WARTOŚĆ PRODUKCYJNA NOWYCH ODMIAN I KLONÓW HODOWLANYCH PORZECZKI CZARNEJ OCENIANA W LATACH

Transkrypt

1 Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (2007) STANISŁAW PLUTA 1, EDWARD ŻURAWICZ 1, AGATA BRONIAREK-NIEMIEC 2 WARTOŚĆ PRODUKCYJNA NOWYCH ODMIAN I KLONÓW HODOWLANYCH PORZECZKI CZARNEJ OCENIANA W LATACH Z 1 Zakładu Hodowli Roślin Sadowniczych oraz z 2 Zakładu Ochrony Roślin Sadowniczych Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach ABSTRACT. Yield, fruit size and field resistance of plants to fungal diseases of 19 blackcurrant cultivars and breeding clones are presented in this paper. Studies were carried out in the field of the Experimental Orchard of the Research Institute of Pomology and Floriculture at Dabrowice, near Skierniewice, Central Poland in The results showed that the tested genotypes differed in evaluated traits. New Polish cultivars ( Tisel and Tiben ) and clones (PC- 140, PC- 175, PC-146 and PC-425) as well as Ukrainian ( Jubilejnaja Kopania, Sofijewskaja and Wernisaż ) produced considerably higher yields than standard cultivars ( Ojebyn, Ben Lomond and Titania ). The largest fruits had Ben Connan, Wernisaż, Jubilejnaja Kopania and Sofijewskaja (Ukraine) and breeding clones PC-425 and PC-140. The most resistant to powdery mildew, leaf spot and white pine blister rust were cultivars Titania and Tisel and clones marked PC-52, PC-96, PC-132, PC-141 and PC-425. Key words: blackcurrant, Ribes nigrum L., cultivar trail, yield, fruit size, fungal diseases Wstęp Dobra odmiana każdego gatunku roślin uprawnych, w tym porzeczki czarnej, jest najważniejszym nośnikiem postępu biologicznego i warunkiem postępu technologicznego. Pozwala na uzyskiwanie wysokiego plonu owoców o dobrej jakości, ograniczenie stosowania pestycydów do zwalczania chorób i szkodników oraz na stosowanie nowoczesnych technologii uprawy (Żurawicz 2006). Mając dobre odmiany, można lepiej zaspokajać potrzeby przemysłu przetwórczego i konsumentów, zmniejszyć do minimum ryzyko zatrucia ludzi i środowiska pozostałościami środków chemicznych oraz znacznie obniżyć koszty produkcji owoców. Do uprawy towarowej plantatorzy poszukują ciągle nowych i lepszych odmian od dotychczas uprawianych. Odmiany te powinny charakteryzować się wysoką wartością Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN

2 372 S. Pluta, E. Żurawicz, A. Broniarek-Niemiec produkcyjną (wysokie i regularne plonowanie), dobrą jakością owoców oraz ich przydatnością do przetwórstwa i zamrażalnictwa, a ostatnio także do konsumpcji w stanie świeżym (Markowski i Pluta 2003). Ważna jest także odporność roślin na groźne gospodarczo choroby i szkodniki (Bielenin 2001, Broniarek-Niemiec i in. 1999, 2000, Broniarek i Pluta 2003). Obok oceny odmian zagranicznych prowadzi się hodowlę rodzimych odmian i porównuje się ich wartość gospodarczą w odniesieniu do odmian aktualnie uprawianych. Nowe odmiany porzeczki czarnej uzyskane w Zakładzie Hodowli Roślin Sadowniczych Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach (Pluta i Żurawicz 1998, Pluta 2001, 2003) bada się w doświadczeniach odmianowo porównawczych pod kątem wartości gospodarczej w celu określenia ich przydatności do uprawy w naszych warunkach klimatyczno-glebowych. Celem pracy jest ocena wartości produkcyjnej, wielkości owoców oraz odporności roślin na główne choroby grzybowe 16 odmian i klonów hodowlanych porzeczki czarnej, rosnących w doświadczeniu odmianowo-porównawczym założonym w 2000 roku. Materiały i metody Badania i obserwacje prowadzono w pięciu kolejnych latach Materiał do badań stanowiły krzewy porzeczki czarnej kilku odmian zagranicznych oraz odmian i klonów hodowli Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Krzewy jednoroczne, wyboru I, zostały posadzone w doświadczeniu polowym jesienią 2000 roku w Sadzie Doświadczalnym (SD) Dąbrowice pod Skierniewicami (Polska centralna). Badano 16 genotypów porzeczki czarnej: 2 odmiany brytyjskie ( Ben Connan i Foxendown ), 4 nowe odmiany z Ukrainy ( Alta, Jubilejnaja Kopania, Sofijewskaja i Wernisaż ), 2 polskie odmiany ( Tisel i Tiben ), 8 klonów hodowli ISK oznaczonych PC (PC-52, PC-96, PC-132, PC-140, PC-141, PC-146, PC-175 i PC-425). Odmianami standardowymi były Ojebyn, Titania i Ben Lomond. Doświadczenie prowadzono na glebie mineralnej, płowej, słabo próchnicznej, o składzie mechanicznym piasków gliniastych, położonych na skale macierzystej gliny średniej, o ph 6,0-6,5. Założono je w układzie bloków losowych kompletnych, w 3 powtórzeniach po 3 rośliny na poletku. Rozstawa roślin była jednakowa i wynosiła 3,5 0,75 m, z przerwą 1,25 m między poletkami. Nie stosowano żadnej ochrony chemicznej roślin przeciwko głównym chorobom grzybowym porzeczki czarnej. Nawożenie roślin prowadzono według zaleceń dla plantacji towarowych. Chwasty zwalczano przy użyciu herbicydów doglebowych i kontaktowych według Programów Ochrony Roślin Sadowniczych oraz usuwano je ręcznie. Określano następujące cechy roślin: datę zbioru owoców (termin dojrzewania), plon (kg poletko -1 lub kg krzew -1 ) oraz wielkość owoców określaną jako masę w gramach 100 losowo wybranych jagód z każdego poletka, podatność na amerykański mączniak agrestu (Sphaerotheca mors-uvae Berk.), antraknozę (opadzinę) liści porzeczki (Drepanopeziza ribis Kelb.) i rdzę wejmutkowo-porzeczkową (Cronartium ribicola Fish). Ocenę stopnia porażenia roślin przez wymienione patogeny prowadzono w połowie lipca i drugiej połowie sierpnia w poszczególnych latach badań, stosując 5-stopniową skalę bonitacyjną (1 brak objawów porażenia, 5 bardzo silne porażenie roślin) według metody opracowanej przez Karolczaka i in. (1973).

