(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: (51) Int. Cl. G02B23/26 ( ) (97) O udzieleniu patentu europejskiego ogłoszono: Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Europejski Biuletyn Patentowy 2007/03 EP B1 (54) Tytuł wynalazku: Urządzenie do lokalizacji i wykrywania uszkodzeń elementów za pomocą endoskopii (30) Pierwszeństwo: FR (43) Zgłoszenie ogłoszono: Europejski Biuletyn Patentowy 2005/01 (45) O złożeniu tłumaczenia patentu ogłoszono: Wiadomości Urzędu Patentowego 07/2007 (73) Uprawniony z patentu: SNECMA, Paris, FR ; SNECMA SERVICES, Paris, FR (72) Twórca (y) wynalazku: PL/EP T3 Bonningue Isabelle, Soisy Sur Seine, FR Le Quellec John, Vaux Le Penil, FR Lemoal Jean-Claude, La Brosse Hericy, FR Baccella Michel, Villiers Sur Orge, FR (74) Pełnomocnik: Przedsiębiorstwo Rzeczników Patentowych Patpol Sp. z o.o. rzecz. pat. Karcz Katarzyna Warszawa 130 skr. poczt. 37 Uwaga: W ciągu dziewięciu miesięcy od publikacji informacji o udzieleniu patentu europejskiego, każda osoba może wnieść do Europejskiego Urzędu Patentowego sprzeciw dotyczący udzielonego patentu europejskiego. Sprzeciw wnosi się w formie uzasadnionego na piśmie oświadczenia. Uważa się go za wniesiony dopiero z chwilą wniesienia opłaty za sprzeciw (Art. 99 (1) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich).

2 2 Opis Przedmiotem wynalazku jest urządzenie do lokalizacji i wykrywania za pomocą endoskopii uszkodzeń elementów zasadniczo niedostępnych znajdujących się za ścianką. Znany jest sposób sprawdzania wewnętrznych składników materiału lub maszyny za pomocą endoskopu, który jest wydłużonym przyrządem optycznym o niewielkiej średnicy wkładanym przez mały otwór w ściance, aby zbadać wygląd elementów znajdujących się po drugiej stronie ścianki. W szczególności można w ten sposób przeprowadzać kontrolę łopatek maszyny wirowej, takiej jak silnik turboodrzutowy lub napęd turbinowy samolotu, bez demontowania maszyny wirowej. Jednakże zdolność wykrywania uszkodzeń jest ograniczona przez rozdzielczość systemu optycznego endoskopu, przez oświetlenie, przez ukierunkowanie endoskopu w stosunku do obserwowanej powierzchni i między innymi, przez rodzaj defektów. Znane jest także lokalizowanie uszkodzeń na elementach maszyn przez zastosowanie technologii wypacania, która polega na nakładaniu produktów organicznych na badaną powierzchnię elementu i obserwowanie rezultatu w oświetleniu ultrafioletowym. Można w ten sposób wykryć nieciągłości powierzchni, takie jak pęknięcia lub rysy o bardzo małych wymiarach, niewidoczne przy normalnym oświetleniu, nakładając na badany element środek fluorescencyjny, który wnika w nieciągłości powierzchni, a później myjąc go i susząc, lub susząc odpowiednią powierzchnię elementu i nakładając następnie wywoływacz, uwidaczniający środek fluorescencyjny, który wniknął w nieciągłości powierzchni. Oświetla się wówczas element promieniowaniem ultrafioletowym, pobudzającym środek fluorescencyjny, przy czym środek ten wysyła w odpowiedzi promieniowanie na innej długości fali, na przykład koloru zielonego w widmie widzialnym. Taka technologia wypacania wymaga zwykle mniej lub bardziej kompletnego demontażu badanej maszyny. Zaproponowano już w dokumencie US-A połączenie techniki endoskopowej i wypacania w tym samym przyrządzie, który zawiera w wydłużonej cylindrycznej osłonie o niewielkiej średnicy, rurę kwarcową do przesyłania światła ultrafioletowego i światła widzialnego na końcówkę przyrządu umieszczoną w pobliżu elementu do zbadania, przewód optyczny zawierający soczewki do obserwowania oświetlonej strefy elementu i trzy przewody do doprowadzania i rozpylania środków do wypacania na badany składnik. Filtr optyczny zatrzymujący światło widzialne zamontowany jest w sposób zdejmowalny na drugiej końcówce przyrządu pomiędzy rurą kwarcową i źródłem światła emitującym w zakresie widzialnym i w ultrafiolecie, aby umożliwić oświetlenie elementu na zmianę światłem widzialnym i ultrafioletowym. Średnica zewnętrzna osłony przyrządu jest wystarczająco mała, aby umożliwić jej przejście przez otwór endoskopowy mający średnicę rzędu 9 milimetrów. Ten znany przyrząd cechuje się pewnymi niedogodnościami: Oświetlenie składnika światłem ultrafioletowym