Wies aw Dzwonkowski Wies aw opaciuk Marcin Krzemi ski IERiG -PIB

Transkrypt

1 Wiesaw Dzwonkowski Wiesaw opaciuk Marcin Krzemiski IERiG-PIB Wpyw uwarunkowa prawnych, ekonomicznych, rodowiskowych oraz zmian zachodzcych na wiatowym rynku na rozwój rynku zbó, rolin oleistych i wysokobiakowych w Polsce

2 1. OCENA WPYWU OBOWIZUJCYCH ROZWIZA PRAWNYCH NA ROZWÓJ ANALIZOWANYCH RYNKÓW SYSTEM REGULACJI RYNKU ZBÓ Interwencja rynkowa Regulacje handlu zagranicznego Dopaty bezporednie SYSTEM REGULACJI I JEGO WPYW NA RYNEK OLEISTYCH Interwencja Handel zagraniczny Dopaty bezporednie SYSTEM REGULACJI I JEGO WPYW NA RYNEK WYSOKOBIAKOWYCH REGULACJE GMO REGULACJE RYNKU BIOPALIW OCENA WPYWU REGULACJI NA RYNKI Rynek zbó Rynek oleistych Rynek wysokobiakowych Wpyw heath check na dalszy rozwój sytuacji na ww. rynkach OCENA WPYWU UWARUNKOWARODOWISKOWYCH NA STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJOWE PRODUKCJI W POLSCE INFORMACJE OGÓLNE UPRAWY ZBOOWE ROLINY OLEISTE ROLINY WYSOKOBIAKOWE OCENA WPYWU KRAJOWYCH I ZEWNTRZNYCH UWARUNKOWA EKONOMICZNYCH NA ROZWÓJ RYNKU W POLSCE UWARUNKOWANIA MAKROEKONOMICZNE NA WIECIE (ROZWÓJ EKONOMICZNY Z WYRÓNIENIEM ZMIAN W POSZCZEGÓLNYCH REJONACH WIATA, ZMIANY POPYTU NA YWNO, ZMIANY CEN RODKÓW PRODUKCJI I PRODUKTÓW ROLNYCH, ITP.) SYTUACJA MAKROEKONOMICZNA W KRAJU ORAZ UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE (SYTUACJA MAKRO, HANDEL ZAGRANICZNY, ZMIANY CEN R. PROD. I PRODUKTÓW ROLNYCH, RELACJE CEN, ITP.) WPYW KRAJOWYCH I ZEWNTRZNYCH UWARUNKOWA EKONOMICZNYCH NA RYNEK ZBÓ Informacje ogólne Bilans zbó Zmiany wród producentów zbó Zmiany dochodów i kosztów w produkcji zbó Konkurencyjno produkowanych w Polsce zbó na rynkach UE i na wiecie Perspektywy rynku zbó Polsce WPYW KRAJOWYCH I ZEWNTRZNYCH UWARUNKOWA EKONOMICZNYCH NA RYNEK OLEISTYCH WPYW KRAJOWYCH I ZEWNTRZNYCH UWARUNKOWA EKONOMICZNYCH NA RYNEK WYSOKOBIAKOWYCH WPYW ZMIAN ZACHODZCYCH NA WIATOWYM RYNKU NA RYNEK KRAJOWY WPYW ZMIAN NA WIATOWYCH RYNKACH NA POLSKI RYNEK ZBÓ WPYW ZMIAN NA WIATOWYCH RYNKACH NA POLSKI RYNEK OLEISTYCH WPYW ZMIAN NA WIATOWYCH RYNKU NA RYNEK WYSOKOBIAKOWYCH ROLINY GMO ANALIZA SWOT ZBOA: OLEISTE WYSOKOBIAKOWE PODSUMOWANIE I WNIOSKI

3 1. Ocena wpywu obowizujcych rozwiza prawnych na rozwój analizowanych rynków 1.1. System regulacji rynku zbó Po wejciu do UE Polska wesza w skad znacznie wikszego, mona powiedzie, globalnego ukadu przestrzeni produkcyjno-rynkowej, jakim jest powikszona obecnie UE- 27. Ten nowy dla nas ukad ma swój wyraz ilociowy, bilansowy oraz przede wszystkim regulacyjny. Zasadniczym zmianom ulegy zasady funkcjonowania polskiego sektora zboowego. Wspólna Polityka Rolna (WPR) na rynku zbó odnosi si do nastpujcych produktów: pszenica (w tym pszenica twarda), yto, jczmie, kukurydza oraz produktów przetworzonych mka pszenna, ytnia, kasze i mczki zboowe, skrobia i glukoza. Od 1 maja 2004 r. Polska przeja unijne regulacje rynków rolnych, tzw. Wspólne Organizacje Rynków (WOR). Na rynku zbó, WOR stosuje si poprzez: - interwencj rynkow, - regulacje handlu zagranicznego, - bezporednie wsparcie dochodów Interwencja rynkowa Skup interwencyjny w krajach UE ma na celu usunicie z rynku nadwyek zbó. Skupione w tym systemie ziarno z reguy nie wraca na rynek. Zakupom interwencyjnym podlegaj pszenica zwyczajna, pszenica durum, jczmie, kukurydza, sorgo. Tu naley wspomnie, e w ujciu historycznym Komisja Europejska (KE) zawaa spektrum zbó objtych skupem interwencyjnym. Od sezonu 2004/05 zrezygnowano ze skupu interwencyjnego yta. Zgodnie z rozporzdzeniem Rady (WE) nr 735/2007 od sezonu 2007/08 wprowadzono stopniowe ograniczenia w skupie interwencyjnym kukurydzy, ustalajc jego limity: - 1,5 mln ton kukurydzy w roku gospodarczym 2007/2008, - 0,7 mln ton w roku gospodarczym 2008/2009, - 0 mln ton od roku 2009/2010. W tym samym kierunku id propozycje KE sformuowane w ramach Health Check. W ramach tych reform skup interwencyjny zbó paszowych podlegaby zerowym limitom. Na caym obszarze UE obowizuje jednakowa cena interwencyjna na wszystkie zboa podlegajce interwencji, która od kilku sezonów wynosi 101,31 /t. W celu kompensacji 3

