O projekcie. Projekt Kraina Nietoperzy realizowany jest przez Stowarzyszenie Aktywności Społecznej TREK, we współpracy z partnerami:

Transkrypt

1 . zycie Nietoperzy

2 O projekcie Projekt Kraina Nietoperzy realizowany jest przez Stowarzyszenie Aktywności Społecznej TREK, we współpracy z partnerami: Urząd Miasta Wałbrzycha Starostwo Powiatowe w Wałbrzychu Uniwersytet Wrocławski Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Wałbrzychu Patronat honorowy nad projektem objęła Pani Agnieszka Kołacz-Leszczyńska, Poseł na Sejm RP.

3 O projekcie Projekt Kraina Nietoperzy został sfinansowany przez: Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich FIO 2013

4 Cele projektu: Zmiana wizerunku Ziemi Wałbrzyskiej, Stworzenie marki lokalnej Kraina Nietoperzy, Zaangażowanie uczestników projektu w zadania wolontariackie na rzecz ochrony przyrody, Wypromowanie lokalnej przyrody jako dobra wspólnego, cennego i wyjątkowego, które powinno podlegać ochronie, Stworzenie i wprowadzenie w życie programu edukacji przyrodniczej, Opracowanie przewodnika i mapy, Opracowanie przyrodniczych gier terenowych (questów).

5 Fakty czy mity?

6 Fakty i mity Wokół nietoperzy stworzono wiele legend, mitów i zabobonów. Spowodowały one, że te sympatyczne zwierzęta w oczach wielu ludzi jawią się jako krwiożercze bestie, które czyhają na to, aby zaatakować człowieka i wyssać z niego krew. Czy jednak prawdą jest to, co opowiadają o nietoperzach osoby nie mające bladego pojęcia o tym, jak żyją te ssaki? Już za chwilę poznacie kilka zabawnych mitów związanych z nietoperzami... Grafika:

7 Mity Mit 1: Krwiopijna bestia Od dawien dawna ludzie słyszeli opowieści o nietoperzach wampirach, które dodatkowo spopularyzowali pisarze horrorów. Żaden z polskich gatunków nie pije krwi, a ich głównym posiłkiem są owady. Mit 2: Wplątywanie się we włosy Nie wiadomo, dlaczego akurat nietoperze kojarzy się jako te zwierzęta, które wplątują się we włosy.

8 Mity Mit 3: Porywanie niemowląt Niemowlę po narodzeniu waży średnio od 2500 do 3500 g, a ciężar większości polskich nietoperzy wynosi 5-10 g. Matematyka nie pozwala więc uwierzyć w ten mit. Mit 4: Konszachty z nieczystymi mocami W średniowieczu dom, nad którym latały nietoperze, uważany był za mieszkanie czarownicy. Kobieta taka mogła zostać spalona na stosie. Grafika:

9 Mity z innych stron świata U dawnych Egipcjan nietoperz był symbolem słabego, lecz do szaleństwa odważnego mężczyzny, bo choć mały i bez piór, to ssak ten potrafi jednak latać. Źródła łacińskie podają, że między nietoperzami a bocianami istnieje wielka nienawiść. Pobite w walce nietoperze przysięgły bocianom zemstę poprzez wyjaławianie ich jaj. Według Chińczyków nietoperze przynoszą szczęście. Ssak ten po chińsku nazywa się Fu, czyli tak samo, jak czyta się znak szczęście. W Indiach nietoperze uosabiają demony gorączki. Japończycy traktują je tak, jak my wiewiórki w naszych parkach.

10 Co wiemy o nietoperzach?

11 Nietoperze Nietoperze, rękoskrzydłe (Chiroptera) Na świecie występuje ok gatunków nietoperzy owocożernych i owadożernych. Nietoperze to jedyne ssaki, które są zdolne do lotu. W większości prowadzą nocny tryb życia. Podczas spoczynku zwisają głową w dół, co zawdzięczają specjalnej budowie tylnych kończyn. Podkowiec duży, fot. Marie Jullion (wikipedia)

12 Skrzydła nietoperzy Nietoperze posiadają skrzydła, które umożliwiają im lot. Skrzydła powstały z wydłużonych palców przedniej kończyny, przedramienia, ramienia oraz błony lotnej. Tylko kciuk zakończony pazurem nie uległ wydłużeniu i nie wchodzi w skład skrzydeł. Skrzydła są większe niż u ptaków, w stosunku do wielkości ciała. Nietoperze często łapią owady najpierw końcem skrzydła, a potem za jego pomocą podają je sobie do pyszczka.