ma wyjście osiowe, aby uniknąć stosowania lusterek odbijających, które zajmują zbyt dużo miejsca i pochłaniają dużo światła. Wyloty przewodów rozpylających są obowiązkowo osiowe, jak i wyloty światła i środków do obserwacji, co znacznie ogranicza stosowanie przyrządu. Ponadto, przekrój przewodu optycznego obserwacyjnego jest bardzo mały, ponieważ ten przewód musi pozostawić w osłonie przestrzeń wystarczającą do zamontowania rury kwarcowej i przewodów doprowadzenia i rozpylania środków do wypacania, tak, że kiedy przyrząd jest stosowany do oświetlania ultrafioletem może wychwycić tylko niewielką część światła emitowanego przez środki do wypacania i nie zapewnia niezawodnej obserwacji.

3 3 Celem wynalazku jest zwłaszcza dostarczenie prostego, zadawalającego i taniego rozwiązania tego problemu. Przedmiotem wynalazku jest urządzenie łączące w sobie technologie endoskopii i wypacania, przy równoczesnym uniknięciu niedogodności znanych sposobów. Wynalazek proponuje do tego celu urządzenie do lokalizacji i wykrywania uszkodzeń przez wypacanie i endoskopię, przy czym to urządzenie składa się ze sztywnego rurowego cylindrycznego czujnika o niewielkiej średnicy, przewodów umieszczonych w czujniku do doprowadzenia powietrza i środków do wypacania na badany fragment elementu, i ze środków do prowadzenia światła i transmisji obrazów, umieszczonych w czujniku w celu oświetlania i obserwacji badanego fragmentu elementu, charakteryzujące się tym, że środki do prowadzenia światła i transmisji obrazów stanowi pierwszy endoskop na światło widzialne zamontowany osiowo w czujniku i otoczony przez przewody środków do wypacania, przy czym ten endoskop składa się ze sztywnej prostoliniowej rury, w której zamontowane są równolegle środki do prowadzenia światła widzialnego i środki do transmisji obrazów, i tym, że urządzenie zawiera drugi endoskop na światło ultrafioletowe, niezależny od pierwszego endoskopu i od wyżej wspomnianego czujnika do obserwacji elementów poddanych obróbce środkami do wypacania. W urządzeniu według wynalazku, endoskop na światło widzialne umieszczony jest razem z przewodami do wypacania w cylindrycznym czujniku i służy wyłącznie do obserwowania przy widzialnym świetle fragmentu elementu, na który rozpyla się środki do wypacania. Skutki działania tych środków obserwowane są następnie za pomocą drugiego endoskopu, którego parametry optyczne nie są ograniczone przez zmniejszenie przekroju poprzecznego spowodowanego obecnością przewodów doprowadzających środki do wypacania w rurze mającej wymiary wystarczająco małe, aby umożliwić jej przejście przez otwór endoskopowy. Oświetlenie światłem widzialnym fragmentu elementu do obróbki jest wystarczające, aby dobrze kontrolować nakładanie środków do wypacania, a oświetlenie światłem ultrafioletowym tego fragmentu elementu za pomocą drugiego endoskopu umożliwia dobrą obserwację skutków działania środków do wypacania i zapewnia w ten sposób optymalne wykrywanie defektów badanych elementów. Według innej właściwości wynalazku, środki do prowadzenia światła pierwszego endoskopu zawierają przewód z włókien optycznych, rozciągający się od jednego do drugiego końca rury, przy czym ten przewód ma na wylocie zakrzywioną końcówkę, ustawioną ukośnie w stosunku do osi rury i przeznaczoną do doprowadzenia w pobliże fragmentu elementu do zbadania. Wylot oświetlenia nie jest zatem osiowy, ale na przykład prostopadły do osi rury, i obrót czujnika wokół osi, w połączeniu z przesunięciem osiowym czujnika umożliwia oświetlenie i obserwowanie dużych powierzchni elementów. Środki do transmisji obrazów pierwszego endoskopu zawierają prostoliniowy zespół elementów optycznych, składający się z obiektywu formowania obrazu i z soczewek do przekazywania obrazu, przy czym ten zespół rozciąga się od jednego końca rury do drugiego i zawiera również środki optyczne odbijające, zamontowane na końcówce tego zespołu w jego osi optycznej i zorientowane ukośnie w stosunku do tej osi. Środki optyczne odbicia i zakrzywiona końcówka na wylocie przewodu oświetleniowego są umieszczone blisko siebie i są zorientowane tak, aby oświetlać i obserwować ten sam fragment elementu. Korzystnie, środki optyczne odbicia są utworzone przez pryzmat.