4 kosztów przechowywania cena interwencyjna jest podwyszana o 0,46 /t w kolejnych miesicach okresu interwencji. Okres interwencji, trwa od 1 listopada do 31 maja nastpnego roku (w innych krajach moe by inny ze wzgldu na terminy zbiorów). Zgodnie z propozycjami w Health Check okres interwencji miaby by jednolity dla wszystkich krajów czonkowskich. Ceny referencyjne w ramach interwencji okrelaaby Komisja w ramach procedury przetargowej. W szczególnych przypadkach procedury przetargowe mog si ogranicza, a ceny skupu i iloci przyjmowane w ramach interwencji mog zosta ustalone dla danego pastwa czonkowskiego lub danego regionu takiego pastwa na podstawie notowanych rednich cen rynkowych. Ceny skupu interwencyjnego nie mogyby by wysze od cen referencyjnych. W skupie interwencyjnym obowizuj szczegóowo okrelone minimalne wymagania jakociowe. W caej Wspólnocie metody oceny jakoci oraz potrcenia i premie w zalenoci od parametrów ziarna s jednakowe. Do skupu interwencyjnego naley dostarcza zboa w iloci minimum 80 ton. Patno nastpuje w okresie dni od przejcia zboa do elewatora. Oprócz producentów zbó, w skupie interwencyjnym mog równie uczestniczy porednicy; w polskich warunkach wikszo dostaw pochodzi z tego segmentu rynku. W ramach skupu interwencyjnego agencje interwencyjne zobowizane s do skupu wszystkich dostarczonych partii ziarna speniajcych wymogi minimalne. Skup interwencyjny nie odgrywa gównej roli na rynku, a traktowany jest raczej jako awaryjny kana zbytu, jeeli nie mona sprzeda zboa droej na wolnym rynku. Jeszcze kilka lat temu by to jednak podstawowy kana rynkowy zbytu zbó. W ostatnich latach jego rola bya znikoma, poniewa ceny rynkowe ksztatoway si na poziomie znacznie wyszym ni cena interwencyjna Regulacje handlu zagranicznego Po wejciu do UE poziom ochrony rynku zbó przed importem z krajów trzecich jest znacznie wyszy ni przed integracj. Natomiast na rynku rzepaku przeciwnie ochrona celna jest znacznie nisza. W eksporcie zbó i produktów zboowych istnieje moliwo stosowania refundacji wywozowych. Rynek zbó jest jednym z niewielu rynków w UE, na którym konieczne jest uzyskanie pozwolenia w celu importu lub eksportu stosunkowo niewielkich partii towarów: importu powyej 5 ton ziarna zbó lub 1 tony innych produktów; importu kadej iloci produktów sprowadzanych na preferencyjnych warunkach; eksportu powyej 5 ton ziarna lub 0,5 tony innych produktów. 4

5 Okres wanoci wydawanych pozwole importowych jest zrónicowany. Z reguy licencje wane s 45 dni, a w przypadku produktów pierwotnego przetwórstwa zbó 60 dni. W sektorze oleistych, w tym rzepaku, licencje nie s wymagane. Regulacje importowe w sektorze zbó maj na celu gównie ochron rynku UE przed napywem tanich surowców z krajów trzecich. Obok wspomnianych ju licencji, podstawowymi instrumentami s tu opaty celne, w formie staryfikowanej i w wysokoci zgodnej z postanowieniami Rundy Urugwajskiej GATT (WTO). W okrelonych przypadkach mog by równie stosowane szczególne rodki, jak klauzula bezpieczestwa SSG. Jednak w stosunku do niektórych produktów, tj. zbó podlegajcych zakupom interwencyjnym, stosowany system uwzgldnia dodatkowe czynniki wynegocjowane na mocy porozumienia z USA w Blair House. Zgodnie z tymi uzgodnieniami, w imporcie niektórych produktów podstaw do wyliczenia zmiennych opat celnych w imporcie ziarna zbó stanowi cena wejcia lub maksymalna cena importowa (obowizujca cena interwencyjna powikszona o 55%), oraz cena skalkulowana na bazie c.i.f. Rotterdam dla referencyjnych gatunków i odmian zbó (cena wskanikowa lub referencyjna). Wysoko opaty celnej jest wyliczana jako rónica pomidzy cen wejcia a cen referencyjn i nie moe by wysza ni poziom zwizany stawek kwotowych Wspólnej Taryfy Celnej (WTC). Wysoko opaty celnej jest obliczana codziennie, ale ustalana co dwa tygodnie, jako rednia dziennych notowa. Takim sposobem naliczane jest co dla niektórych produktów pszenicy (wysokiej jakoci, redniej jakoci i niskiej jakoci), yta, kukurydzy i sorga za wyjtkiem odmian siewnych i nasiennych oraz dla produktów zboowych, które mona atwo przeliczy na ekwiwalent ziarna. W stosunku do pozostaych produktów objtych wspóln organizacj rynku zbó stosuje si zwizane w WTO konwencyjne, kwotowe stawki celne WTC. Zarówno poziom zmiennych opat celnych, jak i stawek WTC, w praktyce uniemoliwia import. Z tego powodu, gros importu zbó do UE odbywa si na preferencyjnych warunkach. UE stosuje obnione stawki celne w imporcie zbó z krajów, z którymi zawara porozumienia o preferencyjnym imporcie. Porozumienia takie dotycz zwaszcza niektórych krajów ACP (Afryki, Karaibów i krajów pooonych na wyspach Pacyfiku). Istniej równie inne specjalne porozumienia, dopuszczajce import po obnionych stawkach celnych np. yta z Turcji czy pszenicy durum z Maroka. Obowizuj równie ustalone w ramach RU GATT (WTO) kontyngenty celne biecego i minimalnego dostpu do rynku. W sektorze oleistych Wspólnota stosuje niski poziom ochrony celnej, za wyjtkiem oliwy z oliwek. Tu w caoci maj zastosowanie stawki celne w formie staryfikowanej i 5

6 wysokoci zgodnie z postanowieniami Rundy Urugwajskiej GATT (WTO). W okrelonych przypadkach mog by równie stosowane szczególne rodki, jak klauzula bezpieczestwa SSG. W imporcie nasion i rut oleistych stosuje si zerow stawk celn. Import olejów podlega niskim stawkom celnym (poniej 10% ad valorem). Wysze stawki stosuje si w imporcie produktów przetworzonych, np. margaryn (nawet powyej 40% ad valorem). Eksport zbó jest podstawowym sposobem zagospodarowywania nadwyek zbó w UE. Ze wzgldu na wystpujcy w przeszoci znacznie wyszy poziom cen w UE ni na wiatowych rynkach, eksport zbó bez subsydiów eksportowych (refundacji) nie by moliwy. Postanowienia RU GATT (WTO) nakadaj pewne ograniczenia na wolumen subsydiowanego eksportu zbó oraz na wydatki na ten cel. Zboe z terenu UE moe by wywiezione w ramach jednej z poniszych moliwoci: bezporednio z rynku UE do krajów trzecich z wykorzystaniem refundacji eksportowych ze stawk ustalan przez Komisj na drodze otwartych przetargów; bezporednio z zapasów interwencyjnych UE do krajów trzecich w ramach interwencyjnej sprzeday eksportowej; bezporednio z rynku UE do krajów trzecich z wykorzystaniem staych refundacji eksportowych ustalanych okresowo przez Komisj; w formie pomocy ywnociowej. Kada z powyszych metod podlega odrbnym procedurom i wymaganiom dotyczcym terminów skadania wniosków o licencje, wysokoci depozytów, itp. Wikszo zbó (ponad 90%) bya eksportowana w ramach interwencyjnej sprzeday eksportowej oraz bezporednio z rynku przy wykorzystaniu refundacji eksportowych ze stawk ustalan przez Komisj na drodze cotygodniowych otwartych przetargów Dopaty bezporednie Dopaty bezporednie do areau uprawy rolin oleistych s form wsparcia dochodów ich producentów. Obowizuj one w UE od roku gospodarczego 1993/94. Roliny oleiste, które aktualnie objte s dopatami bezporednimi, okrela Rozporzdzenie Rady Nr 1251/1999 i s to: rzepak, rzepik, sonecznik, soja i len oleisty. Stawki dopat bezporednich dla rolin oleistych do sezonu 1999/2000 byy znacznie wysze ni dla zbó. W latach 2000/ /03 ulegay stopniowej redukcji i aktualnie wynosz, tak jak dla zbó 63 euro/t mnoone przez referencyjny plon zbó w danym regionie (referencyjny plon zbó dla Polski wynosi 3 t/ha). 6

