NIETOPERZE ZAŁĘCZAŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

Transkrypt

1 NIETOPERZE ZAŁĘCZAŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

2 NIETOPERZE Są to jedyne zdolne do aktywnego lotu ssaki, w przeważającej większości prowadzące nocny tryb życia. Specyficzną postawę w spoczynku - zwisanie głową w dół nietoperze zawdzięczają specjalnej budowie tylnych kończyn

3 Ich kończyny przednie przekształcone są w błoniaste skrzydła, zaś tylne, zaopatrzone w pazurki, służą do poruszania się po podłożu oraz do zawieszania się na spoczynek.

4 Najbardziej rzucającą się w oczy cechą nietoperzy są skrzydła. Zbudowane są one z błony lotnej rozpiętej na kościach kończyny przedniej, kończyny tylnej i na ogonie. Wyróżniamy następujące części błony lotnej: błona przedskrzydłowa, błona międzypalcowa, błona skrzydłowa, błona ogonowa.

5 Nietoperze są drugim, po gryzoniach, rzędem ssaków pod względem liczby gatunków - znanych jest ich ok. 970 (w Polsce dotychczas stwierdzono 25 gatunków do niedawna było ich 21). Występują niemal na całej kuli ziemskiej, najliczniej w tropikach. W puszczy Amazońskiej żyje ponad 100 gatunków tych zwierząt. U nietoperzy występuje ogromna różnorodność sposobów odżywiania się. Większość gatunków jest owadożerna, ale istnieją także gatunki drapieżne, rybożerne, owocożerne, a trzy południowoamerykańskie gatunki wampirów przystosowały się do odżywiania krwią ptaków i ssaków. Nietoperze na ogół nie budują schronień lecz wykorzystują najrozmaitsze kryjówki zarówno naturalne (dziuple drzew, jaskinie), jak i zbudowane przez człowieka. Można je spotkać niemal wszędzie - na strychach, w piwnicach, za okiennicami, pod mostami, w studniach, we wszelkiego rodzaju podziemiach.

6 Niezwykłą cechą tych ssaków jest zdolność doecholokacji. Zdecydowana większość gatunków w czasie lotu emituje ultradźwięki, które jako echo wracają do ucha informując o otoczeniu. Ten niezwykły "radar" został poznany przez naukowców dopiero 50 lat temu. Echolokacja (na podobieństwo radaru) służy nietoperzom do orientacji w ciemności. Ultradźwięki emitowane przez nietoperze rozchodzą się koliście od jego głowy, a odbite wracają do uszu i informują o otoczeniu. Siła odbitych wibracji informuje zwierzę o odległości, natomiast różnica czasowa pomiędzy odbiorem odbić wskazuje kierunek ruchu ofiary.

7 Załęczański Park Krajobrazowy jest miejscem hibernacji wielu gatunków nietoperzy. Najciekawszymi miejscami pod względem różnorodności gatunkowej nietoperzy są żyzne kompleksy leśne znajdujące się w południowej części parku oraz w rejonie Mierzyc i Niżankowic. Do najczęściej obserwowanych gatunków w porze letniej należy zaliczyć: mroczka późnego, gacka brunatnego, nocka rudego oraz borowca wielkiego. Stwierdzono również mopki oraz wszystkie nasze karliki.

8 W rezerwacie Bukowa Góra stwierdzono aż 12 gatunków tych latających ssaków. Na strychach starych kościołów stwierdzono kolonie rozrodcze nocków dużych, jednak najcenniejszą obserwacją dotyczącą rozrodu jest kolonia nocka Bechsteina w dziupli w leśnym kompleksie. Zimą nietoperze spotykamy we wszystkich jaskiniach, jednak największym skupiskiem zimowania na terenie ZPK jest jaskinia Szachownica, która pod tym względem jest unikatowym miejscem w skali całego kraju. Corocznie hibernuje w niej ok osobników i liczba ta stale rośnie. Nietoperze zamieszkują tę jaskinię nie tylko licznie, ale również w znacznej różnorodności gatunkowej.

