MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI. Polska wizja Wspólnej Polityki Rolnej wobec wyzwa oceny funkcjonowania WPR

Transkrypt

1 MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Polska wizja Wspólnej Polityki Rolnej wobec wyzwa oceny funkcjonowania WPR

2 Spis treci 1. Zagadnienia wstpne Przewidywany zakres oceny funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej Przyszo systemu patnoci bezporednich SAPS a SPS Modulacja Zasada wspózalenoci (cross-compliance) Stopie oddzielenia patnoci od produkcji (decoupling) Instrumenty rynkowe Rynek zbó Kwoty mleczne Kwotowanie produkcji skrobi ziemniaczanej Inne instrumenty rynkowe Sektor biopaliw Rozwój obszarów wiejskich Kwestie budetowe Zarzdzanie kryzysowe Podsumowanie i rekomendacje

3 1. Zagadnienia wstpne Wspólna Polityka Rolna powstaa w 1958 r. na mocy traktatu Rzymskiego. Jest jedn z najwaniejszych polityk wspólnotowych. Poprzez swoje dwa filary wspiera rolnictwo i obszary wiejskie. Zmieniajca si sytuacja na rynkach rolnych, wymagania konsumentów oraz uwarunkowania midzynarodowe prowadz do staych ewolucyjnych zmian tej polityki. Ostatnia powana reforma 1, która nadaa ksztat Wspólnej Polityce Rolnej do 2013 r., miaa miejsce w 2003 r. w Luksemburgu. Wród postanowie dotyczcych modyfikacji istniejcych instrumentów WPR znalazo si równie postanowienie o przeprowadzeniu oceny funkcjonowania WPR (ang. health check) w 2008 r. Komisja Europejska wyda w listopadzie 2007 r. Komunikat w sprawie oceny funkcjonowania WPR, który okreli ksztat i tematyk dyskusji na ten temat. Wiele pastw czonkowskich ju zajo stanowiska w najwaniejszych dla nich kwestiach, wyprzedzajc formaln dyskusj, i promujc swój punkt widzenia. Naley przy tym podkreli, e istnieje zgoda, i ocena funkcjonowania WPR nie ma na celu dogbnej zmiany zaoe WPR na lata , gdy najwaniejsze elementy reformy z 2003 r. w tej perspektywie finansowej pozostan niezmienione. W 2008/2009 r. planowany jest przegld finansowania polityk wspólnotowych po roku Jednym z kluczowych zagadnie bdzie wówczas budet rolny, istnieje bowiem silna presja na jego redukcj. Wyniki tych przegldów wyznacz dalszy kierunek reform WPR po 2013 r. Istotne znaczenie dla przyszoci WPR bdzie miao take rozstrzygnicie negocjacji w ramach rundy Doha wiatowej Organizacji Handlu (WTO) oraz stanowiska poszczególnych pastw czonkowskich odnonie roli sektora rolno-ywnociowego we Wspólnocie, a co za tym idzie poziomu i formy finansowania polityki rolnej. Odnoszc si do sytuacji Polski, a take pozostaych nowych krajów czonkowskich Unii Europejskiej w kontekcie realizacji WPR, naley uwzgldni wnioski wynikajce ze sprawozdania z dnia 1 marca 2007 r. Parlament Europejski przyj Rezolucj w sprawie wczenia nowych pastw czonkowskich do Wspólnej Polityki Rolnej. Wskazano w niej na niektóre konsekwencje objcia pastw UE-10 WPR. Nowe kraje czonkowskie poniosy wysokie koszty spoeczne i ekonomiczne w celu dostosowania si do zasad WPR, przyjmujc jednoczenie niski poziom pocztkowy patnoci bezporednich (25% poziomu majcego zastosowanie w UE) oraz stosunkowo dugi okres dochodzenia do ich penej wysokoci. Z drugiej strony nowe kraje czonkowskie w peni podlegaj zasadom rynku wewntrznego i wkadu do budetu, co prowadzi do nierównych warunków konkurencji dla rolników z nowych pastw czonkowskich. Fundusze przedakcesyjne oraz rodki budetowe na okres tylko czciowo pokryy koszty procesu dostosowania si i integracji rolnictwa i obszarów wiejskich przed i w pocztkowych latach po akcesji. 1 Wraz z póniejszymi reformami sektorowymi (m.in. cukier, owoce i warzywa, tyto, skrobia ziemniaczana) 3

4 Zgodnie z Rezolucj, waciw realizacj celów WPR w nowych pastwach czonkowskich utrudnia take niewystarczajcy poziom finansowania rozwoju obszarów wiejskich, brak skutecznego systemu zarzdzania ryzykiem i kryzysami oraz zbyt sztywne przepisy wspólnotowe dotyczce pomocy pastwa. W zwizku z tym, wszystkie czynniki omawiane w ramach przegldu ródokresowego WPR (w tym dowiadczenia i sytuacja nowych krajów czonkowskich w kontekcie konsekwencji wczeniejszych decyzji finansowych, dotychczasowe reformy WPR, kwestie rónorodnoci europejskiego rolnictwa) powinny by waciwie uwzgldnione w przyszych zmianach WPR, bdcych wynikiem tego przegldu Przewidywany zakres oceny funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej Zapowiedziany przegld instrumentów WPR ma na celu weryfikacj przyjtych rozwiza w ramach reformy z 2003 r. Obecnie nie jest jeszcze znany zakres przegldu. Komisja Europejska okreli go w listopadzie 2007 r., jednake w wietle wypowiedzi przedstawicieli KE mona oczekiwa, i debata obejmie nastpujce zagadnienia: Przyszy ksztat patnoci bezporednich, w tym poziom oddzielenia patnoci od wielkoci i struktury produkcji rolnej (decoupling), kwestia ujednolicenia sytemu patnoci bezporednich midzy pastwami, w tym ujednolicenia wysokoci stawek. Dyskutowane bdzie rozszerzenie instrumentu modulacji, czyli przesunicia czci rodków z filaru I (rolniczego) do II (obszary wiejskie). Oczekuje si, i KE moe wnioskowa o zwikszenie obowizkowej modulacji z poziomu 5% stopniowo do 13% w 2010 r. Polsk instrument ten zacznie obowizywa w momencie osignicia poziomu patnoci bezporednich w pastwach UE-15, czyli zgodnie z obecnym stanem prawnym od 2013 r. Uproszczenie zasady wspózalenoci 2 (cross-compliance), jako kontynuacja wniosków z raportu Komisji Europejskiej z 29 marca 2007 r. Budet. Ocena funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej nie wniesie istotnych zmian do budetu WPR na lata , mog jednak nastpi przesunicia rodków z I do II filaru, jeeli uzgodniony zostanie wyszy poziom obowizkowej modulacji. Moliwe bd równie zmiany wysokoci finansowania instrumentów interwencji rynkowej. Zmiany budetowe mog jednak nastpi w ramach przegldu budetu wspólnotowego w 2008/2009 r. i dotyczy okresu po 2013 r. Instrumenty rynkowe W ramach oceny funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej bd poruszane kwestie dotyczce poszczególnych mechanizmów rynkowych WPR (ewentualne zmiany moliwe przed 2013 r.). W zakresie rynków rolnych przewiduje si, i dyskusja 2 Po polsku uywana jest te nazwa wzajemna zgodno. 4