7 W procesie negocjacji akcesyjnych ustalono, e polscy producenci rolni bd mogli otrzymywa dopaty bezporednie. W okresie , przeduonym do 2008 r., polscy producenci rolni otrzymywali dopaty bezporednie w systemie obszarowym (uproszczonym), który róni si zasadniczo od obecnie funkcjonujcego w starych krajach czonkowskich. Rónice dotycz stawek dopat bezporednich, róde finansowania tych dopat oraz ich podziau midzy gospodarstwa. W okresie pierwszych trzech lat po wejciu do UE rolnicy otrzymywali z unijnego budetu jednolite patnoci obszarowe (JPO). Wysokoci JPO wynikaj z przyjcia stawek dopat na 1 ton plonu referencyjnego na poziomie 25, 30 i 35% penego wymiaru tych wiadcze w UE-15. Oprócz JPO rolnicy otrzymuj te dopaty uzupeniajce (UPO), poprzez podwyszenie o 30 p.p. stawek JPO. Fundusze na ten cel pochodz z przesuni rodków z II Filaru oraz z krajowego budetu. Dopaty uzupeniajce przysuguj do powierzchni upraw, które w UE objte s dopatami bezporednimi (zboa, w tym kukurydza na ziarno i paszowa, oleiste, wysokobiakowe, len i konopie wókniste, roliny uprawiane na nasiona, strczkowe, chmiel, ziemniaki skrobiowe i tyto) oraz do produkcji zwierzcej w przeliczeniu na powierzchni k i pastwisk. W kolejnych latach wysoko dopat bdzie rosa, a do momentu zrównania stawek dopat na ton plonu referencyjnego z wypacanymi w UE-15 (63 euro/t), co ma nastpi najpóniej w 2013 r.: - 60 % w 2009, - 70 % w 2010, - 80 % w 2011, - 90 % w 2012, - 100% od Patnoci bezporednie przysuguj producentom rolnym posiadajcym grunty rolne o powierzchni powyej 1 ha, z tym e powierzchnia dziaek rolnych wchodzcych w skad gospodarstwa nie moe by mniejsza ni 0,1 ha. W odrónieniu od UE-15 uzyskanie dopat bezporednich w systemie uproszczonym nie byo warunkowane odogowaniem. W ramach sytemu patnoci s wypacane do wszystkich gruntów rolnych utrzymywanych w dobrej kulturze. W 2004 r. stawka JPO do 1 ha gruntów ornych wyniosa 210,53 PLN. Wysoko UPO bya uzaleniona od rodzaju upraw. W przypadku rolin objtych regulacjami rynku zboowego (COP) stawka UPO wyniosa 292,78 PLN/ha. Razem patnoci przysugujce 7

8 producentem zbó wyniosy wic 503,31 PLN/ha. W 2005 r. suma patnoci wyniosa 507,35 z/ha (225,00 z/ha JPO i 282,35 z/ha UPO). Suma JPO i UPO w 2006 r. wyniosa 589,75 z/ha (odpowiednio 276,28 i 313,47 z/ha). W 2007 r. wysoko JPO i UPO wyniosa odpowiednio 301,54 i 294,91 z/ha (596,45 z/ha). Wielko patnoci (JPO i UPO) do 1 hektara w 2008 r. (w krajowej walucie) jeszcze nie zostaa ustalona. Pomimo wzrostu ich wysokoci dopat wyraonych w zotych wzrosa tylko o 18% (lata ). System patnoci bezporednich wg zaoe Heath Check musi by uproszczony i bardziej efektywny dla rolników, co ma szczególne znaczenie w krajach UE-15. Jeeli chodzi o nowych czonków, w tym Polsk, to stosowane dotychczas systemy wydaj si by na tyle proste i efektywne, e KE proponuje, aby przeduy moliwo ich stosowana do koca 2013 r. Oczywicie istnieje moliwo przejcia na system SPS, ale nie jest obowizkowa System regulacji i jego wpyw na rynek oleistych Po wejciu do UE rynek oleistych w Polsce podlega unijnej Wspólnej Organizacji Rynku (WOR) olejów i tuszczów ustanowionej w 1966 r. Rozporzdzeniem Rady Nr 136/66/EWG. W WOR na tym rynku bya kilkakrotnie reformowana (Plan Mac Sharry ego z 1992 r., Porozumienie z Blair House, Agenda 2000, Reforma WPR z 26 czerwca 2003 r.). Wspólne regulacje rynku w sektorze oleistych dotycz: rzepaku, rzepiku, sonecznika, soi i lnu oleistego, czyli w polskich warunkach praktycznie tylko rzepaku, poniewa znaczenie pozostaych ww. rolin jest u nas znikome. Z dniem uzyskania przez Polsk czonkostwa w UE podstawowe regulacje unijne dotyczce rynku rolin oleistych wprowadzia Ustawa o organizacji niektórych rynków z 20 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 240, poz. 2059). Ustawa, w oparciu o przepisy UE, okrelia zadania oraz waciwoci jednostek organizacyjnych i organów w zakresie m.in. udzielania pomocy finansowej dla producentów zbó, rolin oleistych, w tym lnu uprawianego na ziarno, rolin wysokobiakowych, rolin strczkowych, lnu i konopi uprawianych na wókno. Z mocy ustawy pomoc t (dopaty bezporednie), przewidzian w przepisach UE, realizuje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Interwencja Poczwszy od sezonu 1993/94, a wic na dugo przed wejciem Polski w struktury Wspólnoty, rynek rolin oleistych i produktów ich przerobu nie jest objty dziaaniami interwencyjnymi. W wyniku zniesienia interwencji ceny rynkowe nasion oleistych podlegaj 1 patrz p ,

