i ich zmienności wzdłuż obwodu krawędzi uszczelniającej wargi. Tabela 13. Wartości względne spadku momentu tarcia m, obciążenia promieniowego p* oraz średniego nacisku p a /p 1 stwierdzone dla uszczelnień pracujących przez okres 200 godzin Wał R a = 0,12 µm R a = 0,32 µm R a = 0,63 µm Materiał uszczelnienia p a m p * p1 p a f 2 / f 1 m p * p1 FKM S-450 0,07 0,14 0,15 1,08 p a f 2 / f 1 m p * p1 f 2 / f 1 0,09 0,18 0,39 1,11 0,16 0,14 0,10 0,98 FKM S-490 0,14 0,24 0,44 1,13 0,20 0,17 0,60 0,96 0,20 0,26 0,51 1,08 0,10 0,20 0,82 1,13 0,24 0,18 0,75 0,93 FKM S-450 obciąż. forma 0,11 0,09 0,39 0,98 0,05 0,04 0,46 0,99 0,22 0,11 0,53 0,88 0,14 0,20 0,60 1,08 FKM S-490 0,09 0,08 0,08 0,99 0,10 0,07 0,40 0,97 0,12 0,07 0,07 0,95 0,17 0,10 0,33 0,92 0,17 0,10 0,44 0,92 W rozdziale 4. wykazano, że w uszczelnieniach wargowych występuje rozstęp położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej, powodujący zmienność wartości nacisku stykowego w kierunku obwodowym. Można zatem założyć, że brak korelacji pomiędzy na przykład momentem tarcia a spadkiem wartości siły P pr wynika ze zmienności warunków styku na obwodzie wargi. W celu dowiedzenia słuszności tej tezy należy wykazać, że rozstęp położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej determinuje opór tarcia uszczelnienia. W tym celu podano wykresy (rys ), na których wartości momentu tarcia przypisano wyznaczonym doświadczalnie wartościom rozstępu położenia obszaru styku w poszczególnych uszczelnieniach. Okazało się, że wyniki pomiarów momentu tarcia można aproksymować prostymi; ich przebieg wskazuje, że im większy jest rozstęp położenia obszaru styku, tym generalnie większy jest rozrzut momentu tarcia. Na wykresach podano również profile oryginalnej (linia ciągła) i zużytej (linia kreskowa) krawędzi uszczelniającej. Łatwo można zauważyć, że zwiększenie rozstępu położenia obszaru styku na pewnej części obwodu wargi nie powoduje jej zużycia (np. uszczelnienia nr: 106, 116, rys. 69.).

94 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 95 Rys. 69. Zależność momentu tarcia od rozstępu położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej w uszczelnieniach trących o powierzchnię o chropowatości R a = 0,12 µm Rys. 70. Zależność momentu tarcia od rozstępu położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej w uszczelnieniach trących o powierzchnię o chropowatości R a = 0,32 µm

95 96 Rozdział 6 Dalsze zwiększanie rozstępu położenia powoduje duże zmniejszenie momentu tarcia (np. uszczelnienie nr 116 rys. 69, nr 101, 117 rys. 70 czy nr 113 rys. 71). Brak zużycia części obwodu wargi lub gwałtowny spadek wartości momentu tarcia może wynikać z takich warunków styku, że na części obwodu wargi dochodzi do drgań wywołanych siłami tarcia działającymi w strefie styku wargi z wałem. W tych ekstremalnych warunkach styku wargi z wałem dochodzi najczęściej do zmniejszenia wartości ilorazu f 2 /f 1 < 1. Lokalna poprawa warunków smarowania wargi jest przyczyną spadku wypadkowej wartości momentu tarcia. Ostatni wykres (rys. 71.) zależności momentu tarcia od rozstępu położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej uszczelnień współpracujących z najbardziej chropowatą powierzchnią wału (R a = 0,63 µm) ma podobny charakter jak wykres na rysunku 69., z tym że w każdym uszczelnieniu stwierdza się zużycie wargi na całym obwodzie. Położenie śladu zużycia na krawędzi oraz wartość zużycia mogą być różne w danym uszczelnieniu (np. nr. 115, 119 rys. 71), ale nie stwierdza się istnienia odcinków wargi bez zużycia. Rys. 71. Zależność momentu tarcia od rozstępu położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej w uszczelnieniach trących o powierzchnię o chropowatości R a = 0,63 µm Różnice w stopniu zużycia wargi uszczelnień współpracujących z wałami o różnej chropowatości powierzchni czy obecność odcinków niezużytej wargi na obwodzie można wytłumaczyć w sposób następujący: Różnica nacisku na obwodzie uszczelnienia powoduje zmienne naprężenia styczne, wywołujące lokalne zmęczenie warstwy

96 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 97 wierzchniej, które po pewnej liczbie cykli odkształcenia doprowadza do zużycia powierzchni. Intensywność zużycia powierzchni wargi zależy od lokalnej wartości nacisku oraz od tekstury wału. Im bardziej jest chropowata powierzchnia, tym większa jest wartość ilorazu R t / r i tym większe naprężenie w miejscu styku nierówności wału z powierzchnią wargi przy danym nacisku nominalnym (konturowym). Nawet w przypadku małej wartości nacisku naprężenie może być dostatecznie duże do wywołania deformacji powierzchni. Powierzchnie bardziej chropowate charakteryzują się ponadto mniejszym odstępem chropowatości S m na linii średniej, a to oznacza zwiększenie częstotliwości odkształcania lokalnego warstwy wierzchniej przez nierówności. Zmienność naprężeń stycznych zwiększa się wraz ze wzrostem rozstępu położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej. Może dojść do wywołania drgań lub przechylania się wargi, wzdłuż tworzącej na pewnym odcinku wargi, do poprawy warunków smarowania i w rezultacie do lokalnego braku zużycia powierzchni. W celu wykazania słuszności takiego mechanizmu zużywania się wargi zbudowano bardzo prosty wykres (rys. 72.) we współrzędnych: chropowatość powierzchni wału rozstęp położenia obszaru styku. Wykres ten utworzono z danych o rozstępie położenia obszaru styku w konkretnych uszczelnieniach (rys. 21. i 22.) oraz o profilach (wyznaczonych w trzech miejscach na obwodzie) zużytych krawędzi uszczelniających (rys ). Rys. 72. Zależność zużycia wargi od chropowatości powierzchni wału oraz od rozstępu położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej Pierwszy obszar (I) dotyczy pracy uszczelnień, w których zmienność lokalnych naprężeń stycznych jest zbyt mała przy danej chropowatości wału by wpływać

97 98 Rozdział 6 na zróżnicowanie procesu zużywania się wargi na obwodzie. Szerokość tego obszaru zwiększa się wraz ze wzrostem chropowatości powierzchni wału. Drugi obszar (II) dotyczy uszczelnień, w których zmienne styczne naprężenia mogą doprowadzić do lokalnych drgań lub do przechylania się jakiegoś odcinka wargi. Ślad zużycia jest obecny na całym obwodzie uszczelnienia, z tym że stopień zużycia i położenie zużytego obszaru na wardze mogą się zmieniać w jednym i tym samym uszczelnieniu. Trzeci obszar wykresu (III) obejmuje uszczelnienia, w których rozstęp położenia obszaru styku jest większy od 1,6a. Zmienność nacisku i odpowiadająca jej zmienność naprężeń stycznych jest tak duża, że na pewnym odcinku obwodu nie dochodzi do zużycia powierzchni oraz następuje wyraźny spadek momentu tarcia. Wynika z tego, że uszczelnienia o znacznym rozstępie położenia obszaru styku (np. większym od dwóch szerokości styku wargi z wałem) powinny współpracować z wałem o chropowatości R a = 0,63 µm i większej. Sprawdzenie pod mikroskopem skaningowym krawędzi uszczelniającej uszczelnień pracujących przez okres 200 godzin potwierdza wpływ rozstępu położenia obszaru styku na zużycie wargi. Na przykład uszczelnienie nr 106 z gumy FKM (S-490), o następujących cechach charakterystycznych: rozstęp położenia obszaru styku RPOS = 1,7 szerokości styku wargi z wałem (II obszar rys. 72.), maksymalne odchylenie powierzchni styku na powierzchni wału δ /a = 6,8, promieniowe obciążenie P pr = 41,3 N, współpracowało z gładkim wałem o R a = 0,12 µm. Wskaźniki zmiany momentu tarcia i promieniowego obciążenia wynosiły: m = 0,14; p * = 0,24; f 2 /f 1 = 1,13. Iloraz f 2 /f 1 > 1 wskazuje, że warunki styku nie były korzystne. Po oględzinach dwóch próbek wyciętych z przeciwległych miejsc wargi stwierdzono, że na pewnej części obwodu (rys. 73.) znajduje się kilka przypadkowo rozrzuconych miejsc wskazujących na pewne zużycie wargi, natomiast na przeciwległej powierzchni (rys. 74.) ślad zużycia jest dobrze rozwinięty. Rys. 73. Krawędź uszczelniająca wargi uszczelnienia po 200 godzinach pracy na wale o chropowatości R a = 0,12 µm z przypadkowo rozłożonymi śladami zużycia. Uszczelnienie nr 106, guma FKM (S-490)

98 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 99 Rys. 74. Krawędź uszczelniająca z dobrze rozwiniętym zużyciem powierzchni. Uszczelnienie nr 106 Większość zużytej powierzchni znajduje się na prostoliniowej części krawędzi uszczelniającej (lewa strona zdjęcia rys. 75b), co potwierdza, iż pozycja obszaru styku na krawędzi uszczelniającej przy współpracy z wałem stalowym jest podobna do pozycji zajmowanej na wale szklanym. a) b) Rys. 75. Korelacja położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej ze zużyciem wargi: a) położenie obszaru styku wyznaczone na szklanym wale w trzech miejscach na obwodzie, b) ślad zużycia na wardze (po stronie powietrznej) dla fragmentu wargi w miejscu oznaczonym 0 Podobnie zachowuje się uszczelnienie nr 118, które współpracowało z wałem o chropowatości powierzchni R a = 0,32 µm. Charakterystyka tego uszczelnienia jest następująca: RPOS = 1,9 szerokości styku (II obszar), δ /a = 2,1; P pr = 36,6 N, m = 0,10; p* = 0,07 oraz f 2 /f 1 = 0,97. Fragment zużytej krawędzi uszczelniającej przedstawiono na rysunku 76. Rys. 76. Fragment krawędzi uszczelniającej z dobrze rozwiniętym zużyciem powierzchni. Uszczelnienie nr 118

99 100 Rozdział 6 Podczas analizy obrazu zużycia tej próbki znaleziono dwa obszary o różnej głębokości zużycia. Obszary te są rozdzielone grzbietem, biegnącym pod pewnym kątem do tworzącej (rys. 77.). Różny stopień zużycia wynika prawdopodobnie z poosiowego przemieszczenia krawędzi względem powierzchni wału oraz z przechylania się wargi względem punktu jej styku z wałem. Rys. 77. Równomierny ślad zużycia krawędzi po stronie powietrznej oraz słabiej rozwinięty po stronie olejowej krawędzi uszczelniającej. Uszczelnienie nr 118 Ślad zużycia powierzchni po przeciwległej stronie wargi przedstawiono na rysunku 78. Zużycie jest równomierne na całej analizowanej powierzchni. Rys. 78. Powierzchnia o dobrze rozwiniętym zużyciu. Uszczelnienie nr 118, próbka wycięta z przeciwległej strony wargi Przełom próbki wskazuje, że tekstura zużytej powierzchni odzwierciedla przebieg mikrofal usytuowanych na oryginalnej powierzchni wargi (rys. 79). Rys. 79. Zużyta krawędź uszczelniająca widziana od spodu wraz z przełomem wargi. Strona powietrzna na prawo. Uszczelnienie nr 118 Zwiększenie chropowatości wału powinno, zgodnie z przewidywaniami, prowadzić do zwiększonego jego zużycia. Zanalizowano uszczelnienie o stosunkowo ma-

100 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 101 łym, jak na wał o chropowatości powierzchni R a = 0,63 µm, rozstępie położenia obszaru styku RPOS = 1,9 szerokości styku (I obszar), ale o przemieszczeniu krawędzi względem powierzchni wału w stronę powietrzną: δ /a = 0,9. Obciążenie promieniowe P pr = 41,3 N; m = 0,24; p* = 0,18 oraz f 2 /f 1 = 0,93. Otrzymano dobrze rozwinięte zużycie wału, z tym że linia styku wargi z wałem po stronie olejowej jest falista (rys. 80.). Falisty przebieg linii styku wargi z wałem sugeruje, iż warga podlegała drganiom lub przechyleniom. Rys. 80. Falisty przebieg linii styku wargi z wałem po stronie olejowej uszczelnienia. Uszczelnienie nr 109 Podczas przemieszczenia fragmentu wargi na powierzchni wału w stronę powietrzną uszczelnienia dochodzi do styku na krzywoliniowej części krawędzi uszczelniającej. Tym należy tłumaczyć, że iloraz f 2 /f 1 jest mniejszy od jedności. Przełom wargi zużytego uszczelnienia na wale o chropowatości powierzchni R a = 0,63 µm wskazuje, że głębokość dolin na profilu nie przekracza 10 µm (rys. 81.). Rys. 81. Profil fragmentu jw. krawędzi uszczelniającej; strona olejowa wargi Z przedstawionego fragmentu prac wynika, że rozstęp obszaru styku na krawędzi uszczelniającej, a także przemieszczenie osiowe krawędzi na powierzchni wału decydująco wpływają na opór tarcia i zużycie powierzchni. Zachowanie równomiernych warunków tarcia na obwodzie wargi przy wzroście wartości rozstępu położenia wymaga dobrania wału o większej chropowatości. Potwierdzono, że występuje brak korelacji pomiędzy spadkiem momentu tarcia a spadkiem wartości obciążenia promieniowego lub średniego nacisku, a jego podstawową przyczyną jest zmienność warunków styku na obwodzie wargi.

101 102 Rozdział ZALEŻNOŚĆ OPORU TARCIA OD RODZAJU MATERIAŁU WARGI Składowa deformacyjna współczynnika tarcia jest zdeterminowana, jak już wspomniano (p. 3.5), przez wewnętrzne tarcie w gumie. Nierówności powierzchni wału wywołują, podczas ruchu względem wargi, okresowe deformacje fragmentów warstwy wierzchniej krawędzi uszczelniającej. Częstość tych deformacji zależy od wymiarów lokalnych obszarów styku wargi z wałem oraz od prędkości liniowej v wału. We współczesnych samochodach osobowych prędkość liniowa wału zmienia się zwykle w przedziale 0 v 22 m/s. Przyjęto, że lokalny obszar styku zależy od promieni zaokrąglenia nierówności oraz od ich rozkładu po wysokości i długości profilu powierzchni wału. Dla prawostronnego rozkładu gęstości częstości rzędnych średnia wartość promienia występuje przy mniejszym zbliżeniu względnym do profilu aniżeli dla rozkładu lewostronnego. Do zbliżenia powierzchni gumy do linii średniej profilu powierzchni wału wymagany nacisk wynosi około 7, MPa. Jeżeli rozkład gęstości jest prawostronny, to nacisk ten będzie niższy i dla wału o parametrze R a = 0,32 µm 1 wynosi p = 2,4 10 MPa. Średnia wartość nacisku w badanych uszczelnieniach wynosi około 1 MPa. Można zatem założyć, że prawie wszystkie nierówności powierzchni wału będą się stykały z powierzchnią krawędzi uszczelniającej wargi; najwyżej położone wierzchołki nierówności wgłębią się w powierzchnię gumy na głębokość h równą co najmniej 3σ. Promień obszaru lokalnego styku można obliczyć ze wzoru r* 2r h i na tej podstawie można oszacować częstość odkształcenia ω v/2r*. Wyniki obliczeń częstości odkształcania lokalnych obszarów styku dla prędkości liniowej wału v = 13,2 m/s (odpowiada ona prędkości obrotowej n = 3000 obr/min podczas badania uszczelnień na wałach szlifowanych φ 88 mm) przedstawiono w tabeli 14. Tabela 14. Częstości odkształcania lokalnych obszarów styku w zależności od zbliżenia wargi do wału Promień Wał R a = 0,12 µm R a = 0,32 µm R a = 0,63 µm Częstość h = 3σ h = 1σ h = 3σ h = 1σ h = 3σ h = 1σ 2r*, m ω, s , , , , Z analizy podanych wyników wypływają dwa bardzo ważne stwierdzenia: 1. W jednym i tym samym uszczelnieniu wartość częstości odkształcania obszaru styku może się zmieniać o rząd wielkości. Taka sama sytuacja wystąpi przy zmiennym obciążeniu po obwodzie uszczelnienia, kiedy dojdzie do zmiennej penetracji nierówności powierzchni wału w wargę.

102 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem Wystarczy znormalizować zbliżenia powierzchni wału do powierzchni wargi uszczelniającej, aby otrzymać tę samą niezależnie od wartości promienia zaokrąglenia r nierówności częstość odkształcania. Innymi słowy jeżeli dla każdego z różnych profili powierzchni wałów udałoby się zapewnić zbliżenie równe odpowiadającemu mu odchyleniu standardowemu σ, to częstość odkształcania lokalnych obszarów styku będzie taka sama. Dla podanego zakresu zmienności częstości ω 1, s 1 kąt strat wewnętrznych wynosi w przypadku gumy: FKM S-450 ψ = 2,5 3, FKM S-490 ψ = 3,5 4,2. Należy zwrócić uwagę (Dodatek 1), że zarówno wartość kąta strat wewnętrznych, jak i modułu sprężystości gumy zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury. Dlatego badania gum, z których wykonuje się uszczelnienia wargowe prowadzono w temperaturze otoczenia, 100 oraz 140 C. Z zestawienia widać, że struktury gum S-450 i S-490 muszą się różnić, skoro wraz z podniesieniem się temperatury spadek wartości kąta ψ dla gumy S-490 jest znacznie większy aniżeli dla gumy S-450. Składową deformacyjną współczynnika tarcia można wyrazić w sposób następujący: f d C tg ψ. Na tej podstawie można oszacować wpływ rodzaju gumy na opór tarcia uszczelnienia. W przypadku dwóch uszczelnień wykonanych z różnych gum wystarczy je kolejno skojarzyć z jednym i tym samym wałem, a następnie zbadać. Z obliczeń wynika, że zmiana gumy S-490 na S-450 prowadzi do 10-procentowego zwiększenia oporu tarcia (f d2 /f d1 = tg ψ 2 /tg ψ 1 = 3,2/2,9 = 1,1) w temperaturze 100 C. Powstaje zatem pytanie dotyczące możliwości obniżenia oporu tarcia uszczelnień wargowych: czy dochodzić do niego poprzez opracowanie nowej mieszanki gumy czy też poprzez dobór chropowatości powierzchni wału, odpowiednio do właściwości danej gumy? Ten drugi sposób jest zdecydowanie prostszy, pod warunkiem znajomości charakterystyk E(ω) oraz ψ (ω) w różnych temperaturach. Przyjmuje się, że uszczelnienia wargowe mogą rozpoczynać pracę przy temperaturze ujemnej do 40 C [17], po czym eksploatowane są w przedziale temperatury C. Podczas przeprowadzonych badań zakres temperaturowy ograniczono do przedziału C. Przed przystąpieniem do wyboru optymalnej, ze względu na opór tarcia, chropowatości powierzchni wału, należy ustalić typowy zakres prędkości obrotowej wału korbowego; z obserwacji wynika, że wynosi on obr/min. Znajomość średnicy wału umożliwi ocenę liniowej prędkości v. Na podstawie wzoru na częstość odkształcania lokalnych obszarów styku można wyznaczyć wymiar liniowy obszaru styku nierówności powierzchni wału z wargą 2r* = v/ω, gdzie ω < ω c, przy której tg ψ jest największy w danym przedziale temperatury. Ponadto należy założyć anizotropię chropowatości i przyjąć, że rozkład gęstości częstości rzędnych powinien być lewostronny dla kierunku obwodowego. Rozkłady te są najczęściej rozkładami binormalnymi (p ), każdy o właściwym dla siebie odchyleniu standardowym, zazwyczaj σ < σ (σ odchylenie standardowe dla górnej części profilu).

