Institute of Economic Research Working Papers No. 20/2014

Transkrypt

1 Isttute of Ecoomc Research Workg Papers No. 20/204 Welowymarowa aalza spójośc społeczej w krajach U Europejskej w kotekśce strateg Europa 2020 Aam P. Balcerzak Toruń, Pola 204 Copyrght: Creatve Commos Attrbuto 3.0 Lcese Publshe : Bartosz Bartczak, Katarzya Trzecak (es.), Aktuale trey w zarzązau śroowskem, Wyawctwo ARem, Jelea Góra 205, s Quotg: Aam P. Balcerzak, Welowymarowa aalza spójośc społeczej w krajach U Europejskej w kotekśce strateg Europa 2020 [:] Bartosz Bartczak, Katarzya Trzecak (e.), Aktuale trey w zarzązau śroowskem, Wyawctwo ARem, Jelea Góra 205, s

2 Aam P. Balcerzak Katera Ekoom, Wyzał Nauk Ekoomczych Zarzązaa, Uwersytet Mkołaja Koperka w Toruu e-mal: apb@umk.pl Welowymarowa aalza spójośc społeczej w krajach U Europejskej w kotekśce strateg Europa 2020 Wprowazee W roku 205 Ua Europejska osąge półmetek realzacj Plau Europa 2020 staowącego rugą w tym stulecu zesęcoletą strategę, której celem jest zbuowae waruków la rozwoju bazującego a wóch postawowych flarach: a) owacyjej gospoarce opartej a wezy; b) gospoarce zrówoważoej, która zwększa efektywośc wykorzystaa zasobów oraz jest przyjaza śroowsku, a jeocześe stwarza waruk la rozwoju ograczającego zjawska wykluczea społeczego, sprzyjając wysokemu zatrueu oraz zapewając wysoką spójość społeczą terytoralą. Pla Europa 2020 staow kotyuację głośej strateg lzbońskej sformułowaej a początku obecego stuleca, a której celem było stworzee waruków la zrówoważoego rozwoju gospoarczego opsaego formułą osągęce pozycj ajbarzej kokurecyjej yamczej gospoark śwata; opartej a wezy, zolej o trwałego wzrostu, o wększej lczbe lepszej jakośc mejsc pracy, o wększej spójośc społeczej [zob. Balcerzak 2008, s ; Royuela-Mora 2005, s ; Lea 2005, s. 9-3]. Stratega lzbońska została przyjęta w okrese burzlwych przema gospoarczych zwązaych z rozwojem globalej gospoark wezy, którym towarzyszyło barzo wysoke tempo wzrostu gospoarczego osągętego przez Stay Zjeoczoe (zob. Balcerzak 2009, s. 3-22). Była oa przejawem ambcj elt poltyczo-gospoarczych U Europejskch w stworzeu waruków la rozwoju Europy, które pozwolłyby a ogoee Staów Zjeoczoych po wzglęem rozwoju gospoark opartej a wezy. Nestety już a półmetku realzacj strateg lzbońskej było jase, ż osągęce jej celów jest emożlwe [Mogese 2005, s ]. Kotekst społeczo-gospoarczy powstawaa Plau Europa 2020 był już zupełe y. Okres burzlwej prosperty lat zewęćzesątych XX weku z perspektywy sytuacj