5 dotyczy bdzie kwotowania produkcji, w szczególnoci w sektorze mleka oraz dalszego ograniczenia interwencji (m.in. zboa, mleko). Istotna dla Polski bdzie propozycja likwidacji kwot mlecznych po 2015 r. Komisja Europejska argumentuje j utrzymujc si dobr koniunktur wiatow na produkty mleczarskie i potrzeb wykorzystania tej sytuacji dla rozwoju sektora mleczarskiego UE. Zakada si stopniowe zwikszanie produkcji mleka poprzez wzrost kwot produkcyjnych oraz obnianie kar za przekroczenie limitów. Dyskusja odnonie aspektów rynkowych WPR zwizana jest równie z procesem liberalizacji handlu artykuami rolno-ywnociowymi w ramach WTO. Od wyniku ewentualnego porozumienia lub jego braku w ramach negocjacji rundy Doha zalee bdzie w duej mierze stopie zwikszenia dostpu do rynku wspólnotowego dla importu z krajów trzecich oraz warunki dyskusji w przyszoci nt. poziomu wsparcia producentów rolnych. Zarzdzenie kryzysowe Dyskusja moe obj równie dziaania uatwiajce zarzdzanie kryzysami. Gównym powodem jest zwikszenie (w zwizku z liberalizacj handlu-wto) ryzyka epidemii a take klsk ywioowych (zmiany klimatyczne). Jednoczenie, z postpujc liberalizacj handlu z zagranic oraz ograniczaniem interwencji rynkowej, ronie ryzyko prowadzenia dziaalnoci, a maleje stabilizacja na rynkach rolnych UE. Tym samym wzrasta potrzeba stosowania instrumentów zabezpieczajcych w razie wystpienia nagych niespodziewanych strat w produkcji lub w dochodach rolników. 2. Przyszo systemu patnoci bezporednich Polska stoi na stanowisku, e ocena funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) powinna doprowadzi do takich zmian we Wspólnej Polityce Rolnej, które bd chroni interesy wszystkich pastw czonkowskich oraz zostan uzasadnione faktyczn sytuacj rolnictwa w poszczególnych pastwach czonkowskich. Ch odchudzenia budetu UE oraz stanowisko pastw czonkowskich wobec trendu liberalizacji wiatowego handlu nie moe by jedyn przesank do zmian w systemie patnoci bezporednich. Rónice w poziomie rozwoju spoeczno-gospodarczego midzy pastwami czonkowskimi i regionami Unii staj si bardziej widoczne, tak wic priorytetem winno by niwelowanie tych rónic poprzez zaakcentowanie zasady solidarnoci, przede wszystkim w obszarze Wspólnej Polityki Rolnej. Polska opowiada si za rozwojem Wspólnej Polityki Rolnej ukierunkowanej na zrównowaony rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich, uwzgldniajcej podtrzymanie cennych naturalnych zasobów w regionach oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu zatrudnienia i dochodów w rolnictwie. Dziaalno rolnicza przyczynia si do aktywizacji zawodowej na wsi, ksztatowania krajobrazu na obszarach wiejskich oraz zapewnia bezpieczestwo ywnociowe mieszkaców Wspólnoty. Pozaprodukcyjne funkcje sektora 5

6 rolnego powinny mie zapewnione wsparcie publiczne, które z powodzeniem moe spenia instrument patnoci bezporednich realizowanych w oderwaniu od produkcji rolnej SAPS a SPS Polska opowiada si za utrzymaniem moliwoci stosowania obecnego modelu systemu patnoci bezporednich w nowych pastwach czonkowskich do 2013 r. w formie jednolitej patnoci obszarowej SAPS. Naley jednak pamita, e zastosowanie mechanizmu phasing-in oznaczao konieczno uzupeniania poziomu wsparcia bezporedniego producentów rolnych z budetów krajowych nowych pastw czonkowskich (CNDP). Dziaanie to byo konieczne w celu neutralizowania nierównych warunków konkurencji w ramach rynku wewntrznego, cho oznaczao de facto ustanowienie krajowego róda finansowania WPR. Opierajc si o dowiadczenia zebrane w ramach kilkuletniego obowizywania systemu SAPS/CNDP Polska pragnie odnotowa, e rozwizanie to nie doprowadzio do wyeliminowania rónic w wysokoci, charakterze i kierunkach wsparcia w ramach Unii Europejskiej. Wynika to z bezporedniego uzalenienia wsparcia od zrónicowanej kondycji budetów narodowych w danym roku budetowym. Dodatkowo przyczynio si do braku przejrzystoci warunków funkcjonowania gospodarstw rolnych midzy pastwami czonkowskim. Bazujc na tych dowiadczeniach mona stwierdzi, e zmiany suce renacjonalizacji finansowania WPR doprowadz do pogbienia nierównych warunków funkcjonowania na jednolitym rynku rolnym i naruszenia traktatowej zasady solidarnoci finansowej w ramach WPR. Docelowo system patnoci bezporednich w UE powinien zosta ujednolicony w ramach nowych i starych pastw czonkowskich by zapewni rolnikom jednakowe warunki konkurencji (rolnicy powinni dziaa w podobnych warunkach finansowych). Polska zgasza postulat docelowej jednolitej stawki patnoci bezporednich na hektar w UE- 27. System taki zapewni jednakowe warunki konkurencji oraz uproszczenie zarzdzania patnociami bezporednimi. Jednoczenie biorc pod uwag istniejce w ramach systemu jednolitej patnoci (SPS 3 ) specyficzne wsparcie dla niektórych sektorów Polska powinna mie moliwo w ramach obecnie stosowanego systemu jednolitej patnoci obszarowej (SAPS) lub w ramach SPS stosowania czciowego wsparcia powizanego z produkcj, tak dugo jak bdzie ono funkcjonowao w krajach UE Polska wprowadzia w 2004 r. system patnoci obszarowych SAPS, który jako niepowizany z produkcj nie zakóca warunków konkurencji. Jest wsparciem dochodów rolniczych ale nie stwarza zacht i preferencji dla okrelonych kierunków produkcji. Polska chciaaby utrzyma ten system do 2013 r., jako system prosty w administrowaniu, przyjazny dla rolników i realizujcy istotne cele polityki rolnej. Przejcie na system jednolitych patnoci (SPS) oznacza bdzie nowe wyzwania dostosowawcze: konieczno budowy skomplikowanego, kosztownego systemu informatycznego; 3 Single Payment Scheme 6