3 Wartość produkcyjna nowych odmian i klonów hodowlanych Uzyskane wyniki obserwacji cech opracowano statystycznie przy użyciu metody jednoczynnikowej analizy wariancji, według modelu dla losowanych bloków. Do oceny istotności różnic między średnimi cech poszczególnych genotypów użyto testu t-duncana, przyjmując poziom istotności 5%. Wyniki i dyskusja Zebrane wyniki z wykonanych pomiarów i obserwacji przedstawiono w tabeli 1. Jak widać, w warunkach Polski centralnej oceniane genotypy różniły się znacznie pod względem terminu dojrzewania i zbioru owoców. Zbiór owoców rozpoczynał się zwykle na początku lipca, a kończył po 20 lipca, w zależności od roku badań. Najwcześniej dojrzewały owoce odmian standardowych ( Ojebyn i Titania ), odmian ukraińskich ( Alta, Sofijewskaja, Jubilejnaja Kopania i Wernisaż ), polskiej odmiany Tisel oraz większości klonów hodowlanych, niezależnie od roku badań. Najpóźniej dojrzewały owoce szkockiej odmiany Ben Lomond, polskiej Tiben i klonu PC-146. Plonowanie roślin badanych genotypów było zróżnicowane i uzależnione głównie od roku badań oraz panujących warunków pogodowych. Jak można było oczekiwać, plon owoców w 2002 roku, tzn. w pierwszym roku plonowania, był najniższy. Od 2003 roku krzewy weszły w pełne plonowanie. Klony hodowli ISK oraz polskie i ukraińskie odmiany dorównywały lub nawet przewyższały pod względem plonowania odmiany standardowe Ojebyn, Titania i Ben Lomond. Wśród badanych klonów najlepiej plonowały: PC-140, PC-175, PC-146 i PC-425; średnio zebrano od 1,86 do 2,88 kg owoców z krzewu. Było to od około 94% do 200% więcej owoców niż u standardowych odmian Ojebyn i Ben Lomond oraz od 16% do 80% więcej niż najlepszego standardu Titania. Polskie nowe odmiany ( Tisel i Tiben ) plonowały odpowiednio 2,07 i 2,20 kg krzew -1, było to około 120-procentowe wyższe plonowanie niż dwóch pierwszych odmian standardowych i od 29% do 38% wyższe niż u odmiany Titania. Średnie plonowanie porzeczek odmian z Ukrainy wynosiło od 1,22 do 1,99 kg krzew -1. Plonowały one lepiej niż słabiej plonujące standardy ( Ben Lomond i Ojebyn ), a najlepsze z nich ( Jubilejnaja Kopania, Sofijewskaja i Wernisaż ) dorównywały lub przewyższały o 12% odmianę Titania. W tym doświadczeniu odmiany brytyjskie ( Foxendown i Ben Connan ) plonowały słabiej niż odmiany standardowe, a ich średnie plony wynosiły odpowiednio 0,72 i 1,66 kg krzew -1. Wielkość owoców badanych genotypów była także zróżnicowana i zależała zarówno od genotypu, jak i roku badań (tab. 1). Największe owoce miały odmiany ukraińskie ( Jubilejnaja Kopania i Sofijewskaja ); średnia masa 100 owoców wynosiła u nich odpowiednio 126,8 g i 144,3 g. Duże owoce dawały także odmiany Wernisaż i Ben Connan oraz klony o symbolach PC-425 i PC-140 (ok. 115 g 100 owoców -1 ). Najmniejsze owoce miały odmiany Foxendown i Ojebyn oraz klony PC-96, PC-141 i PC-146 (od 74,5 g od 89,1 g). Pozostałe testowane genotypy charakteryzowały się średnio dużymi jagodami, od 95,9 do 113,2 g 100 owoców -1. Rośliny ocenianych genotypów bardzo różniły się pod względem polowej odporności roślin na amerykańskiego mączniaka agrestu, antraknozę liści i rdzę wejmutkowoporzeczkową. Zebrane obserwacje (tab. 1) wskazują na odporność większości odmian i klonów hodowlanych na mączniaka. Rośliny odmiany standardowej Ben Lomond były w dużym stopniu podatne na tę chorobę (3,8 w 5-stopniowej skali bonitacyjnej). Wyniki te są zgodne z wcześniejszymi doniesieniami innych autorów o dużej wrażliwości