103 104 Rozdział 6 Ze wzoru r* 2r h należy określić średni promień r wszystkich nierówności na powierzchni wału. Należy zadbać, aby część nierówności w górnej warstwie profilu miała takie promienie zaokrąglenia, by spełnione było stwierdzenie ustalone w tym rozdziale, a mianowicie: σ /r = σ/ r, bowiem wówczas opór tarcia przy wgłębianiu kolejnych nierówności będzie taki sam. W podanym algorytmie postuluje się przyjęcie lewostronnego rozkładu gęstości częstości rzędnych dla kierunku obwodowego. Postulat ten wynika z potrzeby zapewnienia zużycia krawędzi uszczelniającej na całym obwodzie wargi. Profil powierzchni z lewostronnym rozkładem amplitud rzędnych charakteryzuje się występowaniem niewielkiej liczby najwyższych wierzchołków poprzedzielanych dolinami (rys. 53.). Siła, z jaką warga oddziałuje na powierzchnię wału, powoduje, że krawędź uszczelniająca wypełni wiele z tych dolin i że wraz ze wzrostem tej siły będzie się zwiększał nacisk w miejscu styku wargi z wałem. Na opór tarcia uszczelnienia wpływać będzie zatem, oprócz składowej deformacyjnej, również składowa adhezyjna współczynnika tarcia OPÓR TARCIA WYNIKAJĄCY Z ODDZIAŁYWANIA ADHEZYJNEGO POMIĘDZY WARGĄ A WAŁEM Zdecydowano składową adhezyjną współczynnika tarcia wyznaczyć eksperymentalnie dla gum FKM S-450 oraz S-490. Punktem wyjścia była teoria molekularno- -mechaniczna Kragielskiego [47], w której związek pomiędzy naprężeniem stycznym τ n a rzeczywistym naciskiem stykowym p r w warunkach oddziaływania adhezyjnego wyrażono τ n = τ o + β pr, (21) gdzie: τ o naprężenie styczne przy braku nacisku stykowego, β piezowspółczynnik charakteryzujący zmiany naprężenia stycznego przy zmianie nacisku. Po podzieleniu obu stron równania (21) przez p r otrzymano τ n = f p r a τ o = p r + β. Stałe τ o oraz β można określić, gdy znane są z doświadczenia co najmniej dwie wartości składowej adhezyjnej współczynnika tarcia f a. Do określenia f a skorzystano z tribometru jednokulowego. Konstrukcję i metodę wyznaczenia f a szczegółowo opisano w pracy [25]. Poniżej ograniczono się do analizy otrzymanych wyników. Składową adhezyjną współczynnika tarcia obliczono ze wzoru a = r śr (22) n 3 TL f = τ, (23) p 4 Nr *

104 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 105 w którym: T siła styczna mierzona podczas obrotu stalowej kulki ściskanej obustronnie przez krążki wykonane z danej gumy, L ramię wywołujące obrót kulki, N siła normalna przyłożona do krążków gumowych, r* promień odcisku kulki w próbce gumowej. Założono, iż gładkość powierzchni stalowej kulki jest tak duża, że jakąkolwiek składową deformacyjną tarcia pochodzącą od penetracji nierówności kulki w próbki gumowe można pominąć. Wyniki pomiarów podano w tabeli 15. Tabela 15. Podstawowe dane do obliczenia stałych τ o oraz β Guma Wielkości S-450 S-490 obciążenie 10 N 15 N 20 N 10 N 20 N r*, mm 2,60 2,94 3,35 2,18 2,72 f a 0,76 0,64 0,64 0,57 0,46 p r śr, MPa 0,47 0,56 0,57 0,68 0,86 Po odjęciu stronami równania (22) dla każdej z wartości f a otrzymano zatem dla gumy S-450 dla gumy S f = a10 fa15 τ o, pr10 pr15 τ o = 0,35 MPa β = 0,02 τ o = 0,36 MPa β = 0,04 Pewną niespodzianką mogą być praktycznie te same wartości τ o w przypadku obu porównywanych gum. Z tabeli 15. wynika, że składowa adhezyjna współczynnika tarcia f a dla gumy S-450 jest znacznie wyższa aniżeli dla gumy S-490. Różnice te można tłumaczyć tym, że stosowany nacisk w przypadku gumy S-450 przewyższa jej granicę plastyczności, dlatego powyżej nacisku N = 15 N współczynnik f a nie zmienia swojej wartości. Należy zauważyć, że na ogół wartość składowej adhezyjnej współczynnika tarcia f a zmniejsza się wraz ze wzrostem nacisku stykowego. Taka sytuacja będzie występować przy styku wargi z wałem, jeżeli ten styk rozpatrywać dla profilu o rozkładzie lewostronnym. Oddziaływanie adhezyjne pomiędzy powierzchniami stali i gumy w obecności warstwy smarowej wyraźnie się osłabiło. Zmierzone wartości współczynnika tarcia na tribometrze jednokulowym wyniosły:

105 106 Rozdział 6 dla gumy S-450 0,08 f b 0,10 dla gumy S-490 0,07 f b 0,09 Są to wartości typowe dla tarcia granicznego (f b 0,10) oraz mieszanego (f b f m < < 0,08) [34]. Współczynnik tarcia przy tarciu granicznym można określić ze wzoru f b τ n τ b = α + ( 1 α ), (24) p r śr p śr w którym: α udział powierzchni, na której występuje bezpośredni styk obu ciał, τ b naprężenie styczne w warstwie smarowej. Równanie to należy przekształcić, aby móc określić α lub τ b na podstawie znanych wartości f b, τ ni i p śr i. Przekształcenie przeprowadza się w ten sposób, że za p śr podstawia się iloraz τ n /f a τ b f = α f + ( α ) f. b a 1 a τ n Po podzieleniu obu stron równania przez f a otrzymano fb τ b = α + ( 1 α ). (24a) fa τ n Graficzną interpretację równania (24a) przedstawiono na rysunku 82. Rys. 82. Wartość ilorazu τ n /f a w zależności od udziału α powierzchni bezpośredniego styku

106 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 107 Przebieg krzywych f b /f a = const wskazuje na to, że udział powierzchni α, na której występuje bezpośredni styk obu powierzchni, może być większy dla gumy S-490 niż dla S-450, gdyż ta pierwsza może pracować przy wyższym nacisku stykowym. Innymi słowy gdy α 3% całkowitej powierzchni przylegania, dla gumy S-490 otrzymuje się nieco większą wartość ilorazu τ b /f n niż dla gumy S-450 w przypadku pokrycia smarem prawie 99,8% powierzchni. Dla powierzchni smarowanych kulki i próbek gumowych z gum S-450 i S-490 otrzymano następujące wyniki: dla gumy S-450 f b /f a = 0,13, dla gumy S-490 f b /f a = 0,15 0,17 Po przyjęciu f b = 0,08 = const, obliczonych wartości τ n ze wzoru (21) dla gum S-450 i S-490 oraz odpowiadających im wartości składowej adhezyjnej f a możliwe będzie oszacowanie wartości części powierzchni wału α, na której występuje bezpośredni styk współpracujących elementów. Pod każdym względem lepiej prezentuje się guma o słabszym oddziaływaniu adhezyjnym ze stalą. W celach porównawczych badano uszczelnienia ze sprężyną i bez sprężyny na wale o polerowanej powierzchni (R a = 0,01 µm). Badania prowadzono na czystych oraz smarowanych olejem VAT 15W40 uszczelnieniach, przy prędkości obrotowej n 90 obr/min i w czasie 20 sekund. Mała prędkość obrotowa wału φ 88 mm oraz bardzo krótki czas pracy wynikały z konieczności zachowania stałej temperatury. Badania prowadzono wyłącznie w temperaturze otoczenia na stanowisku przedstawionym na rysunku 63. Składową adhezyjną współczynnika tarcia obliczono ze wzoru 2M fa, P d (25) w którym: M mierzony moment oporu tarcia, N m, P r promieniowe obciążenie wału przez wargę, N, d średnica wału, m. Dla czystych i suchych powierzchni wału i uszczelnień otrzymano wartości podane w tabeli 16. Tabela 16. Wyniki badania suchych uszczelnień na bardzo gładkim wale Uszczelnienia Zmienne ze sprężyną bez sprężyny S-450 S-490 S-450 S-490 p śr, MPa 1,45 1,62 1,72 1,17 f a 1,47 1,07 1,98 1,17 k 6,0 4,6 9,6 5,1 r

107 108 Rozdział 6 Wartości τ o i β, wyznaczone w poprzednich testach, oraz f a zastosowano do obliczenia wartości współczynnika k, który charakteryzuje warunki styku pomiędzy wargą a wałem τ o f a = k + β. (26) pr Z obliczeń wynika, że współczynnik k zmienia się w zakresie k 5 6 dla uszczelnień ze sprężyną oraz k 5 10 dla uszczelnień bez sprężyny. Wyniki opisywanych badań potwierdzają wcześniejsze stwierdzenia, a mianowicie: guma S-490 wykazuje mniejsze oddziaływanie adhezyjne ze stalą, porównanie wartości współczynnika k dla uszczelnień ze sprężyną oraz bez niej ponownie świadczy o tym, że sprężyna poprawia warunki styku wargi z wałem. Na rysunku 83. przedstawiono przebieg momentu tarcia uszczelnienia pracującego na bardzo gładkim wale. Podczas badania uszczelnień posmarowanych olejem na posmarowanym bardzo gładkim wale otrzymano zaskakujące wyniki (tabela 17.). Tabela 17. Wartości momentu tarcia zwilżonych uszczelnień na zwilżonym bardzo gładkim wale Uszczelnienia Zmienne ze sprężyną bez sprężyny S-450 S-490 S-450 S-490 M, Nm 1,3 1,1 1,0 0,94 f b 0,87 0,73 1,16 1,15 Rys. 83. Moment tarcia w czasie pracy uszczelnienia ze sprężyną (a) oraz bez niej (b) na bardzo gładkim wale R a = 0,01 µm. Powierzchnie wału i wargi czyste i suche

108 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 109 Wartości współczynników tarcia wskazują, że pomimo smarowanych powierzchni wargi i wału trudno mówić o tym, aby tarcie graniczne występowało na styku obu powierzchni. Ponadto różnica pomiędzy współczynnikami tarcia dla suchych i smarowanych powierzchni świadczy zaledwie o 30 40% spadku. Na podstawie wzoru (24a) można ocenić, na pewnym poziomie ufności, część powierzchni α, na której dominuje oddziaływanie adhezyjne f lub ( 1 α ). = f a α + f Po przyjęciu, jak poprzednio, f b = 0,10 = const współczynnik α wynosi b α uszczelnienia S-450 S % 65% Z porównania wynika, że pomimo niewielkiego udziału smarowanej powierzchni (30 35%) dla gumy S-490 całkowity współczynnik tarcia jest mniejszy niż dla uszczelnień wykonanych z gumy S-450. Przykładowe wykresy momentu tarcia przedstawiono na rysunku 84. Podczas badań prowadzonych w podwyższonej temperaturze nad wyznaczeniem składowej adhezyjnej współczynnika tarcia wykazano, że stała τ o dla suchych powierzchni zmniejsza swoją wartość do 0,24 oraz 0,26 MPa odpowiednio dla gum S-450 i S-490. Rys. 84. Moment tarcia uszczelnień wykonanych: a) z gumy S-450 oraz b) z gumy S-490. Uszczelnienia ze sprężynami, powierzchnie smarowane olejem VAT 15 W 40, wał bardzo gładki R a = 0,01 µm

109 110 Rozdział 6 Podczas tych samych badań, tylko ze smarowanymi próbkami, otrzymano dosyć nieoczekiwane rezultaty współczynnik tarcia był zbliżony do wartości składowej adhezyjnej współczynnika tarcia f a wyznaczonej dla suchych powierzchni. Można tutaj podać, w charakterze próby wyjaśnienia, dwie interpretacje tego zjawiska: olej w temperaturze 93 C penetruje w głąb warstwy wierzchniej i zmienia jej właściwości (plastyfikacja), wytrzymałość warstwy smarowej o niskiej lepkości jest niewielka i dlatego w styku obciążonym udział α jest duży OPÓR TARCIA USZCZELNIEŃ WSPÓŁPRACUJĄCYCH Z TŁOCZONYMI TULEJKAMI O POWIERZCHNIACH NAWĘGLANYCH Badane uszczelnienia o średnicy wargi φ 26,5 mm współpracowały przez 50 godzin z walcowanymi tulejkami o powierzchniach nawęglanych przy prędkości obrotowej n = 1500 obr/min w oleju Tutela 2C80/s o temperaturze 93 C. W uszczelnieniach tych nie można było, ze względu na ich budowę (rys. 3f), sprawdzić położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej oraz na powierzchni wału. (Wyjęcie uszczelnienia powoduje częściowe zniszczenie tulejki.) Warunki styku wargi z wałem oszacowano na podstawie profilu zużytej wargi oraz tekstury zużytej powierzchni krawędzi uszczelniającej. Stwierdzono, iż średnia wartość momentu tarcia zmieniała się w zakresie od 0,2 do 0,37 N m, co przy prędkości obrotowej wału 1500 obr/min daje jednostkową moc tarcia 2,6 4,9 W/mm 2 [26]. Jest to bardzo duża wartość, jeżeli porównać ją z mocą tarcia uszczelnienia z gumy FKM 5,8 W/mm 2, ale pracującego przy dwukrotnie większej prędkości obrotowej. Uszczelnienia wykonano z gumy akrylowej (ACM). Z przeprowadzonych analiz wycinków wargi pod mikroskopem skaningowym wynika, że zużyte powierzchnie krawędzi uszczelniającej są bardzo gładkie (rys. 85.). Rys. 85. Widok od spodu zużytej powierzchni krawędzi uszczelniającej wargi współpracującej z powierzchnią nawęglaną tulejki tłoczonej Na 1/3 szerokości zużytej wargi zarówno po jej stronie powietrznej, jak i olejowej występują poprzeczne mikropęknięcia. Są to typowe pęknięcia powierzchni, wynika-

110 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 111 jące z obciążenia cieplnego oraz nadmiernych naprężeń stycznych prowadzących do zmęczenia warstwy wierzchniej. Usytuowanie się mikropęknięć na obu skrajnych obszarach styku wargi z wałem świadczy o niedostatecznym smarowaniu oraz o koncentracji nacisku właśnie w tych miejscach. W strefie środkowej obszaru styku nacisk musiał być znacznie mniejszy. Takie adhezyjne zużycie wargi można było przewidywać po analizie tekstury powierzchni tulejki (p ). Stwierdzono bowiem, że rozkład gęstości częstości rzędnych profilu jest prawostronny, koncentracja rzędnych jest duża, co sprawia, że znaczna jest rzeczywista powierzchnia styku wargi z wałem. Jeżeli dodać do tego małe wartości parametru R pk i ilorazu R t / r 0,03, to okaże się, że wystąpił styk nasycony oraz bardzo utrudniony dostęp oleju do obszaru styku, ze względu na brak możliwości kapilarnego podsiąkania oleju. Pewnym rozwiązaniem byłoby zastosowanie gumy o dużej liczbie cząstek wypełniaczy lub o takiej teksturze powierzchni tulejki, przy której wartość ilorazu R t / r była większa. Głębokość wnikania nierówności nie przekracza h = 0,54 µm przy stosunkowo wysokim nacisku stykowym. W rezultacie naprężenia styczne są zbyt małe, aby doszło do usuwania z powierzchni cząstek wypełniaczy ZALEŻNOŚĆ OPORU TARCIA OD RODZAJU MATERIAŁU WARGI Uszczelnienia wykonano z gumy akrylowej (ACM), która charakteryzuje się stosunkowo niewielką wartością kąta strat wewnętrznych (Dodatek 1, tab. 1.3) oraz dużą wartością oddziaływania adhezyjnego ze stalą (τ o 0,36 MPa [12]). Maksymalna wartość kąta ψ występuje przy częstości odkształcania ω c = 10 4 s 1. Uszczelnienia współpracowały z tłoczoną powierzchnią nawęglaną o izotropowej chropowatości. Rozkład gęstości częstości rzędnych zazwyczaj jest prawostronny, a średnia wartość promienia r = 95 µm. Odległość od najwyższego wierzchołka nierówności do linii średniej profilu powierzchni nie przekracza z reguły 2σ 0,54 µm. Z przeprowadzonych obliczeń wynika (p ), że powierzchnia gumy wypełni doliny profilu na głębokość 2σ już przy niewielkim nacisku 2, MPa. Średnia wartość nacisku wyznaczonego na podstawie pomiaru siły zacisku wargi P r oraz szerokości styku wargi z wałem p = 1,1 MPa. Należy oczekiwać, że dla powierzchni izotropowej rzeczywista wartość nacisku nie będzie się zwiększała wraz ze wzrostem obciążenia wargi, a to za sprawą zwiększania się liczby nowych miejsc styku (coraz to nowe nierówności wchodzą w styk z wargą). W przypadku zbliżenia wargi do linii średniej profilu powierzchni wału promień obszaru lokalnego styku r* m, co prędkości liniowej wału v = 2,2 m/s daje 2,2 5 1 częstość odkształcania ω = = 1,1 10 s. Dla rozkładu normalnego i izotropowego można przyjąć, że współczynnik C 1, stąd składowa deformacyjna współ-

111 112 Rozdział 6 czynnika tarcia wyniesie f d C tg ψ = 1 tg 2,3 = 0,04 w temperaturze 100 C. Obliczona wartość całkowitego współczynnika tarcia na podstawie pomiaru momentu tarcia oraz siły promieniowego zacisku wargi f 2M = P d r 2 0,11 = = 0,62. 12,7 0,028 Świadczy to o zdecydowanym udziale oddziaływania adhezyjnego w całkowitym oporze tarcia uszczelnienia. Wygładzona powierzchnia zużytej krawędzi uszczelniającej wargi oraz obecność w gumie cząstek wypełniaczy sugerują, że występowało zużycie adhezyjne. Stosunkowo duża wartość średniego promienia zaokrąglenia wierzchołków nierówności oraz niewielka głębokość wgłębiania się tych nierówności w powierzchnię krawędzi uszczelniającej były przyczyną pozostawania w gumie cząstek wypełniaczy. Gładka powierzchnia gumy świadczy z kolei o tym, że smarowanie wargi było ograniczone. Nominalne naprężenie styczne na styku warga wał mogło osiągać wartość τ n 0,5 MPa. Naprężenia te występujące w miejscach rzeczywistego styku mają charakter okresowo zmienny. W rezultacie mogło dojść do pojawienia się mikropęknięć na powierzchni wargi (rys. 86.). Rys. 86. Powiększenie mikropęknięć na powierzchni krawędzi uszczelniającej. Widoczne nieliczne cząsteczki wypełniaczy 6.4. OPÓR TARCIA USZCZELNIEŃ WSPÓŁPRACUJĄCYCH Z TŁOCZONYMI TULEJKAMI O POWIERZCHNIACH FOSFORANOWANYCH Badano uszczelnienia o wymiarze AS LF, wykonane z gumy FKM w odmianach W0781 i W0792 (Dodatek 1, tab. 1.1). Uszczelnienia współpracowały z tłoczonymi tulejkami, których powierzchnie poddano następującym operacjom technologicznym: fosforanowaniu (TF), szlifowaniu i fosforanowaniu (SF) oraz fosforanowaniu i szlifowaniu (FS). Czas pracy uszczelnień wynosił 24 godziny, czynnikiem uszczelnianym był olej Shell 1736 o temperaturze 100 oraz 140 C. Średnią moc tarcia po 24 godzinach pracy uszczelnień oraz odpowiadające jej obciążenie cieplne krawędzi uszczelniającej podano w tabeli 18.