7 nowy system zarzdzania patnociami bezporednimi; odpowiednie przygotowanie administracji, rolników i sub doradczych. Wprowadzenie przyznawania praw do patnoci nie tylko skomplikuje system zarzdzania patnociami (gównie ze wzgldu na skal zjawiska w Polsce okoo 30 mln dziaek rolnych jest obecnie objtych systemem patnoci bezporednich), ale te spowodowa moe zakócenia w obrocie ziemi roln. Gdyby w wyniku oceny funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej zostay wprowadzone zmiany w patnociach bezporednich to wprowadzenie systemu SPS przed 2013 r., w Polsce byoby nieuzasadnione ze wzgldu na powysze powody. Zgodnie z obecnym stanem prawnym nowe pastwa czonkowskie mog stosowa system jednolitej patnoci obszarowej SAPS do koca 2010 r. (Rumunia i Bugaria mog stosowa system SAPS do koca 2011 r.), z moliwoci przeduenia systemu z sankcj finansow przewidujc zamroenie wysokoci patnoci na poziomie 70%. Komisja Europejska proponuje jednak obligatoryjne przejcie na system SPS ze skutkiem od 2011 r., bez moliwoci przeduenia SAPS. W tym kontekcie wydaje si, i najbardziej zrównowaonym rozwizaniem jest utrzymanie moliwoci przeduenia SAPS do 2013 r. na dotychczasowych warunkach, jednak bez sankcji finansowej w postaci zamroenia poziomu patnoci. Rozwizanie to wynika m.in. z faktu, i proces uproszczenia systemu patnoci jednolitej jest zadaniem cigym, a zmiana regu przyznawania patnoci na okres dwóch lat generowaaby zbyt due koszty administracyjne. W okresie dwóch lat poprzedzajcym zakoczenie stosowania SAPS w 2013 r. rolnicy objci tym systemem bd i tak kontrolowani pod ktem spenienia wikszoci wymogów zasady wspózalenoci 4. Trudno zatem dopatrze si interesu ogólnego Wspólnoty w koniecznoci przejcia na system SPS w 2011 r Modulacja Wprowadzony mechanizm modulacji (obowizkowej lub dobrowolnej) w strukturze finansów unijnych peni funkcj przesunicia rodków z filaru I do filaru II - czyli powoduje zmniejszenie rodków na patnoci bezporednie i zwikszenie rodków na rozwój obszarów wiejskich. Jednym z argumentów wspierajcych mechanizm modulacji jest adresowanie pomocy do rolników realizujcych okrelone cele w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich. Obowizkowa modulacja nie dotyczy Nowych Pastw Czonkowskich do czasu uzyskania penych patnoci bezporednich (zakoczenia okresu phasing-in). Z modulacji wyczone s gospodarstwa mniejsze, otrzymujce rocznie do 5 tys. euro patnoci bezporednich. Zgromadzone rodki z tytuu modulacji w 80% wykorzystywane s w kraju na rozwój obszarów wiejskich natomiast 20% tych rodków podlega dystrybucji midzy pastwa czonkowskie wg okrelonych kryteriów. Polska uwaa, e naley w wikszym stopniu wykorzysta rodki z modulacji na alokacj do regionów sabiej rozwinitych w celu zmniejszania rónic midzy obszarami wiejskimi w pastwach czonkowskich. Istniej obawy, e w obecnym ksztacie modulacja przyczynia si 4 Patrz str. 8. 7

8 moe do pogbiania rónic rozwojowych midzy pastwami czonkowskimi. To za staoby w sprzecznoci z podstawowym celem wspólnotowej polityki regionalnej, jakim jest niwelowanie róni i dysproporcji midzy regionami UE. Polska z rezerw podchodzi do propozycji zwikszenia poziomu modulacji. Dalsze zwikszanie wspóczynnika modulacji z obecnych 5% do 10% (pojawiaj si takie propozycje ze strony przedstawicieli KE) bdzie trudne do zaakceptowania w Polsce, ze wzgldu: na skutki budetowe (rodki w II filarze wymagaj dofinansowania publicznego); oraz zbyt niski udzia rodków przeznaczonych na alokacj midzy pastwami. Polska stoi na stanowisku, i ewentualne zwikszenie stawki obowizkowej modulacji powinno by bezporednio sprzone ze zwikszeniem skali alokacji rodków uzyskanych w ten sposób na likwidowanie dysproporcji w regionach sabiej rozwinitych w oparciu o obiektywne kryteria. Ze wzgldu na fakt, e polskie rolnictwo charakteryzuje si duym udziaem gospodarstw maych, otrzymujcych kwoty patnoci poniej 5 tys. euro, modulacja obejmie gospodarstwa obszarowo wiksze powyej ok. 25 ha, które s zdolne do konkurowania na Jednolitym Rynku. Jednoczenie obowizywanie mechanizmu modulacji w nowych pastwach czonkowskich powinno nastpowa wedug harmonogramu pierwotnie obowizujcego w pastwach UE- 15. Zastosowanie w pierwszym roku obowizywania mechanizmu zwikszonej w ramach przegldu health-check stawki modulacji mogoby de facto doprowadzi w przypadku wikszych gospodarstw do utrzymania poziomu wsparcia mniej wicej w granicach wielkoci z okresu , co negatywnie odbioby si na równowadze dochodowej i pozycji konkurencyjnej tych gospodarstw oraz prowadzioby do problemów natury spoecznej i politycznej, gdy gospodarstwa te nie osignyby faktycznie w 2013 r. poziomu wsparcia producentów z UE-15. Kwoty pochodzce z koperty na patnoci bezporednie poprzez mechanizm modulacji bd zwiksza kwot przeznaczon na wspieranie programów rozwoju obszarów wiejskich. Efektywno tych rodków w procesie zmian zachodzcych w rolnictwie i na obszarach wiejskich zalee bdzie od ich alokacji, czyli od tego na jakie dziaania bd przeznaczone. W polskim rolnictwie istnieje nadal potrzeba wspierania modernizacji gospodarstw i zwikszania wartoci dodanej (w tym jakoci produkcji) Zasada wspózalenoci (cross-compliance) Rolnictwo peni okrelone funkcje na rzecz spoeczestwa. Prowadzenie w odpowiedni sposób produkcji rolniczej sprzyja zachowaniu rónorodnoci biologicznej na obszarach wiejskich oraz podtrzymaniu walorów krajobrazowych. S to dziaania rolnicze przyczyniajce si do poprawy stanu rodowiska naturalnego. Intensywne metody gospodarowania w rolnictwie powoduj znaczce szkody w rodowisku naturalnym. Uwzgldniajc nadwyki ywnoci na obszarze Wspólnoty brak jest uzasadnienia do 8

