JAK PRZEPROWADZIĆ DIAGNOZĘ PRZEDSZKOLNĄ? Prowadzenie i dokumentowanie obserwacji nauczyciel powinien rozpocząć w pierwszych tygodniach nowego roku szkolnego. Będą one odnosiły się do zawartych w podstawie programowej treści takich jak: zachowania społeczne; rozpoznawanie i wyrażanie emocji; umiejętności matematyczne; poziom rozwoju mowy; percepcja słuchowa; percepcja wzrokowa; poziom sprawności ruchowej; sprawność motoryczna i koordynacja wzrokowo-ruchowa; samodzielność; zdolności twórcze i artystyczne. Wykonanie badań pedagogicznych posłuży nauczycielowi nie tylko do wyłonienia dzieci mających specyficzne potrzeby edukacyjne i rozwojowe, wymagające wsparcia specjalistów, lecz także do określenia kierunku pracy indywidualnej i z całą grupą. W zależności od zaobserwowanego problemu nauczyciel będzie planował zabawy edukacyjne wspomagające rozwój z poszczególnymi dziećmi, jak również z zespołami dzieci o podobnych potrzebach. Ustalenie uzdolnień wychowanków umożliwi organizowanie ciekawych działań zgodnych z zainteresowaniami i utalentowaniem tych dzieci. W pierwszych dniach pobytu dzieci w przedszkolu nauczyciel powinien przyjrzeć się, jak przebiega adapta cja dziecka do warunków przedszkolnych, jak wyglądają jego kontakty z rówieśnikami, jak zachowuje się ono w stosunku do osób dorosłych oraz czy potrafi korzystać z zajęć prowadzonych z całą grupą. Ważne jest, aby rozpocząć badania pedagogiczne od przeprowadzenia z rodzicami wywiadu, który umożliwi pozyskanie istotnych informacji o dziecku: czy przebyło choroby lub jakie występują schorzenia, które mogą rzutować na jego rozwój; czy jest samodzielne; co go cieszy, a czego się obawia; czy ma jakieś przyzwyczajenia, które mogą mieć wpływ na jego funkcjonowanie w grupie rówieśników; jak organizuje czas przeznaczony na swobodną zabawę; jaka działalność wzbudza jego szczególne zainteresowanie. W następnej kolejności nauczyciel rozpoznaje poziom sprawności i umiejętności dziecka, prezentowanych postaw i zachowań. Dokonując obserwacji, ustala, w jakim stopniu posiada ono niezbędne kompetencje, wskazane w podstawie programowej, po zakończonej edukacji przedszkolnej. Pomoże w tym nauczycielowi opracowana Indywidualna teczka obserwacji, która zawiera: 1. Arkusz obserwacji dziecka do odnotowania poziomu umiejętności dziecka na trzech poziomach (nie potrafi okienko żółte, ma trudności okienko zielone, potrafi okienko niebieskie); 2. do opisu prowadzonych obserwacji; 3. z zadaniami, których wykonanie pozwoli na określenie poziomu opanowania wskazanych w arkuszu umiejętności dziecka; 4. analizę wyników na podstawie arkusza obserwacji i rozmów obejmującą: opis umiejętności opanowanych przez dziecko oraz występujących trudności, ustalenia kierunku pracy z dzieckiem poprzez planowanie działań wychowawczo-dydaktycznych wspierających rozwój oraz rozwijających wykazywane zdolności i zainteresowania; 5. ewaluację diagnozy pedagogicznej. W Arkuszu (pkt 1) zawarte są szczegółowe umiejętności w obrębie 5 grup istotnych zagadnień wynikających z treści podstawy programowej: I. Umiejętności społeczne i odp or ność emocjon aln a II. Umiejętności matema t yczne oraz go t owość do nauki czy t ani a i pisani a w tym Rozwój intelektualny Umiejętności matematyczne Układy rytmiczne i następstwo czasu
