WYKORZYSTANIE MODELU PCM W PROGNOZOWANIU POTENCJAŁU ZAWODOWEGO KANDYDATÓW DO PRACY

Transkrypt

1 EKONOMETRIA ECONOMETRICS 4(46) 04 ISSN Anna Zęba Unwersytet Ekonomczny we Wrocławu e-mal: WYKORZYSTANIE MODELU PCM W PROGNOZOWANIU POTENCJAŁU ZAWODOWEGO KANDYDATÓW DO PRACY Streszczene: Problem oceny potencału zawodowego est obecne bardzo popularny. Interesuą sę nm główne psychologowe, socologowe czy też przedstawcele nauk o zarządzanu. Każda z tych nauk dyscypln proponue swoą własną metodologę, swó własny punkt wdzena własny sposób rozwązana problemu. Każde z tych podeść znadue równeż swoch zwolennków oraz przecwnków. Dośwadczena oraz badana naukowe potwerdzaą, że czynnkem decyduącym o sukcese każde organzac są odpowedne dzałana dące w kerunku rozwou potencału zawodowego pracownków. Dlatego też obecne dopuszczane stosowane są w organzacach wszelke metody narzędza, które ułatwaą usprawnaą ocenę potencału zawodowego przewdywane efektywnośc zawodowe pracownków. Celem artykułu est przyblżene problemu zwązanego z oszacowanem potencału zawodowego kandydatów do pracy. Zaprezentowany zostane eden z model cech ukrytych model PCM (Partal Credt Model), ako propozyca narzędza wykorzystanego do oszacowana pozomu potencału zawodowego kandydatów do pracy oraz do zdentyfkowana czynnków warunkuących ch sukces zawodowy (maących wpływ na ch potencał zawodowy). Słowa kluczowe: prognozowane, potencał zawodowy, modele cech ukrytych, model PCM. DOI: 0.56/ekt Wstęp Coraz węce przedsęborstw zdae sobe sprawę, że ch właścwy rozwó est zwązany z efektywnoścą pracownków. Organzace potrzebuą ludz, dzęk którym staną sę konkurencyne dzęk którym uda m sę realzować założone cele. Bardzo często w ogłoszenach poawa sę zdane:,,poszukuemy kandydata z potencałem. W chwl obecne można zaobserwować, że dla welu frm o wele cenneszy od posadanego dośwadczena est potencał zatrudnane osoby. Jednocześne rosnąca konkurenca, szybke tempo zman oraz rozwó nowoczesnych technolog nakładaą na kandydatów do pracy coraz wększe wymagana. Coraz częśce stawane est pytane, ake czynnk determnuą sukces zawodowy? Jake cechy psychologczne,