112 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 113 Tabela 18. Moc niezbędna do pokonania oporu tarcia uszczelnień współpracujących z tłoczonymi tulejkami o powierzchniach fosforanowanych Tulejka Moc tarcia Temperatura czynnika TF obciążenie cieplne powierzchni* ) SF FS T = 100 C 194 W 177 W 163 W 8,8 W/mm 2 * ) 8 W/mm 2 6,6 W/mm 2 Guma W0781 Guma W0792 T = 140 C T = 100 C T = 140 C 177 W 152 W 147 W 7,5 W/mm 2 6,8 W/mm 2 6,2 W/mm W 197 W 180 W 11 W/mm 2 9,5 W/mm 2 7,6 W/mm W 177 W 161 W 9 W/mm 2 8,8 W/mm 2 6,9 W/mm 2 * ) Moc tarcia przypadająca na jednostkę powierzchni styku wargi z wałem. Zarówno struktura gumy (rys. 90b), jak i prawdopodobnie skład wypełniaczy są przyczyną większych oporów tarcia uszczelnień wykonanych z gumy W0792, w porównaniu z uszczelnieniami z gumy W0781. Najmniejszy opór tarcia uszczelnień z gumy W0781 oraz W0792 współpracujących z tulejkami o powierzchni fosforanowanej i szlifowanej (FS) wynika z anizotropii chropowatości, falistości profilu w kierunku obwodowym (λ a ); dużej wartości parametru S m oraz z niewielkiej wartości ilorazu R t / r = 0,05. Pewna część energii doprowadzona do pary ciernej uszczelnienie wał jest wydatkowana na usuwanie i wygładzanie ziaren soli fosforanowych oraz na zużycie ścierne powierzchni krawędzi uszczelniającej wargi. Teksturę powierzchni oryginalnej oraz zużytej podczas pracy tulejki tłoczonej fosforanowanej przedstawiono na rysunku 87. Zużyciu uległa również warga; ślad styku wargi jest dobrze rozwinięty (rys. 88). a) b) Rys. 87. Tekstura powierzchni tłoczonej fosforanowanej: a) oryginalna, b) zużyta powierzchnia po 24 godzinach pracy

113 114 Rozdział 6 a) b) Szlifowanie tulejki spowodowało, że ziarna tworzące się w czasie procesu fosforanowania są wyraźnie ukształtowane i ukierunkowane zgodnie z kierunkiem szlifowania (rys. 89a). Po dotarciu otrzymano gładką powierzchnię w miejscach, gdzie warga stykała się z tulejką (rys. 89b). Rys. 88. Fragment dotartej powierzchni wargi z gumy W0781 Rys. 89. Tekstura powierzchni szlifowanej fosforanowanej: a) oryginalna i b) zużyta powierzchnia Zmniejszenie oporu tarcia uszczelnienia współpracującego ze szlifowaną powierzchnią fosforanowaną należy przypisać pewnej anizotropii chropowatości, szczególnie w odniesieniu do parametru a, większej wartości R pk oraz rozkładowi rzędnych profilu poniżej linii średniej (R sk > 0). Z wartości dwóch ostatnich parametrów wynika, iż pomiędzy wargą a tulejką styk będzie nienasycony, a podsiąkanie kapilarne oleju w szczelinę będzie znaczne. Pomimo wysokiej wartości ilorazu R t / r = 0, 46 zużycie powierzchni warg wykonanej z odpornej na zużycie gumy W0781 jest nieznaczne (rys. 90a). Oznacza to, że prędko dochodzi do wygładzenia krawędzi ziaren soli fosforanu. Krawędź uszczelniająca wykonana z gumy W0792 ulega wyraźnemu zużyciu, mimo podobnych warunków pracy (rys. 90b). a) b) 10 µm 3 µm Rys. 90. Tekstura zużytej krawędzi uszczelniającej wargi wykonanej z gumy W0781, b) W0792

114 Opór tarcia uszczelnienia i jego związek z materiałem wargi oraz z warunkami jej styku z wałem 115 O ile na powierzchni tulejek szlifowanych warstewka fosforanowa zatarła ślady i anizotropię tekstury pozostawionej przez ściernicę, o tyle szlifowanie powierzchni uprzednio fosforanowanej wprowadza wyraźnie ukształtowane ślady obróbki (rys. 91a). Ślady te ulegają częściowemu zatarciu po współpracy z wargą (rys. 91b). a) b) Rys. 91. Powierzchnia tulejki fosforanowanej i szlifowanej: a) oryginalna i b) dotarta powierzchnia Gładkość powierzchni tulejki w kierunku obwodowym sprawia, że powierzchnia wargi wykonana z gumy W0792 charakteryzuje się niezbyt rozwiniętym zużyciem adhezyjnym (rys. 92.). Rys. 92. Tekstura zużytej powierzchni wargi wykonanej z gumy FKM W0792 po współpracy z tulejką fosforanowaną i szlifowaną 6.5. PODSUMOWANIE Na podstawie analizy wyników badań dotyczących oporów tarcia uszczelnień oraz ich związków z warunkami styku wargi z wałem sformułowano następujące wnioski: 1. Znacznie zmniejszono opór tarcia uszczelnień wargowych z opracowanego typoszeregu geometrycznie podobnych uszczelnień w rezultacie zmniejszania szerokości styku warga wał oraz prawie dwukrotnego zmniejszenia obciążenia P pr. 2. Stwierdzono brak zdecydowanych relacji pomiędzy oporem tarcia a chropowatością powierzchni wału, obciążeniem wywieranym przez wargę na wał oraz rodzajem gumy, z której wykonano uszczelnienia. Ten brak relacji przypisuje się dominującemu wpływowi zmiennych po obwodzie lokalnych warunków styku wargi z wałem. 3. Wykazano, że istnieje związek pomiędzy momentem tarcia a rozstępem położenia obszaru styku na krawędzi uszczelniającej wargi. Wraz ze zwiększeniem rozstępu dochodzi do asymetrii warunków styku na obwodzie wargi, a w rezultacie do spadku momentu tarcia. Zwiększenie rozstępu położenia obszaru styku powoduje, zależnie od chropowatości powierzchni wału, nierównomierne zużycie krawędzi uszczelniającej.

115 116 Rozdział 6 4. W razie występowania rozstępu położenia obszaru styku na krawędzi wargi należy zastosować wał o anizotropii chropowatości powierzchni oraz o lewostronnym układzie gęstości częstości rzędnych profilu w kierunku obwodowym. Zalecane wartości ilorazów: R t 2 / r 0, 02 oraz σ/ r 2, W rezultacie zmienności rozkładu wartości nacisku stykowego wzdłuż obwodu wargi dochodzi, w jednym i tym samym uszczelnieniu, do zmiany częstości odkształcania obszarów lokalnego styku z wałem nawet o jeden rząd wielkości. Wynika to ze zmiennego wgłębiania się nierówności powierzchni wału w krawędzi uszczelniającej wargi. 6. Wykazano, że utrzymanie stałości ilorazu σ / r = const dla dowolnej chropowatości powierzchni, otrzymanej w rezultacie szlifowania wgłębnego wału, zapewnia tę samą częstość odkształcania lokalnych obszarów styku wargi z wałem. W ten sposób wystąpi ta sama wartość składowej deformacyjnej współczynnika tarcia. 7. Stwierdzono, że wartości charakterystyk E(ω), tg ψ (ω) maleją wraz ze wzrostem temperatury dla większości gum, z których wykonuje się uszczelnienia wargowe. Podobnie, składowa adhezyjna współczynnika tarcia maleje wraz ze zwiększeniem zarówno temperatury, jak i nacisku stykowego. Pokrycie powierzchni próbek olejem zdecydowanie zmniejsza oddziaływanie adhezyjne w temperaturze otoczenia oraz umiarkowanie w temperaturze podwyższonej. 8. Zmniejszenie oporu tarcia uszczelnień wargowych jest możliwe przez dobór chropowatości powierzchni, stosownie do właściwości gumy, z której wykonano uszczelnienia: promień zaokrąglenia nierówności powinien być tak dobrany, aby częstość ω = υ ( 2 2r h ) odkształcania lokalnych obszarów była mniejsza lub znacznie większa od częstości, przy której kąt strat wewnętrznych dla danej gumy osiąga maksimum, rozkład gęstości częstości rzędnych profilu powierzchni wału powinien być lewostronny w kierunku obwodowym. Przy takim rozkładzie dochodzi do zwiększenia nacisku stykowego przy wzroście obciążenia wargi, a to prowadzi do spadku wartości składowej adhezyjnej współczynnika tarcia. 9. Badanie składowej adhezyjnej na tribometrze jednokulowym wydaje się wskazane na etapie przygotowania składu mieszanki danego elastomeru. Umożliwi ono wybranie mieszanki odznaczającej się najmniejszym oddziaływaniem adhezyjnym ze stalą. 10. Do zużycia adhezyjnego powierzchni krawędzi uszczelniającej wargi dochodzi podczas jej współpracy z powierzchnią wału o chropowatości izotropowej, z prawostronnym rozkładem gęstości rzędnych profilu oraz z niewielką wartością ilorazu R t / r. Dochodzi do wygładzenia powierzchni wargi, do powstania mikropęknięć i w rezultacie do wycieku oleju. 11. Dużą wartość ilorazu R t / r > 0, 3 można dopuścić jedynie w przypadku powłok miękkich, takich jak fosforanowane. W krótkim czasie dochodzi do zużycia ściernego powierzchni wargi, zapewniającego zależnie od składu mieszanki uzyskanie powierzchni porowatej. Szlifowanie powierzchni po uprzednim jej fosforanowaniu jest niewskazane, gdyż powoduje to, że powierzchnię cechuje zbyt mała wartość ilorazu /r. R t

116 7. 02)/,:2&,5('8.&-,232587$5&,$ 86=&=(/1,(:$5*2:<&+ 2NUHV GRWDUFLD GZyFK SRZLHU]FKQL SR]RVWDMF\FK Z UXFKX Z]JOGQ\P MHVW ± ]H Z]JOGyZ HQHUJHW\F]Q\FK ± SU]HMFLHP ]H VWDQX QLHXVWDORQHJR GR XVWDORQHJR 'RWDUWH SRZLHU]FKQLH RVLJDM VWUXNWXU L VWDQ IL]\F]Q\ SU]\ NWyU\FK HQHUJLD SRWHn- FMDOQD MHVW PLQLPDOQD&KURSRZDWRü WDNLFK SRZLHU]FKQL QD]ZDQR RSW\PDOQ OXE UyZQRZD*Q Z GDQ\FK ZDUXQNDFK SUDF\ >@:\QLND ] WHJR *H SRGF]DV ZVSyáSUDF\ dwóch powierzchni o UyZQRZD*Q\FK FKURSRZDWRFLDFK RSyU WDUFLD RUD] LFK ]X*\FLH SRZLQQ\ E\ü PLQLPDOQH-HVW WR EDUG]R ZD*QH VWZLHUG]HQLH ERZLHP R]QDF]D RQR L* Z\VWDUF]\ Z\NRQDü SRZLHU]FKQLH R SDUDPHWUDFK RGSRZLDGDMF\FK SDUDPHWURP FKUo- SRZDWRFL UyZQRZD*QHM DE\ VNUyFLü RNUHV GRWDUFLD GR NLONX ]DOHGZLH JRG]LQ RUD] E\ REQL*\ü RSyU WDUFLD L ]X*\FLH ZDUJL XV]F]HOQLHQLD: NRQVHNZHQFML MHVW WR VSRVyE QD Z\GDWQH ]ZLNV]HQLH WUZDáRFL XV]F]HOQLHQLD 5Ï:12:$)1$&+5232:$72û'27$57<&+ POWIERZCHNI SZLIFOWANYCH WAàÏ: = ZLHOX SU]HSURZDG]RQ\FK WHVWyZ Z\QLND *H GR XNV]WDáWRZDQLD VL FKURSRZDWo- FL UyZQRZD*QHM V]OLIRZDQ\FK ZDáyZ GRFKRG]L SR RNRáR JRG]LQQHM ZVSyáSUDF\ z XV]F]HOQLHQLHP ZDUJRZ\P&]DV WHQ QDOH*DáRE\ Z\GáX*\ü Z W\FK SDUDFK Z NWyU\FK GRFKRG]L GR V]\ENLHJR VSDGNX QDFLVNX Z Z\QLNX ]X*\FLD ZDUJL L ]PLDQ\ ZáDFLZRFL JXP\2FHQ FKURSRZDWRFL ODGX ]X*\FLD SR]RVWDZLRQHJR SU]H] ZDUJ QD So- ZLHU]FKQL ZDáX QDOH*\ SURZDG]Lü Z NLHUXQNX REZRGRZ\P Oszacowanie chropowa- WRFL Z NLHUXQNX RVLRZ\P SUDNW\F]QLH MHVW QLHPR*OLZH ]H Z]JOGX QD EDUG]R PDá V]HURNRü ODGX=PLDQ ZDUWRFL ]PLHU]RQ\FK SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL GRWDUW\FK powierzchni przedstawiono w tabelach Na podstawie porównania wyników pomiarów zawartych w tabelach 4. i 5. oraz w L PR*QD VWZLHUG]Lü *H ]PLDQD FKURSRZDWRFL ] WHFKQRORJLF]QHM RU\JLQDOQHM do rówqrzd*qhm SROHJD SU]HGH ZV]\VWNLP QD O ]ZLNV]HQLX Z\VRNRFL SURILOX R t SRZLHU]FKQL QDMJáDGV]HM RUD] ]PQLHMV]HQLX R t GOD SR]RVWDá\FK

117 118 5R]G]LDá O zmniejszeniu pochylenia profilu a RUD] ]ZLNV]HQLX IDOLVWRFL λ a dla wszystkich powierzchni, O zmniejszeniu parametru S m dla powierzchni o R a = 0,12 oraz 0,32 µm oraz ]ZLNV]HQLX S m dla powierzchni najbardziej chropowatej, O SRSUDZLH UR]NáDGX U]GQ\FK SURILOX GOD SRZLHU]FKQL GRWDUWHM U]GQH OH* SRZy- *HM UHGQLHM OLQLL R sk < 0, a parametr b XOHJá ]ZLNV]HQLX SRQDGWR ]ZLNV]\áD VL NRQFHQWUDFMD U]GQ\FK Z]URVW SDUDPHWUX R ku ). 7DEHOD :DUWRFL SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ZDáyZ Z\]QDF]RQH w kierunku obwodowym :Dá R a R t R pk R vk S S m a λ a µm deg µm R a = 0,12 µm 0,09 0,66 0,11 0, ,37 1,5 R a = 0,32 µm 0,18 1,14 0,18 0, ,46 2,5 R a = 0,63 µm 0,27 1,66 0,37 0, ,53 3,2 7DEHOD 6WDW\VW\F]QH SDUDPHWU\ FKURSRZDWRFL GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ZDáyZ wyznaczone w kierunku obwodowym :Dá R sk R ku r l r p r 7 r b 7 υ 7 µm R a = 0,12 µm 0,54 0,06 2,02 6, ,86 1, R a = 0,32 µm 0,65 0,04 2,24 4, ,95 1,48 1, R a = 0,63 µm 1,28 0,03 2,05 5, ,13 1,46 2, DMEDUG]LHM LQWHUHVXMFH MHVW MHGQDN WR *H UHGQL SURPLH ]DRNUJOHQLD QLHUyZQRFL Z\]QDF]RQ\ Z NLHUXQNX REZRGRZ\P ]PLHU]D GR MHGQHM ± QLH]DOH*QLH RG ZDUWRFL So- F]WNRZHM ± ZDUWRFL UyZQHM r µp2]qdf]d WR *H ZDUWRü SURPLHQLD QLHUyZQRFL QD QDMJáDGV]HM SRZLHU]FKQL XOHJáD SRQDG GZXNURWQHPX ]PQLHMV]HQLX D QD QDMEDUG]LHM FKURSRZDW\FK SRZLHU]FKQLDFK ± GZXNURWQHPX Z]URVWRZL=PLDQD ZDUWRFL UHGQLHJR promienia r ZV]\VWNLFK QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ]X*\W\FK SRZRGXMH ]PLDQ ZDUWRFL NRPSOHNVRZHJR SDUDPHWUX FKURSRZDWRFL NWyUD ]PLHU]D GR RSW\PDOQHM ZDUWRFL = 1,0 1, HQGHQFMH W\FK ]PLDQ Z SU]\SDGNX SRV]F]HJyOQ\FK FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQ\FK SU]HGVWDZLRQR QD SRJOGRZ\P Z\NUesie (rys. 93.). 5\V =PLDQ\ ZDUWRFL SDUDPHWUX Z\ZRáDQH GRFLHUDQLHP SRZLHU]FKQL