8 Jak przeprowadzić diagnozę przedszkolną? Rozwój mowy Percepcja wzrokowa Percepcja słuchowa III. Spra wność mot or yczn a i koor dynacj a wzr okowo-r ucho wa Sprawność ruchowa Sprawność manualna Koordynacja wzrokowo-ruchowa IV. Sa modzielność i umiejętność wyk onyw ani a czynności samoobsł ugo wych V. Uzdolnieni a i z ainter eso wani a dzieci Ruchowe Intelektualne Plastyczne Muzyczne Teatralne Grupy te odpowiadają także ogólnym problemom zawartym w Informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej, co w znacznym stopniu ułatwi nauczycielowi przygotowanie tego dokumentu w oparciu o rzetelnie zgromadzony materiał badawczy. Wskazane umiejętności w poszczególnych grupach zagadnień warunkują powodzenie dziecka na kolejnym poziomie edukacji. Sposoby uzyskania informacji o umiejętnościach dzieci Wiele umiejętności wyszczególnionych w arkuszu możemy zauważyć i zaznaczyć podczas obserwacji okazjonalnych, na przykład: samodzielność w wykonywaniu czynności samoobsługowych, reakcje emocjonalne w kontaktach z rówieśnikami czy umiejętność współdziałania z kolegami. Bogate źródło informacji stanowi funkcjonowanie dziecka w trakcie zajęć zespołowych lub z całą grupą. Nauczyciel może w tym czasie zaobserwować i ocenić między innymi: sposób wypowiadania się, stosowanie poprawnych form fleksyjnych, prawidłową artykulację. Notując spostrzeżenia i analizując wierne zapisy zachowań dziecka, łatwo wyciągnie wnioski: czy rozumie ono i wykonuje kierowane do niego polecenia, słucha i nie przerywa wypowiedzi kolegów i dorosłych, postępuje zgodnie z umowami przyjętymi w grupie przedszkolnej, wyraża emocje w sposób akceptowany społecznie, używa zwrotów grzecznościowych w kontaktach z innymi dziećmi i osobami dorosłymi. Również zauważy, czy potrafi samodzielnie ubierać się i wykonywać inne czynności samoobsługowe. Ocena sprawności ruchowej możliwa jest na podstawie obserwacji dziecka w czasie zabaw w ogrodzie, wykonywania ćwiczeń gimnastycznych czy zabaw ruchowych organizowanych przez nauczyciela. Przyglądając się bacznie działaniom podejmowanym przez dzieci z ich własnej inicjatywy, nauczyciel łatwo zorientuje się, jakie posiadają one uzdolnienia i zainteresowania. Na podstawie zanotowanych obserwacji i sprecyzowanych wniosków we właściwej rubryce wstawia (nie potrafi ma trudności potrafi). wypływające z okazjonalnych obserwacji dziecka pozwolą nauczycielowi stwierdzić, czy dziecko posiada większość umiejętności ujętych w zakresach: I. Umiejętności społeczny ch i odpor ności emocjon alnej II. Spra wności motor ycznej i koor dyna cji wzr ok owo-r ucho wej III. Sa modzielności i umiejętności wyk onyw ani a czynności samoobsł ugo wych IV. Uzdolnień i z ainter eso wań dzieci Jednak są takie umiejętności, które należy zaobserwować w indywidualnym kontakcie z dzieckiem. Będzie to poprawność liczenia, wyodrębnianie zbiorów, rozpoznawanie miejsca na kartce i wiele innych. W tym celu w Indywidualnej teczce obserwacji zamieszczone są z zadaniami opracowanymi w ciekawej dla dziecka formie graficznej z zaznaczeniem, do której sprawności się odnoszą. Zadania oznaczone są numerami, np. II. A. 4.: cyfra rzymska II dotyczy ogólnego zagadnienia II. Umieję tności matema t yczny ch oraz go towości do nauki czy t ani a i pisani a litera A odnosi się do uszczegółowienia zagadnienia, A. Rozwój intelektualny