13 Kończyny tylne i ogon Nietoperze zawdzięczają zdolność zwisania specjalnym połączeniom blokowym między kośćmi, więzadłami i pazurami. Dzięki tej budowie pozycja zwisu nie wymaga wysiłku żadnych mięśni, a co za tym idzie nie powoduje utraty energii. Nietoperze odpoczywają więc w zwisie, tak spędzają sen zimowy, a czasem wiszą i po śmierci. Nietoperze posiadają ogony, czasem zrośnięte z błonami skrzydłowymi. Nocek Bechsteina, fot. Jonathan Hornung (wikipedia)

14 Uszy i oczy Typowe nietoperze posiadają wydatne uszy, ponieważ słuch jest ich podstawowym zmysłem do orientacji w przestrzeni i zdobywania pokarmu (echolokacja). Większość nietoperzy ma bardzo małe oczy, bowiem u gatunków posługujących się echolokacją organy te ulegają uwstecznieniu. Doskonałe oczy posiadają tylko nietoperze nie mające dobrze rozwiniętej echolokacji, na przykład rudawkowate. Gacek brunatny, fot. Paul Venter (wikipedia)

15 Życie nietoperzy

16 Ciąża i poród Na wiosnę samice skupiają się w kolonie rozrodcze, w których przechodzą ciążę trwającą od 45 do 75 dni. Samice skupiają się, aby wytworzyć odpowiednią temperaturę do rozwoju młodych. Porody odbywają się zwykle w ciągu dnia. Młode rodzą się i są wychowywane w koloniach. Nocek duży, fot. Mnolf (wikipedia)

17 Pierwsze chwile życia Na czas porodu samica oddziela się od pozostałych i przywiera do ściany lub sufitu wszystkim czterema kończynami. Przyjmuje pozycję pionową i podwija błonę ogonową, formując torebkę, co zapobiega spadnięciu młodego. Rolę asekuracyjną pełni również pępowina, która chroni młode przed upadkiem. Noworodki rodzą się bez sierści, ślepe i nielotne. Ich kciuki i tylne stopy są niemal tak samo duże, jak u dorosłych osobników (muszą się od narodzin chwytać ścian i sufitu) Karlik malutki, fot. Mnolf (wikipedia)

18 Pierwsze tygodnie życia Miejscem życia nietoperzy w początkowej fazie życia jest kryjówka rozrodcza. Młode pozostają same w kryjówkach, gdy ich matki wylatują na polowania. Po 3 dniach zaczynają widzieć, a zdolność echolokacji nabywają po 10 dniach. W wieku 3-5 tygodni młode zaczynają latać, mimo iż nadal pożywiają się mlekiem matki przez kolejne 3 tygodnie. U nietoperzy z jednego miotu rodzi się jedno młode (nocki, gacki, podkowce) lub bliźnięta (borowce, karliki). Podkowiec mały, fot. podkowiec.pronatura.org.pl

19 Echolokacja Nietoperz wytwarza krótkotrwałe, przerywane piski, a następnie jego uszy przechwytują dźwięk odbity od przeszkód (echo). Na podstawie kierunku, czasu powrotu i natężenia powracającego dźwięku nietoperz określa kierunek, odległość i wielkość przeszkód czy potencjalnej zdobyczy. Dźwięki wydawane przez nietoperze nie są słyszalne dla ludzkich uszu.

20 Jedzenie Nietoperze dzielą się na: polujące wysoko ponad roślinnością i z dala od innych przeszkód; chwytają swoje ofiary wyłącznie w powietrzu, polujące na średniej i niskiej wysokości, w pobliżu różnych przeszkód (np. skraj lasu); ofiary łapane są w powietrzu, żerujące wśród roślinności i w jej pobliżu; łapią ofiary z powierzchni przeszkód lub tuż nad nimi, polujące nad lustrem wody; ich ofiary znajdować się mogą na powierzchni wody lub tuż nad nią. Komar, fot. Axel Boldt (wikipedia)

21 Menu główne nietoperzy 1. Owady - motyle nocne (ćmy) - komary - chrząszcze Brudnica mniszka, fot. Kurt Kulac (wikipedia) 2. Pajęczaki Nietoperz w ciągu jednej nocy może zjeść nawet 2000 komarów! Komar, źródło: se.pl

22 Odgłosy Sygnały echolokacyjne Każdy gatunek wydaje dźwięki o innej częstotliwości Głosy komunikacyjne Komunikacja matki z potomstwem, głosy odstraszające, ostrzegające itp. Głosy godowe Wydają je samce w celu przywabienia samicy i do odpędzenia konkurentów

23 Gody Okres godowy rozpoczyna się latem lub jesienią. Samce zajmują terytoria wraz z kryjówką, wabią samice odgłosami godowymi, a kryjówkę znakują wydzieliną pochodzącą z gruczołów policzkowych. W kryjówce samice gromadzą się w tzw. haremie. Drugą grupę nietoperzy tworzą gatunki, których samice nie tworzą haremów Trzecią grupą są nietoperze, których gody odbywają się późną jesienią lub zimą, czasami już podczas hibernacji samicy. W tej grupie występuje tzw. rojenie, czyli krążenie w locie setek osobników, najczęściej w rejonie kryjówki.

24 Rozród Zapłodnienie nie następuje bezpośrednio po kopulacji, a dopiero wiosnę. Wyjątkiem jest podkasaniec. U niego zapłodnienie następuje bezpośrednio po kopulacji, ale rozwój zarodka zatrzymuje się na okres hibernacji zimowej. fot.