9 duym wahaniom. Producenci i odbiorcy nasion oleistych maj moliwo zabezpieczenia cen poprzez funkcjonujce w UE terminowe giedy towarowe. Korzystn rol w organizacji tego rynku peni te grupy producentów. Naley do nich biecy monitoring sytuacji rynkowej oraz negocjowanie cen i warunków transakcji z kontrahentami. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej, przeprowadzona we Wspólnocie Europejskiej w 1992 r. nazwana Planem Mac Sharry ego, wprowadzia zasadnicz zmian w sposobie finansowego wspierania rolnictwa, w tym produkcji rolin oleistych. W roku gospodarczym 1993/94 zniesiono dziaania interwencyjne na rynku rolin oleistych (zniesiono ceny urzdowe i dotacje wypacane przetwórcom nasion oleistych). Spowodowao to spadek cen paconych producentom rolin oleistych o ponad poow. Wprowadzony w tym czasie system dopat bezporednich do areau upraw polowych (zbó, rolin oleistych i wysokobiakowych), tylko w poowie zrekompensowa producentom rolin oleistych spadek ich przychodów. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej wczya rynek Wspólnoty w ramy wiatowego rynku rolin oleistych, na którym ceny ksztatuje swobodnie popyt i poda. Tak wic na dugo przed naszym czonkostwem UE zrezygnowaa z administracyjnych instrumentów regulacji cenowej Handel zagraniczny UE stosuje niski poziom ochrony zewntrznej w sektorze oleistych. Import nasion i rut oleistych z krajów trzecich odbywa si na warunkach bezcowych. Import olejów rolinnych z krajów trzecich obciony jest relatywnie niskimi stawkami celnymi. Stawki celne ad valorem na wikszo olejów surowych dla celów spoywczych wynosz 6,4%, a na oleje rafinowane i konfekcjonowane 9,6%. Najwysze stawki celne dotycz importu margaryn (zawierajcych od 10 15% tuszczu mlecznego), przekraczaj 40%. W imporcie margaryn UE stosuje stawki mieszane (stawka ad valorem plus stawka specyficzna). Eksport nasion i rut oleistych oraz tuszczów rolinnych (oleje i margaryny) z UE do krajów trzecich nie jest obecnie subsydiowany i licencjonowany. Wczenie Polski w obszar Jednolitego Rynku Europejskiego spowodowao obnienie poziomu ochrony celnej polskiego rynku nasion oleistych i produktów ich przerobu przed importem zarówno z obszaru poszerzonej UE, jak i z krajów trzecich. Po 1 maja 2004 r. najwiksza redukcja ce w obrotach handlowych Polski z krajami poszerzonej Unii dotyczya: oleju rzepakowego (z 86% do 0%), margaryn (z 40% do 0%) i nasion rzepaku (z 27% do 0%). 9

10 Dopaty bezporednie System dopat bezporednich opisany zosta w punkcie , tym niemniej w 2007 r. w ramach regulacji rynku biopaliw wprowadzono dopaty do rzepaku produkowanego na cele energetyczne. Wysoko tych dopat w 2007 r. wynosia 45 euro/ha, a w 2008 r., z powodu przekroczenia limitu powierzchni we Wspólnocie, zostaa zmniejszona do okoo 30 euro/ha. W ramach reform proponowanych w Health Check KE proponuje likwidacj dopat energetycznych w 2010 r System regulacji i jego wpyw na rynek wysokobiakowych Regulacje wchodz w skad wspólnej organizacji rynku zbó, oleistych i biakowych. Dotycz grochu pastewnego, fasoli, i ubinu. Obecnie w krajach stosujcych SPS funkcjonuj dopaty do rolin wysokobiakowych w wysokoci 55,57 euro/ha, przysugujce do produkcji grochu, fasoli i ubinu). W ramach reform proponowanych w Health Check KE proponuje oddzielenie dopat do rolin wysokobiakowych od produkcji i przeniesienie ich do SPS w 2010 r. W stosunku do tych produktów UE nie stosuje licencjonowania handlu zagranicznego oraz opat celnych w imporcie Regulacje GMO Od pocztku pracom nad rolinami zmodyfikowanymi genetycznie towarzyszyo wiele kontrowersji. Z jednej strony nowe rozwizania daj du szans rozwoju wielu dziedzin zwizanych z rolnictwem, ochron rodowiska czy przemysem, jednak z drugiej budz wiele wtpliwoci co do ich bezpieczestwa i wpywu na otoczenie w tym zwaszcza na zdrowie ludzi. Prace legislacyjne nad GMO skupiaj si wic przede wszystkim na zapewnieniu szczelnej kontroli nad caym procesem tworzenia nowych rolin i ich produktów, poczwszy od prac laboratoryjnych, poprzez moliwoci ich przemieszczania a do pojawienia si gotowych produktów na póce sklepowej wraz z odpowiednimi oznaczeniami. Kwestie te regulowane s przede wszystkim prawem krajowym oraz lokalnym i regionalnym, ale istniej take akty prawne o charakterze midzynarodowym. Pierwszym aktem midzynarodowym odnoszcym si porednio do GMO jest Konwencja o rónorodnoci biologicznej z 1992 r. (ratyfikowana przez Polsk w 1995 r.). Celem konwencji jest ochrona rónorodnoci biologicznej, zrównowaone uytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podzia korzyci wynikajcych z wykorzystywania zasobów genetycznych, w tym przez odpowiedni dostp do zasobów genetycznych i odpowiedni transfer waciwych technologii, z uwzgldnieniem wszystkich praw do tych 10

