Omawiana praca lek. Jerzego Słowika przedstawia wyniki badań, które mają znaczenie w rozwoju nowych metod badań oraz zawiera ważne elementy

Transkrypt

1 Ocena rozprawy na stopień doktora nauk o zdrowiu lek. Jerzego Słowika pt. Ocena nawyków żywieniowych i stanu odżywienia dzieci i młodzieży o różnym stopniu aktywności fizycznej. W utrzymaniu dobrego stanu zdrowia zasadniczą rolę odgrywa prawidłowy sposób żywienia, który umożliwia utrzymanie fizjologicznej ustrojowej homeostazy. Ma to szczególne znaczenie dla dzieci w okresie ich rozwoju. Błędy żywieniowe dzieci i młodzieży mogą w przyszłości skutkować licznymi schorzeniami dietozależnymi, wśród których znajdują się otyłość, cukrzyca typu II-go, nadciśnienie tętnicze, choroby układu krążenia, osteoporoza, próchnica, choroby nowotworowe, zespoły niedoborowe i wiele innych. Racjonalne odżywianie, aktywność fizyczna, stabilny stan emocjonalny oraz wystarczająca ilość snu to zasadnicze czynniki zdrowego stylu życia. Obecnie podejmowanych jest wiele badań, które mają na celu określenie czynników ryzyka występowania nadmiernej masy ciała, której przyczyną są najczęściej błędy żywieniowe oraz nieprawidłowy styl życia. Postęp cywilizacyjny, powszechny dostęp do internetu i komputerów nie sprzyja aktywności fizycznej, a złe nawyki żywieniowe wynikają często ze środowiska w którym przebywają dzieci i młodzież rodziny, szkoły, kolegów, jak również od statusu materialnego oraz pozycji społecznej rodziny. W dostępnym piśmiennictwie coraz więcej uwagi zwraca się na zagrożenie zdrowia spowodowane nadmierną masą ciała, będącą przede wszystkim skutkiem błędów żywieniowych. Aktualnie, w dostępnych opracowaniach znajdujemy wiele danych dotyczących oceny stanu odżywienia, brak jest jednak wartości normatywnych dotyczących zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie dzieci i młodzieży populacji polskiej, które mogłyby stanowić wartości porównawcze. Brak również danych dotyczących zależności pomiędzy składem masy ciała a nawykami żywieniowymi dzieci i młodzieży z uwzględnieniem ich aktywności fizycznej. Dlatego też przedłożoną mi do oceny rozprawę uważam za niezwykle istotny wkład do badań dietetycznych, epidemiologicznych oraz klinicznych. Wybór takiego tematu przez Doktoranta uważam za bardzo aktualny, nowoczesny i głęboko uzasadniony. Przedstawiona mi do oceny dysertacja liczy 133 strony wydruku komputerowego, posiada typowy dla tego rodzaju prac układ redakcyjny, zawiera wykaz skrótów, spis tabel i rycin, szeroko rozbudowany wstęp, cel pracy, materiał i 1

2 metody badań własnych, wyniki, dyskusję, wnioski, piśmiennictwo liczące 139 pozycji oraz streszczenie w języku polskim i angielskim. Praca pochodzi z Zakładu Żywienia Człowieka Katedry Dietetyki Wydziału Zdrowia Publicznego w Bytomiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, wykonana pod kierownictwem dr hab. n. farm. Elżbiety Grochowskiej - Niedworok, autorytetu w dziedzinie dietetyki oraz szeroko pojętej fizjologii żywienia, a także cenionego badacza, uznanego w kraju oraz rozpoznawalnego na forum międzynarodowym, a także pod kierunkiem promotora pomocniczego dr n. med. Marka Kardasa z Zakładu Technologii i Oceny Jakości Żywienia wyżej wymienionej Katedry Dietetyki. W rozbudowanym, logicznie zaplanowanym wstępie Doktorant przypomina szczegółowo wyniki dotychczasowych obserwacji na temat zbilansowanej diety i jej znaczenia dla organizmu, zasad zdrowego żywienia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, znaczenia aktywności fizycznej w rozwoju dzieci i młodzieży, metod oceny sposobu żywienia i stanu odżywienia, konsekwencji zaburzeń stanu odżywienia organizmu oraz parametrów określających skład masy ciała dzieci i młodzieży. Zwraca uwagę na niejasności i kontrowersje w literaturze tego tematu. Autor głęboko wnika w fizjologię tematu, wzbogacając treść informacjami na temat nowych badań, co osobiście dla recenzenta jest szczególnie cennym. Lektura tego rozdziału świadczy o rzetelnej znajomości przez Autora współczesnego piśmiennictwa dotyczącego poruszanych zagadnień. Dobór pozycji cytowanej literatury uważam za właściwy oraz uwzględnia on najnowsze doniesienia. Zaletą tej części pracy są staranne opisy i wysoki poziom edytorski rycin. W rozdziale Założenia i cele pracy zwięźle, na jednej stronie, Autor przedstawia założenia pracy. Celem nadrzędnym pracy była ocena nawyków żywieniowych i stanu odżywienia dzieci i młodzieży o różnym stopniu aktywności fizycznej, a celami szczegółowymi były: (1) określenie składu masy ciała metodą bioimpedancji elektrycznej wybranej grupy dzieci i młodzieży; (2) ocena nawyków żywieniowych badanej grupy poprzez zbadanie częstości spożycia wybranych produktów; (3) identyfikacja popełnianych przez badaną grupę błędów żywieniowy; (4) sprawdzenie, czy istnieje zależność pomiędzy wybranymi elementami masy ciała a częstością spożycia wybranych produktów. W rozprawie wykorzystano materiał pochodzący z oceny grupy badanej 1013 uczniów w wieku 7-18 lat, uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych klas profilu ogólnego i sportowego w Siemianowicach Śląskich. Grupę badaną podzielono 2