9 stwarzania zacht przy pomocy rodków publicznych (w tym patnoci bezporednich) do zwikszania produkcji rolniczej. Celem politycznym mechanizmu cross-compliance jest rozbudowanie systemu kontrolowania i sankcjonowania rolników w celu spenienia oczekiwa spoeczestwa wspólnotowego. Rolnicy speniajcy te oczekiwania maj prawo do penej wysokoci patnoci z budetu Wspólnoty. Rolnicy z nowych pastw czonkowskich nie powinni by traktowani mniej korzystnie w tym zakresie, tym bardziej jeli w równym stopniu mieliby uczestniczy w realizacji interesu ogólnego Wspólnoty i podda si reguom kontroli i sankcjonowania. W zwizku z tym, w opinii nowych pastw czonkowskich, tempo wdraania wymogów cross-compliance powinno by bezporednio sprzone z tempem dochodzenia rolników w nowych pastwach czonkowskich do penej wysokoci patnoci bezporednich. Takie podejcie powinno by akceptowalne dla wszystkich pastw czonkowskich, poniewa nie daje adnych nowych przywilejów nowym pastwom czonkowskim, a jedynie dy do uwzgldnienia faktycznej sytuacji panujcej w systemie patnoci bezporednich. Celem nowych pastw czonkowskich nie jest uzyskanie jakiejkolwiek nadzwyczajnej derogacji, lecz jedynie takie skonstruowanie okresu wdraania cross-compliance w przygotowywanej zmianie bazowego rozporzdzenia Rady, by odzwierciedlao faktyczn kwot patnoci bezporednich wypacanych w nowych pastwach czonkowskich. W praktyce oznacza to, e pene wdroenie cross-compliance nie powinno nastpi wczeniej, ni z chwil uzyskania 100% patnoci (bez uwzgldnienia top-up). Polska przyja wszystkie zobowizania wynikajce z ustawodawstwa wspólnotowego w zakresie ochrony rodowiska, dobrostanu zwierzt i bezpieczestwa ywnoci. Pene wsparcie dochodów producentów rolnych realizujcych wszystkie wymogi w nowych pastwach czonkowskich powinno by równe wsparciu udzielonemu producentom w UE-15. Wdraanie stopniowe wymogów cross-compliance wie si nie tylko ze wzgldami ekonomicznymi (koszty poniesione na dostosowanie) ale i co najwaniejsze z odbiorem spoecznym wród rolników. Spoeczestwo akceptuje ide dodatkowych wymaga, która stanowi legitymizacj dla strumieni finansowych pyncych z budetu pastwa do gospodarstw rolnych. Rolnicy s gotowi ponie dodatkowe obcienia finansowe wynikajce z wdroenia wymogów prowadzenia produkcji rolniczej, jednake pod warunkiem uzyskania penych patnoci bezporednich. W zwizku z powyszym proponujemy, by pene wdraanie mechanizmu wspózalenoci rozpocz w 2013 r., czyli wtedy, gdy poziom wypacanych polskim rolnikom patnoci osignie poziom 100% poziomu patnoci w krajach UE-15, lub stopniowo ju od 2009 r., ale w dwuletnich odstpach czasowych dla poszczególnych pakietów zacznika III: A / B / C 2013 rozpoczcie wdraania cross-compliance od 2009 r. Stanowisko polskie zakada realizacj wszystkich wymogów dopiero od 2013 r., a wic z chwil uzyskania penego poziomu patnoci. Pozwoli to na wyduenie czasu dostosowania i uniknicie redukcji patnoci, a tym samym wiksze rodki uzyskane w ramach patnoci bezporednich mog posuy na dostosowanie gospodarstw do obowizujcych standardów. 9

10 2.4. Stopie oddzielenia patnoci od produkcji (decoupling) Stosowane obecnie róne systemy patnoci bezporednich w poszczególnych pastwach Unii Europejskiej powoduj zakócanie warunków konkurencji w rolnictwie. Zasada patnoci oddzielonych od produkcji (decoupling) powinna by stosowana we wszystkich pastwach czonkowskich w tym samym czasie oraz po ujednoliceniu stawki wsparcia. Zasada patnoci niepowizanych z produkcj wymaga zdefiniowania nowych kryteriów dla tych patnoci, które nie bd oparte na danych historycznych takich jak np. plon referencyjny, gdy wobec nowych wyzwa dla WPR te parametry nie maj ju dalszego uzasadnienia. Patnoci bezporednie powinny by uzalenione od spenienia przez rolników aktualnych wymogów z zakresu utrzymania ziemi w dobrej kulturze rolnej oraz realizacji produkcji rolniczej w sposób niezagraajcy rodowisku naturalnemu i bezpieczestwu ywnoci. Patnoci bezporednie oddzielone od produkcji sprzyjaj poprawie alokacji zasobów produkcyjnych oraz lepszemu dostosowaniu produkcji do sytuacji rynkowej. 10

11 3. Instrumenty rynkowe Rynkowe aspekty oceny funkcjonowania WPR W czerwcu 2007 roku, w ramach procesu uproszczenia technicznego WPR, zostao osignite porozumienie polityczne odnonie utworzenia jednolitej Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych (WORR), która od l stycznia 2008 r. zacznie zastpowa stopniowo dotychczasowe 21 WORR. Celem uproszczenie technicznego jest przegld ram prawnych, procedur administracyjnych oraz mechanizmów zarzdzania w celu usprawnienia, zwikszenia opacalnoci i osignicia biecych celów politycznych w bardziej skuteczny sposób, bez zmiany polityk lecych u ich podstaw (decyzji politycznych). Utworzenie jednolitej WORR poprzedzio ocen funkcjonowania WPR, w ramach której bdzie realizowane uproszczenie polityczne, polegajce na zmianie podjtych decyzji politycznych, a co za tym idzie warunków funkcjonowania rynków rolnych oraz realizacji programów rozwoju wsi. Z dotychczasowych zapowiedzi Komisji Europejskiej wynika, i w ramach uproszczenia politycznego podjty zostanie temat eliminacji niewykorzystywanych, lub uruchamianych sporadycznie instrumentów interwencyjnych. Zdaniem Komisji nie wszystkie istniejce mechanizmy interwencji rynkowej s efektywne w rozwizywaniu wspóczesnych problemów rolnictwa europejskiego i nie odpowiadaj obecnym uwarunkowaniom funkcjonowania rynków rolnych. Komisja ju w ramach uproszczenia technicznego podja prób eliminacji skupu interwencyjnego na rynku wieprzowiny nie realizowanego od 30 lat, jednake wówczas Polska, oraz wikszo pastw czonkowskich uznay, i taka zmiana wykracza poza zakres uproszczenia technicznego. Polska w ramach przegldu WPR powinna zwróci uwag, i od dawna niewykorzystywane mechanizmy interwencyjne stanowi swoist siatk bezpieczestwa (z ang. safety net), która moe by wykorzystana w przypadku nagego spadku cen w danym sektorze, spowodowanym zmian koniunktury na rynkach wiatowych Rynek zbó Dowiadczenia Polski wynikajce z czonkostwa w Unii Europejskiej wskazuj na potrzeb dostosowania istniejcych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej na rynku zbó do nowych warunków wynikajcych z poszerzenia Unii Europejskiej. W pierwszej kolejnoci zarysowuj si potrzeby zmiany zasad stosowania instrumentów stabilizujcych sytuacj rynkow we Wspólnocie. W wyniku rozszerzenia UE na wschód, zwikszy si obszar Wspólnoty oraz dystans, jaki musi pokona zboe, które jest eksportowane z krajów takich jak Czechy, Sowacja, Polska, Wgry do gównych rynków zbytu (Afryka Pónocna, Bliski Wschód). Obecne zasady udzielania wsparcia do eksportu zbó z wolnego rynku, stawiaj w uprzywilejowanej pozycji kraje znajdujce si bliej rynków zbytu, podczas gdy kraje pooone w trudnej lokalizacji borykaj si z problemem zagospodarowania nadwyki zbó. Tym samym prowadzi to do utrzymywania si w krajach o trudnej lokalizacji cen rynkowych 11