11 zasobów i technologii, a take odpowiednie finansowanie. W ramach powyszej konwencji uchwalony zosta protokó o Bezpieczestwie Biologicznym z Kartageny (ratyfikowany przez Polsk w 2003 r.). Okrela on zasady i procedury dotyczce bezpiecznego przemieszczania (a zwaszcza przemieszcze transgranicznych organizmów), przekazywania i wykorzystania ywych zmodyfikowanych organizmów, które mog wywiera negatywny wpyw na zachowanie i zrównowaone uytkowanie rónorodnoci biologicznej, z uwzgldnieniem zagroe dla ludzkiego zdrowia. Rozwizania prawne w poszczególnych krajach znacznie róni si od siebie, zwaszcza pod wzgldem zakresu regulacji, organów sprawujcych nadzór, kontroli spoecznej, znakowania czy odpowiedzialnoci prawnej. Mona wyróni trzy zasadnicze podejcia do zagadnie zwizanych z organizmami zmodyfikowanymi genetycznie: podejcie sektorowe, horyzontalne lub mieszane. Podejcie sektorowe cechuje si tym, i GMO traktowane jest jak kady inny skadnik danego produktu i poddawany jest regulacjom dotyczcych caego produktu w ramach istniejcych systemów prawnych dotyczcych ywnoci, ochrony rolin itp. W praktyce oznacza to, e uycie tego samego zmodyfikowanego organizmu moe by inaczej interpretowane, a przez to brak jest pewnej kompleksowoci kontroli. Takie podejcie preferowane jest m.in. w Stanach Zjednoczonych. Z kolei podejcie horyzontalne traktuje GMO jako jedn cao niezalenie od sposobu ich wykorzystania, a regulacje tego typy stosowane s w prawodawstwie Unii Europejskiej, jak i poszczególnych krajach czonkowskich. Nie wykluczaj one jednak istnienia regulacji sektorowych, do których naley m.in. Rozporzdzenie Rady nr 258 z 1997 r. w sprawie nowej ywnoci i nowych skadników ywnoci (tzw. Novel Foods ), czy dyrektywy zwizane z obrotem nasionami. Podstawowymi aktami prawnymi regulujcymi zagadnienie GMO w Unii Europejskiej byy dwie dyrektywy z 1990 r., które w póniejszych latach zostay zmienione: Dyrektywa Rady nr 219 z dnia 23 kwietnia 1990 r. w sprawie zamknitego uycia genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmów (nowelizacja Dyrektyw nr 81 z dnia 26 padziernika 1998 r.) Dyrektywa Rady nr 220 w sprawie zamierzonego uwalniania do rodowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych, która zostaa uchylona Dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 18 z dnia 12 marca 2001 r. Pierwsza z nich szczegóowo reguluje zasady zamknitego uycia genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmów w celu wyeliminowania wszelkich potencjalnych 11

12 zagroe, jakie mogyby wywiera na rodowisko i zdrowie ludzi. Nakada take na pastwa czonkowskie obowizek przekazywania penej informacji innym krajom o prowadzonych pracach, zwaszcza o wszelkich nieprawidowociach i awariach. W nowelizacji dyrektywy wprowadzono podzia na cztery grupy dziaa w zalenoci od stopnia zagroenia oraz sprecyzowano zasady dobrej praktyki mikrobiologicznej oraz zasady bezpieczestwa i higieny pracy. Druga dyrektywa reguluje procedury zwizane z zamierzonym uwolnieniem GMO do rodowiska (eksperymenty i dowiadczenia polowe) oraz kwestie zwizane z wprowadzeniem do obrotu GMO w charakterze lub skadzie produktów. Tak jak poprzednia dyrektywa jej zapisy skupiaj si przede wszystkim na zapewnieniu przez pastwa czonkowskie zharmonizowanego i szczelnego monitoringu wszystkich prac ze szczególnym uwzgldnieniem skumulowanego oddziaywania poszczególnych organizmów na rodowisko i zdrowie ludzi. Duy nacisk kadzie si take na konieczno penego udziau spoeczestwa w podejmowaniu decyzji. Jednak praktyczne problemy ze stosowaniem dyrektywy, szybko zmian i postp naukowy oraz coraz wiksze sprzeciwy opinii publicznej dotyczce zwaszcza dopuszczenia GMO do obrotu, spowodowao, e w 2003 r. dotychczasowe regulacje uzupeniono dwoma Rozporzdzeniami: Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1829/2003 z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej ywnoci i pasz ; Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1830/2003 z dnia 22 wrzenia 2003 r. w sprawie identyfikacji i oznakowania organizmów genetycznie zmodyfikowanych oraz identyfikacji produktów ywnociowych i paszowych wytworzonych z organizmów genetycznie zmodyfikowanych (nowelizujce Dyrektyw 2001/18/WE). Rozporzdzenia te odnosz si gównie do zapisów dyrektywy 2001/18 w czci dotyczcej wprowadzania do obrotu produktów GM (cz C). Rozszerzaj i uzupeniaj procedury zwizane z kontrol oraz udzielaniem pozwole na wprowadzenie do obrotu artykuów spoywczych i pasz jako GMO lub GMO zawierajce w swoim skadzie. Wprowadzaj równie nowy system ich znakowania. Zgodnie z zapisami artykuu 23 tego rozporzdzenia oraz artykuu 12 novel foods kade z pastw czonkowskich na podstawie nowych informacji lub w efekcie przeprowadzenia oceny istniejcych informacji, posiadajce uzasadnione podstawy by uzna, e stosowanie ywnoci lub skadnika ywnoci zgodnego z wymaganiami niniejszych rozporzdze stanowi zagroenie dla zdrowia ludzkiego lub rodowiska naturalnego, moe okresowo ograniczy lub zawiesi handel oraz wykorzystanie danej ywnoci lub skadnika 12

13 ywnoci na wasnym terytorium. Na tej podstawie (oraz na podstawie zapisów dyrektywy 90/220) wydano nastpujce zakazy narodowe uywania GMO: kukurydza Bt 176 (Austria, Luksemburg, Niemcy), kukurydza MON810 (Austria, Grecja, Wgry), kukurydza T25 (Austria), rzepak Topas 19/2 (Grecja, Francja), rzepak MS1xRF2 (Francja). Niektóre z ogoszonych zakazów zostay uznane przez Komisj Europejsk za niezgodne z prawem Wspólnotowym. Podstaw takiego orzeczenia by brak wystarczajcych dowodów na ewentualne zagroenia wynikajce z uycia rolin GM. Ostatnie z orzecze zostao wydane 10 stycznia 2006 r. w stosunku do zakazu greckiego. Jednak ju 30 stycznia wadze greckie zoyy kolejny wniosek w sprawie zakazu wszystkich 31 odmian kukurydzy MON810. Take rzd polski przedoy w marcu 2005 r. wniosek o wstrzymanie stosowania do siewu materiau genetycznie zmodyfikowanych odmian kukurydzy MON810 oraz odmian konwencjonalnych ze wzgldu na ich wczesno (dugo okresu wegetacyjnego) oraz braku moliwo ich stosowania w warunkach polskich. Po rocznej wymianie dokumentów i modyfikacjach wniosku Komisja Europejska w dniu 9 marca 2006 r. podja decyzj, w której zezwala na wprowadzenie czasowego zakazu uywania nasion 16 odmian kukurydzy GM (wnioskowano o 17) oraz ok. 700 odmian kukurydzy tradycyjnej (wnioskowano o ok odmian). Zakazy narodowe stay si take podstaw duego sporu miedzy EU a Stanami Zjednoczonymi, Kanad i Argentyn, które zoyy pozew przeciwko takim praktykom do WTO. Na pocztku lutego 2006 r. WTO wydao wstpne orzeczenie udzielajce warunkowego poparcia pozywajcym pastwom. Ostatnim z elementów systemu prawnego obejmujcego GMO jest Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 1946 z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie transgranicznego przemieszczania organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Rozporzdzenie to nakazuje ustalenie przez pastwa czonkowskie wspólnego systemu zgosze oraz informacji w odniesieniu do transgranicznego przemieszczania organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony w dziedzinie bezpiecznego przemieszczania, przekazywania oraz wykorzystywania GMO. Uwzgldnia ona, e organizmy ywe uwolnione do rodowiska naturalnego zarówno w duej jak i w maej liczbie w celach dowiadczalnych albo jako produkty dostpne w handlu, mog 13