Sposoby uzyskania informacji o umiejętnościach dzieci 9 cyfra arabska 4 wskazuje pozycję badanej w ramach tego zagadnienia umiejętności 4. Dokonuje podziału zbiorów na podzbiory według różnych cech elementów. Po drugiej stronie przygotowane jest miejsce do zapisania spostrzeżeń, których nie odnotowujemy w obecności dziecka, aby nie miało poczucia, że podlega ocenie. Notatki muszą być zawsze robione dyskretnie. Również należy dostosować wykonywanie ćwiczenia do możliwości dzieci, np.: KARTA 7 II. B. 10. przy rysowaniu figur po śladzie dziecko opowiada, jakie figury znajdują się na obrazku, jeśli nie rozpoznaje wszystkich, to prosimy, aby wskazało tę, którą zna, i ją obrysowało. Podobnie w podziale wyrazów na głoski, np.: KARTA 12 II. F. 4. wybieramy ten wyraz, który dziecko potrafi zanalizować, i dyskretnie proponujemy inną zabawę, żeby nie odczuło niepowodzenia. W zależności od stopnia wykonania zadania w Arkuszu obserwacji dziecka wstawiamy w okienku żółtym (nie potrafi), okienku zielonym (ma trudności) lub okienku niebieskim (potrafi). Do tych ćwiczeń, które zaznaczyliśmy w okienku żółtym lub okienku zielonym, wracamy po dwu-, trzymiesięcznej pracy i sprawdzamy, czy dziecko zrobiło postępy. Jeśli po jakimś czasie okaże się, że ma opanowaną umiejętność, która wcześniej sprawiała mu trudność, wtedy wstawiamy do arkusza w niebieskim okienku, zaznaczając w ten sposób, że dziecko potrafi, a w okienku obok wpisujemy datę, kiedy zostało to zdiagnozowane. W większości zadania są tak przygotowane, żeby dzieci zdolne mogły pobawić się i mieć przyjemność z wykonywania ciekawych ćwiczeń, dzieci wykazujące trudności zaś mogły jeszcze raz zrobić podobne lub dokończyć wcześniej wykonywane zadania po przeprowadzonej pracy wspomagającej. Nauczyciel, który ma wątpliwości dotyczące określenia, co dziecko rzeczywiście potrafi, powinien organizować zabawy w mniejszych zespołach tak, aby każdemu uczestnikowi umożliwić działanie. Propozycje takich zabaw przytaczamy dalej (s. 12 16), zaznaczając, jakie umiejętności dziecka może zaobserwować nauczyciel w czasie ich przebiegu. Podpowiedzią, w jaki sposób zbieramy informacje o dziecku, jest tabela, którą przedstawiamy na kolejnych stronach (s. 10 11).
10 Jak przeprowadzić diagnozę przedszkolną? Umiejętności dzieci I. UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE I ODPORNOŚĆ EMOCJONALNA 1. Rozumie i wykonuje polecenia. 2. Słucha uważnie i nie przerywa wypowiedzi dorosłych i kolegów. 3. Postępuje zgodnie z umowami przyjętymi w grupie przedszkolnej. 4. Umie wyrażać emocje w sposób akceptowany społecznie. 5. Używa zwrotów grzecznościowych w kontaktach z dziećmi i dorosłymi. 6. Rozpoznaje sytuacje, które mogą wywoływać emocje, takie jak: radość, smutek, strach, złość. II. UMIEJĘTNOŚCI MATEMATYCZNE ORAZ GOTOWOŚĆ DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA A. Rozwój intelektualny 1. Rozpoznaje i nazywa poznane przedmioty oraz potrafi wyjaśnić, do czego służą. 2. Wyodrębnia i umie opisać cechy przedmiotów. 3. Potrafi rozwiązywać zagadki. 4. Dokonuje podziału zbiorów na podzbiory według różnych cech elementów. 5. Tworzy zbiory na podstawie pojęć ogólnych. 6. Rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków. 7. Porządkuje i opowiada historyjki obrazkowe, uwzględniając zauważone związki przyczynowo-skutkowe. B. Umiejętności matematyczne 1. Określa prawą i lewą stronę ciała. 2. Umie wymienić i wskazać wszystkie części ciała. 3. Ustala położenie przedmiotów w przestrzeni, stosując właściwe zwroty. 4. Posługuje się pojęciami dotyczącymi położenia przedmiotów w odniesieniu do własnego ciała: na prawo, na lewo, naprzeciw. 5. Umie liczyć minimum w zakresie 10, poprawnie używając liczebników. 6. Posługuje się prawidłowo liczebnikami porządkowymi w znanym sobie zakresie. 