2 44 Anna Zęba aką wedzę umeętnośc pownen posadać dealny kandydat do pracy? W procese rekrutac wykorzystywane są różnego rodzau testy, przeprowadzane są rozmowy, odgrywane scenk. Wszystko to ma ułatwć wybór naodpowedneszych kandydatów. Tuta ednak poawa sę problem. Można bowem znaleźć osobę o doskonałe wedzy, która uzyskała bardzo dobre wynk w testach umeętnoścowych, ednak charakteryzuącą sę nskm potencałem zawodowym. A nadrzędnym celem organzac est dentyfkaca osób z wysokm potencałem. Dlatego osoby zamuące sę rekrutacą staraą sę oszacować (zdagnozować) potencał kandydata, aby w przyszłośc ak nalepe wykorzystać ego umeętnośc możlwośc. Problemem oceny potencału zawodowego prognozą sukcesu zawodowego nteresuą sę psychologowe, socologowe oraz przedstawcele nauk o zarządzanu. Każda z tych nauk dyscypln proponue swoą własną metodologę, własny punkt wdzena oraz własny sposób rozwązana problemu. Wszystke proponowane podeśca maą zarówno swoch zwolennków, ak przecwnków, ednak obecne stosowane są wszystke te, które ułatwaą usprawnaą proces rekrutacyny. Celem artykułu est przyblżene problemu zwązanego z oszacowanem potencału zawodowego kandydatów do pracy, a co za tym dze z prognozowanem ch późneszego sukcesu zawodowego. Zaprezentowany zostane model PCM (Partal Credt Model) ako propozyca narzędza wykorzystanego do oszacowana pozomu potencału zawodowego kandydatów do pracy oraz zdentyfkowana czynnków warunkuących ch sukces zawodowy (maących wpływ na ch potencał zawodowy).. Problem oszacowana potencału zawodowego kandydatów Potencał zawodowy est poęcem złożonym, obemuącym m.n. umeętnośc, kwalfkace, cechy osobowośc [Babbe 007]. Zdagnozowane czy też oszacowane potencału zawodowego est szczególne stotne w przypadku młodych ludz wchodzących na rynek pracy. Z tego względu potencał znadue sę aktualne w centrum zanteresowana psychologów, menedżerów oraz osób odpowedzalnych za rekrutacę selekcę pracownków w przedsęborstwach. Wększość pracodawców z łatwoścą potraf określć wymagana merytoryczne, ake ma wobec swoego przyszłego pracownka. W ogłoszenach, w częśc dotyczące wymagań, neednokrotne można spotkać ogólne zdane: kandydat o wysokm potencale. To właśne potencał est dla pracodawców tym czynnkem, który nalepe różncue kandydatów natrafne pozwala prognozować ch postępy w przyszłośc. Co to est potencał? Potencał kandydata do pracy to zbór cech, które decyduą o ego aktualne przyszłe zdolnośc do realzac zadań w przedsęborstwe. Zwrócć należy uwagę, że można wyróżnć cechy maące pozytywny wpływ, oddzałuące na wzrost potencału, ale możemy równeż analzować czynnk owy potencał blokuące, maący wpływ negatywny. Właścwe oszacowane stopna natężena ednych drugch cech może dać rekrutuącym odpowedź na pytane, czy dany kandydat charakteryzue sę odpowednm potencałem.

3 Wykorzystane modelu PCM w prognozowanu potencału zawodowego kandydatów Proces rekrutac pownen przebegać szybko efektywne. W rzeczywstośc ednak często sę zdarza, że efekty ne są satysfakconuące. Zmnmalzowane szansy podęca newłaścwe decyz est możlwe, eśl sę zastosue odpowedne narzędza. Efektywność metod rekrutacynych est nezwykle ważna, bo dzęk ne esteśmy w stane określć prawdopodobeństwo, czy rekrutowana osoba będze odnosć sukcesy w mescu pracy. Bardzo ważna est tuta prognoza podczas procesu rekrutacynego zberane są dane, za pomocą których rekruter pownen meć możlwość przewdywana zachowana kandydata w przyszłośc. Z tego też powodu dąży sę do tego, aby stosować narzędza maksymalzuące szanse trafne prognozy potencału osób ubegaących sę o pracę. Przedłużaące sę poszukwana odpowednego pracownka lub też zatrudnene osoby, która okaże sę neefektywna, pocąga za sobą przede wszystkm straty fnansowe. Dodatkowo wpływa to negatywne na wynk organzac. Zmnmalzowane szansy wystąpena take sytuac est możlwe, eśl w procese rekrutacynym stosue sę właścwe narzędza. Obecne w celu oszacowana potencału pracownków w procese rekrutacynym psychologowe stosuą naczęśce: kwestonarusze osobowoścowe, wywad rekrutacyny, testy rekrutacyne [Babbe 007]. W konsekwenc powyższych rozważań rysue sę główny cel badań emprycznych, polegaący na zdentyfkowanu oraz oszacowanu czynnków warunkuących sukces zawodowy oraz zdagnozowanu kerunków zman. Jednocześne ważną kwestą est obecne opracowane narzędz pomarowych, których zastosowane umożlwa formułowane trafnych prognoz zawodowych. 3. Wykorzystane modelu PCM w procese szacowana potencału pracownków 3.. Model PCM Model PCM est modelem służącym do analzy pytań z dwema bądź węce porządkowym kategoram odpowedz. Model ten należy do model rodzny Rascha, przez co ma charakterystyczne dla te rodzny model własnośc: dwa rodzae parametrów parametry zwązane z pytanem oraz z respondentam [Baker 00]. Nech K oznacza lczbę kategor odpowedz w przypadku pytana numer. Dla kandydata nr oraz pytana numer z K kategoram odpowedz defnowany est zbór prawdopodobeństw k, k..., K opsuący prawdopodobeństwo, że osoba odpowe na pytane w edne z K kategor. Prawdopodobeństwa te sumuą sę do edynk w obrębe każdego pytana. W dalszych rozważanach przymue sę, że odpowedź kandydata na pytane numer est realzacą zmenne losowe X. Przykładowo: w przypadku pytana z trzema możlwoścam odpowedz zmenna X może przymować wartość, bądź 3. Wybór odpowedne kategor odpowedz est zależny od ndywdualnych cech kandydata, np. wrażlwośc, skłonnośc do n-