9 Do zimujących najliczniej należą: nocek duży, nocek Natterera i mopek. Nieco mniej liczne są nocki rude i gacki brunatne. Regularnie spotyka się nocka wąsatka i nocka Brandta. Do nietoperzy najrzadziej obserwowanych w jaskini należy mroczek późny oraz 2 gatunki nielicznych w kraju nietoperzy: nocek Bechsteina oraz nocek łydkowłosy. Kolejnym ważnym miejscem zimowania nietoperzy są jaskinie rezerwatu Węże na górze Zelce, jednak w ostatnich latach ich liczba wyraźnie spada. Najcenniejsze gatunki nietoperzy występujące w Załęczańskim Parku Krajobrazowym to nocek Bechsteina, nocek łydkowłosy oraz borowiaczek. Wszystkie te gatunki uznane są za zagrożone i znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.

10 PRZEGLĄD NIETOPERZY Z ZAŁĘCZAŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

11 Mroczek późny Wymiary Jeden z największych polskich nietoperzy. Rozpiętość skrzydeł: od 31 do 38 cm. Długość ciała: od 6,3 do 8,2 cm. Masa ciała: od 14 do 34 g. Występowanie Gatunek występuje na terenie całej Polski, za wyjątkiem wnętrza dużych, zwartych i pozbawionych zabudowy kompleksów leśnych. Unika również najwyższych partii gór. Jeden z najczęściej spotykanych nietoperzy w dużych miastach. Biotop Nietoperz ściśle związany z człowiekiem. Jego kryjówkami letnimi są niemal wyłącznie budynki, gdzie kryje się na strychach, w szczelinach dachów i ścian. Sporadycznie spotykano go w skrzynkach dla ptaków i nietoperzy. Zimuje głównie w nadziemnych częściach budynków (strychy, przewody wentylacyjne), rzadko w piwnicach i fortyfikacjach, zaś tylko wyjątkowo w jaskiniach. W okresie hibernacji preferuje miejsca chłodne i względnie suche. Poluje zwykle w pobliżu zabudowań, w parkach, na skrajach lasów, na drogach leśnych, polanach, wśród domów i nad wodami. Pożywienie Owady, często duże chrząszcze chwytane w locie, między innymi chrabąszcze, guniaki, żuki, różne gatunki kózkowatych i sprężykowatych, rzadziej muchówki, motyle nocne, chruściki, pluskwiaki i błonkówki. Innymi ofiarami są komary. Na żer wylatuje tuż po zachodzie słońca.

12 Mroczek późny

13 Gacek brunatny Opis Nietoperz mały. Futro na grzbiecie żółtobrązowe lub brązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne brązowawe, ucho bardzo duże, długości przedramienia, szerokie. Uszy stykają się (nie zrastają) u nasady. W czasie spoczynku najczęściej są ukryte pod skrzydłami, a widoczne pozostają jedynie koziołki. Koziołek nożowaty, od połowy zwężony o 1/2, o długości do 18 mm. Błona skrzydłowa przyczepiona u nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem, czasem nieco bliżej. Płatka brak. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 3 mm. Przedramię długości mm. Maksymalny wiek - 30 lat. Biotop Występuje zarówno w lasach, jak i na obszarach zabudowanych. Latem kolonie rozrodcze spotykane są w budynkach (głównie na strychach), w dziuplach drzew oraz skrzynkach dla ptaków i nietoperzy. Kolonie te są niewielkie, liczą od kilku do kilkudziesięciu dorosłych samic. Zimuje w bardzo różnych kryjówkach, najczęściej chłodnych. Dominuje w małych, przydomowych piwnicach, gdzie jest zwykle najliczniejszym gatunkiem nietoperza. Często występuje w chłodnych jaskiniach i fortyfikacjach, rzadziej w studniach. Sporadycznie znajdowano go zimą w dziuplach drzew i na strychach. Jest to gatunek osiadły, sezonowe przeloty nie przekraczają kilkudziesięciu kilometrów.

14 Pokarm i żerowanie Żeruje latając w pobliżu koron drzew i krzewów, często zbierając drobne bezkręgowce z liści czy ścian budynków. W skład pokarmu tego gatunku wchodzą głównie motyle nocne (zwłaszcza ćmy z rodziny sówkowatych, jak również muchówki i skorki. Atakując owada, gacek brunatny przerywa echolokację i kieruje się słuchem biernym, nasłuchując wielkimi uszami dźwięki wydawane przez ofiarę, np. trzepoczącą skrzydłami. Pozwala mu to na chwytanie motyli nocnych zdolnych do słyszenia ultradźwięków, niedostępnych jako pokarm dla innych gatunków nietoperzy z rodziny mroczkowatych. Sygnały echolokacyjne gacków są bardzo słabe (o zasięgu 2-3 metrów) i służą im jedynie do orientacji w przestrzeni, m.in. lokalizacji przeszkód. Rozmieszczenie Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnych i południowych jej krańców. W Polsce znany jest z całego kraju.

