Warsztat psychologiczny jako metoda uczenia się

Transkrypt

1 Małgorzata Cisowska Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 4 w Gda ńsku Warsztat psychologiczny jako metoda uczenia się Warsztat jest jedną z form psychoedukacji. Są to zajęcia szkoleniowe prowadzone w grupie, polegające na wykorzystaniu wszystkich zasobów grupy w celu kształcenia umiejętności praktycznych (Majewska-Gałęziak, 1998). Stosując metodę warsztatową prowadzącemu zależy na uruchomieniu celowej, spontanicznej aktywności każdego członka grupy, ponieważ zachodzi tu uczenie przez doświadczenie, przeżywanie oraz rozumienie. W metodzie tej w proces nauczania włączone zostaje spostrzeganie, myślenie, emocje i uczucia uczestników oraz bezpośrednie działanie. Aktywność prowadzącego zostaje ograniczona do minimum. Jego rolą jest przede wszystkim dopingowanie, koordynowanie i podsumowywanie efektów pracy. Metoda warsztatowa wykorzystuje zasoby grupy. Do zasobów grupy zaliczamy wiedzę, doświadczenie, posiadane umiejętności każdego z jej członków, którymi dzielą się w trakcie warsztatu. Potencjał grupy przejawia się w efektach pracy zespołowej, wzajemnym stymulowaniu się i motywowaniu się uczestników. Zasoby grupy stanowią czynnik intensyfikujący uczenie się. Uczestnicy uczą się od siebie nawzajem. Zaletą takiego sposobu nauczania, w odróżnieniu do tradycyjnych metod nauczania (wykłady, seminaria, ćwiczenia) jest zdobycie praktycznego, a nie tylko teoretycznego przygotowania. Proces uczenia się w trakcie warsztatu odbywa się zgodnie z modelem opracowanym przez Davida Kolba. Cykl Kolba wyjaśnia, w jaki sposób osoby pozyskują wiedzę iumiejętności płynące z interpretacji i uogólnienia doświadczenia i wykorzystują do modyfikacji swoich zachowań.

2 teoria (co to znaczy?) refleksja (co się wydarzyło?) eksperyment (co wydarzy się po redefinicji zadania?) doświadczenie (aktywne uczestniczenie w zadaniu) W tym modelu konkretne doświadczenia uczestników warsztatu, związane z aktywnym uczestnictwem w grach i zabawach interakcyjnych, podlegają refleksji, która jest uogólniania i nakładana na określoną teorię. Następnie uczestnicy próbują zastosować tę teorię w życiu, w drodze aktywnego eksperymentu - w warunkach warsztatu może to być inny wariant odgrywanej przez uczestników scenki. Eksperyment taki generuje kolejne doświadczenia, itd. Cykl może zostać zainicjowany w dowolnym punkcie, istotna jest sekwencja ich następowania po sobie, zgodnie z nakreślonym schematem. Ważne jest także wystąpienie więcej niż jednej iteracji cyklu w niezbyt dużych odstępach czasu. Pojedyncze doświadczenia nie pozwalają na eksperymentalne sprawdzenie teorii. Zajęcia warsztatowe są pewną zamknięta całością. W strukturze warsztatu można wyróżnić trzy części: wprowadzenie, część ćwiczeniowa i zakończenie. Wprowadzenie obejmuje wyjaśnienie tematu, celów i metod pracy wykorzystywanych w trakcie warsztatu oraz poznanie się uczestników, które umożliwi dalszą pracę. Zadaniem tego etapu jest zwiększenie poczucia bezpieczeństwa uczestników i zbudowanie empatii w grupie. Służy temu wprowadzenie norm grupowych oraz ćwiczeń nastawionych na integrację grupy. W tej części również uczestnicy wyrażają swoje oczekiwania, jakie mają wzwiązku z warsztatem oraz deklarują swoją chęć udziału w nim. Normy grupowe dotyczą aktywności uczestników, odpowiedzialności za swój proces uczenia się, dobrowolności udziału w ćwiczeniach, dyskrecji, nie oceniania, nie krytykowania 2