118 0R*OLZRFL UHGXNFML RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 119 = Z\NUHVX WHJR Z\QLND *H SDUDPHWU ]X*\WHJR ODGX QD SoZLHU]FKQL QDMJáDGV]HM L QDMEDUG]LHM FKURSRZDWHM QLH Z SHáQL RVLJQá ZDUWRü RSW\PDOQ-HVW WR NRQVHNZHn- FM ]PLDQ\ ZDUXQNyZ VW\NX SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP Z F]DVLH SUDF\ D Z W\P SU]HGH ZV]\VWNLP VSDGNLHP ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR3U]HSURZDG]RQR ZLF GRGDWNRZH EDGDQLD G]LNL NWyU\P Z\ND]DQR *H SR RNUHVLH JRG]LQ FLJáHM SUDF\ SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá SDUDPHWU GOD Z\PLHQLRQ\FK SRZLHU]FKQL RVLJQá SRGDQ RSWyPDOQ ZDUWRü =PLDQD UR]NáDGX U]GQ\FK SURILOX R]QDF]D SRGREQ ]PLDQ UR]NáDGX SURPLHQL QLHUyZQRFL SR Z\VRNRFL SURILOX3RUyZQDQLH SDUDPHWUyZ FKDUDNWHU\]XMF\FK URz- NáDG SURPLHQL QLHUyZQRFL QD SRZLHU]FKQLDFK SRF]WNRZHM L GRWDUWHM SU]HSURZDG]RQR na podstawie danych zawartych w tabelach 6. i 21. 7DEHOD :DUWRFL SDUDPHWUyZ FKDUDNWHU\]XMF\FK UR]NáDG SURPLHQL QLHUyZQRFL dotartych powierzchql ZDáyZ Z\]QDF]RQH Z NLHUXQNX REZRGRZ\P 3DUDPHWU\ UR]NáDGX :Dá P(r) r_med rbuhg σ ln r V r γ 1 µm R a = 0,12 µm 0,56 0, ,44 0,67 0,46 0,75 1,5 2,7 R a = 0,32 µm 0,60 0, ,60 0,63 0,66 0,69 2,3 2,4 R a = 0,63 µm 0,65 0, ,88 1,04 1,4 1,1 4,6 6,9 0RG\ILNDFMD UR]NáDGX SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL SURZDG]L GR QLHZLHONLHJR VSDGNX ZDUWRFL ZDULDQFML UR]NáDGX σ ln r RUD] GR ZLNV]HM ]PLDQ\ wariancji V r i VNRQRFL γ 1 UR]NáDGX SURPLHQL=PLDQ\ WH Z\QLNDM ]]X*\FLD SU]\SDd- NRZ\FK QLHUyZQRFL ]DG]LRU\ RUD] ] XSRU]GNRZDQLD URzNáDGX QLHUyZQRFL = DQDOL]\ Z\NUHVyZ UR]NáDGX ZDUWRFL SURPLHQL QLHUyZQRFL ± Z ]DOH*QRFL RG ]EOL*HQLD GR SURILOX ± Z\QLND *H ZDUWRü UHGQL X]\VNLZDQR SU]\ PQLHMV]HM ZDUWRFL ]EOL*HQLD ε SU]\NáDGRZ\ Z\NUHV SU]HGVWDZLono na rysunku 94.). 3URILO SRZLHU]FKQL ZDáX SRGF]DV GRFLHUDQLD VL ]PLHQLD VL Z WDNL VSRVyE *H Uy*QLFH SRPLG]\ ZDUWRFLDPL SURPLHQL Z\]QDF]RQ\FK Z GZyFK NLHUXQNDFK RG OHZHM GR SUDZHM L QD RGZUyW PDOHM2]QDF]D WR *H Z SU]\SDGNX SRZLHU]FKQL R FKURSRZDWRFL UyZQRZD*QHM NLHUXQHN REURWyZ ZDáX SUDNW\F]QLH QLH EG]LH PLDá ZSá\ZX QD ]X*\FLH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM']LNL ]ZLNV]HQLX VL F]VWRFL Zy- VWSRZDQLD U]GQ\FK SURILOX SRZ\*HM MHJR UHGQLHM OLQLL GRV]áR GR Z\VWSLHQLD VW\NX nasyconego w kierunku obwodowym, szczególnie w przypadku powierzchni bardziej chropowatych: FKURSRZDWRü ZDáXR a, µm 0,12 0,32 0,63 ]EOL*HQLH NU\W\F]QH ε kryt 0,59 0,49 0,34

119 120 Rozdział 7 Rys. 94. Zmiana wartości promieni zaokrąglenia wierzchołków nierówności na dotartej powierzchni wału o chropowatości początkowej R a = 0,32 µm w zależności od względnego zbliżenia do profilu Obecność styku nasyconego w kierunku obwodowym to zasadnicza różnica pomiędzy oryginalnymi szlifowanymi powierzchniami a dotartymi. Poniżej podano zasadnicze parametry równoważnej (optymalnej) chropowatości [9] powierzchni szlifowanej wałów przewidywanych do współpracy z uszczelnieniami wargowymi wykonanymi z gum fluorowych: R tc = 0,9 1,1µm r = µm R tc σ 0,01 0, 03 0,03 0, r 08 r 2 b = 0,9 1,1 υśr =1, 5 = (1,0 1,7) 10 W wyniku zmiany wartości średniego promienia zaokrąglenia wierzchołków nierówności oraz standardowego odchylenia rzędnych od linii średniej profilu dochodzi do następującej zmiany częstości odkształcania lokalnych obszarów styku (tab. 22.). Tabela 22. Częstości odkształcania obszaru styku przez chropowatość równoważną Chropowatość R a = 0,12 µm R a = 0,32 µm R a = 0,63 µm Częstość h = 3σ h = 1σ h = 3σ h = 1σ h = 3σ h = 1σ 2r*, m ω, s 1 0, , , , , , Wał 0,5

120 0R*OLZRFL UHGXNFML RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 121 = ]HVWDZLHQLD WHJR Z\QLND *H GOD SRZLHU]FKQL UyZQRZD*QHM F]VWRü GUJD SUDNW\F]QLH QLH ]DOH*\ ] Z\MWNLHP QDMJáDGV]HM SRZLHU]FKQL RG JáERNRFL ZJáELa- QLD VL QLHUyZQRFL Z SRZLHU]FKQL ZDUJL2]QDF]D WR *H Z V\WXDFML XWU]\PXMFHJR VL ]PLHQQHJR QDFLVNX Z NLHUXQNX REZRGRZ\P F]VWRü RGNV]WDáFDQLD Z SRV]F]HJyl- Q\FK RGFLQNDFK ZDUJL EG]LH WDND VDPD 7.2. &+5232:$72û'27$57<&+32:,(5=&+1, 78/(-(.7à2&=21<&+1$: GLANYCH :DUWRFL DQDOL]RZDQ\FK SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL ]X*\W\FK SRZLHU]FKQL WXOHMHN WáRF]RQ\FK L QDZJODQ\FK SU]HGVWDZLRQR Z WDEHODFK ± 2ND]DáR VL L* GR XWZRU]e- QLD VL SRZLHU]FKQL R FKURSRZDWRFL UyZQRZD*QHM QLH PRJáR GRMü D WR ] SRZRGX QLe- RGSRZLHGQLHM FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL SRF]WNRZ\FK RUD] WHNVWXU\ JXP\ DNU\ORZHM,]RWURSRZRü FKURSRZDWRFL SUDZRVWURQQ\ UR]NáDG JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK L GX*D ich koncentracja (R ku!! EDUG]R PDáD ZDUWRü ]UHGXNRZDQHM Z\VRNRFL Z]QLHVLH R pk RUD] QLHZLHOND ZDUWRü LORUD]X R t / r 0, 03 VSUDZLá\ *H SU]\ JáDGNLHM SRZLHU]FKQL NUa- ZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z\VWSLáR WDUFLH JUDQLF]QH OXE VXFKH RUD] UR]ZLQLWH ]X*\FLH DGKezyjne (rys. 86.). Samoorganizacja powierzchni dotartych polega przede wszystkim na: O ]PQLHMV]HQLX UHGQLHJR DU\WPHW\F]QHJR RGFK\OHQLD SURILOX R a i pochylenia profilu a RUD] ]ZLNV]HQLX IDOL SURILOX λ a L RGOHJáRFL PLG]\ QLHUyZQRFLDPL QD OLQLL UHdniej S m, O QD GDOV]\P VSDGNX ZDUWRFL VNRQRFL UR]NáDGX U]GQ\FK R sk oraz dalszym Z]URFLH HNVFHVX R ku, O QD ]ZLNV]HQLX UHGQLHJR SURPLHQLD r ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL L LFK Z\JáDG]HQLX GR RWU]\PDQLD ]ZLHUFLDGODQHM SRZLHU]FKQL 7DEHOD 3DUDPHWU\ FKURSRZDWRFL GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL WXOHMHN WáRF]oQ\FK QDZJODQ\FK R a R t R pk R vk S S m a λ Tulejka a µm deg µm C1 0,14 2,4 0,13 0, ,61 1,4 Numery C2 0,28 6,8 0,45 1, ,84 2,1 uszczel- C3 0,16 3,6 0,12 0, ,85 1,2 QLH C4 0,17 3,3 0,19 0, ,94 1,1 7DEHOD 3DUDPHWU\ VWDW\VW\F]QH FKURSRZDWRFL GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL WXOHMHN WáRF]RQ\FK QDZJOanych R sk R ku r l r p r 7 r b 7 υ 7 Tulejka µm C1 1,6 11, ,4 1,9 7, Numery C2 1,3 19, uszczel- C3 3,3 25, ,9 2,0 8, QLH C4 1,8 16, ,8 1,7 3,8 10 3

121 122 5R]G]LDá 7DEHOD :DUWRFL SDUDPHWUyZ FKDUDNWHU\]XMF\FK UR]NáDG SURPLHQL QLHUyZQRFL dotartych powierzchql WXOHMHN QDZJODQ\FK 3DUDPHWU\ UR]NáDGX Tulejka P(r) r_med rbuhg σ ln r V r γ 1 µm C1 0, ,65 0,73 2,57 Numery C2 0, ,46 0,48 1,55 uszczel- C3 0, ,51 0,54 1,78 QLH C4 0, ,43 0,46 1,48 =PLDQ\ WHNVWXU\ SRZLHU]FKQL WXOHMHN SURZDG] GR VSDGNX F]VWRFL RGNV]WDáFDQLD ORNDOQ\FK REV]DUyZ VW\NX F]VWRü WD MHVW ]EOL*RQD GR F]VWRFL SU]\ NWyUHM VNáDGRZD GHIRUPDF\MQD ZVSyáF]\QQLND WDUFLD PD ZDUWRü PDNVyPDOQ h = 3σ h = 1σ 2r*, m ω, s 1 0, , Procesowi temu towarzyszy, niestety, skrawanie powierzchni tulejki, pomimo bar- G]R GX*HM WZDUGRFL3RZVWDMH V]HURNL ODG ]X*\FLD R JáERNRFL 60 µm, rys. 95.) i w UH]XOWDFLH GRFKRG]L GR ]ZLNV]RQHJR Z\FLHNX F]\QQLND XV]F]HOQLDQHJR 5\V.U\W\F]QH ]X*\FLH SRZLHU]FKQL WáRF]RQHM L QDZJODQHM Z\PRQWRZDQHM ] XV]F]HOQLHQLD Uszczelnienie poddano próbom polowym, przebieg 9000 km 'R XWZRU]HQLD FKURSRZDWRFL UyZQRZD*QHM SRZLHU]FKQL PRJáRE\ GRMü Z V\Wu- DFML ZVSyáSUDF\ ] XV]F]HOQLHQLHP Z\NRQDQ\P ] PLHV]DQNL R RGSRZLHGQLHM OLF]ELH F]VWHN Z\SHáQLDF]\5R]NáDG W\FK F]VWHN SRZLQLHQ ]DSHZQLDü FLJáH RGWZDU]DQLH VL SRURZDWHM ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]HlQLDMFHM

122 0R*OLZRFL UHGXNFML RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 123 SURPLH PP ]EOL*HQLH ε % 5\V 5R]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL Z ]DOH*QRFL RG ]EOL*HQLD Z]JOGQHJR GR SURILOX D oraz dystrybuanta (b) =ZLNV]HQLH ZDUWRFL ]DUyZQR SURPLHQLD ]DRNUJOHQLD r ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQo- FL MDN L parametru b ZSá\QáR QD ]PQLHMV]HQLH ZDUWRFL NRPSOHNVRZHJR SDUDPHWUX

123 124 5R]G]LDá oraz ilorazu R t / r = 2]QDF]D WR *H VW\N QDV\FRQ\ ZDUJL ] ZDáHP MHVW PR*OLZ\ SU]\ QLH]PLHUQLH PDá\P QDFLVNX2VLJQLFLH VW\NX QDV\FRQHJR Z\PDJD QDVWSXMFHJR ]EOL*HQLD Z]JOGQHJR REX SRZLHU]FKQL ε kryt = 0,02 0,2. W porównaniu z chropowato- FL SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQ\FK ]EOL*HQLH SU]\ NWyU\P Z\VWSL VW\N QDV\FRQ\ ]ZLk- V]\áR VL Z NLONX SU]\SDGNDFK GOD SoZLHU]FKQL ]X*\W\FK 6WRVRZQLH GR ]PLDQ\ UR]NáDGX U]GQ\FK SURILOX ]PLHQLá VL UR]NáDG ZDUWRFL SUo- PLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL3U]HGH ZV]\VWNLP ]PQLHMV]\á VL ZVSyáF]\QQLN ZDULDQFML ]PLHQQHM V r RUD] ZVSyáF]\QQLN VNRQRFL UR]NáDGX γ 1 (tab. 3RPLPR ]PQLHMV]HQLD VL UR]U]XWX ZDUWRFL SURPLHQL QDVWSLáR LFK ]Uy*QLFRZa- QLH ]DOH*QLH RG NLHUXQNX UXFKX VW\OXVD SURILORPHWUX U\V8WZRU]HQLH VL SHZQHM IDOLVWRFL SRZLHU]FKQL ]X*\WHJR ODGX MHVW SU]\F]\Q RZ\FK Uy*QLF ZDUWRFL SURPLe- QLD MHJR ZDUWRü ]DOH*\ ERZLHP RG RGOHJáRFL SRPLG]\ ZLHU]FKRáNLHP QLHUyZQRFL D GROLQ SRSU]HG]DMF WHQ ZLHU]FKRáHN'OD MHGQHJR NLHUXQNX UXFKX VW\OXVD JáERNo- FL GROLQ V ZLNV]H DQL*HOL GOD NLHUXQNX SU]HFLZQHJR 6WDELOL]DFMD ZDUWRFL SURPLHQL QDVWSXMH MX* SU]\ ]EOL*HQLX Z]JOGQ\P a SUDZGRSRGRELHVWZR WHJR *H SURPLH EG]LH PQLHMV]\UyZQ\ UHGQLHM ZDUWRFL promienia wynosi prawie 60%. &+5232:$72û'27$57<&+32:,(5=&+1, 78/(-(.7à2&=21<&+)26)ORANOWANYCH :DUWRFL DQDOL]RZDQ\FK SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL GRWDUW\FK WXOHMHN WáRF]RQ\FK i fosforanowanych przedstawiono w tabelach DEHOD UHGQLH ZDUWRFL SDUDPHWUyZ FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL GRWDUW\FK WXOHMHN IRVIRUDQRZDQ\FK wyznaczone w kierunku obwodowym Tulejka R a R t R pk R vk S S m a λ a µm deg µm TF 0,67 6,4 0,62 1, ,0 1,4 SF 0,30 3,4 0,34 0, ,3 0,8 FS 0,20 1,8 0,27 0, ,35 3,6 7DEHOD 6WDW\VW\F]QH SDUDPHWU\ FKURSRZDWRFL GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL WXOHMHN IRVIRUDQRZDQ\FK wyznaczone w kierunku obrotowym Tulejka R sk R ku r l r p r 7 r b 7 υ 7 µm TF 0,6 0,13 3, ,9 1,9 1, SF 0,76 6, ,8 2,3 1, , FS 0,52 4, ,5 1,4 2,

