A.Bartnik Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji wyrobów z gumy. Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, zarządzanie ryzykiem, analiza strategii. Streszczenie: Raport przedstawia możliwość zarządzania ryzykiem przedsiębiorstwa przez analizę strategii finansowania i inwestowania w aktywa obrotowe oraz przez zarządzanie kapitałem obrotowym netto.
Ryzyko to jedno z podstawowych zjawisk ekonomicznych, każdy uczestnik rynku jest na nie narażony. Ponadto od dziesiątków lat obserwujemy wzrost ryzyka związanego z głównymi zmiennymi rynkowymi: kursem walutowym, stopami procentowymi, cenami surowców. Zmniejszenie przewidywalności tych zmiennych jest skutkiem postępującej deregulacji największych gospodarek światowych. W świecie, w którym ceny i kursy przestały być jawnie kontrolowane przez instytucje rządowe lub międzynarodowe, zarządzanie ryzykiem staje się nieodzownym elementem działalności gospodarczej. Zarządzanie ryzykiem rozumie się jako podejmowanie działań mających na celu rozpoznanie, ocenę i sterowanie ryzykiem oraz kontrolę podjętych działań. Jednym ze sposobów zarządzania ryzykiem jest zarządzanie kapitałem obrotowym. Poprzez analizę kilku strategii bada się stopień ryzyka. Zakłada się w nich różne wartości majątku obrotowego i zobowiązań, co w konsekwencji daje różne poziomy ryzyka. Trzeba przy tym uwzględnić relację między stałymi i zmiennymi składnikami majątku, wielkością przychodów ze sprzedaży oraz kosztem pozyskania i wykorzystania kapitału. O strategii zarządzania ryzykiem decyduje wybrany przez dane przedsiębiorstwo sposób dostosowania się do założeń. Wyróżniamy strategię konserwatywną, charakteryzującą się utrzymywaniem wysokiego poziomu aktywów obrotowych. Wpływa na zmniejszenie się ryzyka i wzrost sprzedaży, przy jednoczesnym angażowaniu kapitałów obcych. Następnie strategia agresywna zakłada, iż kapitał stały jest mniejszy od aktywów trwałych, przez co przedsiębiorstwo ma ujemny kapitał obrotowy netto. Strategia ta wiąże się ze znacznym ryzykiem, które może doprowadzić do bankructwa. Strategia umiarkowana, łączy dwie poprzednie strategie finansowania kapitału obrotowego. Kapitał stały jest równy aktywom trwałym. Jest to teoretycznie najbezpieczniejsza strategia. Opisane powyżej strategie zostaną zobrazowane na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji pozostałych wyrobów z gumy. Tabela 1. Sytuacja przedsiębiorstwa dla każdej strategii finansowania aktywów bieżących. Agresywna Umiarkowana Konserwatywna Przychody ze sprzedaży (CR) 45 262 564,04 zł 45 262 564,04 zł 45 262 564,04 zł Aktywa trwałe (FA) 13 052 632,58 zł 13 052 632,58 zł 13 052 632,58 zł Aktywa bieżące (CA) 18 984 311,92 zł 18 984 311,92 zł 18 984 311,92 zł Aktywa całkowite (TA) = Pasywa 32 036 944,50 zł 32 036 944,50 zł 32 036 944,50 zł całkowite (TL) Zobowiązania wobec dostawców 2 706 947,57 zł 2 706 947,57 zł 2 706 947,57 zł (AP) Kapitał zaangażowany 31 413 388,62 zł 31 413 388,62 zł 31 413 388,62 zł (E+D) Kapitał własny (E) 22 090 300,79 zł 22 090 300,79 zł 22 090 300,79 zł Kapitał obcy długoterminowy (Dd) Kpitał obcy krótkoterminowy (Dk) Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem (EBiT) Zysk operacyjny netto po opodatkowaniu (NOPAT) 5 741 840,00 zł 5 741 840,00 zł 5 741 840,00 zł 3 581 247,83 zł 3 581 247,83 zł 3 581 247,83 zł 6 310 938,31 zł 6 310 938,31 zł 6 310 938,31 zł 6 310 938,31 zł 6 310 938,31 zł 6 310 938,31 zł
