Kierownik Samodzielnej Pracowni Epidemiologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie. rozprawy doktorskiej mgr Szymona Szemika

Transkrypt

1 Dr hab. n. med. Paweł Kalinowski Kierownik Samodzielnej Pracowni Epidemiologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie OCENA rozprawy doktorskiej mgr Szymona Szemika Tytuł rozprawy: Jakość życia mieszkańców województwa śląskiego w wieku lat. Promotor: dr hab. n. med. Małgorzata Kowalska Przedstawiona mi do oceny rozprawa doktorska mgr Szymona Szemika, pod tytułem jak wyżej, jest opracowaniem liczącym 117 stron, w tym 127 pozycji piśmiennictwa, 23 ryciny i 39 tabel oraz 28 pozycji suplementu. Ponadto zamieszczone są wykazy tabel, rycin i materiałów z suplementu. Uważam, że podjęty przez kandydata do stopnia doktora nauk temat rozprawy jest ważny i bardzo aktualny. Praca zajmuje jedno z głównych miejsc, o ile nie pierwsze, w wymiarze czasowym, fizycznym, psychicznym i społecznym życ ia człowieka. Przynosi dochody, ksztahuje osobowość, warunkuje pozycję społeczną i odpowiada za profil doświadczenia życiowego, ale i też za występowanie części problemów zdrowotnych. Dlatego w dużym stopniu wpływa nie tylko na ogólną jakość życia jednostki i jej stan psychofizyczny, ale też na rozwój społeczności lokalnych i ogólnonarodowych oraz postęp cywilizacji. Badania jakości życia osób aktywnych zawodowo są bardzo ważne nie tylko dla nauk medycznych, ale też dla nauk społecznych i ekonomicznych. Całość rozprawy podzielona jest na część wstępną, założenia i cele badań, materiał i metodologi ę badań oraz wyniki wraz z ich dyskusj ą, jak również wnioski i piśmiennictwo oraz streszczenia i suplement. Rozdziały pracy poprzedzone są spisem treści i wykazem skrótów ponadto wykazami tabel, rycin i materiałów suplementu, które to zwykle umieszcza się na końcu pracy. Czterostronicową, a więc bardzo zwięzłą, część wstępną swojej pracy mgr Szymon Szemik rozpoczął od omówienia historii badań nad jakością życia i przedstawienia najczęściej analizowanych wskaźników, służących do oceny

2 jakości życia jednostki. Należą one do domeny nauk medycznych, społecznych i demograficznych jak i ekonomicznych. I właśnie na tych ostatnich Autor postanowił się skoncentrować w swoich badaniach. Charakter wykonywanej pracy, wynagrodzenie, sytuacja materialna rodziny to ważne determinanty jakości życia zwłaszcza dla osób dopiero wchodzących na rynek pracy, który w naszym kraju nie zapewnia stabilnego, dobrze wynagradzanego zatrudnienia. Dlatego Autor słusznie w swoich badaniach skupił się na osobach w wieku lat, wypełniając swoimi badaniami lukę poznawczą dotyczącą wpływu aktywności zawodowej na jakość życia tej grupy wiekowej. W Założeniach i celu pracy mgr Szymon Szemik przedstawił główny cel swoich badań, a była to ocena wpływu czynników związanych z warunkami pracy i zatrudnienia oraz bezrobociem na poziom jakości życia, samoocenę zdrowia i występowanie chorób przewlekłych wśród młodych mieszkańców województwa śląskiego. Cel pracy jest prawidłowo sformułowany, a przytoczony cel utylitarny uzasadnia celowość podjęcia tego tematu przez Autora. Do badań zakwalifikowano 3000 losowo wybranych, na podstawie bazy ewidencji ludności PESEL, mieszkańców województwa śląskiego w wieku lat. Z tej liczby 905 respondentów udzieliło kompletnych odpowiedzi na pytania, co daje zwrotność na poziomie 30,2%. Ponadto w badaniu uczestniczyło 100 osób zarejestrowanych jako bezrobotne w Urzędzie Pracy w Katowicach. Główne badanie zostało poprzedzone pilotażem, w którym uczestniczyło 225 mieszkańców województwa śląskiego w tym samym wieku. Autor wystąpił o zgodę na przeprowadzenie badań do Komisji Bioetycznej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach i otrzymał stosowną opinię. Badanie będące epidemiologicznym badaniem przekrojowym, przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego. Głównym narzędziem badawczym był kwestionariusz WHOQOL-BREF opracowany przez Światową Organizację Zdrowia do pomiaru poziomu jakości życia. Autor uzyskał zgodę tej organizacji na jego użycie. Dodatkowym narzędziem badawczym był 17-to punktowy autorski kwestionariusz dotyczący cech społeczno - demograficznych respondentów, w wersji dla głównej grupy badanej i dla grupy zarejestrowanych bezrobotnych. Po przeprowadzeniu badań ankietowych wykonano szczegółową analizę statystyczną otrzymanych danych z wykorzystaniem metod statystyki opisowej oraz adekwatnie dobranych testów: Chi 2, U Manna-Whitneya i ANOVA Kruskala-Wallisa. Ponadto Autor zastosował analizę regresji wielorakiej i logistycznej zmiennych poddanych wcześniej przekodowaniu, a w 2