124 0R*OLZRFL UHGXNFML RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 125 = DQDOL]\ GDQ\FK SU]HGVWDZLRQ\FK Z WDEHODFK L Z\QLND QDVWSXMFD SRVWDü ]X*\FLD SRZLHU]FKQL IRVIRUDQRZDQ\FK a) SRZLHU]FKQLH WXOHMHN WáRF]RQ\FK IRVIRUDQRZDQ\FK 7) O parametry R a, R t, R pk, R vk QLH XOHJá\ ]PLDQLH Z UH]XOWDFLH SURFHVX ]X*\FLD :VND]XMH WR QD UHNRQVWUXNFM SRZLHU]FKQL SROHJDMF QD ÄZ\áXVNLZDQLX NU\V]WDáyZ VROL IRVIRUDQRZ\FK D QDVWSQLH QD SHZQ\P FLHUDQLX W\FK NU\Vz- WDáyZ SU]H] SoZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL O Z]URVW ZDUWRFL SDUDPHWUyZ S m oraz λ a ZVND]XMH QD ]X*\FLH FLHUQH So- ZLHU]FKQL VSDGHN ZDUWRFL SRFK\OHQLD SURILOX a ZLDGF]\ R ]PQLHMV]DQLX VL stopnia rozwiqlfld SURILOX O SRáR*HQLH U]GQ\FK Z]JOGHP UHGQLHM OLQLL SURILOX QLH XOHJáR ]PLDQLH QDWo- PLDVW QDVWSLáR SRV]HU]HQLH UR]NáDGX U]GQ\FK VSDGHN ZDUWRFL R sk ) i w rezultacie dov]ár GR Z]URVWX ZDUWRFL ZVSyáF]\QQLND b, O QDVWSLáR SHZQH Z\JáDG]HQLH SRZLHU]FKQL L Z]URVW ZDUWRFL SDUDPHWUX ; b) SRZLHU]FKQLH WXOHMHN WáRF]RQ\FK V]OLIRZDQ\FK L IRVIRUDQRZDQ\FK 6) O ZDUWRFL SDUDPHWUyZ R a, R t, R pk oraz a XOHJá\ VSDGNRZL O ]GHF\GRZDQLH SRSUDZLá VL UR]NáDG U]GQ\FK SURILOX ZSá\QáR WR QD wzrost warwrfl ZVSyáF]\QQLND b, O SURPLH ]DRNUJOHQLD QLHUyZQRFL Z]UyVá ] W\P *H Z\VWSXMH UR]U]XW MHJR ZDUWRFL ]DOH*QLH RG JUXERFL ZDUVWZ\ IRVIRUDQRZHM O NRPSOHNVRZ\ SDUDPHWU FKURSRZDWRFL ]GHF\GRZDQLH ]PDODá FR ZLDGF]\ o Z\JáDG]HQLX SRZLHU]FKQL c) SRZLHU]FKQLH WXOHMHN WáRF]RQ\FK IRVIRUDQRZDQ\FK D QDVWSQLH V]OLIRZDQ\FK (FS): O RGQRWRZDQR QLHZLHONL VSDGHN ZDUWRFL SDUDPHWUyZ R a, R t, R pk oraz a, O parametr S m QLH ]PLHQLá VZRMHM ZDUWRFL FR ZLDGF]\ R W\P *H UHSUH]HQWXMH RQ SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ D QLH IRVIRUDQRZDQ O Z\UD(QLH SRJRUV]\á VL UR]NáDG U]GQ\FK SURILOX ZLDGF]\ WR R W\P *H QLe- UyZQRFL ZDUVWZ\ IRVIRUDQRZDQHM XOHJá\ ]X*\FLX L SUDNW\F]QLH PDP\ GR czynienia z mewdorz SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ O SURPLH ]DRNUJOHQLD QLHUyZQRFL QLH XOHJá ]PLDQLH D MHJR ZDUWRü RGSRZLa- GD RSW\PDOQHM GOD SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ZDáyZ WDE :DUWRü LORUD]X R t / r GOD ]X*\W\FK SRZLHU]FKQL WXOHMHN IRVIRUDQRZDQ\FK Z\Qo- VLáD TF SF FS R t / r 0,2 0,13 0,07 0,03 3URFHV GRWDUFLD ]RVWDá ]DNRF]RQ\ GOD SDU\ ZDUJD±WXOHMND IRVIRUDQRZDQD V]OLIo- ZDQD Z SU]\SDGNX SR]RVWDá\FK WXOHMHN D V]F]HJyOQLH GOD WXOHMHN 7) EG]LH ]DFKo- G]LáR GDOV]H ]X*\FLH FLHUQH NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM3RUyZQDQLH ZDUWRFL LORUD]X

125 126 5R]G]LDá R t / r GOD SRZLHU]FKQL RU\JLQDOQ\FK L GRWDUW\FK ZVND]XMH *H GR QDMZLNV]HM ]PLDQ\ GRV]áR QD SRZLHU]FKQL WXOHMHN 6):DUWRü WHJR LORUD]X GOD GRWDUW\FK SRZLHU]FKQL R tc ]X*\W\FK WXOHMHN 6) L )6 UyZQD MHVW = 0,01 0,03, DZLF MHVW ]EOL*RQD GR ZDUWRFL r W\SRZHM GOD V]OLIRZDQ\FK SRZLHU]FKQL ZDáyZ VWDORZ\FK &]VWRü RGNV]WDáFDQLD ORNDOQ\FK REV]DUyZ VW\NX ZDUJL ] SRZLHU]FKQL GRWDUW\FK WXOHMHN IRVIRUDQRZDQ\FK MHVW QDVWSXMFD 3URPLH Tulejki fosforanowane TF SF FS &]VWRü 3σ 1σ 3σ 1σ 3σ 1σ 2r*, m ω, s 1 0, , , , , , &]VWRü WD MHVW ZLNV]D RG F]VWRFL GOD NWyUHM VNáDGRZD GHIRUPDF\MQD ZVSyá- F]\QQLND WDUFLD RVLJD PDNV\PDOQ ZDUWRü 3U]\ GDQ\P UR]NáDG]LH U]GQ\FK SR Z\VRNRFL SURILOX GRWDUWHM SRZLHU]FKQL Z]JOG nh NU\W\F]QH ]EOL*HQLH SRZLHU]FKQL SU]\ NWyU\P GRMG]LH GR VW\NX QDV\FRQHJR Z\- nosi: TF SF FS ε kryt 0,15 0,16 5R]NáDG U]GQ\FK QLHUyZQRFL SURILOX SRZLHU]FKQL WXOHMHN IRVIRUDQRZDQ\FK V]Oi- IRZDQ\FK MHVW QD W\OH QLHNRU]\VWQ\ *H Z W\P SU]\SDGNX VW\N QDV\FRQ\ QLH PR*H Z\VWSLü5R]NáDG U]GQ\FK XOHJá SRSUDZLH QD SRZLHU]FKQLDFK WXOHMHN 7) L 6) So- JRUV]HQLX QDWRPLDVW XOHJá Z SU]\SDGNX SRZLHU]FKQL WXOHMHN )6:\QLND WR SUDZGRSo- GREQLH ]H VWDUFLD ZDUVWHZNL IRVIRUDQRZHM L RGVáRQLFLD SRZLHU]FKQL VWDOowej. 'DQH R UR]NáDG]LH SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL QD Sowierzchniach tulejek walcowanych i fosforanowanych przedstawiono w tabeli 28. 7DEHOD :DUWRFL SDUDPHWUyZ FKDUDNWHU\]XMF\FK UR]NáDG SURPLHQL ]DRNUJOHQLD QLHUyZQRFL GRWDrtych powierzchni tulejek fosforanowanych wyznaczone w kierunku obwodowym 3DUDPHWU\ UR]NáDGX Tulejka P(r) r_med rbuhg σ ln r V r γ 1 µm TF 0, ,47 0,50 1,63 SF 0, ,16 0,48 1,57 FS 0, ,70 0,80 2,15 = SRUyZQDQLD GDQ\FK SU]HGVWDZLRQ\FK Z WDEHODFK L Z\QLND *H GOD So- ZLHU]FKQL GRWDUW\FK UR]NáDG ZDUWRFL SURPLHQL FKDUDNWHU\]XMH VL PQLHMV] ZDULDQFM

126 0R*OLZRFL UHGXNFML RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 127 zmiennej i UR]NáDGX RUD] ZVSyáF]\QQLNLHP VNRQRFL:DUWRFL UHGQLH SURPLHQLD Z\VWSXM MX* SU]\ ]EOL*HQLX Z]JOGQ\P GR SURILOX GOD SRZLHU]FKQL WáRF]RQ\FK L IRVIRUDQRZDQ\FK QDWRPLDVW GOD SRZLHU]FKQL 6) RUD] )6 V\WXDFMD VL ]PLHQLD ± ZDUWRFL UHGQLH SURPLHQLD Z\VWSXM SU]\ ]EOL*eniach ε 20%. :3à<:7(.6785<32:,(5=&+1,:$5*, NA OPÓR TARCIA USZCZELNIENIA 3RGF]DV UR]SDWU\ZDQLD VW\NX SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP Z PLNURVNDOL SU]\MWR *H SRZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM MHVW EDUG]R JáDGND:\VWDUF]\ 7 godzin SUDF\ XV]F]HOQLHQLD QD ZDOH DE\ GRV]áR GR SRZVWDQLD F]VWR EDUG]R ]Uy*QLFRZDQHM WHNVWXU\ SRZLHU]FKQL ZDUJL=DOH*\ RQD RG ZDUXQNyZ VW\NX FKURSRZDWRFL So- ZLHU]FKQL ZDáX URG]DMX NDXF]XNX L X*\W\FK Z QLP Z\SHáQLDF]\6WZLHUG]RQR *H WHNVWXUD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM SR ZVSyáSUDF\ ] SRZLHU]FKQL ZDáX RGSRZLDGD WHNVWXU]H SR]RVWDZLRQHM QD SRZLHU]FKQL ZDUJL SU]H] ZL]N ZLDWáD Z\VáDQHJR ] MHdnorodnego lasera CO 2 7R SRGRELHVWZR ]DXZD*RQR ]XSHáQLH SU]\SDGNRZR SRGF]DV obserwacji pod mikroskopem elektronowym punktów odniesienia na wardze wyko- Q\ZDQ\FK ODVHUHP NWyUH E\á\ QLH]EGQH GR RFHQ\ SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZ- G]L XV]F]HOQLDMFHM S1D U\VXQNX D SRND]DQR WHNVWXU ODGX SR]RVWDZLRQe- JR SU]H] ZL]N ZLDWáD ] ODVHUD QD SRZLHU]FKQL ZDUJL Z\NRQDQHM ] Jumy FKM S- *XPD WD FKDUDNWHU\]XMH VL ZLNV] ZDUWRFL VNáDGRZHM DGKH]\MQHM ZVSyáF]\n- QLND WDUFLD QL* JXPD ).0 61D U\VXQNX E SU]HGVWDZLRQR WHNVWXU SRZLHU]FKQL ]X*\WHM ZDUJL SR ZVSyáSUDF\ ] ZDáHP R FKURSRZDWoFL R a = 0,63 µm. a) b) Rys. 97. Tekstura powierzchni wargi z gumy fluorowej S-450: D SR G]LDáDQLX ZL]NL ZLDWáD ODVHURZHJR R HQHUJLL - E SR ZVSyáSUDF\ ] SoZLHU]FKQL ZDáX =DUyZQR Z MHGQ\P MDN L GUXJLP SU]\SDGNX QD SRZLHU]FKQL ]QDMGXM VL NDZHUQ\ RWRF]RQH ádfxfkdpl HODVWRPHUX.DZHUQ\ WH SRZVWDM Z UH]XOWDFLH RGVáDQLDQLD QDWuralnej pourzdwrfl JXP\ L ]DZDUW\FK Z QLHM SFKHU]\NyZ SRZLHWU]D RUD] XVXZDQLD ] JXP\ F]VWHN Z\SHáQLDF]\.DZHUQ\ VWDQRZL SU]HFLWQLH RG GR FDáNRZLWHM

127 128 5R]G]LDá powierzchni ocenianego obszaru styku na sfotografowanych wycinkach wargi. Ich QDMZLNV]H VNXSLHQLH Z\VWSXMH Z REV]DU]H QD NWyU\P QDFLVN MHGQRVWNRZ\ E\á QDj- ZLNV]\*áERNRü NDZHUQ MHVW ]PLHQQD L ZDKD VL RG G]LHVLW\FK F]FL PLNURPHWUD GR NLONXQDVWX PLNURPHWUyZ:DUVWZD ZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM ZDUJL VWa- QRZL ZLF FLDáR SRURZDWH R ZáDFLZRFLDFK OHSNRVSU*\VW\FK ]GHF\GRZDQLH LQQ\FK RG ZáDFLZRFL JXP\ SRáR*RQHM JáELHM Tekstura powierzchni wargi wykonanej z gumy fluorowej S-490 jest zdecydowa- QLH LQQD U\V6WUXNWXUD MHVW FLJáD L SRNU\WD PQLHM OXE EDUG]LHM SyáNROLVW\PL Zy- VWSDPL Z\VRNRFL RG GR µp-dn MX* ZVSRPQLDQR JXPD 6 FKDUDNWHU\]XMH VL PQLHMV]\P RGG]LDá\ZDQLHP DGKH]\MQ\P ] SoZLHU]FKQL VWDORZ QL* JXPD 6 %DUG]R SRZD*QH WUXGQRFL VWZDU]DáD RFHQD ZáDFLZRFL OHSNRVSU*\VW\FK ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM= WHJR Z]JOGX ]GHF\GRZDQR VL Z\ND]Dü ZSá\Z WHNVWXU\ NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM QD RSyU WDUFLD XV]F]HOQLHQLD Z Qa- VWSXMF\ VSRVyE 3R NLOND XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] JXP 6 L 6 NROHMQR EDGDQR SU]H] JRG]LQ SRGF]DV SUDF\ ] ZDáNLHP R FKURSRZDWRFL R a = 0,63 µm. Wy- PLDU\ NDZHUQ RFHQLDQR QD VZRERGQ\FK XV]F]HOQLHQLDFK GODWHJR SU]\MWR *H QD ZDOH PDM RQH ]PLHQLRQH Z\PLDU\3R RVDG]HQLX XV]F]HOQLHQLD QD ZDOH ZDUJD XOHJáD URza) b) Rys. 98. Tekstura powierzchni wargi z gumy fluorowej S-490: D SR G]LDáDQLX ZL]NL ZLDWáD ODVHURZHJR HQHUJLL - E SR ZVSyáSUDF\ ] SRZLHU]FKQL ZDáX R FKUoSRZDWRFL R a = 0,63 µm 3RZLNV]HQLH REUD]X ] U\VXQNX E MHVW GRZo- GHP *H ZDUVWZD ZLHU]FKQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDM- FHM PD ]EOL*RQH ZáDFLZRFL GR ZáDFLZRFL JXP\ SRáR*oQHM JáELHM 5\V 3RZLNV]HQLH REV]DUX QD OHZHM GROQHM F]FL ]GMFLD z rysunku 98a

128 0R*OLZRFL UHGXNFML RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK 129 FLJQLFLX RUD] GRFLVNRZL$E\ Z\ND]Dü ZSá\Z WHkstury dotartej wargi na opór tar- FLD ]GHF\GRZDQR XV]F]HOQLHQLD SR SUDF\ ]DPRQWRZDü QD ZDOH R FKURSRZDWRFL R a = 0,32 µp: SU]\SDGNX W\FK ZDáyZ LORUD]\ R t / r oraz σ/ r V PQLHMV]H QL* ZDáyZ R FKURSRZDWRFL R a = 0,63 µp3r RFHQLH RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH Z\NRQDQ\FK ] JXP\ 6 VWZLHUG]RQR *H ]PQLHMV]\á VL RQ R RNRáR 45%, w porównaniu ] RSRUHP WDUFLD SU]\ ZVSyáSUDF\ ] ZDáHP R FKURSRZDWRFL R a = 0,63 µm. Ten znaczny VSDGHN RSRUX WDUFLD RGQRWRZDQR GOD XV]F]HOQLH NWyU\FK ZDUVWZD ZLHU]FKQLD NUDZ- G]L XV]F]HOQLDMFHM SU]\SRPLQDáD FLDáR SRURZDWH3U]\SXV]F]D VL L* Z\VWSLáR Z W\P SU]\SDGNX ]PQLHMV]HQLH F]VWoFL RGNV]WDáFDQLD ORNDOQ\FK REV]DUyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP VSDGHN HQHUJLL QLH]EGQHM GR ]GHIRUPRZDQLD ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM RUD] So- MDZLHQLD VL ORNDOQHJR RGG]LDá\ZDQLD K\GURG\Qamicznego. : XV]F]HOQLHQLDFK Z\NRQDQ\FK ] JXP\ 6 L ZVSyáSUDFXMF\FK ] ZDáHP R FKURSRZDWRFL R a = 0,32 µm odnotowano opór tarcia mniejszy o 15 23% od tego, jaki Z\VWSRZDá XSU]HGQLR SRGF]DV ZVSyáSUDF\ ] ZDáHP R FKURSRZDWRFL R a = 0,63 µm. =PQLHMV]HQLH RSRUX WDUFLD SU]\SLVXMH VL SHZQHPX ]PQLHMV]HQLX F]VWRFL RGNV]WDáFa- QLD ORNDOQ\FK REV]DUyZ VW\NX PQLHMV]HM SHQHWUDFML QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX Z ZDUJ RUD] SRSUDZLH RGG]LDá\ZDQLD K\GURG\QDPLFznego. 'RSURZDG]HQLH ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM GR VWUXNWXU\ FLDáD SRURZDWHJR MHVW EDUG]R efektywnym sposobem redukcji oporu tarcia uszczelnienia wargowego PODSUMOWANIE 0R*OLZRFL ]PQLHMV]HQLD RSRUX WDUFLD XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK PR*QD ]UHNDSLWu- ORZDü QDVWSXMFR 1. : SDU]H FLHUQHM XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá GRFKRG]L GR XWZRU]HQLD VL MHGQHM RSW\PDOQHM ]H Z]JOGX QD RSyU WDUFLD FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáX QLH]DOH*QLH RG ZDUWRFL FKURSRZDWRFL RU\JLQDOQ\FK SRZLHU]FKQL V]OLIRZDQ\FK ZJáEQLH ZDáyZ =DOHFD VL DE\ FKURSRZDWRü WHFKQRORJLF]QD E\áD UyZQRZD*QD FKURSRZDWRFL RSWymalnej. 2. &]VWRü RGNV]WDáFDQLD ORNDOQ\FK REV]DUyZ VW\NX ZDUJL ] ZDáHP SUDNW\F]QLH QLH ]DOH*\ RGJáERNRFL ZQLNDQLD QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL RSW\PDOQHM']LNL WHM FHV]H SRZLHU]FKQL XV]F]HOQLHQLH SUDFXMH EH] SROL]JX Z ZDUXQNDFK ]PLHQQHJR URz- NáDGX QDFLVNX Z NLHUXQNX REZRGRZ\P 3. 1LH GRFKRG]L GR XWZRU]HQLD VL RSW\PDOQHM FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL SRGF]DV ZVSyáSUDF\ ZDUJL ] ZDáHP R FKURSRZDWRFL L]RWURSRZHM R SUDZRVWURQQ\P UR]NáDG]LH JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK SURILOX L GX*HM NRQFHQWUDFML U]GQ\FK ZRNyá UHGQLHM OLQLL SURILOX3RZLHU]FKQLD WXOHMNL WáRF]RQHM QDZJODQHM XOHJD ]X*\FLX D SRZLHU]FKQLD wargi zniszczeniu (mikroskrawaniu). 4. 3RZLHU]FKQLH WáRF]RQ\FK WXOHMHN IRVIRUDQRZDQ\FK L V]OLIRZDQ\FK IRVIRUDQRZa- Q\FK XOHJDM SU]HNV]WDáFHQLX Z SRZLHU]FKQLH R FKURSRZDWRFL RSW\PDOQHM SR ZVSyápracy z uszczelnieniami wargowymi. Okres pracy przlhu]fkql RSW\PDOQHM ]DOH*\ RG

129 130 5R]G]LDá WUZDáRFL ZDUVWHZNL IRVIRUDQX1LH ]DOHFD VL VWRVRZDQLD WXOHMHN R SRZLHU]FKQLDFK fosforanowanych i szlifowanych. 5. 6WZLHUG]RQR Uy*QLFH WHNVWXU\ ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM SRZLHU]FKQL ZDUJL Z\NRQa- QHM ] JXP\ R Z\VRNLP RUD] ] JXP\ R QLVNLP RGG]LDá\ZDQLX DGKH]\MQ\P ] So- ZLHU]FKQL VWDORZ\FK ZDáyZ V]OLIRZDQ\FK: SLHUZV]\P SU]\SDGNX VWUXNWXUD MHVW SRURZDWD D Z GUXJLP FLJáD R SyáNROLVW\FK QLeUyZQRFLDFK 6. =PLDQD SRZLHU]FKQL ZDUJL ] JáDGNLHM QD SRURZDW VSUDZLD *H ZDá ]DF]\QD ZVSyáSUDFRZDü ] ZDUVWZ PDWHULDáX R PQLHMV]HM V]W\ZQRFL VW\F]QHM QL* V]W\ZQRü JXP\ QLH]X*\WHM 7. :VSyáSUDFD ZDáX ] SRZLHU]FKQL R PQLHMV]HM FKURSRZDWRFL R a = 0,32 µm) z uszczelnieniem o porowatej warstwie wierzchniej wargi, otrzymanej w rezultacie XSU]HGQLHM ZVSyáSUDF\ ] ZDáHP R FKURSRZDWRFL ZLNV]HM R a = 0,63 µm), prowadzi GR ]PQLHMV]HQLD RSRUX WDUFLD R SRáRZ:\NRQ\ZDQLH XV]F]HOQLH R SRURZDWHM ZDr- VWZLH ZLHU]FKQLHM NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM L NRMDU]HQLH LFK ] SRZLHU]FKQL ZDáyZ o FKURSRZDWRFL RSW\PDOQHM PR*H VWDQRZLü HIHNW\ZQ\ VSRVyE ]UHGXNRZDQLD oporu tarcia uszczelnienia.