15 Gacek brunatny

16 Nocek rudy Wygląd zewnętrzny Mały nietoperz (przedramię długości mm, długość ciała mm) o krótkich, łagodnie zaokrąglonych uszach i krótkich, zagiętych do przodu nożowatych koziołkach. Błony skrzydłowe i uszy ciemnobrunatne, ale nasadę uszu cielistą. Pyszczek krótki (różowy lub cielisty). Stopy relatywnie duże, długości mniej więcej połowy długości goleni. Futro na grzbiecie szarobrązowe lub ciemnobrązowe. Brzuszna strona ciała jest biaława lub szarawa, wyraźnie kontrastująca z ciemniejszym grzbietem. Skrzydła tego nocka są krótkie i dość szerokie, o błonie skrzydłowej przyczepionej w połowie długości stopy. Rozpiętość skrzydeł mm. Ostroga bez płatka, zajmuje co najmniej dwie trzecie długości brzegu błony ogonowej. Rozród Ssak żyworodny. Gody odbywają się jesienią, kojarzenie partnerów jest prawdopodobnie losowe (promiskuityzm). Wiosną samice tworzą kolonie w kryjówkach rozrodczych. Ciąża trwa dni, młode (jedno, rzadko dwa) rodzi się w połowie czerwca. Uzyskuje ono zdolność lotu po 3 tygodniach. Ssie mleko matki dni. Dojrzałość płciową gatunek ten osiąga już w pierwszym roku życia. Nocek rudy żyje do 28 lat.

17 Pożywienie W pokarmie dominują owady i inne drobne bezkręgowce chwytane w locie nad zbiornikami wodnymi o gładkiej, niezaburzonej i niezarośniętej tafli. Część ofiar zbiera stopami z lustra wody, część zaś w powietrzu, zataczając ciasne, poziome kręgi na wysokości kilkunastu-kilkudziesięciu centymetrów nad wodą. Wśród zjadanych owadów dominują drobne muchówki z rodziny ochotkowatych, zarówno postacie dorosłe jak i poczwarki. Nocek rudy chwyta również chruściki, sporadycznie może również łowić małe rybki. Wylatuje na żerowiska dość późno, około godziny po zachodzie słońca. Kryjówki Latem nocki rude w Polsce zamieszkują głównie dziuple drzew, niekiedy również szczeliny w starych mostach, tylko w dwóch regionach Polski odnotowano je również w skrzynkach lęgowych dla ptaków i nietoperzy. W zachodniej Europie częściej spotyka się je latem w budynkach. W niemieckiej Bawarii znaleziono nawet kolonię rozrodczą nocka rudego w jaskini. Zimą gatunek ten hibernuje w kryjówkach podziemnych - jaskiniach, starych kopalniach, fortyfikacjach, piwnicach i studniach, wybierając w nich miejsca chłodne (3-6 C) ale wilgotne. Aby dotrzeć do miejsc hibernacji pokonuje niekiedy odległości do 260 km.