4 374 S. Pluta, E. Żurawicz, A. Broniarek-Niemiec Tabela 1 Plonowanie, wielkość owoców odmian i klonów porzeczki czarnej i podatność roślin na główne choroby grzybowe (SD Dąbrowice, ) Yielding, fruit size of blackcurrant cultivars and clones and susceptibility of plants to main fungal diseases (Experimental Orchard at Dąbrowice, ) Odmiana/klon Cultivar/clone Średnia data zbioru owoców Average harvest date of fruits Plon owoców (kg/krzew) Fruit yield (kg/bush) suma total średnia average Średnia masa 100 owoców Average weight of 100 fruits (g) Stopień porażenia roślin przez choroby grzybowe, średnie za lata (skala bonitacyjna 1-5)* Susceptibility level of plants to fungal diseases, average for (ranking scale 1-5)* mączniak powdery mildew antraknoza leaf spot rdza white pine blister rust Ojebyn ,13 a 0,40 a 1,11 a-d 2,01 bc 1,08 a 4,72 ab 0,94 ab 88,9 a-c 1,0 a 2,9 e-g 2,7 f Ben Lomond ,09 a 0,66 ab 0,54 ab 1,96 bc 1,68 a-e 4,93 ab 0,98 ab 97,2 b-d 3,8 c 2,9 e-g 2,0 de Titania ,21 a-c 1,02 a-e 1,87 d-f 3,49 e-g 1,42 a-d 8,01 c 1,60 c 107,0 c-e 1,0 a 2,3 a-c 1,00 a Ben Connan ,22 a-c 1,27 b-g 1,76 c-e 2,99 d-f 2,05 d-f 8,31 cd 1,66 cd 115,1 de 1,0 a 2,3 a-c 1,5 b-d Foxendown ,08 a 0,69 ab 0,30 a 1,07 a 1,39 a-c 3,61 a 0,72 a 74,5 a 1,0 a 2,6 c-f 1,6 b-d Alta ,20 a-c 1,47 c-h 0,96 a-c 2,03 bc 1,59 a-e 6,12 b 1,22 b 107,3 c-e 1,5 ab 3,0 f-h 1,1 ab Jubilejnaja Kopania ,37 b-d 1,85 f-h 2,36 ef 1,99 bc 2,43 f 8,86 c-e 1,77 c-e 126,8 ef 1,0 a 2,5 b-e 1,4 a-c Sofijewskaja ,25 a-c 1,95 gh 2,20 ef 2,87 de 2,44 f 9,65 c-f 1,93 c-f 144,3 f 2,0 b 3,1 gh 1,5 bc Wernisaż ,16 ab 2,60 i 2,34 ef 3,18 ef 1,47 a-d 9,95 d-f 1,99 d-f 114,6 de 1,0 a 2,3 a-c 1,3 a-c Tisel ,26 a-c 1,55 d-h 2,31 ef 4,08 gh 2,13 ef 10,34 ef 2,07 ef 106,4 c-e 1,0 a 2,7 c-g 1,0 a Tiben ,61 e 1,69 e-h 2,72 f 4,09 gh 1,89 c-f 11,00 f 2,20 f 95,9 a-d 1,0 a 2,7 c-g 1,5 b-d PC ,16 ab 0,65 ab 1,29 b-d 1,95 bc 1,72 b-e 5,77 b 1,15 b 105,8 c-e 1,0 a 2,9 d-g 1,0 a PC-96 (17B/1) ,16 ab 0,88 a-d 1,53 ab 2,35 cd 1,38 a-c 6,29 b 1,26 b 79,7 ab 1,0 a 2,6 c-f 1,0 a PC ,51 de 2,83 i 4,16 g 4,50 h 2,41 f 14,41 g 2,88 g 117,1 de 1,0 a 2,5 b-e 1,0 a PC-132 ( /13) ,16 ab 0,80 a-c 1,60 c-e 2,23 cd 1,17 ab 5,95 b 1,19 b 96,1 a-d 1,0 a 2,5 b-e 1,0 a PC-141 ( /1) ,17 ab 1,18 b-f 1,14 b-d 1,42 ab 1,84 c-f 6,07 b 1,21 b 89,1 a-c 1,0 a 2,4 b-d 1,0 a PC-140(138 76/69A/1) ,38 cd 1,24 b-f 2,39 ef 3,56 e-g 1,93 c-f 9,28 c-f 1,86 c-f 113,2 de 1,0 a 3,5 h 2,2 e PC-175 (138 76/69A/4) ,24 a-c 1,48 d-h 2,37 ef 3,56 e-g 2,01 c-f 9,80 c-f 1,96 c-f 102,4 cd 1,0 a 2,9 d-g 1,8 c-e PC-146 (XXII/103) ,49 de 1,98 h 1,84 de 3,78 f-h 2,46 f 10,57 ef 2,12 ef 74,9 a 1,0 a 2,0 a 1,2 ab Średnie w kolumnach oznaczone tymi samymi literami nie różnią się istotnie (5%) według testu t-duncana. *Skala bonitacyjna 1-5, 1 brak porażenia, 5 bardzo silne porażenie roślin. Means in the columns marked with the same letter do not differ significantly according to Duncan s t- test (5%). *Ranking scale 1-5, 1 no infection, 5 very severe infection of plants.