3 śwatowej gospoark końca perwszej ekay XXI weku staowł zamerzchłą przeszłość. W tym czase zarówo Stay Zjeoczoe jak Europa zmagały sę z astępstwam globalego kryzysu gospoarczego lat Pla Europa 2020 mał prowazć o stworzea postaw la owego mpulsu rozwojowego oraz pomóc w przecwzałau egatywym astępstwom wspomaego kryzysu [Europe 2020, 200, s. 5]. Tym samym o le w okrese żywołowego wzrostu końca lat zewęćzesątych XX weku kluczowym wyzwaem stawaym przez elty europejske było poesee męzyaroowej kokurecyjośc gospoark kotyetu, o tyle w pokryzysowych warukach główy cężar yskusj europejskej został przesuęty w keruku zwększea spójośc społeczej U Europejskej. Nejsza aalza awązuje o baaa stopa realzacj strateg lzbońskej z 2008 r. (Balcerzak 2008, s ) staow kotyuację baaa z roku 20 (Balcerzak 20, s. 3-4), którego kluczowym celem było oszacowae pozycj startowej Polsk w kotekśce przyjętych przez Uę Europejską celów w plae Europa 2020, a które a postawe stau z roku 2008 ukazało esatysfakcjoującą sytuację kraju. W cytowaym baau Polska zalazła sę e tylko w ostatej zesątce krajów po wzglęem spełaa kryterów strateg Europa 2020, ale oatkowo została zystasowaa przez take kraje jak Czechy, Słowacja kraje abałtycke. Celem ejszego baaa jest próba ocey postępów Polsk osągętych w cągu kolejych czterech lata realzacj plau Europa Metoyka baaa Komsja Europejska formułując cele operacyje, które w cągu obecej ekay mają sprzyjać poeseu spójośc społeczej gospoarek europejskch, przyjęła ż celem szczegółowym poszczególych gospoarek jest osągęce: a) wskaźka zatruea osób w weku lat apozome75%; b) pozomu westycj w baaa rozwój wyoszącego 3% PKB U; c) osągęce celów 20/20/20 w zakrese klmatu eerg (w tym ograczee emsj wutleku węgla awet o 30%, jeśl pozwolą a to waruk); ) ograczee lczby osób przewcześe kończących aukę szkolą o 0% (oatkowo co ajmej 40% osób z młoego pokolea powo zobywać wyższe wykształcee); e) zmejszee lczby osób zagrożoych ubóstwem o 20 ml [Europe 2020, 200, s. 5; Balcerzak 20, s. 3-4]. Ozacza to, ż ążąc o ocey osągęć poszczególych krajów koecze jest posłużee sę arzęzam aalzy welowymarowej. Z tego wzglęu aalogcze o baaa z roku 20 [Balcerzak 20, s. 3-4] w ejszym baau

4 zastosowao we metoy porząkowaa lowego: a) metoę wzorca rozwoju Hellwga; b) metoę sytetyczego merka rozwoju opartego a utaryzacj zerowej. Metoy te charakteryzują sę stosukowo wysoką skuteczoścą w porząkowau obektów. Ich oatkową zaletą w przypaku baań aplkacyjych jest brak kotrowersj metoyczych ooszoych sę o ch stosowaa [zob. Kukuła 2000, s. 7-6; Statystycze metoy aalzy 998, s. 4-5]. Zastosowae metoy pozwalają a stworzee rakgu krajów charakteryzujących sę ajlepszym ajgorszym pozomem spójośc społeczej zgoe z kryteram plau Europa Doatkowo w przypaku obywu metoyk steje możlwość pogrupowaa baaych krajów acztery klasy: a) krajeo barzo wysokej pozycj; b) krajeo wysokej pozycj; c) krajeo przecętej pozycj; ) kraje o skej pozycj w oeseu o pozomu spójośc społeczej. W baau wykorzystao ae gromazoe przez Eurostat la roku [Europstat, Europe 2020 cators, r.]. Pozom spójośc społeczej w poszczególych krajach zgoe z założeam plau Europa 2020 jest obece motoroway w oparcu o czteraśce szczegółowych wskaźków agostyczych. Cel 75% populacj w weku powa być zatruoa Pozom zatruea kobet w weku lata (% uzał w populacj); 2 Pozom zatruea mężczyz w weku lata (% uzał w populacj); Cel 2 3% Europejskego PKB powo być westowae w baaa rozwój; 3 % uzał wyatków a B+R w PKB; Cel 3 cele otyczące ochroy klmatu oraz założeń eergetyczych ( 20/20/20, obejmujące także ocelowe zwększee zakresu reukcj emsj w sprzyjających warukach) 4 emsja gazów ceplaraych (eks z przyjętym rokem 990 jako rokem bazowym); 5 % uzał eerg oawalej globalej falej kosumpcj eerg; 6 tesywość wykorzystaa eerg w gospoarce (przyblżoy wskaźk pozomu oszczęośc eerg szacoway jako zużyce fale zasobów eergetyczych bęących ekwwaletem lośc klogramów ropy w relacj o PKB w ceach stałych w mloach euro) ; W baau z roku 20 merk te był zefoway jako: tesywość wykorzystaa eerg w gospoarce (przyblżoy wskaźk pozomu oszczęośc eerg szacoway jako zużyce zasobów eergetyczych bęących ekwwaletem lośc klogramów ropy a lość prouktu wartą 000 euro) był bezpośreo ostępy w Eurostace. Formuła przyjęta w obecym baau wązała sę ze zmaam sposobu prezetacj aych przez