4 4 Korzystnie, powierzchnia odbijająca tego pryzmatu jest ustawiona pod kątem 45 do osi optycznej środków transmisji obrazów, a zakrzywiona końcówka przewodu oświetleniowego jest usytuowana prostopadle do osi rury. Przewody, które są umieszczone w czujniku wokół pierwszego endoskopu zawierają przewód powietrza, przewód proszku i przewód cieczy, które rozciągają się od jednego do drugiego końca czujnika i mają pierwsze końcówki przeznaczone do połączenia ze środkami zasilającymi. Drugie końcówki przewodów proszku i cieczy dochodzą do odpowiedniego końca czujnika w tym samym kierunku co środki oświetleniowe i środki transmisji obrazów pierwszego endoskopu, podczas gdy druga końcówka przewodu powietrza dochodzi osiowo do końcówki czujnika, aby zabezpieczyć pierwszy endoskop przed odkładaniem się proszku i cieczy na jego końcówce. W szczególnym sposobie wykonania wynalazku, rura pierwszego endoskopu ma średnicę rzędu 4 mm, a czujnik ma średnicę rzędu 8 mm. Drugi endoskop oświetlenia światłem ultrafioletowym może mieć zewnętrzną średnicę zasadniczo równą średnicy wyżej wspomnianego czujnika, co zapewnia odpowiednie parametry oświetlenia światłem ultrafioletowym i dobrą obserwację uszkodzeń elementu. Przedmiot wynalazku zostanie objaśniony z odniesieniem do załączonych rysunków, na których: fig. 1 przedstawia schematycznie widok urządzenia według wynalazku do oświetlania światłem widzialnym i do nakładania środków do wypacania na sprawdzany element; fig. 2 przedstawia schematycznie widok drugiego endoskopu do oświetlania sprawdzanego elementu światłem ultrafioletowym; fig. 3 i 4 przedstawiają schematycznie rzuty czujnika do oświetlania światłem widzialnym i do nakładania środków do wypacania; fig. 5 przedstawia schematycznie przekrój osiowy endoskopu na światło widzialne zastosowanego w tym czujniku. Na fig. 1, odnośnik 10 oznacza taką ściankę, jak obudowa maszyny wirowej, za którą znajdują się elementy 12 do sprawdzenia, takie jak łopatki wirnika maszyny. Ścianka 10 zawiera otwór endoskopowy 14 o małym wymiarze (typowo o średnicy 9 mm), przez który można wprowadzić czujnik 16 do oświetlania światłem widzialnym i do rozpylania środków do wypacania, którego jedna końcówka wyposażona jest w blok 18 połączenia ze środkami zasilania produktami do wypacania i sprężonym powietrzem, a druga końcówka 20 przeznaczona jest do wprowadzenia przed powierzchnię elementu 12 do zbadania. Czujnik 16 przedstawiony jest bardziej szczegółowo na fig. 3 i 4. Czujnik jest sztywny, rurowy, cylindryczny, na przykład metalowy, i zawiera pierwszy endoskop 22 do oświetlania i obserwacji w świetle widzialnym, przewód 24 doprowadzenia i rozpylania proszku na powierzchni elementu 12 do zbadania, przewód 26 doprowadzenia sprężonego powietrza i przewód 28 doprowadzenia i rozpylania cieczy, którą może być kolejno aceton, środek penetrujący, środek emulgujący i woda. Pierwszy endoskop 22 i przewody 24,26,28 są usytuowane wzdłużnie w czujniku 16 od jednego do drugiego końca, przy czym endoskop jest umieszczony w osi czujnika 16 a przewody 24,26,28 są ułożone wokół endoskopu. Jak przedstawiono schematycznie na fig. 1 i 3, pierwszy endoskop 22 ma pierwszą końcówkę 30 połączoną ze źródłem światła widzialnego i drugą końcówkę, która zostanie opisana bardziej szczegółowo poniżej, dochodzącą do końcówki 20 czujnika 16.