14 rozmnaa si w rodowisku naturalnym i przekracza granice pastwowe. Zapisy rozporzdzenia wprowadzaj tym samym postanowienia protokou kartageskiego o bezpieczestwie biologicznym i zapewniaj ich spójne wdraanie przez Uni Europejsk. Do chwili obecnej na podstawie dyrektyw 220/1990 oraz 18/2001 i rozporzdzenia 1829/2003 do obrotu na obszarze Wspólnoty dopuszczono 24 produkty zmodyfikowane genetycznie (w rónym zakresie), z czego 12 stanowiy odmiany kukurydzy, 6 odmian rzepaku, 5 baweny, oraz jedna odmiana soi. Ostatni pozytywn decyzj wydano 16 stycznia 2006 r., która dotyczya kukurydzy odpornej na szkodniki korzeniowe i owady bonkoskrzyde. Obecnie ponad 30 wniosków w sprawie GMO czeka na decyzj lub ponown autoryzacj w sprawie dopuszczenia do obrotu jako ywno, pasze, do uprawy oraz pozwolenie na import i przetwórstwo. Sporód nich po raz pierwszy pozwolenia dotycz buraków cukrowych, ryu i ziemniaków. Na mocy Rozporzdzenia novel foods autoryzacj jako skadniki produktów lub w charakterze produktów spoywczych otrzymao 20 GMO. W 9 przypadkach modyfikacja genetyczna dotyczy kukurydzy (dwie odmiany dopuszczono w 2006 r.), w 7 rzepaku, w 2 baweny i w jednym soi oraz skadnika wykorzystywanego w produkcji witaminy B2. Polski system regulacji prawnej GMO mia swoje pocztki w pierwszych latach 80- tych, kiedy to w ramach ustawy o ochronie i ksztatowaniu rodowiska wprowadzono fragmentaryczne zapisy o ich kontroli. Jednak dopiero w 1997 r. wprowadzono konieczno posiadania zezwolenia na dowiadczenia polowe nad GMO (w praktyce dziaajce od 1999 r.) W wyniku takiego stanu, przez cay ten okres, mogo dochodzi do niekontrolowanego uwalniania GMO do rodowiska, a by moe w obrocie znajdoway si nawet produkty w skadzie których zawarte byo GMO. Kompleksowo zagadnienia GMO w Polsce zostay unormowane w 2001 r. ustaw o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, która reguluje: zamknite uycie organizmów GM, zamierzone uwalnianie GMO do rodowiska, w celach innych ni wprowadzanie do obrotu, wprowadzanie do obrotu produktów GM, wywóz za granic i tranzyt produktów GM, waciwo organów administracji rzdowej do spraw GMO. Ustawa harmonizuje prawo polskie z czci prawa europejskiego oraz zagadnienia zwizane z protokoem kartageskim. W 2003 r. ustawa doczekaa si nowelizacji, w której 14

15 zawarty jest zapis obligujcy ministra rodowiska do sporzdzenia projektu Krajowej Strategii Bezpieczestwa Biologicznego oraz wynikajcego z niej programu dziaa. Projekt taki powsta w 2005 r. w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Rolin. Zapisy strategii szczegóowo omawiaj procedury postpowania z GMO w wietle prawa krajowego i midzynarodowego oraz przedstawiaj gówne cele i zadania wynikajce z tej strategii: Cele: Rozpoznanie i monitorowanie zakresu dziaa zwizanych z uytkowaniem organizmów genetycznie zmodyfikowanych, które mog mie wpyw na zachowanie bezpieczestwa biologicznego. Usuwanie lub ograniczanie aktualnych i potencjalnych zagroe wynikajcych ze stosowania GMO. Integracja dziaa zmierzajcych do wdroenia i utrzymania bezpieczestwa biologicznego. Zadania: Przegld i ocena stanu prawa w zakresie GMO w Polsce. Utworzenie systemu kontrolnego (z uwzgldnieniem roli poszczególnych organów kontrolnych). Uszczelnienie i zabezpieczenie granic przed niekontrolowanym przemieszczaniem GMO. Opracowanie systemu informatycznego na potrzeby dziaa zwizanych z GMO oraz wczenie Polski do Midzynarodowego Systemu Wymiany Informacji. Edukacja ludnoci w sprawie bezpieczestwa biologicznego. Do ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych z 2001 r. wydano szereg aktów wykonawczych, które zostay opracowane na podstawie odpowiednich dyrektyw unijnych. Oczywicie na terenie Polski obowizuj take wszystkie akty odnoszce si do caej Wspólnoty: Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 21 lutego 2002 r. w sprawie szczegóowego sposobu funkcjonowania Komisji do spraw organizmów genetycznie zmodyfikowanych. (Dz. U nr 19 poz. 196) Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 16 maja 2002 r. w sprawie okrelenia zakresu przedmiotowego bada dla podmiotów ubiegajcych si o przeprowadzanie bada i wydawanie opinii w dziedzinie organizmów genetycznie zmodyfikowanych. (Dz. U nr 73 poz. 674) 15

16 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie okrelenia wzorów wniosków dotyczcych zgód i zezwole na dziaania w zakresie organizmów genetycznie zmodyfikowanych. (Dz. U nr 87 poz. 797) Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 8 lipca 2002 r. w sprawie okrelenia szczegóowego sposobu przeprowadzania oceny zagroe dla zdrowia ludzi i rodowiska w zwizku z podjciem dziaa polegajcych na zamknitym uyciu GMO, zamierzonym uwolnieniu GMO do rodowiska, w tym wprowadzeniu do obrotu produktów GM, oraz wymaga, jakie powinna spenia dokumentacja zawierajca ustalenia takiej oceny. (Dz. U nr 107 poz. 944) Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie listy organizmów patogennych oraz ich klasyfikacji, a take rodków niezbdnych dla poszczególnych stopni hermetycznoci. (Dz. U nr 212 poz. 1798) Rozporzdzenie Ministra Finansów z dnia 15 kwietnia 2004 r. w sprawie urzdów celnych waciwych dla przywozu lub wywozu produktów GM. (Dz. U nr 82 poz. 750). Kady z podmiotów chccy podj jakiekolwiek dziaania z GMO zobligowany jest zoy odpowiedni wniosek do Ministra rodowiska wraz z pen ocen zagroe mogcych wynika z uycia GMO. Wnioski weryfikowane s pod wzgldem merytorycznym i formalno-prawnym przez Zespó ds. GMO, a nastpnie opiniowane przez Komisj ds. GMO. Decyzje odnonie zamknitego uycia GMO oraz zamierzonego uwolnienia GMO wydawane s na szczeblu krajowym, natomiast procedura wprowadzenie do obrotu produktów GM jest jednolita we wszystkich pastwach czonkowskich i zatwierdzana jest na podstawie gosowania w Komisji Europejskiej (kwalifikowan wikszoci gosów). Produkt dopuszczony do obrotu na podstawie wniosku jednego pastwa jest jednoczenie dopuszczony do obrotu na Terenia caej Unii Europejskiej. Decyzje wydawane s na okres nie przekraczajcy 10 lat. W ramach systemu bezpieczestwa biologicznego w Polsce i regulacji prawnych ywnoci zmodyfikowanej genetycznie stosuje si zapisy ustaw sektorowych. Nale do nich: Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ywnoci i ywienia (Dz. U. 2001, nr 63, poz. 634 wraz z póniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o rodkach ywienia zwierzt (Dz. U. 2001, nr 123, poz. 1350) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2001, nr 52, poz. 627) 16