5 Cel 4 wysok pozom eukacj (uzał osób z skm wykształceem powe być ższy ż 0% oraz przyajmej 40% osób w weku powo posaać wyższe wykształcee lub jego opowek) 7 Uzał kobet z skm wykształceem (% uzał osób z postawowym zawoowym wykształceem w populacj w weku 8-24); 8 Uzał mężczyz z skm wykształceem (% uzał osób z postawowym zawoowym wykształceem w populacj w weku 8-24); 9 Uzał kobet z wyższym wykształceem (% uzał w populacj w weku 30-34); 0 Uzał mężczyz z wyższym wykształceem (% uzał w populacj w weku 30-34); Cel 5 ograczee sfery ubóstwa w Europe wyobyce co ajmej 20 mloów osób z sfery ubóstwa lub sfery zagrożea wykluczeem % populacj zagrożoych ubóstwem bąź wykluczeem; 2 % populacj zameszkującej w gospoarstwach omowych charakteryzujących sę ską aktywoścą a ryku pracy (very low work testy); 3 % populacj zagrożoych ubóstwem po uwzglęeu trasferów socjalych; 4 % populacj żyjących w złych warukach. W przypaku każej aalzy welowymarowej perwszym etapem baaa jest ocea kompletośc aych la potecjalych merków la przyjętych lat baaa. Pommo perwotej chęc możlwe alekego wyłużea okresu aalzy rok 202 był ostatm rokem, w przypaku którego występowała peła kompletość aych la całego paelu baaych krajów. Staarową proceurą w przypaku wększośc baań welowymarowych jest ocea jakośc formacyjej wykorzystaych w baau merków. W tym kotekśce potecjale merk agostycze powy charakteryzować sę: a) wysoką zmeoścą przestrzeą (elmuje sę cechy o współczyku zmeośc mejszym o arbtrale przyjętej lczby ε), b) wysoką ważoścą formacyją (zmee powy truo osągać wysoke wartośc, tym samy w przypaku stymulat merk powy meć rozkła lewostroe asymetryczy), c) ewysokm stopem skorelowaa (w celu ukęca powelaa sę formacj o obektach, w przypaku skorelowaa wyższego o przyjętej wartośc graczej r, okouje sę wyboru zmeych reprezetatek [Statystycze op. ct., s. 6 7]. Aalogcze o baaa z roku 20 w przypaku ejszej aalzy przyjęto cały zbór zmeych agostyczych wskazywaych przez Eurostat, w zwązku z czym zrezygowao z wskazaych formalych proceur ewaluacj aych. Eurostat jaka astąpła pomęzy obywoma baaam oraz koeczośc oprowazaa obecych wskaźków o porówywalośc la poszczególych krajów.

