ZESZYTY NAUKOE UNIERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 656 STUDIA INFORMATICA NR 8 011 LUIZA FABISIAK Unwersytet Szczecńs PAEŁ ZIEMBA Zchodnopomors Unwersytet Technologczny w Szczecne YBRANE METODY ANALIZY IELOKRYTERIALNEJ OCENIE UŻYTECZNOŚCI SERISÓ INTERNETOYCH prowdzene Serwsy nternetowe są neustnne poddwne dzłnom mjącym n celu dostosowne ch do ulegjących cągłym zmnom wymgń użytownów. Zrówno dynmczny rozwój rynu serwsów nternetowych, j poszerzjący sę zres oferownych usług, mplują corz rdzej espnsywną postwę frm woec poszczególnych grup nternutów, czyl ch użytownów. Ze względu n nsljącą sę w tej dzedzne onurencję wżne jest poszuwne nrzędz, tóre ędą suteczną pomocą w polepsznu efetywnej użytecznośc serwsów nternetowych. Precyzyjne zdefnowne potrze żdego lent zwęsz sznsę utrzymn go uzysn z tego tytułu możlwe j njwęszych zysów. Z ole unnęce ndmernego rozdronen w chrteryzownu poszczególnych grup użytownów Internetu, tże utrty spójnośc w strteg postępown woec lentów, wymg wprowdzen nowych rozwązń o chrterze systemowym. Prolem ten dotyczy szczególne rynu wrtulnego. Redgowne serwsów nternetowych zwne njczęścej z ng. wemsterngem jest sztuą projetown relzcj onstrucj wtryn, stron, prezentcj, doumentów, tóre oprócz wrtośc użytowych mją tże wrtośc rtystyczne. Dzedznę,
Luz Fs, Pweł Zem nzywną rchteturą cyerprzestrzen, zdomnowło podejśce prgmtyczne, w tórym luczową rolę odgryw funcjonlność użyteczność 1. Użyteczność ng. we uslty ozncz projetowne stron pod ątem njlepszej ch ergonom. Serwsy sonstruowne zgodne z zsdm użytecznośc stwją n ntucyjność łtwość osług z puntu wdzen użytownów. tym wypdu reowne oferty wymg zncznej elstycznośc w proponownu usług orz otwrtośc n ndywdulne rozwązn, tóre mogą yć elementm udującym utrwljącym współprcę. rtyule omówono zgdnene wspomgn decyzj dotyczącej oreślen njorzystnejszej strteg oceny użytecznośc serwsów nternetowych metodm wspomgn decyzj AHP Promethee II. Procedurę tę przedstwono z pomocą odpowednch nrzędz, wyn otrzymne z przeprowdzonych dń zweryfowno n rzeczywstych dnych. Celem dn yło zstosowne metod wspomgn decyzj do oceny użytecznośc serwsów nternetowych, orąc pod uwgę te czynn, j lcz użytownów, zsęg, lcz odsłon czs. 1. Proces Anltycznej Herrchzcj AHP Metod nltycznej herrchzcj prolemu ng. Anlytc Herrchy Process AHP oprcown przez T.L. Sty ego jest techną oreśln ocen z wyorzystnem ezwzględnej sl dl ryterów merzlnych nemerzlnych. Jednym z jej głównych zgdneń jest ocen loścow 3, wrnty decyzyjne są nlzowne w rmch oceny porównwczej lu dgnostycznej. perwszych roch metody AHP 4 powstje grfczny model herrch celów, w tórym jest dentyfowny deomponowny prolem decyzyjny. Pozwl on opsć struturę prolemu decyzyjnego, w efece deomponowć prolem, przez co osąg sę cele ndrzędne pośredne orz czynn cząstowe 1 M. Perrow, Funcjonlność stron nternetowych, Helon, Glwce 00; J. Nelsen, Projetowne funcjonlnych serwsów nternetowych, Helon, Glwce 003. http://www.deo.pl 1.010. 3 T.L. Sty, How to Me Decson: the Anlytc Herrchy Process, Europen Journl of Opertonl Reserch 1990, No. 48, s. 9 6. 4 T.L. Sty, The Anlytc Herrchy nd Anlytc Networ Processes for the Mesurement of Intngle Crter nd for Decson-Mng, w: Multple Crter Decson Anlyss, Stte of the Art Surveys, Sprnger, Boston 005, s. 345 405.