3 oraz skutecznej komunikacji ( Mów o tym, co tu i teraz, Mów o sobie co czujesz, myślisz, Mów do osoby, a nie o osobie, Nie uogólniaj ). Część ćwiczeniowa stanowi zasadniczą część warsztatu. Jej zawartość określa temat i cele warsztatu. Warsztat jako forma psychoedukacji może służyć rozwijaniu wielu umiejętności psychologicznych; umiejętności wychowawczych, skutecznej komunikacji, rozwiązywania konfliktów, podejmowania decyzji, wykorzystywania własnych, ukrytych zasobów, skutecznego radzenia sobie ze stresem i innych. Celem warsztatu jest zwykle dostarczenie uczestnikom w zakresie danego tematu nowej wiedzy, nowych doświadczeń i nowych umiejętności. Zakończenie warsztatu powinno być podsumowaniem przebiegu i tematu zajęć, dokonanego zarówno przez prowadzącego, jak i uczestników. W strukturze warsztatu występują pewne stałe elementy mające charakter rytuałów. Jednym z nich jest tzw. rundka. Rundka stwarza każdemu uczestnikowi możliwość wyrażenia własnego zdania na dany temat. Jednym z początkowych rytuałów jest przedstawienie się uczestników, dzielenie się oczekiwaniami dotyczącymi rozpoczynającego się warsztatu. Prowadzący zwykle zabiera głos na końcu i zazwyczaj komentuje zgodność lub sprzeczności między oczekiwaniami uczestników a celami warsztatu. Stałym elementem struktury warsztatu jest stosowanie wprowadzenia do ćwiczeń. Przed każdym ćwiczeniem zadaniem prowadzącego jest wyjaśnienie, czego będzie ono dotyczyć i na czym polegać. Po zakończeniu ćwiczenia lub cyklu ćwiczeń następuje omówienie, w którym pożądany jest jak największy udział uczestników. Ćwiczenia, formy pracy z grupą określa wcześniej przygotowany scenariusz warsztatu. Podstawą jego opracowania jest rozeznanie potrzeb konkretnej grupy, która zgłasza chęć udziału w warsztacie lub której dany warsztat zostaje zaproponowany. Scenariusz opracowywany jest na podstawie zakładanych przez prowadzących celów i spodziewanych efektów. Istotne jest, aby proponowane treści zawarte w scenariuszu były odpowiedzią na pytanie prowadzącego: z jakimi umiejętnościami mają wyjść uczestnicy z prowadzonego przeze mnie warsztatu?. Pracując metodą warsztatową prowadzący korzysta z licznych technik, których celem jest aktywizacja uczestników warsztatu. Podstawową techniką jest praca w kręgu i rundki jako sposób dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami. Krąg umożliwia uczestnikom kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązywaniu kontaktu 3

4 emocjonalnego, wyrównuje pozycje społeczne i zmniejsza dystans między prowadzącym a uczestnikami (Sawicka, 1999). Wśród technik wykorzystywanych w trakcie warsztatu jest burza mózgów. Jej celem jest wygenerowanie możliwie największej liczby pomysłów. Ważne jest, aby w trakcie tego procesu powstrzymywać się od dyskusji i ewaluacji. Technikę tę można stosować do tworzenia pomysłów w zasadzie na każdy temat, w różnego rodzaju zajęciach. Kolejną z technik aktywizujących uczestników wykorzystywaną w pracy warsztatowej jest praca w parach i podgrupach. Ma ona szerokie zastosowanie. Wprowadzając ją na początku zajęć prowadzący daje uczestnikom poczucie bezpieczeństwa, tak potrzebne zwłaszcza w pierwszym etapie rozwoju procesu grupowego. Stosując tę technikę prowadzący ma pewność, że nie spotka się od razu z oporem grupy, wywołanym przez nieumiejętnie dobraną technikę. Celem pracy w podgrupach jest przećwiczenie konkretnych umiejętności interpersonalnych lub też praca nad rozwiązaniem konkretnych problemów na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia. Inną techniką aktywizującą pracę uczestników warsztatu jest dyskusja. Jej bezpośrednim celem jest najczęściej rozwiązanie określonego problemu i podjęcie decyzji. Jest skutecznym instrumentem zachęcania uczestników warsztatu do konfrontowania własnych poglądów, przekonań i postaw oraz sposobem oddziaływania na nie. Istotną rolę w trakcie dyskusji odgrywa prowadzący dyskusję. Proponuje on wprowadzenie zasad dyskusji i ich egzekwowania w trakcie jej trwania, kieruje dyskusją przez udzielanie głosu, precyzuje wypowiedzi, podsumowuje ustalenia i formułuje wnioski. Uczenie się nowych umiejętności odbywa się w trakcie warsztatu za pomocą stosowania techniki odgrywania ról. Technika ta daje możliwość, w bezpiecznych warunkach, wejścia w nieznane role i przezwyciężania trudności wynikających z nowych sytuacji. Technika odgrywania ról rozwija empatię oraz pozwala lepiej zrozumieć popełniane przez siebie błędy, co ma szczególne znaczenie zwłaszcza w analizie sytuacji konfliktowych, trudnych. W trakcie warsztatu stosuje się również jako jedną z technik mini-wykład. Często, aby nauka i rozwój określonych umiejętności była sprawna i skuteczna, konieczne jest przedstawienie uczestnikom pewnej wiedzy teoretycznej, związanej z 4