17 Ustawy regulujce dziaania poszczególnych inspekcji odpowiadajcych za przestrzeganie ustaw o GMO. W lutym 2006 r. Radzie Ministrów zosta przedoony projekt nowej ustawy Prawo o organizmach zmodyfikowanych genetycznie, który transponuje na polski grunt zapisy kolejnych artykuów unijnych dyrektyw 90/219 oraz 2001/18 wprowadzajc do poprzedniej ustawy zapisy dotyczce: prowadzenia zakadów inynierii genetycznej, wspóistnienia upraw rolin zmodyfikowanych genetycznie z pozostaymi rolinami, udostpnianiu informacji o GMO oraz o udziale spoeczestwa w postpowaniu w sprawach zwizanych z GMO. Na ww. posiedzeniu nie podjto jednak wicych decyzji. W nowej ustawie nie ma bezporedniego odwoania co do ywnoci i pasz genetycznie zmodyfikowanych. W tych kwestiach ustawa nakazuje stosowanie si do odpowiednich ustaw wspólnotowych oraz do prawa krajowego, w którego gestii one si zawieraj (ustawa o warunkach zdrowotnych ywnoci i ywienia oraz ustawa o paszach). Przyszo ustawy nie jest jednak do koca pewna (zostaa opracowana przez poprzedni wadz), gdy nie brakuje gosów w obecnym rzdzie o koniecznoci cakowitego wyeliminowania w Polsce obecnoci organizmów zmodyfikowanych genetycznie. Take polskie spoeczestwo jest w wikszoci przeciwne obecnoci GMO. Wedug bada z wrzenia 2005 r. (przeprowadzonych na zlecenie Greenpeace) 75% Polaków nie kupioby produktów zawierajcych w swoim skadzie GMO i jednoczenie skonni s paci wicej za produkty wolne od GMO. Zauwaalna jest jednak maa wiedza naszego spoeczestwa na ten temat. W mediach dominuj opinie przeciwne ywnoci genetycznie zmodyfikowanej, ale brak jest fachowej informacji, czym tak naprawd jest GMO. Z drugiej strony, z bada przeprowadzonych na zlecenie Polskiej Federacji Biotechnologii, wynika e 60% rolników chciaoby mie moliwo uprawy odmian zmodyfikowanych genetycznie, a 55% uznao, e dziki takiej uprawie gospodarstwo rolne mogoby by bardziej opacalne. Oprócz prawa krajowego istnieje jeszcze moliwo wydawania lokalnych postanowie odnonie GMO. Polegaj one przede wszystkim na ustanawianiu tzw. stref wolnych od GMO. Pod t nazw rozumie si obszar, w obrbie, którego nie s uprawiane roliny zmodyfikowane genetycznie, nie s take przetwarzane, ani sprzedawane. Tak stref moe by: województwo, powiat, gmina, miejscowo, a take przetwórnia, sklep, czy gospodarstwo. Pierwsz Stref woln od GMO zostaa gmina Chmielnik, na podstawie uchway Rady Gminy podjtej dnia 23 lipca 2004 r. Aktualnie takimi strefami jest te wikszo województw oraz ponad 200 gospodarstw indywidualnych. Jednak uchway takie 17

18 wyraaj jedynie stanowisko organów, które je podjy i nie zobowizuj rolników do zaniechania uprawy genetycznie zmodyfikowanych odmian. Jedna z takich decyzji, ustanawiajca obszar Górnej Austrii, jako wolny od GMO, zostaa uchylona pod koniec 2005 roku przez Europejski Trybuna Sprawiedliwoci (European Court of Justice - ECJ). Trybuna orzek, e nie byo wystarczajcych dowodów na to, i uycie rolin GM moe zagraa zdrowiu lub rodowisku naturalnemu. Nieprzestrzeganie wyroków Trybunau Sprawiedliwoci lub brak implikacji prawodawstwa unijnego w prawie krajowym wie si z dotkliwymi sankcjami finansowymi Odnonie Polski taka kara, w przypadku pierwszego niezastosowania si do zalece Trybunau moe wynie od 1,4 do 28,9 tys. EUR dziennie, natomiast kolejne uchylanie si od decyzji to wydatek rzdu 4,3-260,0 tys. EUR dziennie. W 2007 r. kara taka zostaa naoona m.in. na Francj za niewprowadzenie w ycie dyrektywy w sprawie uwalniania GMO. Trybuna ustali wysoko grzywny za kady dzie zwoki, co doprowadzio do powstania nalenoci w wysokoci ponad 42 mln EUR. Obecna dyskusja w Unii Europejskiej na temat przyszoci GMO skoncentrowana jest gównie na zmianie systemu zatwierdzania i oceny ryzyka stosowania rolin zmodyfikowanych. Przejcie przez Francj przewodnictwa w drugim póroczu 2008 r., która staa si bardzo sceptyczna co do dalszego rozwoju upraw rolin GM w UE, moe znacznie opóni proces akceptacji nowych odmian do obrotu rynkowego. Ministrowie rodowiska poszczególnych pastw czonkowskich, na spotkaniu, które odbyo si na pocztku czerwca br., zgodzili si co do koniecznoci rewizji dotychczasowej wiedzy na temat oddziaywania rolin GM na rodowisko naturalne i dokadniejsze badanie nowych odmian przez Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci. Nie ma jednak mowy o dyskryminowaniu nowych technologii produkcji rolniczej i gospodarki ywnociowej, bez wyranych dowodów na ich szkodliwe dziaanie dla zdrowia czy rodowiska naturalnego. Stanowisko takie moe pomóc stronie polskiej, w przyjciu nowej ustawy o organizmach zmodyfikowanych genetycznie, której projekt w kilku kwestiach jest sprzeczny z obecnym ustawodawstwem unijnym. Chodzi zwaszcza o zakaz prowadzenia upraw rolin genetycznie zmodyfikowanych na terytorium kraju, z zastrzeeniem administracyjnie wyznaczonych do tego celu stref oraz zezwolenie samorzdom gminnym i wojewódzkim na tworzenie "stref wolnych od upraw GMO". Na razie Komisja Europejska w decyzji z dnia 12 padziernika 2007 r. nie zgodzia si na zatwierdzenie ustawy w takiej formie. Zmieniona musi by take ustawa o nasiennictwie, której zapisy zakazuj rejestracji odmian genetycznie zmodyfikowanych oraz wprowadzania takowych do obrotu. Niezgodna z prawem unijnym 18