yrne metody nlzy weloryterlnej... 3 ryter oceny wrnty decyzyjne. Schemt strutury herrchcznej celów przedstwono n rysunu 1. Cel ndrzdny Cel poredn 1 Cel poredn K 1 K K n rnt 1 rnt rnt n Rys. 1. Schemt strutury herrchcznej Źródło: oprcowne włsne n podstwe O. Downrowcz, J. Kruse, M. Sors,. Stchows, Zstosowne metody AHP do oceny sterown pozomem ezpeczeństw złożonego oetu techncznego, w: yrne metody ergonom nu o esplotcj, red. O. Downrowcz, Poltechn Gdńs, Gdńs 000, s. 7 4. Kolejnym roem jest utworzene mcerzy względnej wżnośc ryterów. Decydent doonuje ser porównń prm elementów znjdujących sę n żdym z pozomów modelu herrchcznego. yn porównn dwóch elementów z tego smego pozomu herrch odzwercedl stnejącą mędzy nm domncję w sense preferencyjnym. Do oreśln domncj wyorzystuje sę dzewęcostopnową slę preferencj t. 1 przyporządowującą poszczególnym stopnom lczy nturlne orz sporządz ops werlny.
4 Luz Fs, Pweł Zem Tel 1 Oceny lczowe werlne w metodze AHP Ocen lczow Ocen werln 1 Porównywne oety wrnty decyzyjne lu ryter są równoznczne Decydent wh sę mędzy równozncznoścą oetów newelą przewgą perwszego oetu 3 Newel przewg perwszego oetu nd drugm Decydent wh sę mędzy newelą dużą przewgą perwszego oetu 4 nd drugm 5 Duż przewg perwszego oetu nd drugm Decydent wh sę mędzy dużą stotne węszą przewgą perwszego 6 oetu nd drugm 7 Istotne węsz przewg perwszego oetu nd drugm Decydent wh sę mędzy stotne węszą ogromną przewgą perwszego oetu nd drugm 8 9 Ogromn przewg perwszego oetu nd drugm Źródło: oprcowne włsne n podstwe M. Mszczyńs, eloryterow optymlzcj dysretn; wyrne metody, Unwersytet Łódz, Łódź 007, s. 5. dnu prolemu decyzyjnego metodą AHP wżn jest spójność ocen ryterów, tożsm z przechodnoścą wg ryterów. Ay oceny wżnośc ryterów możn yło uznć z spójne, wrtość wylcznego wsźn zgodnośc ne pownn yć węsz od 0,1. sźn zgodnośc wyznczny jest ze wzoru 1: CR, 1 CI R gdze: CR wsźn zgodnośc, CI współczynn rozeżnośc, R współczynn losowych zgodnośc. spółczynn rozeżnośc wyznczny jest ze wzoru : CI n r n 1
yrne metody nlzy weloryterlnej... 5 gdze: n lcz ryterów werszy mcerzy, λ śr współczynn spójnośc. spółczynn spójnośc wyznczny jest z pomocą wzoru 3: gdze: λ jest opsn wzorem 4: n 1 n 1 3 r w wg ryterum, A j element mcerzy A. n A w j j 1 w j 4 spółczynn losowych zgodnośc R jest zleżny od lczy uwzględnnych ryterów. Jego wrtość przedstwono w tel. rtośc współczynn zgodnośc R dl oreślonej lczy ryterów Tel n 1 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 13 14 15 R 0,00 0,00 0,5 0,89 1,11 1,5 1,35 1,4 1,45 1,49 1,51 1,54 1,56 1,57 1,58 Źródło: oprcowne włsne n podstwe M. Mszczyńs, dz. cyt. Anlogczne możn wyznczyć spójność preferencj wrntów decyzyjnych dl żdego ryterum. Z n nleży przyjąć ne lczę ryterów, lecz lczę wrntów decyzyjnych. Syntez wżnośc ryterów preferencj lterntyw dl żdego ryterum poleg n przemnożenu wg dnego ryterum przez wrtość oceny wrntu decyzyjnego dl tego ryterum. ynem jest rnng wrntów ze względu n otrzymną mrę jośc żdej lterntywy decyzyjnej 5. 5 R. Zdnowcz, Doór oprogrmown do modelown symulcj procesów wytwrzn, Pomry Automty Rooty 006, nr 1, s. 10 17.
