PROGRAM WŁASNY WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE DLA KLAS I III GIMNAZJUM Bliżej dorosłości Agata Kurowska-Kacprzak nauczyciel Gimnazjum nr 2 w Łukowie
WSTĘP Zajęcia z wychowania do życia w rodzinie zostały wprowadzone do gimnazjum na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 roku w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Wprowadzenie tego typu zajęć wynikało z potrzeby szeroko rozumianej edukacji seksualnej dzieci i młodzieży. Edukacja seksualna to przede wszystkim zadanie rodziców, szkoła ma pełnić tu rolę wspomagającą, a nauczyciele i wychowawcy powinni kierować się zasadą pomocniczości. Z zasady pomocniczości wynikają zadania szkoły określone w wymienionym wyżej rozporządzeniu. Są one następujące: 1. Wspieranie wychowawczej roli rodziny. Integrowanie działań szkoły i rodziców. 2. Kształtowanie postaw prorodzinnych, prozdrowotnych i prospołecznych. 3. Pomoc w kształtowaniu pozytywnego stosunku do płciowości jako wartości opartej na wartościach nadrzędnych takich jak: miłość, małżeństwo, rodzina oraz przyjaźń, akceptacja i szacunek w relacjach międzyludzkich. 4. Pomoc w kształtowaniu dojrzałości psychoseksualnej, która wiąże się z podejmowaniem dojrzałych i odpowiedzialnych decyzji, właściwym przygotowaniem do przyszłych ról małżeńskich i rodzinnych. 5. Uświadamianie młodym roli rodziny w życiu człowieka promowanie trwałych związków małżeńskich, opartych na miłości, wierności i współpracy. 6. Przekazywanie rzetelnej wiedzy na temat zmian biologicznych, psychicznych i społecznych na różnych etapach rozwoju człowieka, dostosowanej do wieku, potrzeb i poziomu rozwoju ucznia. Z zadań szkoły wynika również rola nauczyciela wychowania do życia w rodzinie, który powinien wspierać uczniów w kształtowaniu osobowości, pomagać poznawać siebie i otworzyć się na drugiego człowieka. Rola ta wymaga jasnego określenia celów prowadzonych zajęć. Niżej zaprezentowane cele ogólne zgodne są z nową podstawą programową Rozporządzenie MEN z 28 grudnia 2008 roku.
Cele zajęć z wychowania do życia w rodzinie: 1.Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie postawy szacunku wobec siebie; wnoszenie pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny. 2. Przyjęcie integralnej wizji osoby; wybór i urzeczywistnianie wartości służących osobowemu rozwojowi; kierowanie własnym rozwojem, podejmowanie wysiłku samowychowawczego zgodnie z uznawanymi normami i wartościami; poznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć; rozwiązywanie problemów i pokonywanie trudności okresu dorastania. 3. Znajomość organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian oraz akceptacja własnej płciowości; przyjęcie integralnej wizji ludzkiej seksualności; umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek dla ciała innej osoby. 4. Korzystanie ze środków przekazu w sposób selektywny, umożliwiający obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem. 5. Umiejętność korzystania z systemu poradnictwa dla dzieci i młodzieży. Treści nauczania i cele szczegółowe Zgodnie z rozporządzeniem MEN zajęcia z wychowania do życia w rodzinie w gimnazjum realizowane będą po 14 godzin, w tym 5 z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców na każdym poziomie nauczania. Klasa I Zagadnienia programowe 1. Poznajmy się- o czym będziemy rozmawiać? 2. Faza prenatalna Treści nauczania Jestem kobietą, jestem mężczyzną. Kształtowanie i akceptacja tożsamości płciowej. Rozwój człowieka w fazie prenatalnej. Osiągnięcia uczniów Po przeprowadzonej lekcji uczeń powinien: - wiedzieć, jaki zakres treści obejmują zajęcia, - rozumieć zasady dotyczące kultury dyskusji, aktywności i otwartości wobec poruszanych problemów, - nabrać umiejętności refleksyjnego spojrzenia na siebie samego, - akceptować własną płciowość - rozumieć wpływ zdrowia kobiety oraz jej trybu życia na rozwój płodu,