12 na poziomie najniszym we Wspólnocie. Ceny te s czsto poniej poziomu ceny interwencyjnej, co zachca oferentów do sprzeday zbó na zapasy interwencyjne. Obnia to równie dochody producentów zbó. Dla krajów o najkorzystniejszej lokalizacji wzgldem gównych rynków zbytu eksport zbó z wolnego rynku z zastosowaniem refundacji sta si podstawowym elementem umoliwiajcym utrzymywanie cen rynkowych zbó na poziomie wyszym od ceny interwencyjnej. Wsparcie eksportu jest udzielane nawet wówczas, gdy ceny rynkowe przewyszaj cen interwencyjn, czyli nie wystpuj przesanki do podejmowania dziaa interwencyjnych. Kontynuacja obecnej polityki zarzdzania rynkiem zbó prowadzi do pogbienia rónic w poziomie wsparcia cen na jednolitym rynku Wspólnoty oraz jego destabilizacji w regionach o trudnej lokalizacji. Zdaniem Polski niezbdne jest zmodyfikowanie zasad udzielania wsparcia eksportu do zbó z wolnego rynku, tak aby w poczeniu z systemem interwencji na rynku wewntrznym umoliwiay realizacj podstawowego celu jakim jest stabilizacja rynku oraz zapewnienie godnego poziomu ycia ludnoci wiejskiej w sektorze zbó. Naley zastanowi si nad moliwociami poprawy przepywów zbó wewntrz Wspólnoty, aby zniwelowa rónice midzy regionami stale nadwykowymi i stale niedoborowymi. Najbardziej uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia s przepywy midzy najbliszymi ssiadami. Z tego te wzgldu stosowane instrumenty, zwaszcza wsparcia eksportu zbó z wolnego rynku nie powinny ich zakóca. Dobrym przykadem rozwiza wychodzcych na przeciw oczekiwaniom Polski byo rozwizanie jakie Komisja Europejska zastosowaa w lipcu 2006 r. przy sprzeday zbó z zapasów interwencyjnych na eksport do krajów trzecich (Rozporzdzenie Komisji (WE) Nr 990/2006). Wówczas uwzgldniajc postulaty Polski Komisja Europejska w pierwszej kolejnoci rozpocza sprzeda zbó z krajów znajdujcych si w trudnej lokalizacji, zapewniajc tym samym sprawn realizacj sprzeday zbó poprzez zastosowanie odpowiedniego poziomu wsparcia. Tak dua skuteczno tego instrumentu bya moliwa jedynie dziki regionalnemu podejciu do rozwizywania problemów. Godnym rozwaenia jest wprowadzenie rozwizania umoliwiajcego wsparcie eksportu zbó z wolnego rynku jedynie z krajów, w których ceny rynkowe s na poziomie lub poniej poziomu ceny interwencyjnej. Przyjcie takiego rozwizania zapobiegnie wdraaniu instrumentu wsparcia rynku w sytuacji, kiedy w danym kraju taka potrzeba nie wystpuje. Umoliwi równie wspieranie rynku tam gdzie jest to wymagane. Zastosowanie tego rozwizania skoordynuje dziaania prowadzone na rynku wewntrznym Wspólnoty (zakupy interwencyjne) ze wsparciem eksportu Kwoty mleczne Uzgodniona w Luksemburgu w 2003 r. reforma Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej obja take rynek mleka. Zdecydowano wtedy, i system kwotowania produkcji mleka 12

13 bdzie utrzymany do roku kwotowego 2014/2015, a ceny interwencyjne masa i odtuszczonego mleka w proszku zostan poddane stopniowej redukcji w latach Redukcja ww. cen interwencyjnych zakoczya si w lipcu 2007 r. Jednoczenie do czerwca 2007 r. Unia Europejska zaprzestaa stosowania dopat do przetwórstwa i refundacji eksportowych 5. Wynikao to z realizacji reformy WPR na rynku mleka oraz utrzymujcych si wysokich cen produktów mleczarskich na rynkach wiatowych. W cigu ostatniego roku nastpia zmiana sytuacji popytowo-podaowej na wiatowym rynku produktów mleczarskich. W nastpstwie rosncego popytu na tuszcz mleczny i biako mleczne, wiatowe ceny produktów mleczarskich znacznie wzrosy. Stymuluje to zainteresowanie unijnych eksporterów wywozem produktów mlecznych, co dodatkowo utrzymuje ceny na rynku wewntrznym UE na wysokim poziomie. Rosnce ceny produktów mlecznych powoduj równie wzrost cen surowca. Pierwsze informacje o moliwych rodkach przejciowych, majcych na celu stopniowe odchodzenie od kwotowania, pojawiy si w listopadzie 2006 r. Byy to: stopniowe zwikszanie krajowych iloci referencyjnych wszystkim pastwom czonkowskim UE; stopniowe zmniejszanie opat za przekroczenie krajowych iloci referencyjnych; bilansowanie przekroczenia produkcji mleka na poziomie UE, a nie na poziomie pastwa czonkowskiego; umoliwienie przepywu iloci referencyjnych midzy pastwami czonkowskimi UE. Z powyszych rodków najwiksz szans zaakceptowania wydaj si mie dwa pierwsze, tj. stopniowe podwyszanie kwot krajowych albo obnianie wysokoci kar za przekroczenie. Polska jest przeciwna, aby ju dzisiaj zajmowa stanowisko w sprawie zniesienia kwotowania produkcji mleka, nie mniej wnioskuje o stopniowe zwikszanie krajowych iloci referencyjnych, jednak w sposób i w skali, które nie zagro, stabilnoci rynku mleka w UE. Zwikszanie krajowych iloci referencyjnych powinno by zrónicowane midzy poszczególnymi krajami czonkowskimi. Tempo wzrostu powinno by szybsze w krajach, w których: poziom tych iloci jest szczególnie restrykcyjny dla sektora mleczarskiego, tzn. ma miejsce przekraczanie krajowych iloci referencyjnych; wystpuje spadek produkcji mleka na samozaopatrzenie i wzrost popytu krajowego na mleko z produkcji towarowej; 5 Do nielicznych wyjtków naley mechanizm dopat do prywatnego przechowywania masa, subsydiowanie spoycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach owiatowych oraz dopaty do sprzeday masa dla organizacji prowadzcych dziaalno niedochodow. 13