3 celu analizy wyników liczbowych uzyskanych za pomocą kwestionariusza WHOQOL-BREF przekształcił je na skalę stenową i tercylową. Zastosowane do wykonania swoich badań narzędzia standaryzowane i własnej konstrukcji, sposób ich przeprowadzenia oraz użyte metody analizy danych świadczą o rzetelnym podejściu Autora do swojej pracy, jego dobrym przygotowaniu do prowadzenia badań naukowych i w ocenie recenzenta zapewniają dokładne zbadanie problemu, który sobie zamierzył. Wyniki zostały przedstawione w postaci starannego opracowania z wykorzystaniem tabel i rycin wraz z ich szczegółowym omówieniem. Zwraca uwagę analiza statystyczna wyników świadcząca o wysokim poziomie warsztatu naukowego Autora. Rozdział ten rozpoczyna się od prezentacji charakterystyki społeczno-demograficznej oraz zawodowej badanej grupy, a następnie zamieszczone są wyniki otrzymane z analiz danych uzyskanych za pomocą autorskiego kwestionariusza badań. W kolejnych podrozdziałach Autor porównuje odpowiedzi udzielone przez główną grupę respondentów z odpowiednimi uzyskanymi od zarejestrowanych bezrobotnych. Rozdział ten kończy się analizą deklarowanej przez badanych jakości życia wyrażonej jako liczba punktów kwestionariusza WHOQOL-BREF. Mgr Szymon Szemik wykazał w swoich badaniach, że jakość życia mieszkańców województwa śląskiego w wieku lat jest istotnie związana z warunkami wykonywania pracy, rodzajem zatrudnienia oraz dochodami które ta praca przynosi. Wyższa jest u osób lepiej wykształconych, wykonujących pracę umysłową i lepiej płatną, nie narażonych na szkodliwe warunki zewnętrzne. Czynniki takie jak bezrobocie, zatrudnienie prekaryjne, stres w miejscu pracy i nadmierne obciążenie pracą znacznie pogarszają jakość życia badanych i wpływają na gorszą samoocenę własnego zdrowia. Niezmiernie ważny w samoocenie jakości własnego zdrowia jest styl życia - brak nałogów, dobre relacje w rodzinie a przede wszystkim regularna i częsta aktywność fizyczna jako sposób spędzania wolnego czasu. Dobrze, że Autor rzetelnie przedstawił wszystkie otrzymane wyniki swoich badań, jak również te będące w sprzeczności z trendami obserwowanymi na świecie, szczególnie jeśli chodzi o wyższą jakość życia w niektórych dziedzinach oraz zdrowszy styl życia osób zarejestrowanych jako bezrobotne w porównaniu do osób pracujących. W opinii recenzenta większy pogląd na ten problem dałoby zapytanie w ankiecie przeznaczonej dla bezrobotnych o ich dochody. Jest to w naszym kraju problem nieopłacalności podejmowania pracy przez osoby, często mające ni ższy stopień wykształcenia, spowodowana dostępnością do zasiłków i zapomóg z różnych 3