5 prezentowanym tematem. Nie wprowadza się jednak w trakcie warsztatu pełnego wykładu, a jedynie jego skróconą formę, zwaną mini-wykładem. Zawiera on informacje przedstawione przekrojowo lub też opiera się na jednej, wybranej teorii. W obu przypadkach w mini-wykładzie przekazana zostaje tylko taka część wiedzy teoretycznej, która w danym momencie jest uczestnikom niezbędna do dalszej pracy warsztatowej. Niezależnie od poszczególnych części warsztatu i mimo jego ustrukturalizowania grupa przechodzi przez określone fazy rozwoju, czyli przez proces przemian zwany procesem grupowym. Fazy te charakterystyczne są dla każdej grupy. Faza pierwsza rozwoju grupy to faza orientacji i zależności. Dominuje w niej atmosfera napięcia i niepokoju związanego ze znalezieniem się w nowej sytuacji, wśródobcychludzi(jedliński i inni, 1999). Wynika ona ze społecznej ekspozycji uczestników, z wszechobecności oceny jako nieodłącznego składnika relacji interpersonalnych. Podobnie faza pierwsza przebiega w trakcie warsztatu. Atmosfera napięcia może być również spowodowana nowością metody warsztatowej jako sposobu uczenia się, może także wynikać z tematu warsztatu. W celu zmniejszenia napięcia i niepokoju, związanego ze znalezieniem się w nowej sytuacji, prowadzący proponuje ćwiczenia integracyjne. Tworzy atmosferę bezpieczeństwa i zaufania poprzez wystrzeganie się oceniania zachowań uczestników, reagowanie na wypowiedzi wartościujące członków grupy, kierowane do siebie nawzajem przy jedno-czesnym wzmacnianiu wypowiedzi nie oceniających. Tworzeniu atmosfery zaufania i bezpieczeństwa służą normy grupowe przyjmowane przez uczestników na początku zajęć. Następna faza rozwoju grupy to faza konfliktu i buntu. W fazie tej aktywni liderzy próbują narzucić grupie swoją koncepcję celu. Kolejni aktywiści uzyskują posłuch, ponieważ przez zależność można zmniejszyć poczucie zagrożenia związane z dezorganizacją panującą w grupie. Jednakże wkrótce osoby te bywają z zasady odrzucane. W grupie wzrasta niepokój i frustracja. Napięcie u niektórych osób często przeradza się w irytację i złość. Sprzeciw kierowany jest wobec narzucanych propozycji, a w treningu niedyrektywnym często wobec nieaktywności trenerów. W związku z dużym stopniem dezintegracji grupy w tej fazie istnieje łatwość powstawania nowych konfliktów na wielu możliwych liniach (Jedliński i inni, 1999). 5

6 Ze względu na ustrukturalizowany charakter warsztatu, faza konfliktu i buntu nie jest tak wyraźna i drastyczna, jak opisana wyżej. Jednakże w trakcie pracy tą metodą pojawiają się zjawiska, które są przejawem tej właśnie fazy. Napięcie, niepokój, opór w grupie, w trakcie warsztatu może pojawić się, gdy prowadzący nie wykaże się pewną elastycznością w realizacji programu zajęć. Może się bowiem okazać, że przygotowane wcześniej ćwiczenia są zbyt łatwe albo zbyt trudne w stosunku do wiedzy i doświadczeń uczestników lub w z innego powodu nie odpowiadają ich oczekiwaniom. Innym zjawiskiem występującym w pracy warsztatowej, związanej z drugą fazą rozwoju grupy, jest praca prowadzącego przeciw grupie lub obok niej. Dzieje się tak, gdy ignoruje on istotne dla uczestników fakty z życia grupy lub spoza niej. Do tego rodzaju sytuacji zaliczyć można konflikty między uczestnikami lub niezadowolenie czy bunt grupy wobec prowadzącego. Zadaniem prowadzącego będzie wówczas ujawnienie i nazwanie sytuacji oraz ewentualne wykorzystanie jej jako materiału do pracy warsztatowej. Poradzenie sobie przez grupę zfazą konfliktu i buntu umożliwia jej przejście do fazy współdziałania i spójności. W tej fazie grupa uzyskuje autonomię. Wyraźnie zmniejsza się egocentryzm wypowiedzi i zachowań (Jedliński i inni, 1999). Potempska wyróżnia następujące zmiany charakterystyczne dla fazy współdziałania i spójności: 1) w sposobie komunikowania się od komunikacji ukrytej i jednostronnej do dwustronnej, jawnej i otwartej, 2) grupa bardziej koncentruje się na wydarzeniach tu i teraz, oraz na zadaniach, a nie na osobach oraz na tym co było tam i przedtem, 3) następuje nasilenie zachowań nastawionych na współdziałanie, 4) wzrasta tolerancja dla różnic i odmienności, 5) wzrasta autonomia uczestników (Potempska, cyt. za Sawicka (red.), 1999). Fazy rozwoju grupy są wyraźnie widoczne w trakcie mniej ustrukturalizowanych form psychologicznej pracy z grupą, np. podczas grupowej psychoterapii czy w trakcie treningu interpersonalnego, szczególnie w jego formie niedyrektywnej. Podczas warsztatu są one mniej wyraźne, również z uwagi na zbyt krótki czas trwania zajęć. Często w przebiegu warsztatu proces grupowy nie wychodzi poza pierwszą fazę rozwoju grupy. 6

7 BIBLIOGRAFIA Jedliński K. i inni, Trening interpersonalny. Warszawa: Wydawnictwo W. A. B. Majewska-Gałęziak A., Metoda warsztatowa w kształceniu umiejętności interpersonalnych. Katowice: Biblioteka Pracownika Socjalnego. Sawicka K.,1999. Socjoterapia (red.). Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej. 7