5 5 Przewody 24,28 doprowadzenia środków do wypacania mają pierwsze końcówki 32 połączone ze zbiornikami 34 zawierającymi środki do wypacania, które połączone są z zasilaniem 36 sprężonym powietrzem, a ich drugie końcówki 38 dochodzą do końcówki 20 czujnika 16 prostopadle do osi czujnika. Korzystnie, środki zasilania sprężonym powietrzem i źródło światła widzialnego są zgrupowane w module zasilania 40, zawierającym środki zasilania energią elektryczną i sprężonym powietrzem. Końcówka 30 pierwszego endoskopu 22 zawiera okular 42 do bezpośredniego oglądania przez obserwatora powierzchni badanego elementu 12, znajdującego się naprzeciwko końca 20 czujnika. Endoskop 22 przedstawiony jest bardziej szczegółowo na fig. 5; składa się on zasadniczo ze sztywnej cylindrycznej rury 44, na przykład metalowej, w której umieszczony jest przewód 46 z włókien optycznych do prowadzenia światła widzialnego od jednej do drugiej końcówki endoskopu, przy czym przewód 46 ma pierwszą końcówkę przeznaczoną do połączenia ze źródłem światła widzialnego przewidzianym w module zasilania 40, i drugą końcówkę 48 wylotu światła, usytuowaną na przykład prostopadle do osi rury 44 na końcówce endoskopu przeciwległej do końcówki wyposażonej w okular 42. Środki transmisji obrazów 50 również są umieszczone wewnątrz rury 44 i są usytuowane wzdłużnie od jednego do drugiego końca w rurze, przy czym środki 50 transmisji obrazów składają się z prostoliniowego zespołu elementów optycznych, zawierającego w szczególności obiektyw 52 do wytwarzania obrazu i jedną lub kilka soczewek przekazujących obraz 54. Środki odbijające 56 umieszczone są w rurze 44 w pobliżu obiektywu 52, pomiędzy tym obiektywem i drugą końcówką 48 środków 46 prowadzenia światła, przy czym środki optyczne odbicia 56 utworzone są przez pryzmat, umieszczony w osi optycznej środków transmisji obrazów 50, który ma powierzchnię odbijająca nachyloną na przykład pod kątem 45 do tej osi, do obserwacji w kierunku prostopadłym do osi optycznej i równoległym do kierunku, w którym usytuowana jest końcówka 48 światłowodu 46. Jak widać na fig. 5, światłowód 46 jest usytuowany wzdłuż ścianki rury 44, a środki 50 transmisji obrazów zajmują prawie całość reszty rury, co pozwala wykorzystać możliwie duży przekrój na środki transmisji obrazów 50 w celu ułatwienia obserwacji. W specjalnym sposobie realizacji wynalazku, przedstawionym tu tytułem przykładu, sztywna rura 44 ma średnicę zewnętrzną około 4 mm i długość około 40 cm. Jest ona przeznaczona do obserwacji pod kątem 90 w stosunku do swojej osi i ma pole widzenia 55. Urządzenie według wynalazku zawiera drugi endoskop 60, przedstawiony schematycznie na fig. 2, który jest niezależny od czujnika 16 i od pierwszego endoskopu 22, przeznaczony do wprowadzenia przez otwór endoskopowy 14 ścianki 10 do obserwowania powierzchni elementu 12, która została poddana obróbce środkami do wypacania. Endoskop 60 ma