18 Nocek rudy

19 Nocek duży Opis Długość ciała wynosi 7-8 cm, rozpiętość skrzydeł cm, masa ciała g. Uszy owalne, dosyć szerokie. Ciało ma ubarwienie dość zróżnicowane u różnych osobników. Grzbiet ciała ma barwę od szarobrunatnej (u osobników młodocianych) do brązowej (u dorosłych), spód ciała jest biały. Skrzydła mają barwę ciemnobrązową. Występowanie W Polsce występuje głównie w południowo-zachodniej części kraju. Brak go jak dotąd na Suwalszczyźnie i Polesiu, zaś z Pojezierza Mazurskiego i Podlasia znane są tylko stwierdzenia pojedynczych osobników. Jedna z największych kolonii rozrodczych nocków dużych w Polsce znajduje się na strychu kościoła we Wleniu na Dolnym Śląsku. Biotop Zamieszkuje głównie w osiedlach ludzkich, latem kryjąc się na dużych strychach, wieżach kościelnych i w innych budowlach. Zimuje w piwnicach, fortyfikacjach, opuszczonych kopalniach, w jaskiniach. Na południu Europy kryjówki podziemne są wykorzystywane również latem, jako miejsca rozrodu. W Polsce tylko dwie kolonie rozrodcze wykorzystują tego typu schronienia są to jaskinia Studnisko w rezerwacie Sokole Góry (Olsztyn koło Częstochowy oraz podziemia Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (rezerwat Nietoperek). Wybiera miejsca, gdzie temperatura nie spada w zimie powyżej kilku stopni Celsjusza. Sen zimowy trwa od września (lub października, gdy jesień jest ciepła) do kwietnia. Żeruje w dojrzałych lasach z ubogim podszytem, na świeżo skoszonych łąkach, murawach, w sadach ze starymi drzewami.

20 Tryb życia Często tworzy kolonie, przy czym zwykle są to kolonie samic, samce żyją samotnie. Żywi się owadami, głównie chrząszczami z rodziny biegaczowatych, które zbiera z powierzchni ziemi. Na polowanie wylatuje nocą, po zapadnięciu ciemności. Polując lata wolno i dosyć nisko, najczęściej w lasach o niskim runie i słabo wykształconym podszycie, jak również na pastwiskach i świeżo skoszonych łąkach. Rozród Samica rodzi 1 młode, po ciąży trwającej około 5-6 tygodni. Rodzi się one ślepe. Otwiera oczy po około 7 dniach, usamodzielnia się po 8 tygodniach, a dojrzałość płciową osiąga po tygodniach. Nocki duże żyją do 37 lat. Ochrona W Polsce jest gatunkiem podlegającym ochronie ścisłej.

21 Nocek duży

22 Nocek Bechsteina Gatunek ssaka z rzędu nietoperzy z licznie reprezentowanej w Polsce w gatunki rodziny mroczkowatych. Opis: Długość ciała wynosi mm, rozpiętość skrzydeł mm, masa ciała od 8 do 11 g. Futerko ubarwione ma na grzbiecie na kolor szarobrunatny, spód ciała jest popielaty. Ma bardzo długie uszy, nie stykające się ze sobą. Występowanie: W Polsce jego zasięg ogranicza się do południowej części kraju, najdalej na północ sięga do Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, Wielkopolski, okolic Tomaszowa Mazowieckiego i Polesia Lubelskiego. Izolowane stanowisko zimowe znajduje się w Strzalinach na Pomorzu. Jest uważany za gatunek rzadki, choć w południowo-wschodniej części kraju (np. na Lubelszczyźnie, w Puszczy Kozienickiej) jest regularnie spotykanym, niekiedy wręcz częstym gatunkiem nietoperza w dużych kompleksach leśnych. Biotop: Zamieszkuje głównie w dziuplach drzew, rzadziej w skrzynkach lęgowych dla ptaków. Samce zamieszkują przeważnie samotnie, samice w niewielkich koloniach, często zmieniających kryjówki. Żeruje w lasach, często wśród koron drzew. Na sen zimowy przenosi się do miejsc o wysokiej wilgotności powietrza (do 100%), gdzie temperatura nie spada w zimie poniżej plus kilku stopni Celsjusza. Są to zwykle jaskinie, piwnice, opuszczone kopalnie, itp. Rozród: Samica rodzi w czerwcu - lipcu jedno młode. Żyje do 21 lat.

23 Tryb życia: Żywi się owadami i innymi stawonogami (pajęczaki, wije), które zbiera z liści, gałęzi i pni drzew; wśród jego ofiar liczne są gatunki pozbawione zdolności lotu, bądź latające w dzień. Poluje nocą, na polowania wylatuje późnym wieczorem, lata dosyć ociężale i wolno. Podczas lotów posługuje się echolokacją, natomiast ofiary lokalizuje najczęściej słuchając biernie wydawanych przez nie dźwięków. Gatunek osiadły, nie odbywa dalekich wędrówek. Ochrona: W Polsce gatunek objęty ochroną ścisłą. Umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, jako gatunek bliski zagrożenia (kategoria NT -near threatened).