życia człowieka. 3. Fazy życia człowieka. 4. Różne aspekty dojrzewania. 5. Zachowania asertywne. 6.Presja seksualna. Narodziny. Fazy życia człowieka: niemowlęca, wczesnodziecięca, przedpokwitaniowa, dojrzewania, młodości, wieku średniego, wieku późnego. Życie jako fundamentalna wartość. Dojrzewanie. Rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. Problemy i trudności okresu dojrzewania zachowania asertywne. Płciowość człowieka i jej przejawy: napięcie seksualne, podniecenie i działanie seksualne. Trudności: chłopiec panowanie nad popędem, dziewczyna nad emocjami. Mylące sygnały dziewcząt. Jak - mieć przekonanie o konieczności okazywania wsparcia kobiecie w okresie ciąży przez osoby bliskie i otoczenie, -poznawać etapy i przebieg rozwoju dziecka w rozwoju prenatalnym, - wykazywać postawę szacunku wobec życia poczętego, - znać fazy rozwojowe człowieka, - potrafi wskazać przykładowe cechy charakterystyczne dla danej fazy rozwoju człowieka, - ma świadomość zmian zachodzących w życiu człowieka, - wykazywać postawę szacunku dla życia ludzkiego na każdym jego etapie, - rozumieć różnice między poszczególnymi rodzajami dojrzałości, - znać czynniki wpływające na osiągnięcie danego etapu dojrzałości, - akceptować zmiany zachodzące w swoim organizmie, - mieć świadomość przejściowego charakteru problemów wieku dojrzewania, - uczyć się otwarcie o nich mówić, - rozumieć, na czym polega asertywne zachowanie, - wyrażać negatywne uczucia w sposób akceptowany społecznie, - rozumieć sens pracy nad sobą i jej efekty, - znać przejawy ludzkiej płciowości: napięcie, podniecenie, działanie seksualne, - rozpoznawać sytuacje, w których może dojść do presji seksualnej, - zachować ostrożność w doborze znajomych oraz unikać sytuacji, w których może dojść do wykorzystania seksualnego: alkohol, narkotyki,
7. Rodzina,- ale jaka? 8. Konflikty jak ich unikać? 9. Przyjaciel to skarb o przyjaźni. 10. Od zakochania do miłości dojrzałej. przeciwstawiać się presji seksualnej? Rodzina. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panującą w rodzinie. Rodzina niepełna. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń. Relacje międzyosobowe i ich znaczenie: zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała. pigułki gwałtu, - rozumieć i doceniać rolę rodziny, - znać różne modele rodziny: pełna, niepełna, zastępcza, adopcyjna, - uświadamiać sobie wpływ własnego postępowania na życie rodzinne, - rozumieć, że konflikty są nieodłącznym elementem relacji międzyludzkich, - uczyć się przewidywać konsekwencje swoich zachowań, - poznawać sposoby radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych, - mieć świadomość, że każdy członek rodziny ma wpływ na atmosferę w niej panującą, - znać cechy dobrego przyjaciela, - rozumieć różnicę między koleżeństwem a przyjaźnią, - kształtować w sobie cechy dobrego przyjaciela, - rozwijać w sobie zdolność empatii, - uświadamiać sobie swój wpływ na budowanie więzi przyjacielskich, - uświadamiać sobie różnice między zakochaniem a miłością, - poznawać cechy miłości dojrzałej, - uzmysławiać sobie różne sposoby okazywania miłości, - nabierać przekonania o związku między miłością a pełnieniem ról małżeńskich,. Klasa II Zagadnienia programowe 1.Tożsamość płciowa Treści nauczania Podstawowe informacje o rozwoju seksualnym Osiągnięcia uczniów Po przeprowadzonej lekcji uczeń powinien: - wiedzieć, kto i w jaki sposób wpływa na kształtowanie naszej
kobiecość i męskość. 2. Rozwój psychoseksualny człowieka. 3. O problemach wieku dojrzewania. 4. Jeśli mnie kochasz, udowodnij to film. 5. Czy seks jest dowodem miłości? 