Wolne przepływy pieniężne od 1 6 310 938,31 zł 6 310 938,31 zł 6 310 938,31 zł do n (FCF 1..n) Wolne przepływy pieniężne w 0-31 413 388,62 zł - 31 413 388,62 zł - 31 413 388,62 zł (FCF0) Korekta premii za ryzyko ϣ 0,25 0,11 0,01 Współczynnik ryzyka βl 1,358629167 1,2064627 1,097772367 Koszt kapitału własnego (ke) 0,129750186 0,120224565 0,11342055 0,029750186 0,040950186 0,048950186 długoterminowego (kdd) -0,020249814-0,003449814 0,008550186 krótkoterminowego (kdk) Koszt kapitału finansującego 0,093776722 0,090287756 0,087795638 działalność przedsiębiorstwa (CC) Przyrost wartości przedsiębiorstwa (ΔV) 35 884 104,65 zł 38 484 663,76 zł 40 468 751,18 zł Źródło: opracowanie na podstawie: G. Michalski,, Wpływ decyzji w zakresie strategii zarządzania kapitałem obrotowym netto na wartość przedsiębiorstwa, [w:] P. Karpuś, Problemy rozwoju rynku finansowego w aspekcie wzrostu Najlepszą strategią dla przedsiębiorstwa będzie w tym przypadku strategia konserwatywna, ponieważ z obliczeń wynika, że koszt kapitały finansującego działalność jest najniższy właśnie dla tej strategii. Dzięki temu wynikowi przyrost wartości przedsiębiorstwa będzie wynosił 40 468 751,18 złote. Jeżeli chodzi o strategie inwestowania w aktywa bieżące, wyróżniamy trzy rodzaje, a mianowicie strategia restrykcyjna, pośrednia i elastyczna. Na podstawie poniższych obliczeń zostanie dokonany wybór strategii najlepszej dla analizowanego przedsiębiorstwa. Tabela 2. Sytuacja przedsiębiorstwa dla każdej strategii inwestowania w aktywa bieżące. Restrykcyjna Pośrednia Elastyczna Premia za elastyczność popytu 0 0,04 0,03 Przychody ze sprzedaży (CR) 45 262 564,04 zł 47 073 066,60 zł 48 485 258,60 zł Aktywa trwałe (FA) 13 052 632,58 zł 13 574 737,88 zł 13 981 980,02 zł Aktywa bieżące (CA) 18 984 311,92 zł 19 743 684,40 zł 20 335 994,93 zł Aktywa całkowite (TA) = Pasywa 32 036 944,50 zł 33 318 422,28 zł 34 317 974,95 zł całkowite (TL) Zobowiązania wobec dostawców 2 706 947,57 zł 2 815 225,47 zł 2 899 682,24 zł (AP) Kapitał zaangażowany (E+D) 31 413 388,62 zł 32 669 924,16 zł 33 650 021,89 zł Kapitał własny (E) 22 090 300,79 zł 22 973 912,82 zł 23 663 130,21 zł Kapitał obcy długoterminowy 5 741 840,00 zł 5 971 513,60 zł 6 150 659,01 zł (Dd) Kpitał obcy krótkoterminowy 3 581 247,83 zł 3 724 497,74 zł 3 836 232,68 zł (Dk) Udział EBiT w CR 0,45 0,4 0,35 Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem (EBiT) Zysk operacyjny netto po opodatkowaniu (NOPAT) Wolne przepływy pieniężne od 1 do n (FCF 1..n) 20 368 153,82 zł 18 829 226,64 zł 16 969 840,51 zł 16 498 204,59 zł 15 251 673,58 zł 13 745 570,81 zł 16 498 204,59 zł 15 251 673,58 zł 13 745 570,81 zł
Wolne przepływy pieniężne w 0-31 413 388,62 zł - 32 669 924,16 zł - 33 650 021,89 zł (FCF0) Korekta premii za ryzyko ϣ 0,2 0,1 0,01 Współczynnik ryzyka βl 1,304284 1,195593667 1,097772367 Koszt kapitału własnego (ke) 0,126348178 0,119544164 0,11342055 0,030348178 0,038348178 0,045548178 długoterminowego (kdd) -0,017651822-0,005651822 0,005148178 krótkoterminowego (kdk) Koszt kapitału finansującego 0,091712829 0,08922071 0,086977804 działalność przedsiębiorstwa (CC) Przyrost wartości przedsiębiorstwa (ΔV) 148 476 435,54 zł 138 273 274,52 zł 124 385 364,66 zł Źródło: opracowanie na podstawie: G. Michalski, Wpływ wyboru strategii inwestowania w aktywa bieżące na koszt kapitału i na wartość przedsiębiorstwa, [w:] J. Dziechciarz, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 163, Wrocław 2011, s. 130-142 Według obliczeń przedsiębiorstwo powinno zdecydować się na strategię restrykcyjną, wówczas osiągnie największy przyrost wartości przedsiębiorstwa. Strategia zarządzania kapitałem obrotowym jest wynikiem polityki kształtowania przez przedsiębiorstwo majątku obrotowego, ale również polityki kształtowania źródeł finansowania działalności. W obu tych politykach można przedstawić dwa warianty: konserwatywny i agresywny. W zakresie kształtowania majątku obrotowego strategia konserwatywna polega na utrzymywaniu wysokich stanów środków pieniężnych, zapasów. Z kolei strategia agresywna jest odwrotnością strategii konserwatywnej