24 Nocek Brandta Charakterystyka Gatunek o niewielkich rozmiarach. Sierść na grzbiecie brunatna z jaśniejszymi (u dorosłych osobników złocistymi) końcami, na brzuchu jaśniejsze. Pyszczek oraz ucho i błony lotne ciemnobrązowe lub czarniawe, jaśniejsze niż u podobnego nocka wąsatka. Koziołek typu nożowatego, sięgający połowy długości ucha. Błona jest przyczepiona do nasady palców. Ostroga sięga do połowy długości odległości między piętą a ogonem. Na zewnętrznym brzegu ucha znajduje się wycięcie. Poza ostrogę może wystawać mały fałd skórny, mający zwykle nie więcej jak 1 mm. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1 mm. Przedramię długości 32,2-37,7 mm. Trudny do odróżnienia od nocka wąsatka, który tworzy z nim parę gatunków morfologicznie podobnych. Występowanie Gatunek borealny, o centrum zasięgu w strefie tajgi, sięgający znacznie dalej na północ niż nocek wąsatek. Występuje we wschodniej i północnej Europie, na południe sięgając Rumunii, Węgier, Austrii, Szwajcarii a na zachód wschodniej Francji i południowej części Wielkiej Brytanii. Nie występuje w północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzany był w całym kraju, choć jego rozmieszczenie jest bardzo nierównomierne. W niektórych kompleksach leśnych (np. w Lasach Łukowskich na południe od Siedlec) jest jednym z najczęstszych nietoperzy stwierdzanych w okresie rozrodu. Z kolei na Pomorzu jest gatunkiem bardzo rzadkim, zaś jego rozrodu nie stwierdzono tam w ogóle. Generalnie jest częściej notowany w południowej części kraju, za wyjątkiem wysokich gór. W Tatrach spotykany jedynie sporadycznie, w przeciwieństwie do pospolitego tam nocka wąsatka.

25 Środowisko i tryb życia Preferuje zalesione tereny nizinne. Jego letnimi kryjówkami są głównie budynki i skrzynki dla nietoperzy (zwłaszcza płaskie, o wąskim, szczelinowym otworze), niekiedy również dziuple drzew. W budynkach spotykany zarówno w szczelinach dachu i ścian, jak i za okiennicami - w miejscach tych tworzy nieraz duże kolonie rozrodcze (samic z młodymi). Zimą spotykany jest w podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. Odżywia się drobnymi owadami (głównie muchówkami), zwykle chwytanymi w locie, w niewielkiej odległości od drzew i innych, pionowych przeszkód. Dożywa 38 lat, co stanowi rekord wieku osobniczego wśród nietoperzy. Nocek Brandta

26 Nocek łydkowłosy (nocek kosmaty) Opis Jest jednym z większych gatunków należących do tego rodzaju (długość głowy i tułowia mm, długość ogona 3 mm, długość przedramienia mm). Koziołek jest krótszy o połowę od długości ucha. Grzbiet jest wyraźnie ciemny i różni się od jasnego brzucha. Żywi się owadami, głównie muchówkami z rodziny ochotkowatych, wodnymi chrząszczami i chruścikami. Jest związany z dużymi zbiornikami wody, zarówno stojącej jak i płynącej, nad którymi poluje, chwytając ofiary znad samej tafli. W okresie letnim spotykany jest na strychach budynków, rzadko w skrzynkach lęgowych, dziuplach drzew i szczelinach mostów. Zimuje w jaskiniach, piwnicach i fortyfikacjach. Zagrożenia i ochrona W Polsce uważany za gatunek rzadki i zagrożony, znane są tylko dwie kolonie rozrodcze nocka łydkowłosego (w Jeleniewie na Suwalszczyźnie i w Lubni na Pomorzu), choć przypadki schwytania lub znalezienia karmiących samic i młodych wskazują na istnienie jeszcze kilku obszarów, gdzie gatunek ten rozmnaża się w naszym kraju. Jest natomiast lokalnie pospolitym i licznym gatunkiem w Holandii, zachodniej Danii (Jutlandia), Łotwie i Rosji.