14 krajowe iloci referencyjne s zbyt niskie w stosunku do liczby ludnoci i popytu na produkty mleczarskie. Biorc powysze pod uwag Polska proponuje zwikszanie krajowych iloci referencyjnych o 2-5% rocznie dla krajów, w zalenoci od specyficznej sytuacji w danym pastwie czonkowskim. 3.3 Kwotowanie produkcji skrobi ziemniaczanej Biorc pod uwag dotychczasowy kierunek prac Komisji Europejskiej mona si spodziewa propozycji rezygnacji z systemu kwot. W tej sytuacji, Polska powinna postulowa utrzymanie systemu kwotowania jako gwarancji stabilnoci na tym rynku. Jednoczenie, Polska powinna si opowiedzie za utrzymaniem dotychczasowego systemu patnoci bezporednich w tym sektorze, w ramach którego 60% tych patnoci jest powizane z produkcj. Ponadto, Polska powinna podtrzyma dotychczas prezentowany, w latach 2004 i 2006, postulat zwikszenia kwoty produkcji wspieranej skrobi ziemniaczanej dla Polski ze ton do 180 tys. ton. Za takim zwikszeniem kwoty dla Polski przemawia wzrost zapotrzebowania wewntrznego, odpowiednie, istniejce ju moce produkcyjne, a take fakt, i w ostatnich latach limity produkcji i limity wsparcia finansowego produkcji skrobi ziemniaczanej w skali UE nie byy w peni wykorzystane. 3.4 Inne instrumenty rynkowe Refundacje eksportowe Polska powinna si opowiedzie za tym, aby obecne instrumenty refundacji eksportowych mogy by stosowane przez UE jak najduej i w dotychczasowej skali. Tym samym, w przypadku braku porozumienia w ramach WTO, zdaniem Polski, niedopuszczalna byaby dobrowolna rezygnacja przez UE ze stosowania refundacji eksportowych. Refundacje eksportowe s nierozcznym elementem systemu interwencji rynkowej UE, gwarantujcym jego skuteczno. W przypadku jednak osignicia porozumienia w ramach WTO, Polska powinna postulowa jak najdusze utrzymanie refundacji eksportowych, szczególnie w sektorach najsilniej naraonych na zwikszone ryzyko rynkowe wynikajce z jednoczesnej redukcji ce. Naley wzi pod uwag znaczenie poszczególnych sektorów w stabilizowaniu europejskiego rynku rolno-spoywczego. Refundacje eksportowe maj kluczowe znaczenie na rynku zbó, mleka, misa i cukru. Interwencja publiczna System interwencji rynkowej w ramach WPR, pomimo dotychczasowych reform, pozostaje gównym elementem wsparcia i stabilizacji cen i dochodów rolniczych, co potwierdzaj m.in. analizy prowadzone przez OECD. Tym samym, istotna redukcja wsparcia cenowego (market price support), jaka miaa miejsce w toku dotychczasowych reform, nie pomniejszya w istotny sposób roli systemu interwencji rynkowej z punktu widzenia traktatowych celów 14

15 WPR. Z tego te wzgldu, Polska powinna si opowiedzie za zachowaniem wszystkich dotychczasowych instrumentów interwencji w dotychczasowym ksztacie. Stanowisko takie powinno si odnosi take do instrumentów, które nie s efektywnie stosowane w sposób cigy i które czasem nie byy stosowane przez dugi okres czasu. Polska daa wyraz temu przekonaniu w czasie debaty nad uproszczeniem technicznym wspólnotowych organizacji rynków rolnych, jaki dokona si w latach , sprzeciwiajc si wykreleniu z prawodawstwa wspólnotowego mechanizmu interwencyjnego skupu na rynku wieprzowiny. Polska powinna podtrzyma prezentowany wtedy argument, i niestosowanie tego mechanizmu od wielu lat nie jest dowodem na to, i jest on niepotrzebny, a wiadczy moe jedynie o braku woli do jego zastosowania w przypadku wystpienia sytuacji kryzysowych. W przypadku jednak, gdyby Wspólnota zmuszona bya ograniczy system interwencji rynkowej w zwizku z nowym porozumieniem w ramach WTO, Polska powinna opowiedzie si za utrzymaniem jak najwikszej skali interwencji w ramach nowych uwarunkowa w WTO. W przypadku, gdyby pojawia si propozycja zawarcia porozumie WTO, którego realizacja ograniczaaby moliwoci stosowania przewidzianych w zreformowanej WPR instrumentów interwencji rynkowej, byoby to sprzeczne z mandatem negocjacyjnym Komisji Europejskiej i Polska powinna sprzeciwia si zawarciu takiego porozumienia. Ponadto odnonie propozycji ograniczenia systemu interwencji rynkowej, Polska powinna ju na tym etapie wyranie sygnalizowa, i wzorem poprzednich reform, redukcje cen instytucjonalnych produktów rolnych, bdce konsekwencj takiego ograniczenia interwencji, powinny by rekompensowane bezporednim wsparciem dochodów. Naley zauway, i argument ten, nawet jeeli okazaby si niedostatecznie skuteczny w deniach do uzyskania nowych patnoci bezporednich, byby bardzo istotny w nadchodzcej dyskusji na temat: wielkoci budetu wspólnotowego, wysokoci patnoci bezporednich i w kwestii tzw. renacjonalizacji finansowania WPR. Dodatkowe instrumenty ochrony rynku (klauzule ochronne SSG i ceny wejcia) W warunkach postpujcej liberalizacji handlu (umowy dwustronne UE z krajami trzecimi, negocjacje rundy Doha w ramach wiatowej Organizacji Handlu), konieczne jest, aby UE utrzymaa moliwo stosowania taryfowych instrumentów ochrony rynku, tzn, cen wejcia i specjalnych klauzul ochronnych SSG. Instrumenty te su przeciwdziaaniu niebezpieczestwu wystpienia negatywnych zjawisk na poszczególnych sektorach rolnych UE w wyniku nadmiernego importu bd importu po niskich cenach. Dodatkowo, Polska postuluje modyfikacj zakresu towarów, wzgldem których UE ma prawo stosowania SSG, w celu uwzgldnienia towarów wraliwych dla nowych krajów czonkowskich, które wstpiy do UE w 2004 i 2007r. Z punktu widzenia Polski, do zakresu SSG powinny by dodane mroone owoce mikkie i winie, oraz sok jabkowy. Ponadto, Polska sygnalizuje moliwo zwikszenia skutecznoci mechanizmu SSG w ramach UE. Przepisy wewntrzne UE uzaleniaj moliwo naoenia dodatkowej opaty celnej w ramach SSG od spenienia szeregu dodatkowych warunków, które nie s wymagane 15