4 źródeł. Często podjęcie.pracy wiąże się z obniżeniem ich dochodów i utratą zasiłków hojnie przyznawanych przez państwo. W interesującej i bardzo wnikliwej Dyskusji Autor przedstawił wyniki badań własnych i porównał je z badaniami innych autorów. Szerokie omówienie wyników badań własnych dotyczące wpływu elementów związanych z aktywnością zawodową na jakość życia i zdrowia pozwala Recenzentowi pozytywnie ocenić dojrzałość naukową mgr Szymona Szemika. Wnioski w liczbie 7 są podsumowaniem badań własnych. Wynikają one z analiz otrzymanych wyników badań i odpowiadają na postawione sobie przez Autora cele badań. Wnioski l. i 4. można by połączyć, dotyczą tych samych czynników wpływających na poziom jakości życia badanych. W opinii recenzenta bardzo ważny i cenny jest wniosek 3. dotyczący korzystnego wpływu aktywności fizycznej na poziom jakości i satysfakcji z życia. Dobrze dobrane piśmiennictwo obejmuje 127 pozycji, a o jego wysokiej aktualności świadczy fakt, że niewiele pozycji to publikacje l iczące ponad 10 lat. Większość pozycji piśmiennictwa dotyczących wpływu czynników związanych z pracą na zdrowie i jakość życia to prace zagranicznych autorów, ale są też prace polskie dotyczące populacji województwa śląskiego. Należy w tym miejscu pogratulować śląskim naukowcom wyników kompleksowych badań tego problemu, prowadzonych od kilku lat w Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Po zapoznaniu się z treścią rozprawy z obowiązku recenzenta pojawiają się uwagi i pytania do Autora, na które mam nadzieję udzieli odpowiedzi: Według definicji Głównego Urzędu Statystycznego opartej na definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy do ludności aktywnej zawodowo zalicza się osoby w wieku 15 lat i więcej uznane za pracujące lub zarejestrowane jako bezrobotne. Używanie więc przez Autora w całej pracy nazwy "aktywni zawodowo" dla opisania 905 osobowej grupy badanej i przeciwstawianie jej 100 osobowej grupy bezrobotnych jako "nieaktywnych zawodowo" jest niewłaściwe. Obie grupy badanych są aktywne zawodowo. Zwyczajowo we wstępie do rozprawy doktorskiej podawane są definicje pojęć, się w dalszych rozdziałach. które pojawiają Niezrozumiałe dla Recenzenta jest umieszczenie części tabel z wynikami badań w suplemencie i nie zamieszczenie odnośników do nich w rozdziale z wynikami badań. Występują tylko odnośniki do niektórych tabel i to w Dyskusji. Jaki cel miał taki układ pracy? 4