27 Nocek łydkowłosy

28 Nocek Natterera Opis Gatunek średnich rozmiarów. Futerko na grzbiecie brązowe, zaś na brzuchu białe. Ucho jasne i długie, do połowy długości równomiernie wąskie, w górnej części zaokrąglone, wywinięte do wewnątrz. Skrzydła dosyć szerokie. Koziołek nożowaty, sięga 2/3 długości ucha. Błona skrzydła dochodzi do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Brak płatka za ostrogą. Brzeg błony ogonowej między końcem ostrogi a ogonem jest zgrubiały oraz porośnięty dwoma rzędami sztywnych, haczykowato zagiętych włosów. Przedramię długości 35-42,3 mm. Środowisko i tryb życia Występuje w niemal całej Europie z wyjątkiem środkowej i północnej Skandynawii. W Polsce spotykany na terenie całego kraju. Jego letnimi kryjówkami są dziuple oraz skrzynki lęgowe dla ptaków i nietoperzy, chociaż kilkakrotnie obserwowano je w szczelinach budynków. Samice tworzą kolonie rozrodcze liczące zwykle poniżej 40 osobników. Poluje latając w pobliżu koron drzew lub krzewów. Ofiary chwyta w locie lub zbiera z powierzchni roślin, dlatego obok owadów latających nocą chwyta także pająki i inne nielotne bezkręgowce, jak również śpiące na liściach owady dzienne, zwłaszcza duże muchówki. Zimuje w wilgotnych, umiarkowanie ciepłych podziemiach - jaskiniach, fortyfikacjach, starych kopalniach, piwnicach i studniach. Maksymalna długość życia nocka Natterera wynosi 23 lata i 5 miesięcy.

29 Nocek Natterera

30 Borowiec wielki Opis Długość ciała mm, rozpiętość skrzydeł mm, masa ciała g. Jest jednym z największych nietoperzy w Polsce. Posiada jedwabiście lśniące, gęste futerko. Jest ono jednakowo ubarwione na całym ciele - u osobników dorosłych jest rude, u młodocianych - brązowe. Uszy ma krótkie i zaokrąglone, skrzydła wąskie. Błona na skrzydłach niemal czarna. Występowanie Występuje w całej Polsce, z wyjątkiem najwyższych partii gór. Biotop Naturalnym środowiskiem jego życia są lasy, spotkać go można jednak także w pobliżu ludzkich osiedli, a nawet w miastach. W dzień ukrywa się najczęściej w wysoko położonych dziuplach drzew, rzadziej w skrzynkach dla ptaków lub nietoperzy. W ostatnich latach coraz częściej są spotykane w naszym kraju w budynkach (chociaż w Europie zachodniej występują w nich od dawna). Na terenach położonych na południe od Polski spotyka się je również w szczelinach skalnych. W dziuplach wiosną i latem samice tworzą duże kolonie rozrodcze, samce żyją natomiast samotnie, zaś w okresie godów są terytorialne. Duże kolonie (składające się z osobników obu płci) gatunek ten tworzy również zimą. Tryb życia Prowadzi nocny tryb życia. Odżywia się owadami, które chwyta w locie. Na łowy wylatuje wcześniej niż inne nietoperze - często wówczas, kiedy jest zupełnie jasno. Jesienią, kiedy noce stają się zimne, poluje jedynie o zmroku i o świcie, spędzając noc w ukryciu. Polując lata na skraju lasu, na polanach śródleśnych i nad stawami. Szczególnie lubi polować nad zbiornikami wodnymi, na latające w dużych rojach owady. Lata szybko i wysoko, z dala od przeszkód i powierzchni gruntu. Na sen zimowy kryje się w dziuplach drzew, budynkach (np. na strychach czy w szczelinach budynków z wielkiej płyty) i w szczelinach skalnych, gdzie zapada w stan hibernacji. Trwa on od października do kwietnia. Przed zimą borowiec wielki przenosi się o kilkaset kilometrów bardziej na południe. Stwierdzono maksymalny przelot na 1600 km. Mimo to, przy silnych mrozach wiele nietoperzy zamarza w swoich kryjówkach. W ostatnich latach coraz częściej obserwuje się osobniki tego gatunku zimujące w Polsce.