6 Luz Fs, Pweł Zem. Metod Promethee II metodze Promethee II, służącej do wyznczen syntetycznego rnngu lterntyw, stosuje sę porównn prm relcję przewyższn 6. yorzystywne są w nej pozytywne negtywne przepływy preferencj, oreśljące j rdzo dny wrnt przewyższ nne j rdzo jest przewyższny przez nne wrnty 7. metodch nleżących do rodzny Promethee decydent może wyerć spośród sześcu funcj preferencj. 1. Zwyłe ryterum, tóre ne zwer progów równowżnośc preferencj, woec czego jest to ryterum prwdzwe. Oreślją je dw prog: φ, j = 1, f f j > 0 wrtość wrntu jest węsz od wrtośc wrntu j dl ryterum ; φ, j = 0, f f j 0 wrtość wrntu j jest węsz lu równ wrtośc wrntu dl ryterum.. Qus-ryterum oprte n progu równowżnośc: φ, j = 1, f f j > q wrtość wrntu jest węsz od wrtośc wrntu j dl ryterum o węcej nż wynos próg równowżnośc; φ, j = 0, f f j > q wrtość wrntu jest mnejsz od wrtośc wrntu j lu węsz o co njwyżej próg równowżnośc dl ryterum. 3. Kryterum z lnową preferencją, tóre zwer próg preferencj: φ, j = 1, f f j > p wrtość wrntu jest węsz od wrtośc wrntu dl ryterum o węcej nż wynos próg preferencj; n r CI f f j > p wrtość wrntu jest mnejsz n 1 od wrtośc wrntu j lu węsz, o co njwyżej próg preferencj dl ryterum. 4. Kryterum pozomu zwerjące prog równowżnośc preferencj. Zmny wsźn zgodnośc nstępują soowo n wrtoścch progów. Jest ono opsne nstępująco: 6 User Preferences Bsed Softwre Defect Detecton Algorthms Selecton Usng MCDM, red. Y. Peng, Informton Scences 010, do:10.1016/ j.ns.010.04.019. 7 PROMETHEE: A Comprehensve Lterture Revew on Methodologes nd Applctons, red. M. Behzdn, Europen Journl of Opertonl Reserch 010, No. 00, s.198 15.
yrne metody nlzy weloryterlnej... 7 φ, j = 1, f f j > p wrtość wrntu jest węsz od wrtośc wrntu j dl ryterum o węcej nż wynos próg preferencj; 1, j, p f f j > q wrtość wrntu jest węsz od wrtośc wrntu j o węcej nż wynos próg równowżnośc co njwyżej o wrtość progu preferencj dl ryterum ; c φ, j = 0, f f j q wrtość wrntu jest mnejsz od wrtośc wrntu j lu węsz o co njwyżej próg równowżnośc dl ryterum. 5. Kryterum z lnową preferencją oszrem oojętnośc jest podone do ryterum pozomu, le mędzy progm równowżnośc preferencj wrtość wsźn zgodnośc wzrst lnowo: φ, j = 1, f f j > p wrtość wrntu jest węsz od wrtośc wrntu j dl ryterum o węcej nż wynos próg preferencj; f f j q, j, p q p f f j > q wrtość wrntu jest węsz od wrtośc wrntu j o węcej nż wynos próg równowżnośc co njwyżej o wrtość progu preferencj dl ryterum ; c φ, j = 0, f f j q wrtość wrntu jest mnejsz od wrtośc wrntu j lu węsz o co njwyżej próg równowżnośc dl ryterum. 6. Kryterum Guss, tóre cłowce odeg od powyższych funcj preferencj: f f j *, 1 exp j. spółczynn σ ozncz tutj odchylene stndrdowe wylczne z wrtośc f dl żdego z wrntów 8. Indes preferencj wrntów wyznczny jest zgodne z wzorem 5: n w, j 1, j n 5 w 1 8 J.P. Brns., B. Mreschl, Promethee Methods, w: Multple Crter Decson Anlyss, red. J. Fguer, Sprnger, Boston 005, s. 163 195.
