b. Nietoperze fascynujące zwierzęta

Transkrypt

1 a) Wiadomości Uczeń potrafi: a. - nazwać elementy budujące ciało nietoperza, - wymienić kilka gatunków krajowych nietoperzy, b. Nietoperze fascynujące zwierzęta a. 1. Cele lekcji - zidentyfikować cechy charakterystyczne dla nietoperzy, - wyjaśnić zjawisko echolokacji u nietoperzy, - wyjaśnić potrzebę ochrony nietoperzy. b) Umiejętności Uczeń potrafi: - scharakteryzować nietoperze, - rozpoznać nietoperza na podstawie cech diagnostycznych, - dowieść pożytecznej roli nietoperzy w środowisku, - wykryć zagrożenia nietoperzy, - ocenić skuteczność dotychczasowych działań w ochronie nietoperzy, - zaproponować sposoby ochrony nietoperzy, - wyszukać informacji o nietoperzach, korzystając z Internetu. - pokaz, - prezentacja multimedialna, - pogadanka, - ćwiczenie, - praca z całą klasą, - praca indywidualna. b. 2. Metoda i forma pracy c. 3. Środki dydaktyczne - komputer (z programem MS PowerPoint oraz Internetem), - prezentacja multimedialna Nietoperze, - rzutnik multimedialny, - krzyżówka nietoperze.html, - tablica,

2 - zeszyty. d. 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i etapami jego realizacji. Uświadamia uczniom cele lekcji. b) Faza realizacyjna 1. Nauczyciel uruchamia prezentację multimedialną Nietoperze. Spis treści prezentacji: - Nietoperze - Nietoperze w Polsce - Budowa ciała - Odżywianie - Rozród - Echolokacja - Schronienia nietoperzy - Termofilność - Hibernacja - Wrogowie nietoperzy - Czy wiesz, że - Ćwiczenie 1 i 2 (załącznik a) c) Faza podsumowująca Uczniowie czytają rozwiązania ćwiczenia 1 i 2. Do ćwiczenia pierwszego potrzebny jest dostęp do Internetu albo ewentualnie do książek. Uwagi do nauczyciela: Plik nietoperze.html należy wydrukować i rozdać uczniom. Jeżeli uczniowie mają dostęp do komputerów, to mogą rozwiązać krzyżówkę również w taki sposób nietoperze_aktywne.html. e. 5. Bibliografia 1. M. Pawlak, Gry i zabawy integracyjne w edukacji przyrodniczo-leśnej, Włocławskie Centrum Edukacji Ekologicznej, Kowal 2004, s Strony internetowe: Strona poświęcona nietoperzom: Wikipedia Wolna Encyklopedia: Salamandra Serwis przyrodniczy: 3. M. Tomaszewski, Przespać zimę, Przyroda Polska nr 12 (grudzień 2005), s

3 f. 6. Załączniki a) Karta pracy ucznia Ćwiczenie 1. Korzystając ze źródeł internetowych, odpowiedz na poniższe pytania: Czym się różnią poszczególne gatunki nietoperzy? Jakie są przyczyny niechęci do nietoperzy? Jaka jest rola nietoperzy w środowisku przyrodniczym? Ćwiczenie 2. Rozwiąż krzyżówkę dotyczącą nietoperzy udostępnioną Ci przez nauczyciela nietoperze.html. b) Zadanie domowe Zadanie 1. Korzystając ze źródeł internetowych, wyszukaj ciekawostek dotyczących nietoperzy. c) Notatki dla nauczyciela Nietoperze (Chiroptera) Są to jedyne latające ssaki, w przeważającej większości prowadzące nocny tryb życia. Obejmują około 1100 gatunków, do których zalicza się 17 rodzin zgrupowanych w dwóch podrzędach: - nietoperzy owocożernych (Megachiroptera) - nietoperzy owadożernych (Microchiroptera) Nietoperze w Polsce W Polsce występują tylko przedstawiciele Microchiroptera. 22 gatunki Dzielą się na dwie grupy, które nazywa się rodzinami. PODKOWCOWATE