3 na 9 grup wiekowych, dokonano również podziału ze względu na płeć i profil szkoły oraz dokonano oceny stanu odżywienia i nawyków żywieniowych uczniów biorących w badaniach za pomocą pomiaru wzrostu i masy ciała, składu masy ciała oraz nawyków żywieniowych za pomocą autorskiego kwestionariusza ankietowego, składającego się z 30 pytań jednokrotnego wyboru. Następnie uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej. Badania te zostały przeprowadzone za zgodą Komisji Bioetycznej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (KNW 0022/KB1/73/I/16) oraz zgód dyrektorów odpowiednich szkół oraz rodziców uczniów. Metodyka badań nie budzi moich zastrzeżeń. W następnej części pracy Doktorant omawia wyniki swoich badań. Wyniki te są szczegółowo przedstawione na załączonych rycinach i tabelach. Całość wyników przedstawiona została z podziałem na podrozdziały zgodnie z planowanymi badaniami. Osobno omówione zostały wyniki poszczególnych badań, z uwzględnieniem mierzonych parametrów. W szczegółowej dyskusji Autor podsumowuje wiedzę na temat przyczyn występowania zaburzeń odżywiania oraz wynikających z tego implikacji klinicznych i epidemiologicznych, które są przedmiotem zainteresowania wielu badaczy. Stara się przybliżyć i wyjaśnić znaczenie przyczyn i następstw wadliwego sposobu odżywiania na tle prawidłowej i zbilansowanej diety oraz analizy poziomu aktywności fizycznej. Prawidłowo interpretuje uzyskane wyniki i porównuje je z dostępnym piśmiennictwem. Należy też zaznaczyć, że Autor w sposób wyważony omawia własne wyniki na tle doniesień innych autorów. Omówienie wyników i dyskusja przeprowadzone są rzeczowo, analitycznie, ze znawstwem problemu. Autor kolejno omawia wyniki swoich obserwacji, odnosząc je do aktualnych danych z literatury. Krytycznie ocenia i wyjaśnia wątpliwości, jakie mogłyby się nasunąć po przeczytaniu jedynie wyników pracy. Rozdział ten też sugeruje drogę, jaka doprowadziła Doktoranta do ostatecznych wniosków. Wnioski, w 7 punktach, klarownie przedstawione przez Doktoranta, są w pełni uzasadnione wynikami przeprowadzonych badań. Wszystkie wydają się być istotne: (1) Znacząca liczba dzieci i młodzieży ocenianej populacji charakteryzowała się nadwagą, bądź otyłością w odniesieniu do kategorii BMI oraz FATP. Nadwaga i otyłość występowały najczęściej wśród dzieci młodszych, szczególnie dotyczyły one chłopców; (2) Wyższe wartości wskaźnika TRFATP częściej stwierdzano u uczniów klas sportowych; (3) BMI nie stanowi dobrego narzędzia do identyfikacji stanu 3