6. Zagrożenia wieku dojrzewania. człowieka: tożsamość płciowa: kobiecość i męskość. Różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; postawy i wzajemne oczekiwania. Problemy i trudności okresu dojrzewania ( napięcia seksualne, masturbacja), sposoby radzenia sobie z nimi, pomoc w rozeznaniu sytuacji wymagających porady lekarza lub innych specjalistów. Inicjacja seksualna; związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością.; dysfunkcje związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej. Ryzyko związane z wczesną inicjacją. Zagrożenia okresu dojrzewania: presja seksualna, pornografia, prostytucja nieletnich. tożsamości płciowej, - potrafić wymienić cechy kobiecości i męskości, - rozumieć wpływ różnic między kobietą a mężczyzną na wzajemne relacje, - znać fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka, - rozumieć i akceptować różnice w tymże rozwoju, - mieć świadomość, że istnieją problemy związane z płciowością człowieka naturalne dla procesu dojrzewania, np. napięcie seksualne, masturbacja, - znać sposoby radzenia sobie z nimi, - delikatnie i otwarcie rozmawiać o swoich problemach, - wiedzieć, gdzie szukać pomocy w sytuacjach nie radzenia sobie z problemami natury seksualnej, - uświadomić sobie, że dojrzewanie do miłości jest procesem, - uświadomić sobie związek między sferą psychiczną i seksualną człowieka, - poznać konsekwencje wczesnej inicjacji seksualnej (, społecznych), - nabrać przeświadczenia o negatywnym wpływie alkoholu i narkotyków na podjęcie decyzji o inicjacji seksualnej, - wykazywać postawę szacunku wobec ciała człowieka ( również własnego), - wiedzieć, że każdy ma prawo do intymności, - rozróżniać sytuacje naruszające granice godności osobistej,
7. Uzależnienia nieletnich. 8. Nasze autorytety? 9. Wykorzystanie wolnego czasu. Zagrożenia okresu dojrzewania: uzależnienia. Rola autorytetów w życiu człowieka. Wpływ sposobu spędzania wolnego czasu ( w tym korzystania ze środków masowego przekazu) na człowieka. - wiedzieć, gdzie można szukać pomocy i wsparcia w sytuacjach zagrożenia godności osobistej, - mieć przekonanie o szkodliwym wpływie alkoholu, nikotyny, narkotyków na zdrowie człowieka oraz życie rodzinne, - odróżniać sytuacje sprzyjające zachowaniu zdrowia od ryzykownych i niebezpiecznych, -podejmować próby radzenia sobie w sytuacjach wymagających przeciwstawienia się negatywnym wpływom otoczenia ( zachowania asertywne), - zdobywa umiejętność odróżniania wzorów wpływających na kształtowanie jego osobowości, - rozumie konieczność dokonywania właściwych celów życiowych, - korzysta ze środków masowego przekazu w sposób selektywny, szukając pozytywnych wzorców, - doskonalić umiejętności organizacji czasu pracy i wypoczynku, - korzystać z różnych form wypoczynku, - świadomie korzystać z oferty środków masowego przekazu, wybierając te style życia, które korzystnie wpływają na rozwój osobowości.
Zagadnienia programowe 1. Seksualność człowieka. Klasa III Treści nauczania Wartości związane z seksualnością człowieka: męskość, kobiecość. Główne funkcje płciowości: wyrażanie miłości, budowanie więzi i rodzicielstwo. Osiągnięcia uczniów Po przeprowadzonej lekcji uczeń powinien: - postrzegać kobiecość i męskość jako wartość człowieka związaną z jego płciowością, - znać główne funkcje wynikające z jego seksualności, - widzieć związek między seksualnością a sferą uczuciową człowieka, 2. Małżeństwo i rodzicielstwo miłość i odpowiedzialność. 3. Płodność wspólną sprawą kobiety i mężczyzny. 4. Naturalne planowanie rodziny. Wartości związane z seksualnością człowieka: małżeństwo i rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości oraz budowaniu trwałych i szczęśliwych więzi. Płodność wspólną sprawą kobiety i mężczyzny. Planowanie rodziny. Metody rozpoznawania płodności - znać cechy odpowiedzialnego małżeństwa i rodzicielstwa, - mieć przekonanie, że przekazywanie życia wiąże się z odpowiedzialnością obojga rodziców, - rozumieć, że odpowiedzialność jest integralnym elementem dojrzałości do rodzicielstwa, - rozumieć rolę kobiety i mężczyzny w budowaniu więzi małżeńskiej, - rozumieć, że poczęcie dziecka jest wspólną sprawą kobiety i mężczyzny, - znać fizjologię organizmu kobiety i mężczyzny, - wiedzieć, na czym polega płodność człowieka, - rozumieć, że człowiek jest odpowiedzialny za własną płodność i jej konsekwencje, - rozpoznawać objawy płodności, - umieć obserwować własną płodność, -wyznaczać dni płodne na podstawie objawów płodności,