7. Porządkuje zbiory w ciągu rosnącym i malejącym. 8. Wykonuje działania dodawania, licząc konkretne przedmioty. 9. Wykonuje działania odejmowania, licząc konkretne przedmioty. 10. Potrafi rozpoznać i nazwać kształty figur geometrycznych płaskich: koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt. Sposób zbierania informacji zabawy zawarte zabawy zawarte 11. Umie mierzyć, posługując się wspólną miarą, np. klockiem, skakanką, ołówkiem. zabawy zawarte C. Układy rytmiczne i następstwo czasu 1. Umie kontynuować rytm, układając kolejne sekwencje. 2. Używa poprawnie nazw pór dnia: rano, południe, wieczór. 3. Rozumie i stosuje określenia następstwa czasu: wczoraj, dzisiaj, jutro. 4. Wymienia nazwy dni tygodnia w prawidłowej kolejności. 5. Zna nazwy pór roku i wymienia je w prawidłowej kolejności. zabawy zawarte D. Rozwój mowy 1. Buduje dłuższe wypowiedzi na określony temat, np. odtwarza treść opowiadania. 2. Wymawia poprawnie wszystkie głoski. 3. Używa prawidłowo wyrażeń przyimkowych (na, pod, do, w, przed, za, obok). 4. Potrafi zastosować poprawne formy fleksyjne wszystkich odmieniających się części mowy. zabawy zawarte
Sposoby uzyskania informacji o umiejętnościach dzieci 11 E. Percepcja wzrokowa 1. Wskazuje co najmniej 6 szczegółów, którymi różnią się 2 obrazki. 2. Zauważa, jakie zmiany nastąpiły we wcześniej oglądanym układzie elementów. 3. Potrafi połączyć barwne obrazki z ich konturowymi odpowiednikami. 4. Spostrzega takie same symbole i znaki graficzne. 5. Układa budowle z klocków według podanego wzoru. zabawy zawarte 6. Układa obrazek z części. F. Percepcja słuchowa 1. Rozpoznaje i nazywa słyszane odgłosy i dźwięki. 2. Wyodrębnia wyrazy w zdaniu i potrafi je policzyć. 3. Dokonuje analizy sylabowej wyrazów. 4. Dokonuje analizy głoskowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej. 5. Wyróżnia głoski w nagłosie. 6. Wyróżnia głoski w wygłosie. III. SPRAWNOŚĆ MOTORYCZNA I KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA A. Sprawność ruchowa 1. Utrzymuje prawidłową postawę ciała podczas stania, siedzenia, chodzenia i biegania. 2. Chodzi na czworakach, zmieniając kierunek i pokonując przeszkody. 3. Rzuca, chwyta i toczy przybory. 4. Podskakuje i przeskakuje przeszkody. 5. Wykonuje poprawnie ćwiczenia według pokazu i instrukcji słownej. 6. Podejmuje zabawy ruchowe, korzystając z dostępnego sprzętu i urządzeń. B. Sprawność manualna 1. Potrafi precyzyjnie rysować po linii i wykropkowanym śladzie. 2. Trzyma prawidłowo ołówek, kredkę, flamaster. 3. Dostosowuje nacisk do przyboru, z którego korzysta w czasie rysowania. 4. Sprawnie posługuje się nożyczkami. C. Koordynacja wzrokowo-ruchowa 1. Umie pokolorować obrazek według podanego kodu. 2. Mieści się między dwoma liniami, rysując np. drogę w labiryncie. 3. Rysuje szlaczki zgodnie z podanym wzorem w układzie pasowym poziomym na ograniczonej powierzchni, zachowując prawidłowy kierunek od strony lewej do prawej. 4. Potrafi określić miejsce na kartce papieru. 5. Rysuje na kratkowanym papierze zgodnie z podanym wzorem. IV. SAMODZIELNOŚĆ I UMIEJĘTNOŚĆ WYKONYWANIA CZYNNOŚCI SAMOOBSŁUGOWYCH 1. Wykonuje samodzielnie czynności higieniczne. 2. Dba o czystość osobistą i estetykę swojego wyglądu. 3. Przestrzega zasad kulturalnego zachowania się przy stole. 4. Utrzymuje porządek w swoim otoczeniu. 5. Potrafi samodzielnie się ubierać i rozbierać. V. UZDOLNIENIA I ZAINTERESOWANIA DZIECI 1. Ruchowe. 2. Intelektualne. 3. Plastyczne. 4. Muzyczne. 5. Teatralne.