5 Wartość produkcyjna nowych odmian i klonów hodowlanych tej odmiany na mączniaka (Pedersen 1998, Broniarek-Niemiec i in. 1999, 2000, Gwozdecki i in. 2002, Broniarek i Pluta 2003, Pluta 2003). Ponadto na roślinach dwóch odmian z Ukrainy ( Alta i Sofijewskaja ) obserwowano niewielkie objawy amerykańskiego mączniaka agrestu (1,5-2,0), będące prawdopodobnie efektem przełamywania odporności genetycznej. Średni stopień porażenia wszystkich genotypów przez patogena powodującego antraknozę liści porzeczek zawierał się w zakresie od 2,0 do 3,5 w 5-stopniowej skali bonitacyjnej (tab. 1). Najmniej wrażliwe na tę chorobę były klony oznaczone: PC-146, PC- -141, PC-132 i PC-425 oraz odmiany: Ben Connan, Jubilejnaja Kopania, Wernisaż i Titania. Rośliny tych genotypów były porażone tylko w stopniu od 2,0 do 2,5. Porażenie ocenianych genotypów przez grzyb C. rubicola, sprawcę rdzy wejmutkowo-porzeczkową, było stosunkowo niskie. W latach badań ( ) nie obserwowano objawów rdzy na roślinach odmian Titania i Tisel oraz większości ocenianych klonów hodowlanych (PC-52, PC-96, PC-132, PC-141 i PC-425). Przy zastosowaniu tej samej skali bonitacyjnej niewielkie porażenie notowano na liściach odmian Ben Connan (1,5), ukraińskich odmian (1,1-1,5), Tiben (1,5) oraz klonu PC-146 (1,2). W najsilniejszym stopniu porażane były krzewy standardowych odmian Ben Lomond (2,0) i Ojebyn (2,7) oraz klonu PC-140 (2,2). Na podstawie przedstawionych wyników stwierdzamy, że program hodowli porzeczki czarnej w ISK Skierniewice przynosi bardzo dobre rezultaty. Prowadząc rodzimą hodowlę tego gatunku możemy dostarczać nowych odmian charakteryzujących się wyższą plennością i jakością owoców oraz odpornością roślin na choroby grzybowe od obecnie uprawianych odmian standardowych, takich jak na przykład Ojebyn, Titania i Ben Lomond. Wnioski 1. Nowe polskie odmiany ( Tisel i Tiben ) oraz klony (PC-140, PC-175, PC-146 i PC-425), a także ukraińskie ( Jubilejnaja Kopania, Sofijewskaja, Wernisaż ) dawały znacznie wyższe plony niż standardowe odmiany ( Ojebyn, Ben Lomond i Titania ). 2. Największe owoce miały odmiany Ben Connan, Wernisaż, Jubilejnaja Kopania i Sofijewskaja oraz klony oznaczone PC-425 i PC Najbardziej odporne na amerykańskiego mączniaka agrestu, antraknozę liści porzeczek i rdzę wejmutkowo-porzeczkową były odmiany Titania i Tisel oraz klony PC-52, PC-96, PC-132, PC-141 i PC Odmiany ukraińskie o bardzo dużych owocach ( Jubilejnaja Kopania i Sofijewskaja ) zostały włączone do programu krzyżowań w celu uzyskania nowych odmian typu deserowego, o atrakcyjnych i smacznych jagodach. Literatura Bielenin A. (2001): Ochrona plantacji porzeczek i agrestu przed chorobami z uwzględnieniem IPO. Mater. Ogólnopol. Konf. Intensyfikacja produkcji porzeczek i agrestu. Skierniewice, 6 czerwca 2001: Broniarek-Niemiec A., Pluta S., Bielenin A. (1999): Wstępna ocena polowej odporności wybranych odmian i klonów hodowlanych porzeczki czarnej na podstawowe choroby grzybowe.