4 - 2 gatunki podkowców MROCZKOWATE - 8 gatunków nocków - 3 gatunki mroczków - 3 gatunki karlików - 3 gatunki borowców - 2 gatunki gacków - 1 gatunek mopka Budowa ciała Zbudowane są podobnie jak wszystkie ssaki; różnica polega na tym, że: - kończyny przednie przekształcone są w skrzydła, - kończyny tylne umożliwiają zwisanie głową w dół nawet we śnie czy podczas hibernacji. Skrzydła Nietoperze cechują się skrzydłami umożliwiającymi im samodzielne latanie (jedyny ssak obdarzony zdolnością aktywnego lotu). Skrzydła powstały z wydłużonych palców przedniej kończyny, przedramienia, ramienia oraz błony lotnej. Tylko kciuk zakończony pazurem nie uległ wydłużeniu i nie wchodzi w skład skrzydeł. Błona ciała ciągnie się po boku ciała, aż do tylnych kończyn. Czasami znajduje się również między nogami. U gatunków owadożernych błoną przytrzymywana jest większa zdobycz. Skrzydła nietoperzy są większe niż u ptaków. Nietoperze często łapią owady najpierw końcem skrzydła, a potem za jego pomocą podają je sobie do pyszczka. Kończyny tylne Wspomnianą już zdolność zwisania nietoperze zawdzięczają specjalnym połączeniom blokowym między kośćmi, więzadłami i pazurami, dzięki tej budowie pozycja zwisu nie wymaga żadnego wysiłku mięśni, a co za tym idzie nie powoduje utraty energii. W zwisie więc nietoperze spędzają czas wypoczynku, sen zimowy, a czasem wiszą i po śmierci. Podobnie zbudowane jest połączenie kciuka. Stawy kolanowe nietoperzy zwrócone są ku tyłowi w przeciwieństwie do stawów pozostałych ssaków. Ogon Niekiedy występują ogony długie i dobrze wykształcone (np. u brodawkonosów). Brodawki Nietoperze mają brodawki narośla skórne o różnych wielkościach i kształtach specyficzne dla danej grupy. Uszy Typowe nietoperze mają wydatne uszy, ponieważ słuch jest ich podstawowym zmysłem przy orientacji w przestrzeni i zdobywaniu pokarmu (echolokacja). Większość nietoperzy ma również wystający płat skórny przyrośnięty tylko podstawą do nasady ucha zewnętrznego, tzw. koziołek o rozmaitych kształtach i wielkości, pomocny przy oznaczaniu gatunków. Oczy Większość nietoperzy ma bardzo małe oczy, ale również większość z nich ma przyzwoity wzrok. Microchiroptera nie mają zdolności akomodacji, co nie jest jednak konieczne przy tak krótkiej ogniskowej i posługują się nim, gdy tylko mogą.

5 Sierść Sierść jest również specyficzna dla danego gatunku. Umaszczenie Nietoperze jako ssaki nocne mają wyjątkowo skromne ubarwienie, choć bywają wyjątki. Dominują barwy od szarych do brązowych. Waga Nietoperze są małymi zwierzętami, ciężar ich mieści się w granicach od 1,7 g do 1,35 kg. Rozpiętość skrzydeł tych największych dochodzi do 170 cm. Ciężar większości krajowych gatunków mieści się w granicach 5 10 g, podczas gdy mysz waży g, a wróbel 30 g. Sutki Prawie wszystkie nietoperze mają jedną parę sutków. Odżywianie Większość gatunków nietoperzy żywi się owadami, ale są również gatunki drapieżne, rybożerne i owocożerne. Trzy gatunki z Ameryki Południowej odżywiają się krwią ptaków i ssaków. Rozród - Młode rodzą się w czerwcu lub na początku lipca. - Samica przed porodem odwraca się głową do gory, a noworodek łapany jest przez nią w błonę ogonową. - Większość rodzi 1 lub 2 młode, bez sierści i ślepe. - Oczy otwierają po około 6 dniach, a po 5 6 tygodniach są w pełni rozwiniętymi osobnikami. Echolokacja Większość nietoperzy żyje w świecie dźwięku stwierdzono to dopiero w 1941 roku. Echolokacja nietoperzy polega na wysyłaniu przez nie ultradźwięków, które odbite od przeszkód czy zdobyczy wracają jako echo do ucha, informując o świecie zewnętrznym. Schronienia nietoperzy Nietoperze wykorzystują już istniejące naturalne lub sztuczne kryjówki. NATURALNE: - dziupla - oderwana kora drzewa - załomy skalne - jaskinie SZTUCZNE: - mosty - studnie - strychy, poddasza - piwnice - fortyfikacje - szczeliny w budynkach - budki dla nietoperzy Termofilność Opisywane ssaki są wybitnie ciepłolubne termofilne.