25 Wędrówki Wędrówki do kryjówek letnich lub zimowych. Gatunki osiadłe: przeloty na dystansach km (gacki, nocki Bechsteina, Natterera i orzęsiony, podkowiec mały) Gatunki średniodystansowe: przeloty do 400 km (nocki duży, rudy i łydkowłosy, mopek) Gatunki długodystansowe: przeloty na dystansie km (karlik większy, borowiec wielki, borowiaczek) Źródło fot.:

26 Zimowe kryjówki Kryjówki podziemne (jaskinie, sztolnie, piwnice, studnie, szyby kopalniane, fortyfikacje) Kryjówki naziemne (strychy, szczeliny w ścianach, urządzenia wentylacyjne, dziuple grubszych drzew) Sztolnia Osówka, fot. Lilly M (wikipedia)

27 Hibernacja Hibernacja następuje w okresie zimowym, kiedy nietoperze nie mają dostępu do pożywienia. Zwierzęta przygotowują się do niej, gromadząc zapasy tłuszczu. Trwa ok. 140 dni. Temperatura ciała różni się o 1-2 stopnie od temperatury otoczenia. Zmniejsza się zużycie tlenu, tempo oddychania, bicie serca i przemiana materii. Niektóre organy wewnętrzne przestają na ten okres działać. fot.

28 Wiosenne wybudzenie Gdy przychodzi sprzyjająca temperatura, nietoperze wybudzają się ze stanu hibernacji. Powrót do stanu aktywności trwa od kilku do kilkudziesięciu minut. Proces ten zużywa dużo energii (zapasów tłuszczu). Fot. Przemek,

29 Długość życia Większość nietoperzy w naturalnych warunkach żyje 4-5 lat. Nierzadko jednak dożywają one wieku lat. Rekordzistami są: - nocek Brandta 38 lat, - nocek duży 37 lat. Nocek Brandta, fot. N.Vėlavičienė (wikipedia)

30 Zagrożenia naturalne Nietoperze nie posiadają naturalnych wrogów, którzy wyspecjalizowali się w ich łapaniu. Mogą one jednak stanowić posiłek dla: - sów, - niektórych ptaków drapieżnych, - srok, mew (nietoperze wypłoszone w ciągu dnia), - kun domowych, - lisów, - łasic, - kotów domowych. Puszczyk, fot. Martin Mecnarowski (wikipedia)

31 Zagrożenia ze strony ludzi Człowiek jest największym zagrożeniem dla nietoperzy. To właśnie ludzie: niszczą kryjówki nietoperzy letnie lub zimowe (m.in.. usuwają stare, dziuplaste drzewa), palą ogniska w obiektach naziemnych i podziemnych, niszczą szczeliny i jaskinie wskutek działania kamieniołomów, Wyburzają drewniane obiekty, Przeprowadzają termomodernizacje budynków (zamykanie wszystkich otworów). źródło fot.

32 Zagrożenia ze strony ludzi Człowiek ponosi również winę za uszczuplenie bazy pokarmowej i zmniejszenie liczby żerowisk nietoperzy, głównie poprzez: osuszanie terenów podmokłych, usuwanie śródpolnych zadrzewień, zaniechanie tradycyjnego wypasu bydła (brak odchodów, na których żerowały chrząszcze), chemiczne skażenie środowiska (środki owadobójcze) penetrację sztolni i kopalni, świadome zabijanie nietoperzy. źródło fot. wolvesonceroamed.com

33 Jak chronić? Wszystkie nietoperze w Polsce objęte są ochroną prawną. Ochrona i tworzenie kryjówek letnich (zabezpieczenie istniejących kolonii rozrodczych, budowa skrzynek dla nietoperzy itp.) Ochrona i tworzenie kryjówek zimowych Edukacja i informacja skierowana do lokalnych społeczności.

34 Co Ty możesz zrobić? Walczyć ze stereotypami związanymi z nietoperzami, Nie niszczyć miejsc, w których mogą występować, Zbudować i powiesić skrzynki dla nietoperzy, Znaleźć miejsca występowania nietoperzy (kryjówki letnie, zimowe) i zgłosić je do S.A.S TREK lub do Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Przystąpić sam, z kolegami lub szkołą do projektu Kraina Nietoperzy, Działać!!! Wejdź na stronę

35 Źródła wikipedia.com Konrad Sachanowicz, Mateusz Ciechanowski, Nietoperze Polski, Warszawa 2008 Christina Dierz, Otto von Helversen, Dietmar Nill, Nietoperze Europy i Afryki północno-zachodniej, Warszawa 2009 Przyroda Sudetów, Nietoperze Sudetów, Suplement 3, red. Joanna Furmankiewicz, Grzegorz Hebda, Jelenia Góra-Wrocław 2008

36 Dziękuję za uwagę Stowarzyszenie Aktywności Społecznej TREK