16 przez przepisy WTO. Konieczno dopenienia tych dodatkowych warunków (zwaszcza pracochonna analiza zasadnoci wprowadzenia tych opat pod ktem sytuacji na danym rynku) jest czynnikiem utrudniajcym naoenie dodatkowej opaty celnej, a tym samym utrudnia szybkie przeciwdziaanie negatywnym skutkom nadmiernego importu/importu po niskich cenach. 16

17 4. Sektor biopaliw W zakresie wspierania odnawialnych róde energii w sektorze rolnym Polska uwaa za niezbdne: zwikszenie, poczynajc od 2008 roku, wspólnotowej powierzchni gwarantowanej objtej dopatami do produkcji rolin energetycznych; zniesienie mechanizmu phasing-in 6, w odniesieniu do dziaek rolnych, na których uprawiane s roliny przeznaczone na cele energetyczne i biopaliwowe; uzalenienie zgody na ewentualn liberalizacj importu biomasy z krajów trzecich od penego wykorzystania wspólnotowych moliwoci surowcowych i wytwórczych. Ze wzgldu na due znaczenie biomasy i biopaliw dla spenienia celów, przyjtych przez Rad Europejsk w marcu 2007 roku, wsparcie dla produkcji rolnej na cele energetyczne powinno by traktowane priorytetowo. Obowizujcy w UE limit powierzchni upraw rolin dla celów energetycznych, ustalony na poziomie 2 mln ha, zostanie w najbliszym okresie przekroczony, co spowoduje obnienie stawki ustalonej na poziomie 45 EURO/ha. Przekonanie o przekroczenie limitu wynika z obecnego poziomu produkcji biodiesla i bioetanolu w UE. Szacuje si, e zgoszenie zapotrzebowania na dopaty tylko do upraw rzepaku na obecnym poziomie produkcji biodiesla spowoduje znaczce przekroczenie limitu 2 mln ha upraw rolin dla celów energetycznych, którym przysuguje dopata z funduszy UE. Problemem do rozwizania pozostan dopaty do upraw przeznaczonych do produkcji bioetanolu (zboa, buraki cukrowe, ziemniaki) oraz biomasy przeznaczonej do wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej (wierzba energetyczna, miscant itp.). Komisja powinna rozway zwikszenie limitu powierzchni oraz maksymalnej kwoty przeznaczonej na dopaty, aby utrzyma zasad dopaty 45 EURO/ha. Biorc pod uwag fakt, e wykorzystanie patnoci do powierzchni upraw energetycznych w UE-15 na przestrzeni 3 lat obowizywania podwajao si liczc rok do roku i osigno za 2006 r. poziom okoo 1,3 mln ha, a take zwaywszy na potencja powierzchni upraw rolnych w nowych 12 krajach UE oraz potrzeby energetyczne UE 27, limit winien ulec znaczcemu zwikszeniu. Sytuacja polskich producentów surowców przeznaczonych na cele energetyki odnawialnej w dalszym cigu istotnie róni si od sytuacji producentów, surowców energetycznych pochodzenia rolniczego, w pastwach UE-15. W pastwach UE-15, rolnik dostarczajcy produkty rolne do produkcji biopaliw (np. rzepak) moe wnioskowa o 100% aktywacji uprawnie do patnoci jednolitej, jak równie o premi energetyczn (45 EUR/ha). W nowych pastwach czonkowskich mechanizm premii energetycznej wprowadzono od 2007 r., rolnik moe wnioskowa o premi do upraw energetycznych (45 EUR/ha) oraz jedynie o 40% stawki jednolitej patnoci obszarowej. Oznacza to, e z powodu 6 Stopniowe dochodzenie do penej stawki patnoci obszarowej. 17

18 obowizywania stawki phasing-in w Polsce, a do roku 2013 poziom wykorzystania potencjau produkcji biomasy najprawdopodobniej pozostanie na niezadowalajcym poziomie. Doprowadzi to w Polsce do utrudnie w realizacji powszechnie obowizujcych na poziomie UE celów proponowanych przez Rad Europejsk oraz spowoduje znaczne rónice w wykorzystaniu potencjau produkcji biomasy w obrbie Unii. Jednoczenie, korzyci wynikajce ze wzrostu popytu na biomas zostayby w wikszoci skonsumowane przez rolników z UE-15. W zakresie pokrywania potrzeb na biomas za optymaln dla Polski uznaje si sytuacj, w której dopuszcza si czciowe zaspokajanie popytu na surowiec poprzez import spoza UE, uzaleniajc zgod na ewentualn liberalizacj tego importu od penego wykorzystania wspólnotowych moliwoci surowcowych i wytwórczych. W UE-27, pomimo podejmowania szeregu dziaa, przez Parlament i Komisj Europejsk, zmierzajcych do szerszego wykorzystania odnawialnych róde energii, w tym biomasy pochodzenia rolniczego do dnia dzisiejszego nie sporzdzono bilansu potrzeb oraz moliwoci surowcowych w zakresie biomasy pochodzenia rolniczego. Przemys elektroenergetyczny jak te paliw ciekych (w skali UE-27 oraz Polski) nie okreliy obecnego oraz docelowego zapotrzebowania na energi pochodzc z biomasy. W naszej ocenie w UE istnieje nierównomierny dostp do biomasy energetycznej w stosunku do zapotrzebowania, co oznacza, e w niektórych krajach wystpuje jej deficyt, szczególnie przy zaoeniu zwikszajcego si obowizkowego udziau energii odnawialnej w tym biopaliw w ogólnym bilansie energii. Polska stoi na stanowisku, e zgoda na ewentualn liberalizacje importu biomasy czy te biokomponentów z krajów trzecich do UE powinna by poprzedzona sporzdzeniem bilansów potrzeb i moliwoci produkcji przez poszczególne kraje czonkowskie UE. Poprawa bezpieczestwa energetycznego w pierwszej kolejnoci polega na wykorzystaniu rónych rodzajów surowców pochodzenia krajowego, a dopiero w dalszej od dywersyfikacji kierunków dostaw tych surowców. Zastpienie importu paliw (surowców) ropopochodnych i gazu importem biomasy czy te biopaliw nie poprawi tego bezpieczestwa, dlatego te niezbdne jest wykorzystanie zasobów wasnych. Surowce energetyczne pochodzenia rolniczego powinny by wykorzystywane lokalnie transport przyczynia si do emisji dwutlenku wgla. Ograniczanie emisji dwutlenku wgla przez wprowadzanie wikszego zuycia energii ze róde odnawialnych i biopaliw powinno mie charakter globalny. Nie mona dopuszcza do powstania sytuacji, w której osignite zostan przez kraje UE wymogi odnonie udziau OZE, a jednoczenie emisja bdzie generowana poprzez transport surowców lub gotowych produktów do UE. Istnieje równie ryzyko nadmiernej eksploatacji ziemi uprawnej w krajach trzecich pocigajca za sob zagroenia dla produkcji ywnoci oraz ochrony rodowiska (ograniczenie biorónorodnoci czy wylesianie), jak te negatywny wpyw na zmiany klimatu. 18