6 Dużą rolę odgrywa termoregulacja socjalna, ponieważ większość gatunków prowadzi życie w koloniach. Śpiąc przylegają do siebie ciałami, co zmniejsza straty ciepła. Inne sposoby utrzymania wysokiej temperatury tanim kosztem to: - wyszukiwanie nagrzanych słońcem strychów, - obsiadanie ciepłych kominów, - zajmowanie najwyższych miejsc w różnego typu kryjówkach. Termofilności nietoperzy dowodzi fakt zamieszkiwania większości rodzin w tropikach. Hibernacja Zima jest krytycznym okresem w życiu nietoperzy, gdyż owady będące ich pożywieniem są przez tych kilka miesięcy nieaktywne. By przetrwać do wiosny mimo braku pokarmu, nietoperze zapadają w stan hibernacji. Dzięki obniżeniu temperatury ciała o ponad 30 C i znacznemu spowolnieniu czynności życiowych, mogą przeżyć, korzystając jedynie z podskórnych zapasów tłuszczu. Aby je zgromadzić, już od wczesnej jesieni bardzo intensywnie żerują. Hibernujące nietoperze budzą się co jakiś czas spontanicznie, aby napić się wody, załatwić pilne potrzeby fizjologiczne czy też zmienić miejsce pobytu. Blisko 90% zgromadzonego tłuszczu zużywane jest podczas zimy tylko na takie przebudzenia. Podniesienie temperatury ciała do temperatury normalnej aktywności wiąże się z koniecznością wydatkowania znacznej, jak na tak małe zwierzę, ilości energii. Sygnałem do nadprogramowego przebudzenia może być nagły wzrost lub spadek temperatury otoczenia, hałas, dotyk, światło czy podmuch powietrza. Jeśli dodatkowe przebudzenia spowodują wyczerpanie się zapasów tłuszczu przed nastaniem wiosny, kończy się to śmiercią głodową zwierzęcia. WROGOWIE NIETOPERZY - sowy - małe ssaki drapieżne - domowe koty - sroki - kobuzy - węże Eskulapa - oraz mnóstwo innych wrogów w innych regionach świata Czy wiesz, że - Nietoperze są zwierzętami długowiecznymi. Najstarszy nietoperz, jakiego udało się zarejestrować liczył ponad 30 lat, a nierzadko spotyka się osobniki ponad 20-letnie. - Niektóre gatunki nietoperzy dokonują dalekich sezonowych wędrówek. Największy przelot stwierdzono u karlika większego Pipistrellus nathusii, który zaobrączkowany na Łotwie znaleziony został 4 lata później w Bretanii (Francja), 2100 km od miejsca zaobrączkowania. - Największe kolonie nietoperzy żyją w jaskiniach Arizony i Nowego Meksyku (USA). Liczą one nawet kilkadziesiąt milionów osobników. - Kolonia nietoperzy rudawkowatych znaleziona w Australii liczyła ok. 30 mln, wiszących na gałęziach drzew, osobników i zajmowała obszar lasu o długości 10 km i szerokości 1,5 km. - Starochińskim symbolem szczęścia jest pięć nietoperzy otaczających drzewo życia. Oznaczają one długowieczność, bogactwo, zdrowie, szczęście oraz spokój. W języku chińskim słowa nietoperz i szczęście brzmią tak samo. - Największy na świecie gatunek nietoperza, żyjący w tropikach południowo-wschodniej Azji kalong Pteropus vampyrus, ma skrzydła o rozpiętości 1,7 m i waży ok. 1,5 kg.

7 - Najmniejszym na świecie nietoperzem jest żyjący w Tajlandii Craseonycteris thonglongyai, o rozpiętości skrzydeł ok. 10 cm i wadze 2 g. - Chiropterologia to nauka o nietoperzach. Łacińska nazwa Chiroptera (nietoperze) znaczy tyle co rękoskrzydłe. 45 minut g. 7. Czas trwania lekcji h. 8. Uwagi do scenariusza Do scenariusza dołączona jest prezentacja multimedialna pt. Nietoperze oraz krzyżówka nietoperze.html lub nietoperze_aktywne.html i jej rozwiązanie nietoperze_rozwiazanie.html.