19 jest take ustawa o paszach, gdzie zakazuje si wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych. W ostatnim przypadku do 12 sierpnia 2008 r. obowizuje jeszcze moratorium, które zgodnie ze stanowiskiem rzdu ma by przeduone do koca 2011 r. (tak zmian zatwierdzi Sejm, która czeka teraz na rozpatrzenie przez Senat i podpis Prezydenta RP). Przeciwnicy przesunicia zakazu stosowania GMO w paszach postuluj, aby wykorzysta najblisze 4 lata na szukanie alternatywnych róde biaka. Polska jest jednym z wikszych przeciwników GMO w Europie. Oprócz tradycyjnego sprzeciwu rónych organizacji proekologicznych, take wikszo Polaków nie tylko nie chce konsumowa produktów zawierajcych w skadzie GMO (66%), ale jest take przeciwna uprawom tych rolin na terenie naszego kraju (60%). Po drugiej stronie stoi wikszo naukowców oraz 2/3 rolników, którzy oczekuj zapewnienia równego dostpu do najnowszych zdobyczy biotechnologii, aby mogli by konkurencyjni w porównaniu z rolnikami z innych krajów, gdzie nowoczesna agrobiotechnologia stosowana jest z powodzeniem ju od wielu lat. Dowodem na to jest uprawa przez krajowych rolników modyfikowanej kukurydzy na powierzchni ok. 300 ha (mimo braku w obrocie nasion GM). Nasilajce si problemy z omacnic prosowiank, która wystpuje ju na obszarze 12 województw i atakuje od 50 do 80% rolin na poraonych plantacjach, generujc straty rzdu mln z rocznie w skali kraju, bd skania rolników do coraz czstszego sigania po odmiany GM. Przeszkod moe by utrzymanie obecnego bardzo restrykcyjnego prawa, znacznie ograniczajcego moliwoci uprawy tych rolin Regulacje rynku biopaliw wiatowe rynki zbó, cukru oraz w ostatnich latach oleistych oraz oleju palmowego pozostaj pod coraz wikszym wpywem sytuacji w sektorze biopaliw. Produkcja odnawialnej energii, w tym szczególnie biopaliw, gwatownie ronie, co postawio je w centrum zainteresowania rzdów wielu pastw. Wzrost zainteresowania biopaliwami wynika zarówno z czynników rynkowych, jak i z polityki gospodarczej wielu krajów wspierajcych ten sektor z wielu przyczyn. Rozwój sytuacji w ostatnich latach przyniós wzrost cen ropy naftowej do nie notowanego wczeniej poziomu. Jeszcze w poprzednim dziesicioleciu za baryk tego surowca pacono poniej 20 USD, podczas kiedy w 2006 r. ju ponad 60 USD. Na przeomie 2007 i 2008 r. ceny ropy naftowej przekroczyy 100 USD za baryk. Taki wzrost cen wynika z rozwoju gospodarczego, szczególnie w energochonnych sektorach wytwórczych w Chinach i Indiach, 19

20 skutkujcego wzrostem popytu na energi, w tym na rop naftow. Wspomniane czynniki bd powodoway dalszy wzrost popytu na energi, przynajmniej w perspektywie kolejnych 10 lat. Oprócz czynników rynkowych zasadniczy wpyw na sytuacj w tej dziedzinie ma polityka gospodarcza, a mianowicie wsparcie kierowane do sektora biopaliw. Przywiecaj temu trzy gówne przesanki: bezpieczestwo energetyczne i zwikszenie niezalenoci energetycznej, redukcja emisji gazów cieplarnianych i CO2 pochodzcych z sektora transportowego oraz wsparcie rozwoju obszarów wiejskich poprzez dodatkowe ródo popytu na produkty rolne. Wadze UE zainteresoway si biopaliwami w poowie lat 90-tych w ramach szerszego kontekstu odnawialnych róde energii, ustalajc list promowanych alternatyw dla paliw kopalnych. Znalazo to wyraz w Dyrektywie 85/536/EEC dotyczcej oszczdnoci ropy naftowej poprzez uycie zastpczych komponentów w paliwach. Dyrektywa podkrela rol biopaliw w redukcji uzalenienie pastw czonkowskich od importu paliw kopalnych. Postanowienia tej dyrektywy po raz pierwszy mówiy o inkorporacji objtociowo do 5% etanolu oraz do 15% ETBE etanolu w benzynach. Pierwotnym celem polityki energetycznej UE bya dywersyfikacja róde zaopatrzenia i tym samym podniesienie poziomu bezpieczestwa energetycznego Wspólnoty. Jednak produkcja biopaliw na wiksz skal ruszya dopiero w latach 90-tych, kiedy nastpi rozwój regulacji w tej dziedzinie w poszczególnych krajach czonkowskich. Wtedy szczególny nacisk pooono na produkcj biodiesla, a produkcja bioetanolu bya zaniedbywana. Taka sytuacja odzwierciedlaa bardzo duy deficyt UE w handlu olejem napdowym, a jednoczenie Unia bya eksporterem netto etyliny. Od pocztku produkcja biodiesla bya wspierana w ramach polityki rolnej poprzez wpyw na produkcj surowców, wydatki na badania naukowe, ulgi podatkowe, system standardów jakociowych, czy ostatnio stymulacj zuycia (cele wskanikowe). Pierwsze rozwizania nie dotyczyy wycznie produkcji biodiesla. WPR w sposób poredni wspieraa ten sektor, poniewa koszty surowcowe stanowiy najwikszy problem dla nowopowstaego przemysu. Oprócz bezporedniego wsparcia poprzez minimalne gwarantowane ceny lub patnoci obszarowe, reforma McSharry ego wprowadzia obowizek odogowania gruntów rolnych, ale na tych glebach dopuszczaa upraw rolin na cele niespoywcze i niepaszowe, jak np. rzepak dla przemysu biopaliwowego. Do takich upraw rolnicy otrzymywali take dopaty z tytuu odogowania. Jednoczenie ustanowiono system standardów jakociowych, aby wspiera sektor biopaliw poprzez zwikszenie jednorodnoci produkowanych paliw, co w efekcie podnioso wzajemne zaufanie odbiorców i producentów. 20