19 5. Rozwój obszarów wiejskich Wspólna Polityka Rolna, obok jednolitego rynku i warunków makroekonomicznych ma decydujcy wpyw na funkcjonowanie polskiego rolnictwa i wsi. Wobec wyzwa zwizanych z nowymi oczekiwaniami konsumentów europejskich, globalizacj oraz presj wynikajc z uwarunkowa w WTO, konieczne jest waciwe ukierunkowanie pomocy w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Drugi filar WPR wydaje si by znacznie bardziej elastycznym narzdziem kreowania zmian strukturalnych oraz skuteczniejsz zacht do wprowadzania prorozwojowych rozwiza. Niemniej naley pamita, i w przypadku polityki rozwoju obszarów wiejskich konieczne jest zagwarantowanie wspófinansowania z budetu krajowego i ograniczone s moliwoci skierowania wsparcia na rozwizanie problemów konkretnego sektora. Istotny element europejskiej wartoci dodanej WPR ley w objciu wsparciem nie tylko rolnictwa, ale take szerzej rozumianych obszarów wiejskich. Bez polityki wobec obszarów wiejskich, realizowanej na poziomie wspólnotowym nie byyby moliwe znaczce transfery dla pozarolniczych podmiotów zlokalizowanych na obszarach wiejskich, a polityka wobec wsi byaby ograniczona wycznie do wsparcia dla gospodarstw rolnych. WPR w ramach rozwoju obszarów wiejskich, poprzez pakiet dziaa wspomagajcych modernizacj, ma szanse agodzi wpyw globalizacji. Polityki krajowe w dugim okresie byyby mniej skuteczne od WPR w przygotowywaniu rolnictwa do konkurowaniu na globalnym rynku. WPR moe odgrywa rol funduszu na rzecz agodzenia skutków niepodanych zmian w rolnictwie, wynikajcych z procesu globalizacji. Take z punktu widzenia uzgodnie ze wiatow Organizacj Handlu naley zwróci uwag, i wsparcie rozwoju obszarów wiejskich, o ile nie zakóca istotnie warunków konkurencji, nie jest w chwili obecnej objte ograniczeniami w ramach uzgodnie z WTO. Poza patnociami bezporednimi i mechanizmami rynkowymi, dla Polski ogromne znaczenie ma wsparcie w ramach II filara Wspólnej Polityki Rolnej. Obszary wiejskie, które obejmuj w Polsce ponad 90% powierzchni kraju, maj ogromne znaczenie zarówno z punktu widzenia ekonomicznego, spoecznego jak i rodowiskowego. Podstaw wsparcia rozwoju obszarów wiejskich stanowi koncepcja wielofunkcyjnego charakteru rolnictwa i obszarów wiejskich. Zakada ona wzmocnienie ekonomiczne gospodarstw rolnych i wzrost konkurencyjnoci sektora rolno-spoywczego, z jednoczesnym zapewnieniem instrumentów na rzecz rónicowania dziaalnoci gospodarczej w kierunku tworzenia alternatywnych róde dochodów, polepszania jakoci ycia mieszkaców obszarów wiejskich, a take zachowania dziedzictwa kulturowego wsi. Równie wanym aspektem, poza funkcjami ekonomicznymi i dobrymi warunkami dla rozwoju spoecznego, jest ich rola w zachowaniu i odtwarzaniu walorów krajobrazowych oraz zasobów przyrody, tj. zachowanie dobrego stanu ekologicznego wód i gleb, bogactwa siedlisk i rónorodnoci biologicznej. 19

20 W zwizku z tym istotne jest kontynuowanie wsparcia dla obszarów wiejskich, w tym zarówno sektora rolniczego, jak i pozarolniczego rozwoju wsi, przy wykorzystaniu potencjau rozwojowego tyche obszarów i uwzgldnieniu dowiadcze i potrzeb nowych krajów czonkowskich. Polityka rozwoju obszarów wiejskich powinna by prowadzona w sposób zintegrowany i zapewniajcy komplementarno miedzy instrumentami II filara WPR, a innymi dziaaniami, w tym w ramach polityki spójnoci. W latach Polska jest najwikszym beneficjentem programów rozwoju wsi w UE. Sytuacja ta jednak moe ulec zmianie w kolejnej perspektywie finansowej, poprzez zmniejszenie transferów do Polski i przeniesienie ich np. do Bugarii i Rumunii. W takiej sytuacji dodatkowe kwoty uzyskane z modulacji mogyby zasili pul rodków finansowych przeznaczanych na rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. Modulacja w tym przypadku byaby instrumentem sucym przesuniciu rodków z I filaru do filaru II kosztem grupy rednich i duych gospodarstw. A zatem bardzo wanym aspektem przy formuowaniu polskiego stanowiska w sprawie modulacji bdzie wielko otrzymywanego przez Polsk rodków w ramach przyszego PROW. Dla Polski wsparcie rozwoju obszarów wiejskich jest niezmiernie wane, midzy innymi ze wzgldu na ogromne potrzeby inwestycyjne w polskim rolnictwie oraz konieczno zapewnienia szerokiego wsparcia dla rolnictwa i obszarów wiejskich. Instrumenty wsparcia rozwoju obszarów wiejskich powinny da moliwo rozwoju i doganiania (catching-up) rolnictwa w EU-15. Potrzeba modernizacji wynika m.in. z koniecznoci dostosowania do warunków konkurencji na rynkach zewntrznych, gdy materialne rodki do produkcji rolnej wykorzystywane w rolnictwie charakteryzuj si duym zuyciem i dugim czasem wykorzystania. Twardym dziaaniom inwestycyjnym (takim jak modernizacja gospodarstw rolnych czy przetwórstwo) powinny towarzyszy dziaania mikkie takie jak szkolenia, doradztwo, promocja, itp. W interesie caej UE jest zmniejszenie luki cywilizacyjnej pomidzy poszczególnymi pastwami czonkowskimi poprzez m.in. wyrównywanie rónic w ramach sektora rolnego w porównaniu do innych, nowoczeniejszych pastw UE oraz usuwanie ogromnych dysproporcji istniejcych w poszczególnych krajach. Zdaniem Polski sposób przyznawania rodków finansowych na drugi filar WPR powinien uwzgldnia potrzeby rozwojowe nowych pastw czonkowskich, zwikszajc spójno UE, tak aby mona byo wspólnie podejmowa wyzwania w obliczu konkurencji zewntrznej. Konieczne jest wypracowanie takiego algorytmu alokacji rodków na drugi filar WPR, który bdzie uwzgldnia potrzeby rozwojowe obszarów wiejskich w regionach o gorszej sytuacji ekonomiczno-gospodarczej. Naley przy tym wzi pod uwag i pozostawienie tych obszarów bez odpowiedniego wsparcia pogbia rónice rozwojowe i dysproporcje w caej UE. rodki na rozwój obszarów wiejskich, obok polityki spójnoci powinny w efektywny sposób pomóc nadrobi te rónice i przyczyni si do dynamicznego rozwoju caej Wspólnoty. 20