6 376 S. Pluta, E. Żurawicz, A. Broniarek-Niemiec Mater. 8 Ogólnopol. Zjazdu Nauk. Hodowla roślin ogrodniczych u progu XXI wieku. AR Lublin, 4-5 lutego: Broniarek-Niemiec A., Pluta S., Bielenin A. (2000): Progress in breeding of blackcurrant (Ribes nigrum L.) for resistance to main fungal diseases at Research Institute of Pomology and Floriculture at Skierniewice, Poland. Bull. IOBC 23(11): Broniarek-Niemiec A., Pluta S. (2003): Podatność nowych odmian i klonów porzeczki czarnej na najważniejsze choroby grzybowe. Zesz. Nauk. Inst. Sadow. Kwiac. Skiern. 11: Gwozdecki J., Chlebowska D., Pierzga K. (2002): Ocena owocowania dwóch polskich odmian porzeczki czarnej. Zesz. Nauk. Inst. Sadow. 10: Karolczak W., Cimanowski J., Puchała Z. (1973): Ochrona porzeczki czarnej przed chorobami. Cz. 1: Zwalczanie amerykańskiego mączniaka agrestu (Sphaerotheca mors uvae Schw./Berk. et Curt.) na porzeczce czarnej. Pr. Inst. Sadow. Ser. A, 17: Markowski J., Pluta S. (2003): Wartość gospodarcza i przydatność przetwórcza wybranych genotypów porzeczki czarnej w latach Cz. 1. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 488: Pedersen H.L. (1998): Field resistance of black currant cultivars (Ribes nigrum L.) to diseases and pests. Fruit Var. J. 52, 1: Pluta S. (2001): Perspektywy hodowli nowych odmian porzeczki czarnej i agrestu. Mater. Ogólnopol. Konf. Intensyfikacja produkcji porzeczek i agrestu. Skierniewice, 6 czerwca: Pluta S. (2003): Osiągnięcia w hodowli twórczej odmian porzeczki czarnej i agrestu. Mater. Ogólnopol. Konf. Porzeczkowej i Agrestowej. ISK Skierniewice, 24 kwietnia 2003: Pluta S., Żurawicz E. (1998): Wyniki ostatnich dziesięciu lat hodowli odmian porzeczki czarnej w Polsce. Mater. 37 Ogólnopol. Nauk. Konf. Sadowniczej: Żurawicz E. (2006): Duży postęp w hodowli rodzimych odmian porzeczki czarnej. Sad Nowocz. 5: PRODUCTIVE VALUE OF NEW BLACKCURRANT CULTIVARS AND CLONES EVALUATED IN Summary The aim of the studies was an evaluation of productive value (yield, fruit size and field resistance of plants to leaf diseases) of 19 blackcurrant cultivars and breeding clones. The field experiment was established in autumn of 2000 in the Experimental Orchard of the Research Institute of Pomology and Floriculture at Dąbrowice, near Skierniewice, Central Poland. The experiment was set up in the randomized complete block design with 3 replications, including 3 plants per plot of each genotype. The following traits: ripening time, yield, fruit weight and the susceptibility of plants to powdery mildew, leaf spot and white pine blister rust were evaluated in The results showed that the tested cultivars and breeding clones differed in all of the evaluated traits. New Polish cultivars ( Tisel and Tiben ) and clones (PC- 140, PC-175, PC-146 and PC- 425) as well as Ukrainian ( Jubilejnaja Kopania, Sofijewskaja and Wernisaż ) produced considerably higher yields than standard cultivars ( Ojebyn, Ben Lomond and Titania ). The largest fruits had Ben Connan, Wernisaż Jubilejnaja Kopania and Sofijewskaja and breeding clones marked PC-425 and PC-140. Most of the tested genotypes were resistant to powdery mildew, only Ben Lomond, Alta and Sofijewskaja showed typical symptoms of this disease. All the studied cultivars and clones were infected by leaf spot at a different level. The least susceptible were Ben Connan, Jubilejnaja Kopania, Wernisaż and Titania as well as clones marked PC-146, PC-141, PC-132 and PC-425. No symptoms of white pine blister rust was noticed on plants of Titania and Tisel and clones PC-52, PC-96, PC-132, PC-141 and PC-425.