4 46 Anna Zęba dywdualnych zachowań tp. Analzowana cecha ukryta est oznaczana symbolem. Głównym zadanem est oszacowane wartośc progowych oddzelaących od sebe kolene kategore odpowedz oraz oszacowane stopna natężena badane cechy ukryte. Nech będze wartoścą oddzelaącą kategorę odpowedz k oraz k w pytanu nr. Zakłada sę, że pomędzy wartoścam progowym zachodz zależność k [Andersen 995]. Nech oznacza prawdopodobeństwo, że kandydat odpowe na pytane w kategor k k k P( X k). P( X k) P( X k ) Ponadto k log, k gdze: parametr zwązany z kandydatem nr, parametr zwązany z pytanem, oddzelaący kategore odpowedz k oraz k. Ostateczne [Bartholomew n. 00]: k exp( ). ( exp( )) Należy podkreślć warunek, że osoba wybera zawsze edną z możlwych kategor odpowedz. Ne est brana pod uwagę sytuaca braku odpowedz. Prawdopodobeństwo, że kandydat odpowe na pytane w kategor druge trzece, est zdefnowane ako [Murak 99]: PX ( ) exp( ) P( X ) P( X ) ( exp( )) PX ( 3) exp( 3. P( X 3) P( X ) ( exp( ) 3

5 Wykorzystane modelu PCM w prognozowanu potencału zawodowego kandydatów P X prawdopodobeństwo, że kandydat w pytanu numer wybrał kategorę, P X 3 prawdopodobeństwo, że kandydat w pytanu numer wybrał kategorę 3. Wykorzystany zostae równeż fakt, że prawdopodobeństwa te sumuą sę do edynk w obrębe każdego pytana. Rozwązane powyższego układu równań prowadz do uzyskana następuących wzorów opsuących prawdopodobeństwo odpowedz na pytane w kategor perwsze, druge oraz trzece: dla k exp( ) exp( exp( ) P( X k) dla k. exp( ) exp( exp( dla k 3 exp( ) exp( Przy wykorzystanu metody nawększe warogodnośc szacowane są wartośc parametrów. Wyznaczone estymatory wykorzystywane są następne do wyznaczena prawdopodobeństw wyboru edne z trzech rozpatrywanych kategor: P( X exp( ˆ ˆ ) exp( exp( ˆ ) k) exp( ˆ ) exp( ˆ exp( ˆ ˆ exp( ˆ ) exp( ˆ ˆ ) 3 ˆ ) 3 ˆ ) 3 dla k dla k dla k 3 Dla każde wartośc parametru szacowane są prawdopodobeństwa udzelena odpowedz na pytane w edne z K kategor. Prezentaca grafczna krzywych kategoralnych pozwala z kole znaleźć odpowedź na pytane, która kategora odpowedz w konkretnym pytanu zostane wybrana przez przecętnego kandydata czy też którą kategorę wyberze dany kandydat z nawększym prawdopodobeństwem. Otrzymane krzywe zwane są kategoralnym funkcam odpowedz (Category Response Functons) [Ostn, Nerng 006].