5 Kolejnym zagadnieniem jest konstrukcja i interpretacja pytań zwartych w autorskim kwestionariuszu. Autor prezentując wyniki badań przedstawia podaną przez respondentów jedną z kategorii pracy jako umysłowo-fizyczną, podczas gdy nie ma takiej kategorii w kwestionariuszu. Dalej - w kwestionariuszu dla 905 osobowej grupy jest pytanie o dochód bez określenia netto czy brutto, a w wynikach prezentowane jest to jako netto. Zawężenie odpowiedzi na to pytanie do 2 kategorii - więcej niż 1318 zł i mniej sprawiło, że 69% badanych odpowiedziało, że więcej - nawet 1319 zł to już jest więcej, a po drugie kto potrafi podać tak dokładnie kwotę dochodu na członka swojej rodziny? Pominięcie tego pytania w ankiecie dla bezrobotnych jest niezrozumiałe - przecież oni również mają jakieś dochody, nie mając zatrudnienia. Również następne pytanie jest nieprecyzyjne - ankietowani odpowiadają czy miejsce ich pracy powoduje pogorszenie stanu zdrowia. Według Kodeksu Pracy to nie miejsce, a warunki pracy stwarzają zagrożenie dla zdrowia pracownika. W ankiecie dla bezrobotnych jest pytanie o zadowolenie z relacji rodzinnych, którego brak w ankiecie dla drugiej grupy - czy te informacje o pracujących są nieistotne? Na koniec jeszcze jedna uwaga ogólna. Interpretując wyniki badań należy pamiętać o zaletach ale też i wadach badań ankietowych. Wśród uczestniczącej w badaniach grupie 905 mieszkańców województwa śląskiego nie było żadnej osoby zarejestrowanej jako bezrobotna. Nie było również osób nieaktywnych zawodowo, czyli pobierających emeryturę, rentę, alimenty, stypendium czy pomoc społeczną lub niezainteresowanych legalną pracą lub statusem bezrobotnego, czyli pracujących na tzw. "szarej strefie". Świadczą o tym odpowiedzi całej 905-osobowej grupy na pytania od M7 do MIl autorskiego kwestionariusza. Wskazuje to na rzeczywiście niski wskaźnik bezrobocia w tym województwie lub o tym, iż bezrobotni lub nieaktywni zawodowo występowali wśród 70% wylosowanych do badań, którzy nie odpowiedzieli na zaproszenie. Tutaj nasuwa się pytanie o reprezentatywność badanej grupy. W związku z tym do badań zostało dołączonych dodatkowo 100 bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędzie Pracy w Katowicach. Tutaj można było spróbować włączyć do badania grupy zarejestrowanych bezrobotnych z innych niż aglomeracja katowicka części województwa. Dobrze, że Autor wspomniał o tej ograniczonej wadami badania ankietowego reprezentatywności grupy badanej podczas podsumowania dyskusji wyników swej pracy. Powyższe uwagi oczywiście nie zmieniają poglądu recenzenta na całość wykonanej przez mgr Szymona Szemika pracy. Jest to kompleksowe, dobrze 5

6 < zaplanowane i wykonane badanie przekrojowe wybranej populacji dotyczące aktualnego problemu zdrowotnego i społecznego. Na uznanie zasługuje fakt, że Autor podjął się trudnego zadania dotarcia do osób w młodym wieku, nie b ędących pacjentami jakiegoś oddziału ani przewlekle chorymi i zbadania ich jakości życia związanej ze zdrowiem. Najważniejszym w ocenie recenzenta osiągnięciem badań jest wykazanie iż lepsze wykształcenie, posiadanie stabilnej i satysfakcjonującej finansowo pracy oraz aktywny styl życia silnie wpływają na samoocenę swojego zdrowia i jakości życia nie tylko w starszych przedziałach wiekowych ale też w grupie osób rozpoczynających karierę zawodową. Mgr Szymon Szemik nie ustrzegł się kilku błędów redakcyjnych, do których należą głównie błędy literowe i interpunkcyjne nie umniejszające wartości merytorycznej rozprawy, ale Autor powinien je skorygować w dalszych swoich opracowaniach. W moim przekonaniu mgr Szymon Szemik osiągnął zamierzony cel pracy, dokonując prawidłowego wyboru metod badawczych, zastosował właściwe narzędz ia badawcze w tym autorską ankietę, i prawidłowo je przeprowadził, a uzyskane przez niego rezultaty są cenne zarówno z punktu widzenia poznawczego, naukowego jak i aplikacyjnego do wykorzystania przez innych badaczy i osoby ksztahujące politykę zdrowotną w naszym kraju. Biorąc zaś pod uwagę dobry poziom naukowy rozprawy, dojrzałą dyskusję, opracowanie redakcyjne, profesjonalizm analiz statystycznych i ich interpretacji, uważam, że jest to wartościowa rozprawa. Z uwagi na powyżs ze, uważam, że przedstawiona rozprawa, pod tytułem jak na wstępie, spełnia wszelkie wymagania stawiane rozprawom doktorskim w świetle Ustawy o Stopniach i Tytułach RP i na tej podstawie składam do Rady Wydziału Nauk o Zdrowiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach wniosek o dopuszczenie mgr Szymona Szemika do dalszych etapów przewodu doktorskiego. KIEROWNIK Samodz je ln~j Pracowni Epidem iologii Wydzia ł Nauk o Zdrowiu Un j~e l u Medy~..;u.e w Lublinie 7tZe-<r g7~ ~..."...~. Dr hab. n. med. Paw(.'ł Kalinow,ki Lublin, dnia