i zmierza do ograniczenia wielkości majątku obrotowego. Charakteryzuje się więc stosunkowo niskim stanem środków pieniężnych, należności i zapasów. W zakresie zarządzania zobowiązaniami krótkoterminowymi wariant konserwatywny strategii charakteryzuje się dążeniem do minimalizacji udziału krótkoterminowego zadłużenia przedsiębiorstwa. Natomiast polityka agresywna charakteryzuje się maksymalizacją kapitałów krótkoterminowych. Złożenie dwóch strategii: kształtowania majątku obrotowego oraz źródeł finansowania, daje obraz całkowitej polityki zarządzania działalnością bieżącą przedsiębiorstwa. Należy podkreślić, że decyzja o przyjęciu danej strategii związana jest z podejściem przez przedsiębiorstwo do dylematu pomiędzy płynnością a zyskownością. Łącząc dwie wcześniej wybrane strategie, można przejść do zarządzania kapitałem obrotowym, dlatego też przeanalizowane zostały następujące warianty: Tabela 3. Sytuacja przedsiębiorstwa dla każdej strategii zarządzania kapitałem pracującym. Restrykcyjnoagresywnkonserwatywnagresywnkonserwatywna Restrykcyjno- Elastyczno- Elastyczno- Premia za elastyczność popytu 0 0 0,081 0,081 Przychody ze sprzedaży (CR) 45 262 564,04 zł 45 262 564,04 zł 48 928 831,73 zł 113 723,36 zł Aktywa trwałe (FA) 13 052 632,58 zł 13 052 632,58 zł 13 966 316,86 zł 54 617,08 zł Aktywa bieżące (CA) 18 984 311,92 zł 18 984 311,92 zł 20 522 041,19 zł 20 522 041,19 zł Aktywa całkowite (TA) = Pasywa 32 036 944,50 zł 32 036 944,50 zł 34 488 358,05 zł 20 576 658,27 zł całkowite (TL) Zobowiązania wobec dostawców (AP) 2 706 947,57 zł 2 706 947,57 zł 2 926 210,32 zł 2 926 210,32 zł
Kapitał zaangażowany (E+D) 31 413 388,62 zł 31 413 388,62 zł 31 877 168,11 zł 31 877 168,07 zł Kapitał własny (E) 22 090 300,79 zł 22 090 300,79 zł 23 879 615,15 zł 23 879 615,15 zł Kapitał obcy długoterminowy 5 741 840,00 zł 7 741 840,00 zł 6 206 929,04 zł 7 206 929,00 zł (Dd) Kpitał obcy krótkoterminowy (Dk) 3 581 247,83 zł 1 581 247,83 zł 1 790 623,92 zł 790 623,92 zł Udział EBiT w CR 0,45 0,45 0,35 0,35 Zysk przed odsetkami i 20 368 153,82 zł 20 368 153,82 zł 17 125 091,10 zł 39 803,18 zł opodatkowaniem (EBiT) Zysk operacyjny netto po 16 498 204,59 zł 16 498 204,59 zł 13 871 323,79 zł 32 240,57 zł opodatkowaniu (NOPAT) Wolne przepływy pieniężne od 1 do n 16 498 204,59 zł 16 498 204,59 zł 13 871 323,79 zł 32 240,57 zł (FCF 1..n) Wolne przepływy pieniężne w 0 (FCF0) -31 413 388,62 zł -31 413 388,62 zł -31 877 168,11 zł -31 877 168,07 zł Korekta premii za ryzyko ϣ i μ 0,25 0,2 0,2 0,014 Współczynnik ryzyka βl 1,358629167 1,304284 1,235682365 1,044151598 Koszt kapitału własnego (ke) 0,129750186 0,126348178 0,122053716 0,11006389 0,029750186 0,033750186 0,033750186 0,048630186 długoterminowego (kdd) -0,020249814-0,014249814-0,014249814 0,008070186 krótkoterminowego (kdk) Koszt kapitału finansującego 0,093776722 0,09500604 0,096106737 0,091518033 działalność przedsiębiorstwa (CC) Przyrost wartości przedsiębiorstwa (ΔV) 144 517 314,23 zł 142 240 881,49 zł 112 455 312,67 zł -31 524 881,51 zł Źródło: opracowanie na podstawie: G. Michalski,, Wpływ decyzji w zakresie strategii zarządzania kapitałem obrotowym netto na wartość przedsiębiorstwa, [w:] P. Karpuś, Problemy rozwoju rynku finansowego w aspekcie wzrostu Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że rozwiązanie najlepsze dla tego przedsiębiorstwa jest połączenie strategii restrykcyjno-agresywnej, ponieważ daje ona największy przyrost wartości przedsiębiorstwa, który w tym przypadku wynosi 144517314,23 złotych. We współczesnej gospodarce niemal wszystkie działania obarczone są ryzykiem, ponieważ jest ono wpisane w każdy aspekt działalności, a co za tym idzie powinno być ono przedmiotem zarządzania. Dlatego też proces zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie powinien być oparty na spójnej strategii.