6 48 Anna Zęba 3.. Przykład prezentuący zastosowane modelu PCM Do rozwązana wyże poruszonych problemów proponowane est wykorzystane modelu PCM. W tym celu przygotowana została anketa złożona z 7 pytań. Następne poproszono 7 osób (uczestnków szkoły polcealne) o uzupełnene kwestonarusza. Badan byl osobam pracuącym (ale poszukuącym nne, lepsze pracy) bądź też bezrobotnym szukaącym zatrudnena. Zatem zostal on uznan za grupę osób, które w nablższym czase wezmą udzał w procese rekrutacynym oraz będą ocenane pod względem potencału zawodowego. Należy równeż zaznaczyć, ż anketa służyła edyne zebranu przykładowych rzeczywstych danych ne była to typowa anketa używana w przedsęborstwach w procese rekrutacynym. Wszelke oblczena wykonywano za pomocą paketu ltm w programe R. Analzę rozpoczęto od oszacowana wartośc progowych dla 7 pytań. Tabela prezentue uzyskane wynk. Tabela. Oszacowane wartośc progowe Numer ˆ ˆ Numer ˆ ˆ pytana pytana,693, ,5 0,003,44,09 0,960 0, ,686 0,4 0,636 0,675 4,45,4 3 0,736,435 5,663,36 4,03,03 6,06 0,879 5,049 0,999 7,37, 6,075 0,83 8,578,98 7,887,49 9 0,550,009 Źródło: opracowane własne z wykorzystanem programu R. Wartośc progowe są to punkty przecęca krzywych, odczytane na os wartośc cechy ukryte. Traktuąc ponższe równana ako funkce zależne od parametru, można e przedstawć grafczne. Otrzymane krzywe zwane są kategoralnym funkcam odpowedz (Category Response Functons). Rysunek przedstawa krzywe charakterystyczne trzech kategor odpowedz przykładowego pytana (pytane nr 7), dla którego oszacowane wartośc progowe wynosły:,887,,49. Z wykresu na rys. można wywnoskować, że udzelene odpowedz w kategor perwsze est nabardze prawdopodobne dla osób o pozome cechy ukryte ponże,887 (punkt przecęca krzywe czarne oraz czerwone, ednocześne perwsza wartość progowa), udzelene odpowedz w kategor druge est nabardze prawdopodobne w przypadku kandydatów o pozome cechy ukryte,887;,49.

7 Wykorzystane modelu PCM w prognozowanu potencału zawodowego kandydatów Kandydac zaś charakteryzuący sę cechą ukrytą na pozome,49 (punkt przecęca krzywe zelone czerwone, ednocześne druga wartość progowa) z nawększym prawdopodobeństwem będą udzelać odpowedz w kategor trzece. Przecętna zaś osoba (kandydat, dla którego 0 ) wyberać będze w przypadku prezentowanego pytana, udzelać odpowedz z kategor druge. Rys.. Krzywe charakterystyczne trzech kategor odpowedz dla pytana 7 Źródło: opracowane własne. Ważne est równeż zabarwene emoconalne analzowane cechy: eżel pracodawca analzue cechę negatywną, to będą go nteresować kandydac o ak namneszym stopnu natężena owe cechy. Zatem w te sytuac wstępne odrzucen zostaną kandydac o średnch bądź też wysokch wartoścach parametru. Natomast w sytuac, w które rozpatrywana est cecha pozytywna pracodawca w perwszym etape selekc odrzuca kandydatów o nskm natężenu owe cechy. Pytana zawarte w przygotowane ankece były skonstruowane dobrane w tak sposób, aby pracodawca mógł uzyskać nformace dotyczące cechy negatywne kandydatów. Kwestonarusz zawerał 7 przykładowych opsów sytuac, zaś anketowan mel za zadane ustosunkować sę do prezentowanych zdarzeń. Odpowedź na każde pytane była kodowana za pomocą, bądź 3. Przyznane 3 oznaczało udzelene przez kandydata odpowedz neprawdłowe (nagorsze rozwązane problemu). Wartość udzelona odpowedź była na pozome średnm. Nalepsze zaproponowane rozwązane problemu kodowane było za pomocą. Dzęk modelow PCM można oszacować wartość parametru dla każdego kandydata czyl można zmerzyć, w akm stop-