31 Rozród Gody odbywają się we wrześniu, wówczas też ma miejsce zaplemnienie. Samce zajmują wówczas terytoria godowe, których bronią i oznakowują ich granice za pomocą donośnych sygnałów dźwiękowych, słyszalnych dla człowieka i emitowanych z otworów kryjówek. Kryjówkami godowymi są najczęściej dziuple drzew. Wokół terytorialnych samców gromadzą się haremy liczące 4 5 (wyjątkowo do 20) samic. Kopulacje mogą się również odbywać w miejscach hibernacji (koloniach zimowych), nie obserwuje się jednak wówczas żadnych zachowań terytorialnych ani formowania się haremów. Zapłodnienie jest opóźnione - ma miejsce dopiero pod koniec zimy lub na początku wiosny. Po ciąży trwającej dni, samica w Europie Środkowej rodzi zwykle dwoje (wyjątkowo troje) młodych, zaś na Wyspach Brytyjskich - najczęściej jedno młode. Młode te żywią się mlekiem matki, aż do uzyskania samodzielności, co zwykle trwa 8 9 tygodni. Osiągają dojrzałość płciową po 1,5 roku. Żyją do 12 lat. Ochrona Gatunek podlegający w Polsce ścisłej ochronie. Borowiec wielki

32 Mopek Opis: Długość ciała mm, rozpiętość skrzydeł mm, masa ciała 7,5 15 g. Ciało pokryte długim jedwabistym futerkiem. Grzbiet ciała ma kolor od ciemnobrązowego do prawie czarnego, brzuch ciała jest jaśniejszy. Krótkie uszy zrośnięte nasadami nad czołem, pyszczek płaski. Występowanie: Występuje na obszarze południowej, zachodniej i środkowej Europy, aż po Kaukaz, w zachodniej części kontynentu znacznie rzadszy i lokalnie uważany za gatunek zagrożony. W Polsce występuje na całym terytorium kraju, jednak w niektórych regionach jest względnie częsty (Sudety, wschodnia Polska), w innych lokalnie rzadki lub bardzo rzadki (Pomorze, Tatry). Biotop: Związany z terenami leśnymi. Latem kryje się najczęściej w szczelinach pni drzew, pod odstającą korą, jak również w kryjówkach sztucznych, np. szczelinach w ścianach i dachach budynków, za okiennicami, a nawet w mostach. Zimuje w chłodnych podziemiach, zwłaszcza dużych fortyfikacjach ceglanych i betonowych, tunelach dawnych kopalń i obiektach poprzemysłowych, piwnicach, nielicznie również w jaskiniach, wyjątkowo w dziuplach drzew.

33 Tryb życia: Jego podstawowym pokarmem są drobne motyle nocne, które chwyta w locie, w pobliżu koron drzew. Na łowy wylatuje wieczorem, dość wcześnie. Nie poluje jednak całą noc, część nocy spędza w ukryciu, by przed świtem ponownie wylecieć na łowy. W październiku lub w listopadzie (gdy jesień jest długa i ciepła) zapada w sen zimowy, który trwa do marca lub kwietnia. Na sen zimowy wybiera miejsca względnie chłodne i suche, gdzie temperatura wynosi 0-5 C. W miejscach szczególnie nadających się do zimowania spotkać można czasami całe kolonie tych nietoperzy. Rozród: Gody odbywają się jesienią. Na wiosnę samica rodzi jedno, lub dwoje młodych, które żywią się mlekiem matki, aż do uzyskania samodzielności. Żyją do 22 lat.

34 Mopek

35 Karlik malutki Gatunek ssaka z rzędu nietoperzy, rodziny mroczkowatych, bardzo podobny do karlika drobnego. Opis Długość ciała 3,6 5,1 cm, długość ogona 2 3,5 cm, rozpiętość skrzydeł 20 cm, masa ciała 3,5 6,5 g Często lata już o zmierzchu; chętnie żyje w pobliżu osiedli ludzkich; typowo szczelinowy gatunek; samice tworzą kolonie letnie liczące do osobników pod okapami, w szczelinach murów, lub belek nośnych, w pustych drzewach lub pod korą; zimują w zakamarkach budynków, na wieżach, za obrazami w kościołach, na południu w jaskiniach o temperaturze 28 C Ochrona Objęte całkowitą ochroną.

36 Karlik malutki

37 Dziękujemy za uwagę.

38 Prezentację przygotowały : Emilia Zjawiona, Aleksandra Kowalska i Agnieszka Białek z klasy Va Szkoły Podstawowej im. Marii Konopnickiej w Raciszynie Raciszyn 2008