8 Luz Fs, Pweł Zem gdze φ wsźn zgodnośc dl pry wrntów porównywnych dl ryterum zgodne z przyjętą funcją preferencj. Pozytywne negtywne przepływy preferencj olczne są z pomocą wzorów 6 7. n, j 6 j1 n j, 7 j1 ońcowym etpe relzcj procedury Promethee II wyznczny jest cłowty porząde wrntów zgodne z przepływem preferencj netto opsnym wzorem 8: 8 metodze tej wyróżn sę relcje równowżnośc preferencj w szerom zrese: wrnt przewyższ wrnt j L j, φ > φ j, wrnt jest równowżny wrntow j I j, φ = φ j 9. 3. Ocen serwsów nternetowych metodm AHP Promethee II Bdnem ojęto serwsy chrteryzujące sę njwyższą oglądlnoścą według oceny przedstwonej przez Mgpnel PBI/Gemus 10. yrno njpopulrnejsze serwsy w grupch wtryn orporcyjnych, rozrywowych, educyjnych, omercyjnych, temtycznych prc, nformcyjnych, relmowych opertorzy telefon omórowej, temtycznych mpy lolztory orz społecznoścowych. Kryter oceny yły nstępujące: K 1 lcz nternutów, tórzy doonl przynjmnej jednej odsłony n wyrnej wtryne w dnym mesącu, K lcz odsłon wygenerownych n dnych wtrynch w orese mesąc, 9 A Multcrter Approch to Evlute Dstrct Hetng System Optons, red. S. Ghfghz, Appled Energy 010, No. 87, s. 1134 1140. 10 http://pnel.p.org.pl/megpnel.php 1.010.
9 yrne metody nlzy weloryterlnej... K 3 zsęg serwsu, K 4 czs spędzony przez użytownów n strone. Chrterysty dnych serwsów pod względem wymenonych ryterów oceny przedstwono w tel 3. Tel 3 Serwsy nternetowe pod względem wsznych ryterów oceny Serws K 1 K K 3 % K 4 Onet.pl 6 144 311 43 58 894 36,34 67 148 107 Fceoo.com 413 407 461 7 69 14,7 11 975 056 Scg.pl 3 45 715 351 464 19,0 4 84 536 Allegro.pl 10 105 84 3 535 06 317 59,77 45 84 04 Youtue.com 9 495 565 1 344 191 05 56,16 47 473 333 Grup PKO BP 3 191 114 10 701 558 18,87 3 94 433 Grup Ornge 3 91 41 131 400 436 19,47 8 83 598 Googlemps.pl 5 05 171 0 309 069 30,78 95 176 067 Infoprc.pl 1 088 464 34 319 705 6,44 87 91 83 Źródło: oprcowne włsne. Zgodne z procedurą AHP w celu przypsn żdemu ryterum jego wg porównno ryter prm ocenono preferencje decydent. Nstępne zudowno mcerz względnej wżnośc ryterów n podstwe wrtośc włsnej mcerzy wyznczono nstępujące uogólnone wżnośc ryterów: K 1 0,59; K 0,311; K 3 0,57; K 4 0,173. metodze AHP slę o zrese 1 9 stosuje sę do oreślen przewg dnego wrntu nd nnym dl oreślonego ryterum. nnejszym dnu wyorzystywno dne loścowe. oec tego do oreślen przewg wrtośc poszczególnych wrntów dl olejnych ryterów oreślono funcję przewg zgodne ze wzorem 9: 8 9 / mn mx 9 8 9 / mn mx 7 9 / mn mx 8 7 9 / mn mx 6 9 / mn mx 7 6 9 / mn mx 5 9 / mn mx 6 5 9 / mn mx 4 9 / mn mx 5 4 9 / mn mx 3 9 / mn mx 4 3 9 / mn mx 9 / mn mx 3 9 / mn mx / 9 mn mx 9 / mn mx 1 / P 9