130 8. SYNTEZA PRACY 8V]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá WR U]HF]\ZLFLH VSHF\ILF]QD SDUD QLHPDMFD ZLHOX RGSRZLHGQLNyZ SRUyG LQQ\FK SDU FLHUQ\FK 3R SLHUZV]H ± LPPDQHQWQ FHFK XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK MHVW ÄWNZLFH Z QLFK REFL*HQLHZ\VWDUF]\ XV]F]HOQLHQLH RVDG]Lü QD ZDOH DE\ ZDUJD ]DF]áD Z\ZLHUDü QDFLVN QD MHJR SRZLHU]FKQL : ZLk- V]RFL SDU WULERORJLF]Q\FK REFL*HQLH SU]\NáDGDQH MHVW ] ]HZQWU] D MHJR ZDUWRü PR*H E\ü ]DGDZDQD ] *GDQ GRNáDGQRFL 3RGUXJLH ± SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] QD SRZLHU]FKQL ZDáX XVWDOD VL VDPRF]\QQLH SRGF]DV PRQWD*X XV]F]HOQLHQLD QD ZDOH L ]DOH*\ RG EDUG]R ZLHOX ]PLHQQ\FK : LQQ\FK SDUDFK OL]JRZ\FK SRáR*HQLH RUD] ZDUWRü QRPLQDOQHM SRZLHU]FKQL VW\NX V ]QDQH L ádwzh GR SU]HZLG]HQLD 3R WU]HFLH ± ZDUWRü L UR]NáDG QDFLVNX QD REZRG]LH ZDUJL ]DOH* MDN VL RND]DáR RG SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM : LQQ\FK SDUDFK FLHUQ\FK ZDUWRü QRPLQDOQHJR QDFLVNX MHVW ]QDQD D SULRUL 8]P\VáRZLHQLH VRELH WHM VSHF\ILNL RUD] NRQVHNZHQFML ] QLHM Z\QLNDMF\FK ]DGe- F\GRZDáR R Z\ERU]H WH] SUDF\ 'RZLHG]HQLH VáXV]QRFL SLHUZV]HM WH]\ VWZLHUG]DM- FHM *H SDU ZDUJD±ZDá SRZLQQR VL FKDUDNWHU\]RZDü QD SRGVWDZLH VSRVREX WZRU]HQLD VL SRZLHU]FKQL VW\NX Z\PDJDáR RSUDFRZDQLD RGSRZLHGQLHM PHWRG\ RFHQ\ SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM RUD] VWDQRZLVND EDGDZF]HJR :\ND]DQR *H SRáR*HQLH WR MHVW ]PLHQQH QD REZRG]LH ZDUJL D UR]VWS PLG]\ MHJR GZRPD VNUDj- Q\PL SRáR*HQLDPL PR*H E\ü UyZQ\ NLONX V]HURNRFLRP VW\NX ZDUJL ] ZDáHP 6WZLHr- G]RQR *H SRáR*HQLH REV]DUX VW\NX ]DOH*\ SU]HGH ZV]\VWNLP RG SRáR*HQLD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM Z VZRERGQ\P XV]F]HOQLHQLX RUD] RG NLQHPDW\NL UXFKX Z]JOGQHJR ZDUJL L ZDáX SRGF]DV PRQWD*X XV]F]HOQLHQLD : F]DVLH W\FK VDP\FK SRPLDUyZ VWZLHr- G]RQR *H ]PLHQQHPX SRáR*HQLX REV]DUX VW\NX Z NLHUXQNX REZRGRZ\P WRZDU]\V]\ ]PLDQD ZDUWRFL QDFLVNX VW\NRZHJR 7 ]PLHQQRü ZDUWRFL QDFLVNX VWZLHUG]RQR Ma- NRFLRZR Z Z\QLNX SRPLDUX LQWHQV\ZQRFL ZLDWáD RGELWHJR RG ZDUJL VW\NDMFHM VL ] SRZLHU]FKQL V]NODQHJR ZDáX Z WU]HFK PLHMVFDFK QD REZRG]LH 5H]XOWDW\ WHJR HWDSX EDGD GRSURZDG]Lá\ GR VWZLHUG]HQLD *H XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH QLH PR*H E\ü WUDNWo- ZDQH MDNR FLDáR RVLowo symetryczne. 3RWU]HED VFKDUDNWHU\]RZDQLD URG]DMX VW\NX SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP Z\QLNáD ]H VWZLHUG]RQHM ]PLHQQRFL QDFLVNX VW\NRZHJR SR REZRG]LH ZDUJL : W\P FHOX GRNáDd- QLH ]DQDOL]RZDQR WRSRJUDIL RU\JLQDOQ\FK SRZLHU]FKQL ZDáyZ V]OLIRZDQ\FK ZJáEQLH

131 132 5R]G]LDá RUD] WXOHMHN WáRF]RQ\FK QDZJODQ\FK L WáRF]RQ\FK IRVIRUDQRZDQ\FK 6WZLHUG]RQR *H U]HF]\ZLVW\ VW\N SRPLG]\ ZDUJ D ZDáHP ]DOH*\ SU]HGH ZV]\VWNLP RG UR]NáDGX J- VWRFL F]VWRFL U]GQ\FK SURILOX RG UR]NáDGX SURPLHQL ]DRNUJOHQLD ZLHU]FKRáNyZ QLHUyZQRFL L RG MHJR UHGQLHM ZDUWRFL 8Z]JOGQLRQR UyZQLH* ZDUWRFL LORUD]X R t / r oraz σ /r. :\ND]DQR *H QLH]EGQH MHVW ]DVWRVRZDQLH ZDáNyZ R FKURSRZDWRFL DQL]o- WURSRZHM L R OHZRVWURQQ\P UR]NáDG]LH JVWRFL F]VWRFL U]GQ\FK DE\ RWU]\PDü SU]\ RNUHORQ\P UR]VWSLH SRáR*HQLD REV]DUX VW\NX QD NUDZG]L XV]F]HOQLDMFHM UyZQo- PLHUQH ]X*\FLH ZDUJL : WHQ VSRVyE GRZLHG]LRQR VáXV]QRFL WU]HFLHM WH]\ VWDQRZL- FHM *H FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX QDOH*\ GRELHUDü Z ]DOH*QRFL RG QDMEDUG]LHM niekorzystnych warunków styku rozpatrywanego w makroskali. = SU]HSURZDG]RQ\FK UR]ZD*D SU]\ RND]ML DQDOL]\ VW\NX ZDáX ] ZDUJ QD SR]Lo- PLH PLNURVNDOL Z\QLND *H FKURSRZDWRü SRZLHU]FKQL ZDáX SRZLQQD E\ü UyZQLH* GRELHUDQD VWRVRZQLH GR ZáDFLZRFL GDQHM JXP\ -H*HOL SU]\Mü *H VNáDGRZD GHIRr- PDF\MQD ZVSyáF]\QQLND WDUFLD ]DOH*\ RGNWD VWUDW ZHZQWU]Q\FK JXP\ WR QDOH*\ RF]HNLZDü *H PDNV\PDOQD ZDUWRü RSRUX UXFKX XV]F]HOQLHQLD Z\VWSL SU]\ RNUHOo- QHM F]VWRFL RGNV]WDáFDQLD JXP\ 3RGF]DV UXFKX ZDáX GRFKRG]L GR RGNV]WDáFDQLD ORNDOQ\FK REV]DUyZ VW\NX QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX ] SRZLHU]FKQL ZDUJL 6WZLHUG]RQR *H SU]\MFLH UHGQLHJR SURPLHQLD ZV]\VWNLFK QLHUyZQRFL RGSRZLDGDM- FHJR SURPLHQLRZL FKURSRZDWRFL UyZQRZD*QHM ]DSRELHJQLH ]PLHQQRFL F]VWRFL RGNV]WDáFDQLD SU]\ QLHNRU]\VWQ\P UR]NáDG]LH QDFLVNX VW\NRZHJR Z XV]F]HOQLHQLX -HG\QH FR QDOH*\ VSUDZG]Lü WR F]VWRü RGNV]WDáFDQLD ORNDOQ\FK REV]DUyZ WDUFLD NWyUD SRZLQQD E\ü PQLHMV]D RG F]VWRFL SU]\ NWyUHM NW VWUDW ZHZQWU]Q\FK ]EOL*D VL GR PDNVLPXP 3RQDGWR QDOH*\ WDN NV]WDáWRZDü WRSRJUDIL SRZLHU]FKQL ZDáyZ R Uy*QHM FKURSRZDWRFL DE\ LORUD] σ / r ]DFKRZ\ZDá W VDP ZDUWRü GOD ND*GHM ] QLFK 'REyU FKURSRZDWRFL SRZLHU]FKQL ZDáNyZ ]JRGQLH ] SRZ\*V]\PL ]DOHFHQLDPL MHVW PR*OLZ\ Z\]QDF]RQR ERZLHP ZHGáXJ ZF]HQLHM RSUDFRZDQHM PHWRG\ FKDUDNWHU\VW\NL OHSNo- VSU*\VWH JXP QDMF]FLHM VWRVRZDQ\FK GR SURGXNFML XV]F]HOQLH ZDrgowych. : F]DVLH SUDF\ XV]F]HOQLHQLD GRFKRG]L GR ]X*\FLD SRZLHU]FKQL NUDZG]L XV]F]Hl- QLDMFHM ZDUJL :\Uy*QLRQR GZD URG]DMH WHNVWXU\ SRURZDW RUD] FLJá R VWRVXQNR ZR QLHZLHONLHM Z\VRNRFL QLHUyZQRFL 3LHUZV]\ W\S VWUXNWXU\ RGSRZLDGD JXPRP RZLNV]\P RGG]LDá\ZDQLX DGKH]\MQ\P ] SRZLHU]FKQL VWDORZHJR ZDáX D GUXJL W\S odwrotnie o PQLHMV]\P RGG]LDá\ZDQLX 2WU]\PDQLH VWUXNWXU\ SRURZDWHM ZDUVWZ\ ZLHU]FKQLHM ]DOH*\ RG XG]LDáX Z\SHáQLDF]\ Z JXPLH RUD] RG JáERNRFL ZQLNDQLD QLHUyZQRFL SRZLHU]FKQL ZDáX Z SRZLHU]FKQL ZDUJL 'RSURZDG]HQLH GR RWU]\PDQLD porowatej warstwy wierzchniej wargi jest bardzo efektywnym sposobem zmniejszenia RSRUX WDUFLD SRG ZDUXQNLHP ZVSyáSUDF\ ] SRZLHU]FKQL ZDáX R FKURSRZDWRFL Uyw- QRZD*QHM :VSyáSUDF XV]F]HOQLHQLD ZDUJRZHJR ] SRZLHU]FKQL ZDáX PR*QD SU]HGVWDZLü Z SRVWDFL SWOL ]GDU]H L VSU]*H ]ZURWQ\FK U\V QDVWSXMF\FK SR VRELH >@ =DPNQLFLH VL WHM SWOL R]QDF]D *H V\VWHP ZDUJD±ZDá ]PLHU]D GR VWDQX UyZQRZDJL : SU]HGVWDZLRQ\P GDOHM SU]HELHJX ]GDU]H Z\VWSXM VSU]*HQLD ]ZURWQH QD SU]y-

132 Synteza pracy 133 NáDG SRPLG]\ ]X*\FLHP D URG]DMHP VW\NX PLNURVNDOD SRPLG]\ UR]NáDGHP QDFi- VNX VW\NRZHJR D SRáR*HQLHP REV]DUX VW\NX PDNURVNDOD OXE SRPLG]\ XVWDZLHQLHP VL ZDUJL D NLQHPDW\N UXFKX Z]JOGQHJR REX SRZLHU]FKQL : V\WXDFML XVWDOHQLD VL UR]NáDGX QDFLVNX RUD] URG]DMX VW\NX Z\VWSL RGWZRU]HQLH VL RSW\PDOQHM UyZQRZD*QHM WHNVWXU\ SRZLHU]FKQL ZDáX L ZDUJL ZUD] ] WRZDU]\V]- F\P PX EDUG]R XPLDUNRZDQ\P LFK ]X*\ZDQLHP 5\V 6HNZHQFMD ]GDU]H Z\VWSXMF\FK Z RNUHVLH PRQWD*X RUD] SRGF]DV GRFLHUDQLD VL SRZLHU]FKQL SDU\ XV]F]HOQLHQLH ZDUJRZH±ZDá

133 DODATEK 1 METODA WYZNACZANIA 67$à<&+5(2/2*,&ZNYCH GUM 'R SU]HSURZDG]HQLD RSW\PDOL]DFML ZDUJRZ\FK SLHUFLHQL XV]F]HOQLDMF\FK >@ NRQLHF]QD E\áD ]QDMRPRü VNáDGRZHM G\QDPLF]QHM REFL*HQLD Z\ZLHUDQHJR SU]H] ZDUJ QD ZDá Z ZDUXQNDFK ELFLD SURPLHQLRZHJR ZDáX 6NáDGRZD WD PR*H E\ü REOi- F]RQD QD SRGVWDZLH VNáDGRZHM U]HF]\ZLVWHM PRGXáX VSU*\VWRFL ]DOH*QHM RG FKDUDNWe- UX JXP\ L F]VWRFL MHM RGNV]WDáFDQLD $XWRU G\VSRQRZDá PDV]\QDPL Z\WU]\PDáRFLo- Z\PL GR EDGDQLD VWDQX QDSU*HQLD Z ZDUXQNDFK MHGQRRVLRZHJRTXDVLVWDW\F]QHJR VWDQX RGNV]WDáFHQLD 1DOH*DáR ]DWHP RSUDFRZDü PHWRG Z\]QDF]HQLD VWDá\FK UHROo- JLF]Q\FK JXP VWRVRZDQ\FK GR SURGXNFML XV]F]HOQLH ZDUJRZ\FK QD SRGVWDZLH Z\Qi- NyZ EDGD UHODNVDFML Z ZDUXQNDFK TXDVLVWDW\F]QHJR VWDQX RGNV]WDáFHQLD 0HWRG W RSDUWR QD WHRULL 9ROWHUU\%ROW]PDQQD]JRGQLH ] NWyU QDSU*HQLH Z GDQHM FKZLOL t ]DOH*\ QLH W\ONR RG RGNV]WDáFHQLD Z W\P F]DVLHDOH L RG RGNV]WDáFH Z RNUHVLH SRSU]e- G]DMF\P τ =ZL]HN QDSU*HQLD ] RGNV]WDáFHQLHP Z\UD*D UyZQDQLH FDáNRZH GUXJLHJR rodzaju t σ () t = E ε () t R( t τ ) ε( τ ) dτ, (1.1) w którym R(t τ ±MGUR ]ZDQH IXQNFM ZSá\ZX Z\UD*D RQR ZSá\Z SRSU]HG]DMF\FK zdau]h =DOH*QRü WHJR MGUDRGUy*QLF\ t τ Z\PDJDE\ ZáDFLZRFL JXP\ SR]RVWa- ZDá\ VWDáH Z czasie. $E\ RSLVDü ]MDZLVNR UHODNVDFMLQDOH*\ ]DVWRVRZDü MGUR VSHáQLa- MFH QaVWSXMFH Z\PDJDQLD O SRZLQQR E\ü GRGDWQLH L PRQRWRQQLH PDOHMFH GR ]HUD O MHJR FDáND PXVL E\ü ]ELH*QD GR VNRF]RQHM ZDUWRFL O WUDQVIRUPDWD /DSODFH D WHM IXQNFML SRZLQQD E\ü VWRVXQNRZR SURVWD