4 odżywienia dzieci i młodzieży, natomiast metoda bioimpedancji elektrycznej pozawala na dokładną analizę zawartości tkanki tłuszczowej i jej umiejscowienia; (4) Wśród badanych z nadwagą bądź otyłością, potwierdzono dużą ilość spożywanego cukru i soli. Ponadto osoby te deklarowały niskie, bądź zerowe spożycie mleka; (5) Uczniowie uczęszczający do klas ogólnych i sportowych wykazywali błędne nawyki żywieniowe, skutkujące nadwagą, bądź otyłością. Wśród osób z nadwagą i otyłością odnotowano znaczną konsumpcję posiłków w restauracjach typu Fast food, spożywających chipsy, paluszki oraz napoje gazowane; (6) Najwyższy odsetek otyłości odnotowano u badanych nie uwzględniających warzyw w jadłospisie, konsumujących 3-4 porcje owoców dziennie, a także dodających do napojów więcej niż 3 łyżeczki cukru; (7) Osoby badanej grupy szkoły podstawowej ze zwiększoną aktywnością fizyczną charakteryzowały się wyższymi wartościami FATP. Wnioski te zdecydowanie odpowiadają określonym na początku celom pracy, stanowią ich rozwinięcie, a nade wszystko prezentują czytelnie sprecyzowany aspekt epidemiologiczny, kliniczny oraz praktyczny. Sformułowane są w sposób ostrożny, dojrzały i dobitnie sugerują konieczność kontynuowania dalszych badań. Do pracy Autor dołącza piśmiennictwo obejmujące, jak wspomniano, 139 pozycji, w których Doktorant podaje pełne tytuły cytowanych prac oraz streszczenia w języku polskim i angielskim, zawierające, między innymi, wstęp, elementy metodyki, najważniejsze wyniki oraz wnioski. Czytając tekst pracy doktorskiej lek. Jerzego Słowika z przyjemnością stwierdzam, że nie mam żadnych poważnych krytycznych uwag, które mogłyby się nasunąć podczas analizy przedstawionej rozprawy. Praca ta stanowi przykład świetnie zaprojektowanego i przeprowadzonego badania, które stanowi wzorowe rozwiązanie problemu naukowego. Z obowiązku recenzenta chciałbym jedynie zwrócić uwagę na brak odpowiedzi chyba nie w pytaniu nr 30 ankiety przeznaczonej dla uczniów. Należałoby, celem lepszej i bardziej przejrzystej prezentacji wyników własnych badań, przedstawić część tabel w formie wykresów najlepiej słupkowych, co wybitnie poprawiłoby ich przyswajalność. Również do swoich spostrzeżeń dołączam uwagę o braku podrozdziału cele i założenia pracy w streszczeniu zarówno w wersji polskiej, jak i angielskiej. Drobne, choć niestety liczne błędy literowe, stylistyczne i gramatyczne jako niemające nic wspólnego z wartością merytoryczną pracy, pozwalam sobie pominąć. 4

5 Omawiana praca lek. Jerzego Słowika przedstawia wyniki badań, które mają znaczenie w rozwoju nowych metod badań oraz zawiera ważne elementy poznawcze. Praca ta jest interesująca i wartościowa, a wyniki przedstawione w niej posiadają potencjał istotnego znaczenia praktycznego w dietetyce, pediatrii oraz epidemiologii. Doktorant wykazał się biegłością w wykorzystywaniu swoich umiejętności do celów naukowych, zdolnością do pracy badawczej i do krytycznego podejścia do osiągniętych wyników badań. Autor dogłębnie zapoznał się ze współczesnym piśmiennictwem dotyczącym tematu pracy i co więcej, wykazał się umiejętnością właściwego wykorzystywania go do założonych celów. Przedstawiona mi do recenzji rozprawa jest rezultatem solidnego, nowoczesnego warsztatu naukowego, a nade wszystko została przygotowana rzetelnie, czytelnie, przejrzyście, napisana poprawną polszczyzną, a ryciny i tabele są dodatkowymi walorami pracy. Recenzent ma świadomość, że zastosowane badania i pomiary są żmudne i wymagają dobrej orientacji w temacie. Pracę oceniam wysoce pozytywnie i uważam za odpowiadającą w pełni wymogom stawianym rozprawom doktorskim oraz warunkom określonym w art. 13 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. z późniejszymi zmianami O stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Biorąc powyższe pod uwagę z najwyższą przyjemnością przedstawiam Wysokiej Radzie Wydziału Zdrowia Publicznego w Bytomiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach wniosek o dopuszczenie lek. Jerzego Słowika do dalszych etapów przewodu doktorskiego. prof. dr hab. n. med. Piotr Ceranowicz Kraków, r. 5