30 Luz Fs, Pweł Zem gdze: P / przewg wrntu nd dl ryterum, wrtość wrntu dl ryterum, mx, mn msymln mnmln rozptrywn wrtość ryterum. Sformułowne przewg wrntów w t sposó pozwolło unnąć nespójnośc ocen. wynu przeprowdzen procedury AHP otrzymno mcerz preferencj wrntów dl wszystch ryterów zwerjącą równeż uogólnone preferencje, tórą przedstwono w tel 4. Mcerz preferencj wrntów Tel 4 Serws K 1 K K 3 K 4 Syntez preferencj Onet.pl 0,110 0,050 0,110 0,158 0,101 Fceoo.com 0,038 0,067 0,038 0,06 0,044 Scg.pl 0,044 0,046 0,044 0,05 0,041 Allegro.pl 0,306 0,483 0,306 0,087 0,318 Youtue.com 0,306 0,163 0,306 0,091 0,7 Grup PKO BP 0,04 0,050 0,04 0,05 0,04 Grup Ornge 0,044 0,049 0,044 0,06 0,04 Googlemps.pl 0,090 0,046 0,090 0,95 0,114 Infoprc.pl 0,01 0,046 0,01 0,66 0,071 etor wg 0,47 0,89 0,89 0,176 Źródło: oprcowne włsne. N podstwe wrtośc wrntów przedstwonych w tel 3 orz wg ryterów przeprowdzono procedurę Promethee II. tym przypdu dl żdego ryterum oceny zstosowno ryterum z lnową preferencją oszrem oojętnośc. Przyjęte prog równowżnośc preferencj odpowdły progom dl wrtośc 1 9 zwrtym we wzorze 9. yn procedury Promethee II przedstwono są w tel 5. Rnng wrntów decyzyjnych uzysne dwom metodm weloryterlnego wspomgn decyzj zestwono w tel 6.
yrne metody nlzy weloryterlnej... 31 Tel 5 yn procedury Promethee II Serws Przepływ preferencj netto Ф Przepływ preferencj wejśc Ф+ Przepływ preferencj wyjśc Ф Onet.pl 0,08 0,1870 0,1048 Fceoo.com 0,733 0,0049 0,78 Scg.pl 0,509 0,0110 0,619 Allegro.pl 0,6497 0,6749 0,053 Youtue.com 0,391 0,4396 0,0475 Grup PKO BP 0,51 0,0105 0,618 Grup Ornge 0,41 0,0115 0,536 Googlemps.pl 0,0737 0,1914 0,1177 Infoprc.pl 0,1800 0,1071 0,87 Źródło: oprcowne włsne. Rnng wrntów decyzyjnych uzysne metodm AHP Promethee II Tel 6 Serws AHP syntez preferencj pozycj Promethee II przepływ preferencj netto Ф pozycj Różnc pozycj Onet.pl 0,101 4 0,08 3 1 Fceoo.com 0,044 6 0,733 9 3 Scg.pl 0,041 9 0,509 7 Allegro.pl 0,318 1 0,6497 1 0 Youtue.com 0,7 0,391 0 Grup PKO BP 0,04 7 0,51 8 1 Grup Ornge 0,04 7 0,41 6 1 Googlemps.pl 0,114 3 0,0737 4 1 Infoprc.pl 0,071 5 0,1800 5 0 Źródło: oprcowne włsne.