6 a) Metoa Hellwga Perwszą z zastosowaych meto było poejśce zapropoowae przez Hellwga. Wśró zmeych agostyczych występowały zarówo stymulaty (, 2, 3, 5, 9, 0 ), jak estymulaty ( 4, 6, 7, 8,, 2, 3, 4 ). Zmea jest określaa jako stymulata, jeśl la każych wóch jej wartośc j, kj ooszących sę o obektów k A, A zachoz j kj A f Ak przy czym f ozacza, że obekt A jest preferoway a A k. Zmeą jest określaa jako estymulata, jeśl la każych wóch jej wartośc, j kj ooszących sę o obektów A, Ak zachoz j kj A p Ak przy czym p ozacza, że obekt Ak jest preferoway a A. [Zob. Walesak 2002, 6-9]. W tej sytuacj okoao ujeolcea charakteru zmeych przekształcając estymulaty a stymulaty przy użycu formuły. agostyczych j : = ma =,2,... ; j =,2,..., p () j j gze j - wartość j -tej zmeej la -tego obektu. Następe ążąc o uzyskaa porówywalośc zmeych przeprowazoo ujeolcee rzęów welkośc zmeych agostyczych oraz pozbawoo ch ma. W tym celu wykorzystao proceurę staaryzacj weług klasyczej formuły staaryzacyjej (formuła 2), co pozwolło a uzyskae zmeych o śreej rówej 0 waracj rówej. j j j : =,2,... s j Gze j s j były wyzaczae weług wzoru (3). =, j =,2,..., p, (2) = j j =, s j = = ( j ) j 2 =,2,..., j =,2,..., p, t =,2,.. l (3) W kolejym etape uporząkowao baae obekty ze wzglęu a zestaw przyjętych cech. Istotą metoy Hellwga jest wyzaczee zmeej sytetyczej, która jest oległoścą baaych obektów o abstrakcyjego obektu wzorcowego. Wzorzec został wyzaczoy zgoe z formułą 4.

7 = ma la j, =,2,... ; j =,2,..., p ; (4) 0 j j S Gze S ozacza zestaaryzoway zbór stymulat. Oległość poszczególych obektów o wzorca wyzacza sę weług formuły 5. p 2 0 = j 0 j ) j = (,2,... = ; j =,2,..., p ; (5) Marę rozwoju otrzymao przekształcając zmeą sytetyczą zgoe z wzorem 6. = 0,,2,... 0 = ; (6) Gze 2 0 = 0 + s, a 0 s są wyzaczae weług wzorów 7. 0 = 0 =, s = ( = 0 0 ) 2. =,2,... ; (7) Tak utworzoe merk z prawopoobeństwem blskm jeośc przyjmują wartośc z przezału [0;]. Im jego wartość jest blższa, tym ay obekt jest barzej zblżoy o obektu wzorca obejmującego ajkorzystejsze wartośc zmeych [Statystycze op. ct, s ]. b) Metoa utaryzacj zerowej Jako alteratywę w oeseu o metoy Hellwga w rugej częśc baaa zastosowao metoę utaryzacj zerowej. Normalzacja zmeych agostyczych bęących stymulatam została zrealzowaa zgoe z formułą 8, zmee agostycze bęące estymulatam zormalzowao zgoe z formułą 9 [Kukuła 2000, s. 79, 90]. z z j j ma j m { j } { } m { } = ( =, 2... ) ; ( j =, 2... m) ;, [ 0,] ma j { j } j { } m { } ma j j j z (8) = ( =, 2... ) ; ( j =, 2... m) ;, [ 0,] j z (9) j

8 Jako fukcję agregującą zormalzowae wartośc zmeych agostyczych wykorzystao śreą arytmetyczą. W rezultace otrzymao sytetyczy merk rozwoju zgoy z formułą 0: SMR = m z j m j= ( =, 2... ) ; ( j =, 2... m) ; SMR [ 0,] ; z [ 0,] j (0) c) Grupowae w klasy Następe zarówo la rakgu otrzymaego w wyku zastosowaa metoy Hellwga (formuła a) jak metoy sytetyczego merka rozwoju bazującego a utaryzacj zerowej (formuła b) pogrupowao baae kraje a cztery klasy: I kraje o barzo wysokm pozome merka rozwoju: la + S ) a) SMR SMR + S SMR ) b) t ( II kraje o wysokm pozome merka rozwoju: la + S ) ( ( > a) SMRt + S SMR ) > SMR SMR III kraje o przecętym pozome merka rozwoju: la ( b) > S( ) a) SMR > SMR SMR S SMR ) b). IV kraje o skm pozome merka rozwoju: la t ( < S ) a) SMR < SMR S SMR ) b) ( ( Gze, SMR merk rozwoju opoweo rakgu uzyskaego przy wykorzystau metoy Hellwga oraz metoy sytetyczego merka rozwoju la utaryzacj zerowej, staarowe merka:, SMR - wartość śrea merka, ochylee S ), S SMR ) ( ( = =, SMR = SMR =, S 2 2 ( ) = ( ), S ( SMR ) = ( SMR SMR ) = =