Spis tabel: 1. Tabela 1. Sytuacja przedsiębiorstwa - strategia finansowania aktywów bieżących, Źródło: opracowanie na podstawie: G. Michalski,, Wpływ decyzji w zakresie strategii zarządzania kapitałem obrotowym netto na wartość przedsiębiorstwa, [w:] P. Karpuś, Problemy rozwoju rynku finansowego w aspekcie wzrostu 2. Tabela 2. Sytuacja przedsiębiorstwa - strategia inwestowania w aktywa bieżące, Źródło: opracowanie na podstawie: G. Michalski, Wpływ wyboru strategii inwestowania w aktywa bieżące na koszt kapitału i na wartość przedsiębiorstwa, [w:] J. Dziechciarz, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 163, Wrocław 2011, s. 130-142 3. Tabela 3. Sytuacja przedsiębiorstwa - strategia zarządzania kapitałem pracującym, Źródło: opracowanie na podstawie: G. Michalski,, Wpływ decyzji w zakresie strategii zarządzania kapitałem obrotowym netto na wartość przedsiębiorstwa, [w:] P. Karpuś, Problemy rozwoju rynku finansowego w aspekcie wzrostu Literatura i źródła użyte podczas przygotowania pracy: 1. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009. 2. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp. 42-53, 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081269 3. Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk 2008. 4. Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management approach in accounts receivable, Agricultural Economics Zemedelska Ekonomika, 54, 1, 12 19 5. Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, 187-192 6. Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041 7. Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1, 82-90. 8. Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, 141-160. 9. Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, 319-339 10. Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081276 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1081276 11. Michalski, Grzegorz Marek, Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach (Financial Liquidity Management in Small and Medium Enterprises) (2013). Plynnosc Finansowa w Malych i Srednich Przedsiebiorstwach, PWN, 2013. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2214715 12.. Michalski Grzegorz (2010), Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment, Romanian Journal of Economic Forecasting, vol: 13 iss: 1 pp.198-214.
13.. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, 213-222. 14. Michalski, Grzegorz Marek, Accounts Receivable Management in Nonprofit Organizations (Zarządzanie należnościami w organizacjach nonprofit), 2012, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości 2012(68(124)):83-96. ICID: 1031935, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2193352 15.. Grzywacz Jacek, Kapitał w przedsiębiorstwie i jego struktura, Oficyna wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2012 16. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw, oddk, Gdańsk 2009 17. Golawska-Witkowska Gabriela, Rzeczycka Anna, Zalewski Henryk, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2006 18. Janasz Krzysztof, Janasz Władysław, Wiśniewska Joanna, Zarządzanie kapitałem w przedsiębiorstwie, Difin, Warszawa 2007 19. Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, red. Karpuś Piotr, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2006 20. J. Krasodomska, Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w banku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 9 21. A. Czajkowska, Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji maszyn [dostęp: ssrn.com] 22. E. Kozicka, Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży 23. K. Wojciechowska, Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcyjnej, [dostęp: ssrn.com]