8 50 Anna Zęba nu kandydac sę denerwuą, ak bardzo prezentowane sytuace wpływaą na nch negatywne. Tabela zawera uzyskane wynk dla klku wybranych kandydatów. Tabela. Oszacowane wartośc progowe Sposób odpowedz ˆ,89,65 0, , , ,046 Źródło: opracowane własne z wykorzystanem programu R. W tabel zaprezentowanych zostało klka przykładowych oszacowań. Kandydat perwszy uzyskał w ankece same punkty co oznacza, według pracodawcy, że wszystke zaproponowane rozwązana były odpowedne. Kandydat ten też charakteryzue sę nanższym stopnem zdenerwowana (taka cecha est w przykładze rozpatrywana). Ostatn kandydat zaprezentowany w tab. to ten, który w ocene pracodawcy odpowadał nasłabe. Stopeń natężena analzowane cechy ukryte został też tuta oszacowany na nawyższym pozome równym,046. Następnym etapem est selekca kandydatów, w stosunku do których będze można kontynuować proces szacowana prognozowana ch potencału zawodowego. Dokonane wstępne selekc może sę odbyć na podstawe wykresów krzywych kategoralnych (rys. ). Wówczas pracodawca wybera nastotnesze dla sebe pytana z testów (anket) wyłana kandydatów, którzy z nawększym prawdopodobeństwem udzell właścwych odpowedz. Ewentualne do dalszego procesu prognozowana potencału wytypowan zostaą kandydac leps nż kandydat przecętny. W rozpatrywanym przykładze kandydac leps pownn charakteryzować sę parametrem 0 ). Zastosowane modelu PCM pozwala rozróżnć kandydatów, uporządkować ch oraz podzelć na grupy ze względu na to, ak slne przeawa sę u nch nteresuąca pracodawcę cecha przy ednoczesnym uwzględnenu, akch udzelal odpowedz. Może to być perwszy krok w procedurze prognozowana potencału zawodowego kandydatów. 4. Zakończene Zagadnene potencału zawodowego est obecne bardzo modne. Dośwadczene potencał tego naczęśce poszukuą pracodawcy wśród nowych osób staraących sę o przyęce do frmy. To bardzo często barera, którą trudno pokonać absolwen-

9 Wykorzystane modelu PCM w prognozowanu potencału zawodowego kandydatów... 5 tom uczeln poszukuącym pracy. Pracodawcy zastanawaą sę w perwsze kolenośc, czy dany kandydat ma potencał nezbędny do podęca nowego wyzwana zawodowego. W artykule starano sę przyblżyć problem pomaru potencału zawodowego. Zaprezentowano naczęstsze narzędza wykorzystywane przez pracodawców w procese rekrutac, poruszono kwestę naczęśce popełnanych przez nch błędów. Następne zaprezentowano model PCM, który może być narzędzem pomocnym w procedurze rekrutacyne narzędzem wykorzystywanym do oszacowana potencału zawodowego. Lteratura Andersen E.B., 995, Polytomous Rasch Models and Ther Estmaton, [w:] Rasch Models: Foundatons, Recent Developments and Applcatons, G.H. Fscher, I.W. Molenaar, Sprnger-Verlag, New York, s Babbe E., 007, Badana społeczne w praktyce, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa. Baker F.B., 00, The Basc of Item Response Theory, ERIC Clearnghouse on Assessment and Evaluaton, s Bartholomew D.J., Stelle F., Moustak I., Galbrath J.I., 00, The Analyss and Interpretaton of Multvarate Data for Socal Scentsts, Chapman & Hall/CRC, London. Brzezńsk J., 005, Wprowadzene do teor odpowedz na pozyce testu, Trafność rzetelność testów psychologcznych. Wybór tekstów, Gdańske Wydawnctwo Psychologczne, s Murak E., 99, A generalzed partal credt model, Appled Psychologcal Measurement, 6, s Ostn R., Nerng M.L., 006, Polytomous Item Response Theory Models, nr 07-44, Sage Publcatons. USING PCM MODEL IN THE PREDICTION OF CAREER POTENTIAL OF CANDIDATES FOR A JOB Summary: The ssue of career potental s currently very popular. Experence and potental that s what the most of employers are lookng for. Employers are wonderng whether the canddate has the potental to take on a new challenge tranng. The artcle attempts to brng the ssue to measure the career potental. It presents the most common tools used by employers n the recrutment process and the most common mstakes commtted by them. In the next part PCM model s shown, whch can be a helpful tool n recrutment procedures a tool used to assess the potental of tranng. Keywords: forecastng, career potental, Polytomous IRT Model, Partal Credt Model.