134 136 Dodatek 1 O SRZLQQR XPR*OLZLü Z\]QDF]HQLH VWDá\FK UHRORJLF]Q\FK JXP O GRVWRVRZDQLH VL GR NU]\Z\FK GRZLDGF]DOQ\FK σ (t) ε k. =DVWRVRZDQR MGUR.RáWXQRZD >@NWyUH VSHáQLD WH Z\PDJDQLDD QDGH ZV]\VWNR RVWDWQLH ± GRW\F]FH DSURNV\PDFML SU]HELHJX UHODNVDFML JuP\ -GUR WR PD SRVWDü βτ α () τ = Ae τ 1 ; 0 < α < 1, R (1.2) gdzie: A, β i α ± VWDáH JXP\Z\]QDF]RQH QD SRGVWDZLH NU]\Z\FK GRZLDGF]DOQ\FK σ (t) ε k. 1DOH*\ Z\ND]Dü *H VNáDGRZH U]HF]\ZLVW L XURMRQ PRGXáX VSU*\VWRFL RUD] NW VWUDW ZHZQWU]Q\FK PR*QD Z\UD]Lü ]D SRPRF VWDá\FK A, β, α wyznaczonych na pod- VWDZLH TXDVLVWDW\F]Q\FK EDGD SUyEHN JXPRZ\FK 1. 2EOLF]HQLH VNáDGRZ\FK U]HF]\ZLVWHM L XURMRQHM PoGXáX VSU*\VWRFL =Dáy*P\ *H SUyEND JXPRZD MHVW SRGGDQD RNUHVRZR ]PLHQQHM GHIRUPDFML ε iωτ () τ ε, = (1.3) k e gdzie ω ±F]VWRü RGNV]WDáFDQLD 1DSU*HQLH Z\ZRáDQH W\P RGNV]WDáFHQLHP σ PR*QD WDN*H ]DSLVDü MDNR gdzie t = o k iωτ iωτ () t E ε e R( t τ ) ε e dτ, iωτ () E( iω) ε. o (1.4) σ t = ke (1.5) 3R SRUyZQDQLX UyZQDQLD ] ]DOH*QRFL RWU]\PXMH VL σ E 0 = o (1.6) ωτ iωτ iωτ ( iω) e E e R( t τ ) e dτ, o E o = ± ZDUWRü PRGXáX Z FKZLOL t = 0. ε k Po wprowadzeniu zmiennej u = t τ GR UyZQDQLD L GRNRQDQLX SU]HNV]WDáFH RWU]\PXMH VL ( ) 1 ( ). 0 = i E iω E τ ωτ o R e dτ (1.7) 3R SRGVWDZLHQLX SRG ]QDN FDáNL Z UyZQDQLX Z\UD*HQLD PR*QD Z\Na- ]Dü *H WUDQVIRUPDWD /DSODFH D IXQNFML R(τ) = Ae β t τ α 1 PD SRVWDü

135 [ () τ ] Dodatek A+ ( α ) ( ), α iω + β gdzie Γ (α) funkcja gamma. 0RGXá PLDQRZQLND Z Z\UD*HQLX PR*QD ]DSLVDü I R = (1.8) α α iαϕ α α ( iω + β ) = z e = z cosαϕ + z i sinαϕ, z = ω gdzie ϕ = arc tg. β 3RQLHZD* PRGXá z = 2 2 β + ω, MHJR SRVWDü NRFRZD SU]\MPLH ZLF NV]WDáW z = z cos αϕ + z sin αϕ = z = ( β ω ). 2α 2 2α 2 2α α 0RGXá SRV]XNLZDQHM IXQNFML oraz jej argument B = z θ = arc tg z A+ ( α ) ( β 2 + ω 2 ) α 2 α α sinαϕ = α ϕ. cosαϕ : UH]XOWDFLH VNáDGRZ U]HF]\ZLVW PRGXáX VSU*\VWRFL PR*QD REOLF]\ü ] Z\Ua- *HQLD ( ) [ ] ( ) 1 cos 1 cos, 2 2 ( 2 ) A+ α E ω = Eo B θ = Eo αϕ (1.9) α β + ω D VNáDGRZ XURMRQ ZHGáXJ Z]RUX ( α ) ( ) [ ] ( ) A+ E ω = Eo 1 B sinθ = Eo 1 sinαϕ (1.10) α β + ω RUD] NW VWUDW ZHZQWU]Q\FK QD SRGVWDZLH ]DOH*QRFL ( ω) ( ω) E B sinθ tgδ = =. (1.11) E 1 B cosθ :\QLND ] WHJR *H ]QDMRPRü VWDá\FK A, β oraz α, wyznaczonych z quasi-statycz- Q\FK EDGD SUyEHN JXPRZ\FKXPR*OLZLD RFHQ VNáDGRZ\FK PRGXáX VSU*\VWRFL ]DOH*QLH RG F]VWRFL RGNV]WDáFDQLD ω.

136 138 Dodatek 1 2. :\]QDF]HQLH VWDá\FK IXQNFML ZSá\ZX R(τ) :DUWRFL VWDá\FK A, α i β IXQNFML ZSá\ZX R(τ RNUHODQR QD SRGVWDZLH GRZLDd- F]DOQ\FK NU]\Z\FK UHODNVDFML U\V 3UyENL Z NV]WDáFLH VWDQGDUGRZ\FK ZLRVeáHN UyZQLH* Z NV]WDáFLH SLHUFLHQLD W\SX 2 UR]FLJDQR ]H VWDá SUGNRFL σ = = 500 PPPLQ PDNV\PDOQH RGNV]WDáFHQLH Z]JOGQH ε max.u]\z ]PLDQ\ QDSU*HQLD Z\]QDF]DQR Z okresie t = 1 h. Badania relaksacji próbek gumowych prowadzono w powietrzu o temperaturze 20, 100, 120 oraz 140 &.D*GD SUyEND E\áD EDGDQD W\ONR UD] 6WDáH A, α oraz β wyznaczano na podstawie danych otrzymanych z badania 5 próbek. Rys Krzywa relaksacji próbki gumowej :DUWRFL VLá\ Z SUyEFH L F]DVX QRWRZDQR Z VSRVyE ]DXWRPDW\]RZDQ\ Z SRF]tkoZ\P RNUHVLH UHODNVDFML VLá RGF]\W\ZDQR FR V Z GDOV]\P RNUHVLH RGF]ytywano F]DVSR NWyU\P VLáD PDODáD ND*GRUD]RZR R 1 8WZRU]RQR ]ELyU ZDUWRFL ^P i, t i }, w którym P i ± VLáD UR]FLJDMFD ε k SUyEN D t i ± F]DV SRPLDUX VLá\ R ZDUWRFL P i. 1DSU*HQLH REOLF]DQR ]H Z]RUX P σ i i = ( i = 0,1,..., n), F t k w którym F ± SROH SRF]WNRZHJR SU]HNURMX SUyENL Parametry A, β oraz Pα REOLF]DQR ] IXQNFMRQDáX R SRVWDFL (σ) L i I n 2 [ () t i σ ] L, σ (1.12) P i i i (σ i ) i= 0 w którym: σ (t i ) ±U]GQD WHRUHW\F]QHM NU]\ZHM t k UHODNVDFML t 1 Zt i F]DVLHt n t = t i t, σ i ±U]GQD GRZLDGF]DOQHM NU]\ZHM UHODNVDFML Z WHM VDPHM FKZLOL waga obserwacji w i-tym punkcie

137 Dodatek ( ) ( ) ( ),., ln ln 0,5 1 1, ln ln 0,5 0,, ln ln 0, = = = + n i t t n i t t i t t L n n i i i :\UD*HQLH MHVW FDáN ] RGOHJáRFL NZDGUDWyZ SRPLG]\ RELHPD NU]\Z\PL (rys. &DáNRZDQLH MHVW SURZDG]RQH Z]GáX* ]PLHQQHM QLH]DOH*QHM OQ t. Rys Aproksymacja eksperymentalnej krzywej relaksacji.u]\zd WHRUHW\F]QD RSLVDQD UyZQDQLHP QDMGRNáDGQLHM RGZ]RURZXMH NU]\Z GRZLDGF]DOQ ZyZF]DVJG\ IXQNFMRQDá ]PLHU]D GR PLQLPXP 3R SRGVWDZLe- QLX UyZQDQLD GR Z]RUX RWU]\PXMH VL { } ( ) ( ) [ ] { } = = = n i i i k o o t R E A E I I 0 2,,, σ τ ε τ ε β α ( ) { }, = = n i i i i k o L H E σ ε gdzie ( ) () (). 1,, 0 t i k i d R A H τ τ ε τ ε β α 3U]\UyZQDQLH GR ]HUD SRFKRGQHM IXQNFMRQDáX SR E o SR]ZDOD Z\]QDF]\ü ZDUWRü mogxáx VSU*\VWRFL E o dla czasu t = 0 ( ) ( ) = = = n i i i k n i i i i o L H L H E ε σ (1.13) σ 0 ln t k ln t n ln t

138 140 Dodatek 1 = ]DOH*QRFL Z\QLNDL* XGDáR VL ]UHGXNRZDü OLF]E SRV]XNLZDQ\FK SDUa- PHWUyZ )XQNFMRQDá PR*QD WHUD] ]DSLVDü Z IRUPLH { E ( A, α, β ), A, α, β} Iˆ ( A, α, β ). I o Parametry A, α oraz β QLH PRJ E\ü RNUHORQH DQDOLW\F]QLHERZLHP H i (A, α, β) MHVW XZLNáDQ IXQNFM 3RV]XNLZDQLH PLQLPDOQHM ZDUWRFL IXQNFMRQDáX Î przeprowadzono w czterech NURNDFK Z WU]HFK SLHUZV]\FK ]DVWRVRZDQR PHWRG JUDGLHQWyZD Z F]ZDUW\P NURNX PHWRG VHPLJUDGLHQWRZ &Dá\ REV]DU A 1, A 2 ) (α 1, α 2 ) (β 1, β 2 ) podzielono równo- PLHUQLH L GOD ND*GHJR SXQNWX REOLF]DQR ZDUWRü IXQNFMRQDáX Î. Obszar poszukiwania ]DZ*Dá VL ZND*G\P NURNX %ág LQWHUSRODFML Z\QLNyZ RFHQLDQR I = n i= 0 I 100% σ 2 i L i MDNR VWDQGDUGRZH RGFK\OHQLH NU]\ZHM WHRUHW\F]QHM RG GRZLDGF]DOQHM,GHQW\F]Q SURFHGXU ]DVWRVRZDQR GR RFHQ\ SDUDPHWUyZ A, α, β na podstawie ba- GD SUyEHN JXPRZ\FK )XQNFMRQDá Z W\P SU]\SDGNX PLDá SRVWDü I = 5 n k= 1 ik = 0 2 [ σ ( t ik ) σ ] L, gdzie: k numer próbki 1, 2,..., 5, σ(t ik ), σ ik U]GQH WHRUHW\F]QD L GRZLDGF]DOQD RGSRZLHGQLR GOD k-tej próbki w chwili t ik. :\QLNL EDGD %DGDQR EDUG]R ZLHOH JXP VWRVRZDQ\FK GR Z\WZDU]DQLD ZDUJRZ\FK SLHUFLHQL XV]F]HOQLDMF\FK 3RQL*HM ]DPLHV]F]RQR GDQH GRW\F]FH SDUDPHWUyZ L PRGXáyZ Zy- ]QDF]RQ\FK ZHGáXJ SRGDQHM PHWRG\ MHG\QLH GOD W\FK JXP] NWyU\FK Z\NRQDQR XV]F]HOQLHQLD QDMF]FLHM F\WRZDQH Z SUDF\ ik ik

139 Dodatek DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa 7DEHOD 3DUDPHWU\ L PRGXá\ VSU*\VWRFL JXP IOXRURZ\FK ).0 Z ]DOH*QRFL RG WHPSHUDWXU\ Parametry Guma S-450 temperatura próbki WZDUGRü 20 C 100 C 140 C IRHD σ *) 1 = 0,67 0,44 0,41 σ = 0,36 0,26 0,27 σ = 47% 41% 34% 72 Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa 1DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa 1DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa A = 0,022 s α α = 0,033 β = 0,0017 s 1 E o = 17,5 E = 3,6 E 3000 = 8,1 E 3000 = 0,49 ψ 3000 = 3,44 σ 1 = 1,15 σ = 0,40 σ = 65% A = 0,0233 s α α = 0,03 β = 0,0063 s 1 E o = 42,9 E = 4,7 E 3000 = 15,6 E 3000 = 1,36 ψ 3000 = 5,0 0,0109 0,0139 0, ,9 2,6 5,3 0,30 3,18 Guma S-490 0,57 0,37 35% 0,0136 0,0189 0, ,3 3,7 6,6 0,34 2,9 Guma W707 σ 1 = 1,05 σ = 0,59 σ = 44% A = 0,0233 s α α = 0,03 β = 0,0063 s 1 E o = 19,2 E = 5,9 E 3000 = 13,4 E 3000 = 0,56 ψ 3000 = 2,37 0,0122 0,0217 0, ,1 2,7 4,8 0,21 2,51 0,49 0,36 27% 0,0176 0,0317 0, ,3 3,5 5,6 0,24 2,45 0,74 0,60 19% 0,0155 0,0301 0, ,1 6,0 8,8 0,3 1,

140 142 Dodatek 1 Guma W0781 1DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa 1DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa σ 1 = 0,78 σ = 0,49 σ = 37% A = 0,0266 s α α = 0,0701 β = 0,00051 s 1 E o = 17,9 E = 4,9 E 3000 = 9,8 E 3000 = 0,35 ψ 3000 = 2,04 σ 1 = 0,79 σ = 0,46 σ = 42% A = 0,0281 s α α = 0,0540 β = 0,0021 s 1 E o = 16,5 E = 4,9 E 3000 = 10,4 E 3000 = 0,52 ψ 3000 = 2,86 0,70 0,53 24% 0,0160 0,0300 0, ,1 5,3 8,4 0,32 2,15 Guma W0792 0,48 0,32 33% 0,0280 0,0620 0,0026 8,9 3,3 6,2 0,27 2,46 0,67 0,52 22% 0,0153 0,0301 0, ,6 5,2 7,9 0,27 1,97 0,43 0,32 26% 0,0220 0,0460 0,0014 8,2 3,0 5,3 0,21 2, DEHOD 3DUDPHWU\ L PRGXá\ VSU*\VWRFL JXP\ VLOLNRQRZHM 094 Z ]DOH*QRFL od temperatury Parametry 1DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa Guma W0640 temperatura próbki WZDUGRü 20 C 100 C 140 C IRHD σ 1 = 1,02 0,71 0,57 σ = 0,53 0,58 0,52 σ = 48% 18% 9% A = 0,028 s α α = 0,0540 β = 0,0030 s 1 E o = 25,2 E = 7,8 E 3000 = 15,9 E 3000 = 0,8 ψ 3000 = 2,88 0,0161 0,0460 0, ,9 5,8 8,1 0,207 1,46 0,0100 0,0460 0,0014 7,3 5,2 6,1 0,058 0,54 77

141 Dodatek DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa 7DEHOD 3DUDPHWU\ L PRGXá\ VSU*\VWRFL JXP\ DNU\ORZHM $&0 Z ]DOH*QRFL RG WHPSHUDWXU\ Parametry Guma W0544 temperatura próbki WZDUGRü 20 C 100 C 140 C IRHD σ 1 = 1,08 0,51 0,55 σ = 0,56 0,37 0,37 σ = 48% 27% 33% Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa A = 0,0280 s α α = 0,0540 β = 0,0022 s 1 E o = 18,7 E = 5,6 E 3000 = 11,8 E 3000 = 0,588 ψ 3000 = 2,86 0,0217 0,0459 0,0023 9,6 3,7 6,2 0,241 2,23 0,0210 0,0621 0,0001 8,2 3,4 6,5 0,18 1,60 2WU]\PDQH Z\QLNL D ]ZáDV]F]D WH GRW\F]FH PRGXáX VSU*\VWRFL E, E ω) oraz ψ (ω XPR*OLZLá\ GREyU REFL*HQLD MDNL ZDUJD Z\ZLHUD QD ZDá Z V\WXDFML JG\ ZDá REUDFD VL ] ELFLHP SURPLHQLRZ\P 3R SURVWX PR*OLZD E\áD RFHQD VNáDGRZHM G\Qa- PLF]QHM REFL*HQLD NWyUD RNUHVRZR ]PQLHMV]D Z\SDGNRZH REFL*HQLH QD VW\NX ZDUJD ±ZDá :\QLNL WH V UyZQLH* SU]\GDWQH GR GRERUX FKURSRZDWRFL SRZLHU]FhQL ZDáX Z ]DOH*QRFL RG ZáDFLZRFL OHSNRVSU*\VW\FKGDQHM JXP\ 2SUDFRZDQ PHWRG VWRVRZDQR X MHGQHJR ]H ]OHFHQLRGDZFyZ GR RFHQ\ ZáDFLZo- FL JXP QD HWDSLH XVWDODQLD VNáDGX PLHV]DQNL 70 70

142 144 Dodatek 1 7DEHOD 3DUDPHWU\ L PRGXá\ VSU*\VWRFL JXP QLWU\ORZ\FK 1%5 Z ]DOH*QRFL RG WHPSHUatury Parametry Guma W0137 temperatura próbki WZDUGRü 20 C 100 C 140 C IRHD DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa σ 1 = 1,68 σ = 1,03 σ = 39% 0,95 0,79 17% 0,85 0,69 19% Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa 1DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa 1DSU*HQLH Z F]DVLH badania, MPa Parametry reologiczne 0RGXá\ VSU*\VWRFL L LFK VNáDGRZH MPa A = 0,0220 s α α = 0,0380 β = 0,0022 s 1 E o = 37,2 E = 10,3 E 3000 = 20,4 E 3000 = 1,02 ψ 3000 = 2,86 σ 1 = 0,88 σ = 0,48 σ = 45% A = 0,0275 s α α = 0,0461 β = 0,00179 s 1 E o = 22,0 E = 4,9 E 3000 = 12,3 E 3000 = 0,71 ψ 3000 = 3,32 σ 1 = 1,13 σ = 0,77 σ = 32% A = 0,0220 s α α = 0,0460 β = 0,0030 s 1 E o = 19,9 E = 7,8 E 3000 = 12,8 E 3000 = 0,515 ψ 3000 = 2,30 0,0150 0,0540 0, ,0 7,9 10,4 0,22 1,22 Guma HNBR W1423 0,52 0,36 31% 0,0220 0,0460 0, ,0 3,7 6,4 0,26 2,32 0,0154 0,0700 0, ,9 6,9 9,5 0,175 1,05 0,59 0,39 34% 0,0280 0,0540 0, ,5 3,9 7,9 0,39 2,86 Guma 77 A/ ,89 1,05 0,73 0,81 18% 23% 0,0160 0,0380 0, ,9 7,2 9,9 0,29 1,7 0,0156 0,0301 0, ,1 8,1 11,9 0,43 2,

143 Dodatek WU]\PDQH Z\QLNL D ]ZáDV]F]D WH GRW\F]FH PRGXáX VSU*\VWRFL E, E ω) oraz ψ (ω XPR*OLZLá\ GREyU REFL*HQLD MDNL ZDUJD Z\ZLHUD QD ZDá Z V\WXDFML JG\ ZDá REUDFD VL ] ELFLHP SURPLHQLRZ\P 3R SURVWX PR*OLZD E\áD RFHQD VNáDGRZHM G\Qa- PLF]QHM REFL*HQLD NWyUD RNUHVRZR ]PQLHMV]D Z\SDGNRZH REFL*HQLH QD VW\NX ZDUJD ±ZDá :\QLNL WH V UyZQLH* SU]\GDWQH GR GRERUX FKURSRZDWRFL SRZLHU]FhQL ZDáX Z ]DOH*QRFL RG ZáDFLZRFL OHSNRVSU*\VW\FKGDQHM JXP\ 2SUDFRZDQ PHWRG VWRVRZDQR X MHGQHJR ]H ]OHFHQLRGDZFyZ GR RFHQ\ ZáDFLZo- FL JXP QD HWDSLH XVWDODQLD VNáDGX PLHV]DQNL