3 Luz Fs, Pweł Zem Podsumowne lterturze podno wele metod nrzędz wsperjących procesy podejmown decyzj. yór odpowednej metody zleży od onretnego prolemu ądź środows wrunującego dne rozwązn. Przedstwone podejśce do weloryterlnej oceny prolemu decyzyjnego pozwolło n porównne dwóch metod: AHP Promethee II. Nrzędz te umożlwły stworzene rnngu njlepszych serwsów nternetowych. dnch wyorzystno te sme wg ryterów wrtośc wrntów dl olejnych ryterów. Zstosown oncepcj defnown wrntów pozwolł n łtwe powązne wynów dń z oreślenem wrtośc preferencj porównywlnych wrntów według przyjętych ryterów. Różnce mędzy rnngm wrntów uzysnym z pomocą poszczególnych metod orą sę przede wszystm z różnc mędzy procedurm olczenowym stosownym w żdej z nch. Pondto różne są funcje preferencj w tych metodch. metodze Promethee II zstosowno ryterum z lnową funcją preferencj, w AHP funcję schodową, zwęszjącą wrtość olcznej zmennej soowo po przeroczenu przez zmenne ustlonego progu. Jednocześne trudno oreślć, tóry z wyznczonych rnngów jest włścwszy. Ltertur A Multcrter Approch to Evlute Dstrct Hetng System Optons, red. S. Ghfghz, Appled Energy 010, No. 87. Brns J.P., Mreschl B., Promethee Methods, w: Multple Crter Decson Anlyss, red. J. Fguer, Sprnger, Boston 005. Downrowcz O., Kruse J., Sors M., Stchows., Zstosowne metody AHP do oceny sterown pozomem ezpeczeństw złożonego oetu techncznego, w: yrne metody ergonom nu o esplotcj, red. O. Downrowcz, Poltechn Gdńs, Gdńs 000. http://pnel.p.org.pl/megpnel.php 1.010. http://www.deo.pl 1.010. Mszczyńs M., eloryterow optymlzcj dysretn. yrne metody, Unwersytet Łódz, Łódź 007. Nelsen J., Projetowne funcjonlnych serwsów nternetowych, Helon, Glwce 003. Perrow M., Funcjonlność stron nternetowych, Helon, Glwce 00.
yrne metody nlzy weloryterlnej... 33 PROMETHEE: A Comprehensve Lterture Revew on Methodologes nd Applctons, red. Behzdn M., Europen Journl of Opertonl Reserch 010, No. 00. Sty T.L., How to Me Decson: the Anlytc Herrchy Process, Europen Journl of Opertonl Reserch 1990, No. 48. Sty T.L., The Anlytc Herrchy nd Anlytc Networ Processes for the Mesurement of Intngle Crter nd for Decson-Mng, w: Multple Crter Decson Anlyss: Stte of the Art Surveys, Sprnger, Boston 005. User Preferences Bsed Softwre Defect Detecton Algorthms Selecton Usng MCDM, red. Y. Peng, Informton Scences 010, do:10.1016/j.ns.010.04.019 04.011. Zdnowcz R., Doór oprogrmown do modelown symulcj procesów wytwrzn, Pomry Automty Rooty 006, nr 1. SELECTED METHODS OF MULTI CRITERIA DECISION AID IN ESTIMATE EB USABLITY Summry The pper s focuses on proper methodcl pprsl to selecton of method n we uslty. Assessment methods s the use of mult-crter methods n the context of the prolems. The clssfcton of lterntve ws executed s regrd on the lrgest rtngs, whch ws confrmed y tests onlne. To verfyng the results of estmte the method of AHP nd Promethee II ws used. Usng the methods mentoned creted seprte rnngs of westes. Concluson from the reserch conducted ends the study. Trnslted y Luz Fs, Pweł Zem