pierwszą końcówkę wyposażoną w okular 62 i środek 64 do połączenia ze źródłem światła ultrafioletowego, wchodzącym w skład modułu zasilania 40, i drugą końcówkę 66 z wylotem światła prostopadłym do osi endoskopu do oświetlania światłem ultrafioletowym i obserwacji poddanej obróbce powierzchni elementu 12. Endoskop 60 może być typu tradycyjnego lub korzystnie typu opisanego w innym zgłoszeniu patentowym zgłaszającego. Ponieważ endoskop 60 jest stosowany sam, może mieć większe wymiary poprzeczne niż gdyby był stosowany razem lub zamiast pierwszego endoskopu 22 w czujniku 16, co generalnie umożliwia lepsze oświetlenie ultrafioletem powierzchni elementu 12 i lepszą obserwację skutków wypacania. Urządzenie według wynalazku jest stosowane w następujący sposób:

6 6 W pierwszej fazie, czujnik 16 wprowadzany jest przez otwór 14 ścianki 10 i jego końcówka 20 jest ustawiana, przez przesunięcie osiowe i przez obrót wokół osi, naprzeciwko powierzchni elementu 12 do zbadania. Aby sprawdzić, czy jakieś widoczne uszkodzenie elementu 12 jest lub nie uszkodzeniem rzeczywistym, takim jak zarysowanie lub pęknięcie, środki do wypacania są kolejno rozpylane na odpowiednią część elementu 12, przy czym te środki zawierają ciekły środek fluorescencyjny, wnikający w nieciągłości powierzchni, ciecz do mycia i proszek pełniący funkcję wywoławczą, dzięki któremu uwidoczniona zostaje obecność środka penetrującego, który przeniknął do nieciągłości powierzchni nawet o bardzo małych wymiarach. Kontrola elementu 12 i obserwacja rozpylania środków do wypacania na ten element wykonywane są przy świetle widzialnym, przy czym powierzchnia elementu 12 jest oświetlona strumieniem świetlnym wychodzącym z zakrzywionej końcówki 48 światłowodu 46 pierwszego endoskopu, to światło jest odbijane i/lub ulega rozproszeniu zwrotnemu przez powierzchnię elementu i jest przejęte przez lusterko 56, które odbija je w osi środków 50 transmisji obrazów do okularu 42 zamontowanego na drugiej końcówce pierwszego endoskopu. Czujnik 16 jest następnie wyciągany z otworu endoskopowego 14 i z kolei drugi endoskop 60 połączony ze źródłem światła ultrafioletowego modułu zasilania 40 jest wprowadzany przez otwór 14, a jego końcówka 66 jest doprowadzona przed poddaną obróbce powierzchnię elementu 12. Oświetlanie światłem ultrafioletowym poddanej obróbce powierzchni elementu 12 powoduje pobudzenie środka penetrującego, który przedostał się do nieciągłości powierzchni i który rozproszył się w wywoływaczu, przy czym środek penetrujący w odpowiedzi na to pobudzenie emituje fluorescencję na przykład o kolorze zielonym, dobrze widoczną w ciemności i którą użytkownik może obserwować za pomocą okularu 62. Generalnie, oddzielenie oświetlenia światłem ultrafioletowym od oświetlenia światłem widzialnym w urządzeniu według wynalazku zapewnia poprawienie parametrów tych dwóch oświetleń i ułatwienie obserwacji odpowiadających im rezultatów.