9 Wyk przeprowazoego baaa la lat zostały przestawoe opoweo w tabelach 2. Tabela. Wyk aalzy welowymarowej pozycj krajów UE ze wzglęu a realzację założeń plau Europa 2020 w roku 2008 L.p. Klasa Kraj Mra rozwoju la metoy Hellwga Szwecja 0,8023 L.p. Klasa Kraj Sytetyczy merk Rozwoju la metoy utaryzacj zerowej Szwecja 0, Flaa 0, Flaa 0,824 3 I Daa 0,668 3 I Daa 0, Słowea 0,598 4 Holaa 0,770 5 Fracja 0,568 5 Słowea 0,690 6 Holaa 0, Fracja 0,678 7 Estoa 0, Estoa 0, Austra 0,485 8 Ltwa 0, Ltwa 0, Luksemburg 0,659 0 Luksemburg 0,434 0 Austra 0,6377 Nemcy 0,424 Cypr 0, Belga 0, Irlaa 0,644 Welka 3 Brytaa 0, Belga 0, II Irlaa 0, Nemcy 0,609 Welka 5 Cypr 0, Brytaa 0,592 6 Czechy 0, II Czechy 0,594 7 Łotwa 0,326 7 Łotwa 0, Polska 0, Słowacja 0, Słowacja 0,297 9 Polska 0, Grecja 0, Hszpaa 0,507 2 Hszpaa 0,234 2 Portugala 0, Węgry 0, Grecja 0, Portugala 0, III Węgry 0, Włochy 0, Chorwacja 0, III Chorwacja 0, Włochy 0, Bułgara 0, Bułgara 0, Rumua 0, Malta 0, IV Malta 0, IV Rumua 0,388 Źróło: oblczea a postawe: aych Eurostatu: ( r.).

10 Tabela 2. Wyk aalzy welowymarowej pozycj krajów UE ze wzglęu a realzację założeń plau Europa 2020 w roku 202 L.p. Klasa Kraj Mra rozwoju la metoy Hellwga Szwecja 0,8026 L.p. Klasa Kraj Sytetyczy merk Rozwoju la metoy utaryzacj zerowej Szwecja 0, Flaa 0, Flaa 0,807 3 I Daa 0, I Daa 0, Słowea 0, Holaa 0, Estoa 0,562 5 Słowea 0, Holaa 0,535 6 Estoa 0, Fracja 0, Luksemburg 0, Austra 0, Fracja 0, Nemcy 0, Austra 0, Luksemburg 0, Nemcy 0,6578 Czechy 0,4529 Ltwa 0, Ltwa 0, Czechy 0, Belga 0,449 3 Welka Brytaa 0, Welka Brytaa 0, Belga 0, II Polska 0, Cypr 0, Łotwa 0, II Polska 0, Cypr 0, Irlaa 0, III Węgry 0, III Włochy 0, Irlaa 0, Słowacja 0, Łotwa 0, Portugala 0, Słowacja 0, Węgry 0, Portugala 0, Chorwacja 0,473 Chorwacja 0, Hszpaa 0, Hszpaa 0,36 24 Włochy 0, Grecja 0,38 25 Grecja 0, Malta 0, Malta 0, Rumua 0, Rumua 0, IV Bułgara 0, IV Bułgara 0,3036 Źróło: oblczea a postawe: aych Eurostatu: ( r.). Wosk Owołując sę o główego celu baawczego ejszej aalzy ależy stwerzć, że w okrese objętym baaem Polska w relacj o pozostałych krajów U Europejskej zrealzowała zaczące postępy po wzglęem buowaa waruków la rozwoju