144 LITERATURA [1] %G]LVNL 5 *DZOLVNL 0 2EFL*HQLH SURPLHQLRZH ZDUJL SLHUFLHQL XV]F]HOQLDMF\FK ZDáNL REURWRZH, Technika Smarownicza, nr 5, 1975 [2] Brink R., Czernik D., Horve L., Handbook of Fluid Sealing, McGraw-Hill, USA, 1993 [3] Brink R., The Heat Load of an Oil Seal, 6 th Int. Conf. on Fluid Sealing, BHRA, Paper C [4] Brown J.N., A Wear Study of Polyacrylate Radial Oil Lip Seals, ASLE Trans., Vol. 20, 2, [5] Demkin N.B., Teorija kontakta realnych poverchnostej i tribologia, Trenie i Iznos, t. 16, 1995, [6] Deuring H., Conclusion of Operating Tests Pertaining to Performance and Durability of Radial Shaft Seals, Paper E4, Goetzewewke AG, Burscheid, Niemcy, 1975 [7] Gabelli A., Ponson F., Poll G., Formation of Lubricant Film in Rotary Sealing Contacts; Part I Lubricant Film Modelling ASME/STLE Tribology Conference, Toronto, 1990, Paper No. 90-Trib-64 [8] Gabelli A., Ponson F., Poll G., Computation and Measurement of the Sealing Contact Stress and its Role in Rotary Lip Seal Design, 13 th Int. Conf. On Fluid Sealing, Kluwer Academic Publishers, Brugge, 1992 [9] *DZOLVNL 0 Optimal Surface Roughness of the Shafts Cooperating with Oil Lip Seals, 16 th Int. Conf. on Fluid Sealing, Brugge, Professional Engng Publishing Ltd., London 2000 [10] *DZOLVNL 0 Uszczelnienie HODVWRPHURZH±ZDá MDNR V]F]HJyOQD SDUD FLHUQD, mat. konf. Ä3UREOHP\ QLHNRQZHQFMRQDOQ\FK XNáDGyZ ár*\vnrz\fk 3ROLWHFKQLND àyg]nd àyg( [11] *DZOLVNL 0 Konderla P., Mathematical Models in Numerical Analysis of Oil Lip Seals, 7 th Int. Conf. on Sealing Technology, Vol. 1, Budapest 1982, [12] *DZOLVNL 0 Rogula J., :\]QDF]HQLH VNáDGRZHM DGKH]\MQHM ZVSyáF]\QQLND WDUFLD SDU\ stal-elastomer, Tribologia, nr 3, 2002 [13] *DZOLVNL 0 5R]ZyM NRQFHSFML GRW\F]F\FK PHFKDQL]PX XV]F]HOQLDQLD SLHUFLHQL XV]F]HOQLDMDF\FK ZDáNL REURWRZH, III konf. Uszczelnienia i techniki uszczelniania, :URFáDZ [14] *DZOLVNL 0 Konderla P., Upper G., Optimization of Crankshaft Seals, Vol. 41, SAE Transactions, 1989 [15] *DZOLVNL 0 Surface Roughness and Contact Conditions Key Factors Influencing Oil Seal Friction, referat Z\JáRV]RQ\ na Research Board Meeting, Chicago Rawhide Industries, 1995 [16] *DZOLVNL 0 On the Friction Reduction in Rubber Lip Seals for Rotating Shafts, Sealing Technology No. 40, Elsevier Advanced Technology, 1997

145 146 Literatura [17] *DZOLVNL 0 8SSHU * A Contribution to the Determination of Frictional Losses of Radial Shaft Seals, SAE Paper No [18] *DZOLVNL 0 Podkomorzy K., Szymkowski J., Determination of Equilibrium Roughness of Shaft Surface Rubbing Against the Sealing Lip, Raport ITCiMP SPR 43/93 PWr., na zlecenie Chicago Rawhide Industries, Elgin, USA, 1993 [19] *DZOLVNL 0 Konderla P., :Sá\Z SDUDPHWUyZ JHRPHWU\F]Q\FK QD ZUD*OLZRü NRn- VWUXNFML SLHUFLHQLD XV]F]HOQLDMFHJR ZDá NRUERZ\ 6WHURZDQLH L 1DSG +\GUDXOLF]Q\ nr 5, 1992, [20] *DZOLVNL 0 Contact Conditions Between Sealing Lip and Shaft, 3 rd Chicago Rowhide Int. Research and Development Conf. St. Charles, 1996 [21] *DZOLVNL 0 'XG]LVNL : Podkomorzy K., The Search for the Optimal Surface Treatment of the Wear Sleeves, Raport ITCiMP SPR 49/90 PWr., raport dla Bruss Dichtungstechnik GmbH, Niemcy, 1990 [22] *DZOLVNL 0 Rogula J., Podkomorzy K., Contact Conditions of Lip with Shaft and Their Relation to Equilibrium Roughness, Raport ITCiMP SPR 14/96 P.Wr., na zlecenie Chicago Rawhide Industries, Elgin, USA,1996 [23] *DZOLVNL 0 Rogula J., Podkomorzy K., Barszcz R., Contact Condition of Lip with Shaft and Their relation to Equilibrium Roughness Phase 2, Raport ITCiMP SPR 61/98 PWr. zlecenie dla Chicago Rawhide Industries, Elgin, USA, 1998 [24] *DZOLVNL 0 Podkomorzy K., Experimental Investigations of Frictional Losses in Oil Lip Seals, Raport ITCiMP SPR 6/89 PWr., wykonano dla Bruss Dichtungstechnik GmbH, Niemcy, 1989 [25] *DZOLVNL 0 Podkomorzy K., Rogula J., Determination of Rubber Constants Influencing Coefficient of Friction, Raport ITCiMP SPR 12/98 PWr., wykonano dla Chicago Rawhide Industries, Elgin, USA, 1998 [26] *DZOLVNL 0 Podkomorzy K., Rogula J., An Evaluation of the Design Quality of Elastomeric Oil Lip Seals Operating on the Front Axles of the Passenger Cars. Wykonano dla GKN-Polska, 2000 [27] *DZOLVNL 0 Podkomorzy K., Torque and Power Consumption of Lip Seals with Very Small Apex Radius of Sealing Edge, Raport ITCiMP SPR 35/93, P.Wr., wykonano dla Bruss Dichtungstechnik GmbH, Niemcy, 1993 [28] Golubev G.A., Kukin G.M. i in., Kontaktnye uplotnenija ZUDãþDMXãLFKVMD YDáRY, Mašinostroenie, 1976 [29] Greenwood J.A., A Unified Theory of Surface Roughness, Proc. R. Soc., A393, 1984, [30] Grosch K.A., The Relation between the Friction and Visco-Elastic Properties of Rubber, Proc. R. Soc., A274, 1996, [31] *UXG]LVNL..RVWHN 5 6\PXODF\MQH EDGDQLD ]DOH*QRFL VLá\ WDUFLD RG NRQWDNWRZ\FK PLNURGUJD QRUPDOQ\FK, Zeszyty Naukowe Polit. Opolskiej, z. 68, nr 270, 2001 [32] *UXG]LVNL. Symulacyjne badania tarcia mieszanego w warunkach stacjonarnych i niestacjonarnych ;,,, V\PSR]MXP Ä3RGVWDZ\ NRQVWUXNFML PDV]\Q ZLQRXMFLH [33] *UXG]LVNL. Wedman S., A simulation investigation into self-excited stick-slip motion in a mass-spring system under varying conditions, 10 th World Congress, Oulu University, 1999 [34] *UXG]LVNL. :DUGD - %DGDQLD ZSá\ZX Z\EUDQ\FK F]\QQLNyZ WU\ERORJLF]Q\FK QD charakterystyki tarcia mieszanego, Archiwum Technologii Maszyn i Automatyzacji, z. 12, 1993, s

146 Literatura 147 [35] Hirano F., The Lubrication Condition of a Lip Seal, Paper 15, Vol. 180 Pt 3B, Proc. Instn. Mech. Engrs [36] Horve L., Understanding the Sealing Mechanism of the Radial Lip Seal for Rotating Shafts, 13 th Int. Conf. On Fluid Sealing, Kliwer Academic Publishers, Brugge 1992 [37] Horve L., The Correlation of Rotary Shaft Radial Lip Seal Service Reliability and Pumping Ability to Wear Track Roughness and Microasperity Formation, Paper SAE [38] Jagger E.T., Wallace D., Further Experiments on the Sealing Mechanism of a Synthetic Rubber Lip Type Operating on a Rotating Shaft, Proc. Inst. Mech. Engrs., 187, 1973, [39] Jagger E.T., Positive Action Seals in Europe, Transaction of ASME, Paper No. 67 WA/Lub-2 [40] Johnston D., Vogth R., Rotary Seal Friction, the Influence of Material, Oil and Shaft Surface, Paper SAE [41] Johnston D., Analysis and Interpretation of the Frictional Behavior of Elastomeric Rotary Lip Seals, Paper SAE [42] Kammüller M., Zur Abdichtwirkung von Radial Wellendichtringen, Dissertation Univ. Stuttgart, Stuttgart 1986 [43] Kawahara Y., Abe M., Hirabayashi H., Effect of Surface Condition of Lip on Sealing Phenomena of Oil Seals, Paper SAE [44] Kawahara Y., Abe M., Hirabayashi H., An Analysis of Sealing Characteristics of Oil Seals, ASLE Transaction, 23, 1980, [45] Koltunov M.A., 3RO]XþHVW i relaksacija, Vysšaja Škola, Moskva 1976 [46] Kombalov V.S., Ocenka WULERWHFKQLþHVNLFK svojstv NRQWDNWLULMXãþLFK poverchnostej, Izd. Nauka, Moskva 1983 [47] Kragelski J.V., Trenie i iznos, Mašinostroenie, Moskva 1978 [48] Lawrowski Z., Tribologia, PWN, Warszawa 1993 [49] Leefe S.E., Bi-Gaussian Representation of Worn Surface Topography in Elastic Contact Problems, 1998, Session VIII, Paper VIII (Autor RWU]\PDá NRSL DUW\NXáX od wydawnictwa BHR Group Ltd, the Fluid Engineering Centre, Cranfield, Bedfordshire MK 43 OAJ, Anglia) [50] Leszek W., Jeszcze raz i nieco inaczej o trybologii 0LG]\QDURGRZH &HQWUXP 1DXNo- ZH (NVSORDWDFML 0DMWNX 7UZDáHJR 5DGRP [51] Mihin N.M., Vnešnee trenie tverdych tel, Izd. Nauka, Moskva 1977 [52] Molitor T., Performance Evaluation of Silicone and Fluoroelastomer Automotive Crankshaft Seals, Paper SAE [53] Müller K.H., Concepts of Sealing Mechanism of Rubber Lip Type Rotary Shaft Seals, 11 th Int. Conf. On Fluid Sealing, Elsevier Applied Science Publishers, Cannes 1987 [54] Norma ISO 6194/1-5 Radial Lip Seals [55] Nowicki B., 6WUXNWXUD JHRPHWU\F]QD &KURSRZDWRü L IDOLVWRü SRZLHU]FKQL, WNT, Warszawa 1991 [56] Ott G., Untersuchungen zum Dynamischen Leckage und Reibverhalten von Radial Wellendichtringen, Dissertion, Univ. Stuttgart, 1983 [57] Otto V., More Effective Rotary Shaft Seals through Energy Savings, 7 th Int. Meeting on Sealing Technology, Vol. 1, Budapest 1982, [58] Persson B.N.J., Sliding Friction Physical Principles and Applications, Springer, 2000 [59] Qu J., Non-R a Roughness Parameters of Shaft Surfaces for Radial Lip Seal Applications, Paper SAE

147 148 Literatura [60] Qu J., The Application of Discriminant Analysis in Shaft Surface Classification for Radial Lip Seals, Paper SAE [61] Rymuza Z., 7ULERORJLD SROLPHUyZ OL]JRZ\FK, WNT, Warszawa 1986 [62] Salant R., On the Sealing Mechanism of Lip Seals Containing Microundulations, 13 th Int. Conf. On Fluid Sealing, Kluwer Academic Publishers, Brugge 1992 [63] Salant R., Numerical Analysis of the Flow Field within Lip Seals Containing Microundulation, ASME J. of Tribology, 114, 1992, [64] Salant R., Flaherty A., Elastohydrodynamic Analysis of Reverse Pumping in Rotary Lip Seals with Microundulations, ASME J. of Tribology, 116, 1994, [65] Schouten M.J.W., *DZOLVNL 0 Enkele Tribotechnische Aspecten von een Roterende Asafdichting, Polytechnisch Tijdschrift W33, Nr. 9, 1978 [66] Shaft Requirements for Rotary Lip Seals, The Rubber Manufactures Association, USA, 1999 [67] Shimotsuma Y., Iwasaki M., Study on Positive Contact Seals-Sealing Mechanism of Lip Type Oil Seal, Kansai University, Suita Osaka 1974 [68] Sponagel S., Kilthau G., Spies K.H., Sealing Mechanism of Lip seals, 11 th Int. Conf. On Fluid Sealing, Elsevier Applied Science Publishers, Cannes 1987 [69] Symons J.D., Lip Motion an Important Factor in Seal Design and Performace, ASLE Trans, Vol. 19, 2, [70] Symons J.D., A Friction Reducing Shaft Surface for Use with Standard Radial Sharp Lip Oil Seals, Paper SAE [71] Symons J.D., Optimum Lip Seal Design by Fractional Factorial Experimentation, Paper SAE [72] Szczerek M., 3UREOHP\ V\VWHPDW\]DFML EDGD WULERORJLF]Q\FK, w: Tribologia sprzyja Z\WUZDáRFL 2ILF\QD :\GDZQLF]D 3ROLWHFKQLNL :URFáDZVNLHM :URFáDZ [73] Teaste A.A., Proces smazki rezinovogo uplotnenija na YUDãþDMXãþLFKVMD valu, Trudy Tallinskogo Polit. Instituta, seria A, 1971 [74] Thomas T.R. et al., Surface Microgeometry of Lip Seals Related to their Performance, 7 th Int. Conf. On Fluid Sealing, Paper J2, Nottingham 1975 [75] Upper G., Dichtlippentemperatur von Radialwellendichtringen, Dissertation Univ. Karlsruhe, 1968 [76] Von Bavel P.G.M. et al., Upstream Pumping of Radial Lip Seals by Tangentially Deforming Rough Seal Surface, Transaction of ASME, Vol.118, 1996 [77] Von Leeuven H., Wolfert M., The Sealing and Lubrication Principles of Plain Radial Lip Seals: An Experimental Study of Local Tangential Deformations and Film Thickness, Elastohydrodynamics, ed. D. Dowson, Elsevier Science B.V, 1996 [78] Wiehler K. et al., Radial Lip Seals Thin Film Lubrication and Shear Thinning, 12 th Int. Colloquium Tribology 2000-Plus, Technische Akademie Esslingen, Vol. II, 2000 [79] :\EUDQH ]DJDGQLHQLD ]X*\ZDQLD VL PDWHULDáyZ Z OL]JRZ\FK Z]áDFK PDV]\Q, pod UHGDNFM : Zwierzyckiego, :DUV]DZD±3R]QD [80] Zwierzycki W., =DJDGQLHQLD LGHQW\ILNDFML SURFHVyZ ]X*\ZDQLD Z VW\NX WDUFLRZ\P, Z Ä7ULERORJLD VSU]\MD Z\WUZDáRFL 2ILF\QD :\GDZQLF]D 3ROLWHFKQLNL :URFáDw- VNLHM :URFáDZ [81] Zwierzycki W., =DJDGQLHQLD DSULRU\F]QHM RFHQ\ WUZDáRFL Z]áyZ WDUFLD OL]JRZHJR, 2ILF\QD 3ROLWHFKQLNL 3R]QDVNLHM 3R]QD

148 LOCAL CONTACT CONDITIONS AND FRICTIONAL LOSSES IN OIL LIP SEALS The monograph presents an analysis of the causes of the frictional losses generated in the oil lip seal rubbing against the shaft as well as the means to reduce them. Contact between the lip and the shaft is considered in macro- and microscale. It has been found that the contact area position on the sealing edge of the lip is variable over its perimeter and that the distance between two extreme contact positions can be equal to some of the contact widths of the lip with the shaft. This distance when expressed in terms of the contact width is called relative interval of the contact area position on the sealing edge. The contact area position depends on the shape of the sealing edge in the free oil lip seal and on the kinematics of the relative displacement of the shaft and the lip. Moreover, it was found during these tests that variation in the values of contact pressure at lip-shaft interface corresponds with the variable position of the contact area in the circumferential direction. This relation is a direct reason for diversification of the contact conditions in micro scale; the irregularities on the shaft surface penetrate the deeper into the lip the higher the contact pressure is. In this way, local areas with different conditions of friction and lubrication originate. Distortions of the local contact areas take place during shaft rotation; frequency of distortion may differ locally, in one and the same oil lip seal, by one order of magnitude. It often occurs, due to the vibrations and better lubricating conditions, that there is no lip wear over some part of the perimeter. Hence, one recommends the parameters of the shaft surface roughness ensuring, at a given relative interval of contact area position, uniform lip wear over the whole perimeter. It appeared that frictional losses are affected by the distributions of the profile ordinates and radii values of the shaft surface irregularities. It is suggested that the rubber properties should be taken into account when choosing the shaft surface roughness. The distortion frequency of the local contact areas should be taken as a criterion; shaft surface roughness is considered good when it causes higher frequency than that corresponding with the maximal value of an angle of internal losses in the rubber. It has been proved that the roughness anisotropy and left-hand side distribution of the density frequency of profile ordinates is the best for plunge ground surfaces. Such a metal surface easily runs-in during cooperation with the lip as well as transforms into optimal one with respect to the power consumption and the lip wear. Furthermore, surfaces with anisotropy show lower frictional losses when run against the seals made of rubbers with high adhesive interaction with steel. One should create the shaft surface topography in such a way as to get constant value of the ratio: standard deviation σ of the profile ordinates distribution and mean radius

149 150 Summary value r of all irregularities irrespective of the shaft surface roughness. At constant value of the ratio the distortion frequency remains constant, too. It was found that the wear track on the sealing edge can be either porous or smooth. The seals with porous external layer of the sealing edge had lower frictional losses than those having smooth wear track. Reduction of the frictional losses results from smaller tangential stiffness of the porous layer and from weaker adhesive interaction between steel shaft and rubber lip. Verified by Halina Marciniak

150