5. Metody antykoncepcyjne. 6.Ciąża różne aspekty. 7.Dramat aborcji. 8. Zaburzenia tożsamości płciowej. 9. Choroby przenoszone Planowanie rodziny. Antykoncepcja aspekt zdrowotny, psychologiczny i etyczny. Rozwój dziecka w łonie matki- faza prenatalna. Kontakt matki z dzieckiem. Styl życia matki w ciąży. Ciąża a używki. Rola rodziców w rozwoju dziecka w fazie prenatalnej. Terminologia: aborcja, przerwanie ciąży, zabieg, sztuczne poronienie, skrobanka. Ryzyko powikłań i konsekwencje psychiczne aborcji. Aborcja a przemoc. Kształtowanie i akceptacja tożsamości płciowej. Możliwości pomocy w pokonywaniu trudności związanych z tożsamością płciową. Infekcje przenoszone drogą płciową. Drogi - znać zalety i wady naturalnego planowania rodziny, - rozumieć pojęcie antykoncepcja, - znać środki antykoncepcyjne i zasady ich działania, - znać zalety i wady środków antykoncepcyjnych, - poznać rozwój dziecka w fazie prenatalnej, -rozumieć rolę trybu życia matki dla prawidłowego rozwoju dziecka w okresie prenatalnym, -uświadomić wpływ ojca na samopoczucie matki i dziecka, - wskazać zagrożenia zdrowia dziecka w pierwszych 9 m-cach życia, -kształtować postawę odpowiedzialnego rodzicielstwa, -wiedzieć, czym jest aborcja, - znać jej skutki fizyczne i psychiczne, -zdawać sobie sprawę, że aborcja jest dramatem dla dziecka i matki, -uświadamiać sobie, że życie zaczyna się od poczęcia, -ukształtować postawę szacunku wobec życia - akceptować własną płeć, - wiedzieć, jakie zachowania świadczą o zaburzeniach tożsamości płciowej, - wiedzieć, gdzie szukać porady w sytuacjach wątpliwości związanymi z własną tożsamością płciową, - okazywać postawę tolerancji wobec inności drugiego człowieka, - znać czynniki wywołujące choroby przenoszone drogą
drogą płciową. 10. AIDS zagrożeniem współczesnego świata. przenoszenia zakażenia, profilaktyka, aspekt społeczny. AIDS: drogi przenoszenia zakażenia, profilaktyka, aspekt społeczny. płciową i ich objawy, - znać konsekwencje zdrowotne, moralne i społeczne wynikające z zarażenia tymi chorobami, - mieć przeświadczenie o konieczności poddania się leczeniu w sytuacji, gdy dojdzie do zarażenia chorobą przenoszoną drogą płciową, - uświadomić sobie, że wierność jest najlepszym sposobem zapobiegania tym chorobom, - znać czynniki wywołujące AIDS oraz przyczyny jej występowania, - wiedzieć, na czym polega profilaktyka tej choroby, - znać konsekwencje zdrowotne, moralne i społeczne wynikające z zarażenia AIDS, - mieć przeświadczenie o konieczności poddania się leczeniu w sytuacji, gdy dojdzie do zarażenia chorobą, - uświadomić sobie, że wierność jest najlepszym sposobem zapobiegania AIDS. - rozumieć, że ponosi się odpowiedzialność za zdrowie swoje i drugiego człowieka.
Procedury osiągania celów Specyfika przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie ( tematyka, brak oceny) powoduje, że powinien być prowadzony atrakcyjnie i nieschematycznie. Ważne jest, aby zmotywować uczniów do udziału w zajęciach, zaktywizować ich do pracy. W związku z tym nad metodami tradycyjnymi wykład, pogadanka, powinny przeważać aktywizujące praca w grupach, dyskusja, burza mózgów, interpretacja tekstów, technika zdań niedokończonych, odgrywanie scenek, karo, oraz eksponujące pokaz, plakat, film. PREZENTACJA METOD PRACY Mini wykład Jest rodzajem krótkiej ( 5 10 min.) prelekcji stosowanej tylko wtedy, kiedy trzeba przekazać niezbędne, nowe informacje. Powinien być wygłoszony prostym, zrozumiałym językiem. Dobrze, jeśli przekazaną wiedzę ilustrujemy przykładami z życia. Praca w małych grupach Podstawowa metoda stosowana w scenariuszach zajęć. Umożliwia jednocześnie pracę wielu osobom podzielonym na grupy ( 4 6 osobowe), przez co daje możliwość zaangażowania się w proces poznania i rozwiązywania problemów. Uczy współpracy,daje poczucie bezpieczeństwa, stwarza korzystne warunki pracy osobom nieśmiałym. Poszerza horyzonty poprzez prezentację efektów pracy