Załącznik nr 2 25 Załącznik Nr 2 Graficzne przedstawienie efektów rocznej pracy wychowawczo-dydaktycznej jedno dziecko wrzesień kwiecień I. UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE I ODPORNOŚĆ EMOCJONALNA liczba dzieci liczba dzieci 1 2 3 4 5 6 II. UMIEJĘTNOŚCI MATEMATYCZNE ORAZ GOTOWOŚĆ DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA A. Rozwój intelektualny 1 2 3 4 5 6 7 1. Rozumie i wykonuje polecenia. 2. Słucha uważnie i nie przerywa wypowiedzi dorosłych i kolegów. 3. Postępuje zgodnie z umowami przyjętymi w grupie przedszkolnej. 4. Umie wyrażać emocje w sposób akceptowany społecznie. 5. Używa zwrotów grzecznościowych w kontaktach z dziećmi i dorosłymi. 6. Rozpoznaje sytuacje, które mogą wywoływać emocje, takie jak: radość, smutek, strach, złość. 1. Rozpoznaje i nazywa poznane przedmioty oraz potrafi wyjaśnić, do czego służą. 2. Wyodrębnia i umie opisać cechy przedmiotów. 3. Potrafi rozwiązywać zagadki. 4. Dokonuje podziału zbiorów na podzbiory według różnych cech elementów. 5. Tworzy zbiory na podstawie pojęć ogólnych. 6. Rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków. 7. Porządkuje i opowiada historyjki obrazkowe, uwzględniając zauważone związki przyczynowo-skutkowe.
26 Załączniki B. Umiejętności matematyczne 1. Określa prawą i lewą stronę ciała. 2. Umie wymienić i wskazać wszystkie części ciała. 3. Ustala położenie przedmiotów w przestrzeni, stosując właściwe zwroty. 4. Posługuje się pojęciami dotyczącymi położenia przedmiotów w odniesieniu do własnego ciała: na prawo, na lewo, naprzeciw. 5. Umie liczyć minimum w zakresie 10, poprawnie używając liczebników. 6. Posługuje się prawidłowo liczebnikami porządkowymi w znanym sobie zakresie. 7. Porządkuje zbiory w ciągu rosnącym i malejącym. 8. Wykonuje działania dodawania, licząc konkretne przed mioty. 9. Wykonuje działania odejmowania, licząc konkretne przedmioty. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 10. Potrafi rozpoznać i nazwać kształty figur geometrycznych płaskich: koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt. 11. Umie mierzyć posługując się wspólną miarą, np. klockiem, skakanką, ołówkiem. liczba dzieci C. Układy rytmiczne i następstwo czasu liczba dzieci 1 2 3 4 5 1. Umie kontynuować rytm, układając kolejne sekwencje. 2. Używa poprawnie nazw pór dnia: rano, południe, wieczór. 3. Rozumie i stosuje określenia dotyczące następstwa czasu: wczoraj, dzisiaj, jutro. 4. Wymienia nazwy dni tygodnia w prawidłowej kolejności. 5. Zna nazwy pór roku i wymienia je w prawidłowej kolejności.