7 7 Zastrzeżenia patentowe 1. Urządzenie do lokalizacji i wykrywania uszkodzeń na elementach przez wypacanie i endoskopię, zawierające sztywny rurowy, cylindryczny czujnik (16) o niewielkiej średnicy, umieszczone w czujniku (16) przewody (24,28) do doprowadzenia powietrza i środków do wypacania na badany fragment elementu (12), i środki do prowadzenia światła i transmisji obrazów umieszczone w czujniku (16) do oświetlania i obserwacji badanego fragmentu elementu, znamienne tym, że środki do prowadzenia światła i transmisji obrazów stanowi pierwszy endoskop (22) na światło widzialne, zamontowany osiowo w czujniku (16) i otoczony przewodami (24,26,28) środków do wypacania i powietrza, przy czym ten endoskop (22) zawiera sztywną prostoliniową rurę (44), w której zamontowane są równolegle środki (46) do prowadzenia światła widzialnego i środki (50) do transmisji obrazów, i tym, że urządzenie zawiera drugi endoskop (60) na światło ultrafioletowe, niezależny od pierwszego endoskopu i od wyżej wspomnianego czujnika (16) do obserwacji elementów poddanych obróbce środkami do wypacania. 2. Urządzenie według zastrz. 1, znamienne tym, że środki (46) do prowadzenia światła pierwszego endoskopu zawierają przewód z włókien optycznych, rozciągający się od jednego do drugiego końca rury (44). 3. Urządzenie według zastrz. 2, znamienne tym, że przewód (46) z włókien optycznych ma zakrzywioną końcówkę wylotową (48) ustawioną ukośnie w stosunku do osi rury i przeznaczoną do doprowadzenia w pobliże fragmentu elementu (12) do oświetlenia światłem widzialnym. 4. Urządzenie według jednego z zastrz. od 1 do 3, znamienne tym, że środki transmisji obrazów zawierają prostoliniowy zespół elementów optycznych, zawierający obiektyw (52) do formowania obrazu i soczewki (54) do przekazywania obrazu, rozciągający się od jednego do drugiego końca rury (44). 5. Urządzenie według jednego z zastrz. od 1 do 4, znamienne tym, że środki (50) transmisji obrazów pierwszego endoskopu zawierają również środki optyczne odbijające (56), zamontowane na końcówce rury (44) w osi optycznej środków (50) transmisji obrazów i zorientowane ukośnie w stosunku do tej osi optycznej. 6. Urządzenie według zastrz. 3 i 5, znamienne tym, że optyczne środki odbijające (56) i zakrzywiona końcówka na wylocie przewodu (46) z włókien optycznych są umieszczone blisko siebie i są zorientowane tak, aby oświetlać i obserwować ten sam fragment elementu. 7. Urządzenie według zastrz. 6, znamienne tym, że optyczne środki odbijające (56) są usytuowane pomiędzy końcówką prostoliniowego zespołu elementów optycznych i zakrzywioną końcówką (48) wylotu przewodu (46) włókien optycznych. 8. Urządzenie według któregokolwiek z zastrz. od 5 do 7, znamienne tym, że środki optyczne odbicia (56) są utworzone przez pryzmat. 9. Urządzenie według któregokolwiek z zastrz. od 5 do 8, znamienne tym, że optyczne środki odbijające (56) mają powierzchnię odbijającą ustawioną pod kątem 45 do osi optycznej środków (50) transmisji obrazów i zakrzywiona końcówka wylotowa (48) przewodu (46) jest usytuowana prostopadle do osi rury (44). 10. Urządzenie według jednego z zastrz. od 2 do 9, znamienne tym, że przewody z włókien optycznych (46) są ułożone wzdłuż ścianki rury (44), a środki (50) transmisji obrazów zajmują zasadniczo resztę rury.

8 8 11. Urządzenie według jednego z poprzednich zastrz., znamienne tym, że przewody umieszczone w czujniku (16) wokół pierwszego endoskopu (22) zawierają przewód powietrza (26), przewód proszku (24) i przewód cieczy (28), które rozciągają się od jednego do drugiego końca tego czujnika i mają pierwsze końcówki przeznaczone do połączenia ze środkami (40) zasilania, przy czym przewody (24,28) proszku i cieczy mają drugie końcówki dochodzące na zewnątrz czujnika (16) w tym samym kierunku co środki do oświetlania i środki transmisji obrazów, a przewód powietrza (26) ma drugą końcówkę dochodzącą osiowo do końcówki czujnika (16), aby wytwarzać obieg powietrza zabezpieczający końcówkę pierwszego endoskopu (22). 12. Urządzenie według jednego z poprzednich zastrz., znamienne tym, że rura (44) pierwszego endoskopu (22) ma średnicę rzędu 4 mm, a czujnik (16) ma średnicę rzędu 8 mm. 13. Urządzenie według jednego z poprzednich zastrz., znamienne tym, że drugi endoskop (60) na światło ultrafioletowe ma zewnętrzną średnicę zasadniczo równą średnicy czujnika (16).

9

10