każdej z grup. Burza mózgów Polega na tworzeniu dużej liczby pomysłów związanych z rozwiązaniem problemu czy zadaniem. Pomysły trzeba zgłaszać szybko, niedozwolone jest komentowanie czy zadawanie pytań. Wszystkie pomysły zapisywane są na tablicy przez prowadzącego lub inną osobę, a następnie analizowane i opracowywane przez całą grupę. Odroczenie fazy oceniania pomysłów rozwija twórcze myślenie, uczy szacunku dla odmiennych postaw, integruje klasę. Rozmowa kierowana Od zwyczajnej rozmowy różni się tym, że ograniczona jest do jednego tematu lub aspektu. Zawiera pewien porządek. Ważne są tu pytania, które stawia nauczyciel albo uczniowie. Kiedy pojawią się dwa stanowiska, może przerodzić się w dyskusję. Dobrze jest, jeśli na początku określi się ramy czasowe. Ograniczenie czasu powoduje m.in. to, że rozmowa nie jest monotonna. Dyskusja Jej celem jest przeanalizowanie spornej sprawy, poszukiwanie prawdy wśród rozbieżnych argumentów. Wprowadza się ją na lekcji wówczas, gdy jest
pewność, że prezentowane będą poglądy stojące wobec siebie w opozycji. Nauczyciel ma za zadanie zadbać o to, aby każda grupa miała okazję zaprezentować swoje zapatrywania, aby wymiana zdań była rzeczowa, a adwersarze nie obrażali się wzajemnie. Technika zdań niedokończonych Ćwiczenie może przebiegać indywidualnie lub w grupach. Nauczyciel przygotowuje zestaw niedokończonych zdań, które mają być dokończone przez uczniów. Metoda ta ułatwia samodzielne wypowiadanie się i przywołuje pewne skojarzenia. Ciekawe mogą okazać się podobieństwa i różnice między poszczególnymi wypowiedziami. Metoda karo Uczniowie otrzymują 9 kart w kształcie rombu, na których umieszczone są hasła dotyczące omawianego zagadnienia. Następnie w grupach szeregują karty w kształcie karo, najwyżej umieszczając kartonik z hasłem według nich najistotniejszym, niżej umieszczają dwie karty z hasłami istotnym, niżej trzy z mniej istotnym, pod nimi dwa jeszcze mniej istotne, a na samym dole kartonik z hasłem nieistotnym. Zakończenie ćwiczenia polega na porównaniu uszeregowania kart w poszczególnych grupach. Metoda ta uświadamia uczniom, że istnieją różne hierarchie wartości, angażuje w dyskusją, pobudza do refleksji. Odgrywanie scenek Metoda ta polega na spontanicznym odgrywaniu określonych faktów, zdarzeń lub sytuacji. Przed przystąpieniem do odgrywania scenki określamy jej treść i podajemy zasady. Inscenizacja służy do ćwiczenia różnego rodzaju zachowań, a nie do popisu gry aktorskiej. Po odegraniu ról przez uczniów, pytamy ich o odczucia i pomysły możliwych rozwiązań postawionego problemu. Metoda ta rozwija umiejętność wnikania we własne i cudze potrzeby, sprzyja dogłębnej analizie problemu. Film edukacyjny Film można oglądać w całości lub we fragmentach, gdy chcemy zilustrować jakąś sytuację czy zachowanie. Obejrzenie filmu na dany temat ma pobudzić do dyskusji. Powinno zakończyć się wyciągnięciem wniosków. Na zajęcia z wychowania do życia w rodzinie polecam cykl ok. 20 minutowych filmów z serii Ja, Ty, My wychowanie do życia w rodzinie, część 1,2 i 3 W drodze ku dorosłości. Ankiety, krzyżówki, schematy, rysunki, wykresy Przygotowane przez nauczyciela mogą stanowić formę pracy indywidualnej lub grupowej. Stosowanie ich umożliwia nauczycielowi sprawdzenie wiadomości i umiejętności ucznia w sposób niekonwencjonalny, zaś uczniom uporządkowanie lub podsumowanie zdobytych informacji. Jest to szczególnie istotne na zajęciach wychowania do życia w rodzinie, ponieważ zgodnie z Rozporządzeniem MEN z 12 sierpnia 1999 roku Zajęcia
nie podlegają ocenie i nie wpływają na promocję ucznia do klasy programowo wyższej, ani na ukończenie szkoły przez ucznia. Dodatkowo nauczyciel może stosować ocenianie wspierające, np. pochwały za aktywność i pracę na lekcjach, eksponowanie na tablicach w pracowni efektów pracy indywidualnej czy grupowej. Dopuszczalne jest stawianie plusów za pracę na lekcji lub minusów za braki, które są również informacją zwrotną dla rodziców.