11 gospoarczego charakteryzującego sę wysoką spójoścą społeczą. W baau la roku 2008 Polska zajęła opoweo 8/9 pozycję (baae la metoy Hellwga/metoy utaryzacj zerowej) zajowała sę w III grupe krajów o przecętym pozome merka rozwoju. Tymczasem w toku 202 były to opoweo 5/6 pozycja, zęk czemu awasowała o II grupy krajów, które grupowały gospoark o relatywe wysokm pozome merka rozwoju. Wyk te może być traktoway jako ozwercelee stosukowo obrej sytuacj gospoarczej kraju w truym gospoarczo czase. Przeprowazoe baae potwerza także kosekwecje kryzysu gospoarczego, których ozwerceleem są zaczące spak krajów połuowej Europy sle otkętych gospoarczo przez recesję po 2008 roku. Krajem ootowującym ajwększe pogorszee swojej relatywej pozycj pomęzy rokem była Grecja, która w roku 2008 zajmowała 20/22 pozycję atomast po czterech latach uplasowała sę a 25 pozycj szacowaej weług obywu meto. Lteratura: Balcerzak A.P., Pozycja Polsk w kotekśce plau Europa 2020: aalza z wykorzystaem meto porząkowaa lowego, Zeszyty Naukowe Wyzałowe Uwersytetu Ekoomczego w Katowcach Stua Ekoomcze, 20, r 8, s. 3-4 Balcerzak A.P., Weza owacje jako kluczowy czyk rozwoju gospoarczego w XXI weku [w:] Kaptał telektualy jego ochroa, re. E. Okoń-Horoyńska, R. Wsła, Istytut Wezy Iowacj, Warszawa 2009, s Balcerzak A.P., Górecka D., Rogalska E., Taksoometrycza aalza realzacj Strateg Lzbońskej w latach , Waomośc Statystycze, 2008, r 6, s Europe A Europea Strategy for Smart, Sustaable a Iclusve Growth, Europea Commsso, Brussels 200. Eurostat, Europe 2020 cators, Kukuła K., Metoa utaryzacj zerowej. Wyawctwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 7-6; Lea P., Stratega Lzbońska a półmetku Jak poprawć wyk gospoarcze Europy? [w:] Lea P., Mogese U.B., Royuela-Mora V. (RED), Stratega Lzbońska a półmetku: oczekwaa a rzeczywstość, Raporty CASE, r 58/2005, Cetrum Aalz Społeczo- Ekoomczych, Warszawa 2005, 9-3.

12 Mogese U.B., Jak reformować to, co euchwyte? Stratega Lzbońska UE bechmarkg, cele, otwarta metoa kooryacj [w:] Lea P., Mogese U.B., Royuela-Mora V. (re.), Stratega Lzbońska a półmetku: oczekwaa a rzeczywstość, Raporty CASE, r 58/2005, Cetrum Aalz Społeczo-Ekoomczych, Warszawa 2005, Royuela-Mora V., Moreo R., Vaya E., Motorowae celów Strateg Lzbońskej [w:] Lea P., Mogese U.B., Royuela-Mora V., Stratega Lzbońska a półmetku: oczekwaa a rzeczywstość, Raporty CASE, r 58/2005, Cetrum Aalz Społeczo- Ekoomczych, Warszawa 2005, Statystycze metoy aalzy aych, re. W. Ostasewcz, Wyawctwo Akaem Ekoomczej m. Oskara Lagego we Wrocławu, Wrocław 998, s Walesak, M., Uogóloa mara oległośc w statystyczej aalze welowymarowej, Wyawctwo Akaem Ekoomczej m. Oskara Lagego we Wrocławu, Wrocław 2002, 6-9. Abstrakt Artykuł pośwęcoy jest welowymarowej aalze stopa spójośc społeczej osągaej przez poszczególe kraje U Europejskej. Defcja spójośc społeczej przyjęta w aalze bazuje a formule sformułowaej w plae Europa W baau wykorzystao metoę uataryzacj zerowej oraz metoę Hellwga. Baae przeprowazoo la lat Słowa kluczowe: spójość społecza, Europa 2020, utaryzacja zerowa, metoa Hellwga

13 Multmesoal aalyss of socal coheso Europea Uo Coutres the cotet of Europa 2020 strategy Abstract The artcle s evote to multvarate aalyss of the egree of socal coheso acheve by the vual coutres of the Europea Uo. The efto of socal coheso aopte the aalyss s base o a formula efe the Europe 2020 pla. I the research the zero utarzato metho a Hellwg metho were use. The stuy was coucte for the years 2008 a 202. Keywors: socal coheso, Europe 2020, zero utarzato metho, Hellwg metho