5.3.3 Zbieranie informacji na temat infrastruktury turystycznej w województwie podkarpackim...89 5.3.4 Rodzaj poszukiwanych informacji...91 5.3.

Spis treści INFORMACJA O EUROPEJSKIM FUNDUSZU SPOŁECZNYM I ZINTEGROWANYM PROGRAMIE OPERACYJNYM ROZWOJU REGIONALNEGO... 7 WPROWADZENIE... 9 ROZDZIAŁ I... 12 POTRZEBY SZKOLENIOWE PRZEDSTAWICIELI/CZŁONKÓW ORGANIZACJI ZAJMUJĄCYCH SIĘ TURYSTYKĄ W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM... 12 1.1 CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI...12 1.2 CELE BADANIA...13 1.3. WYNIKI BADANIA...14 1.3.1. Polityka szkoleniowa organizacji w latach 2005-2006...15 1.3.2. Dostępność do regionalnej oferty szkoleniowej...20 1.3.3. Polityka szkoleniowa w najbliŝszych 12 miesiącach...23 ROZDZIAŁ II... 27 IDENTYFIKACJA POTRZEB SZKOLENIOWYCH OSÓB PRACUJĄCYCH W USŁUGACH ZWIĄZANYCH Z SEKTOREM TURYSTYCZNYM NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO... 27 2.1.CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI...27 2.2. CELE BADANIA...31 2.3. WYNIKI BADANIA...31 2.3.1. Polityka szkoleniowa organizacji w opinii pracowników w ostatnich 24 miesiącach...31 2.3.2. Plany szkoleniowe pracowników w najbliŝszych 12 miesiącach...37 ROZDZIAŁ III... 43 OCZEKIWANIA PRACODAWCÓW REPREZENTUJĄCYCH SEKTOR USŁUG TURYSTYCZNYCH, CO DO POśĄDANYCH KIERUNKÓW SZKOLEŃ ORAZ UMIEJĘTNOŚCI, KWALIFIKACJI OBECNYCH ORAZ PRZYSZŁYCH PRACOWNIKÓW... 43 3.1. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI...43 3.2. CELE BADANIA...45 3.3. WYNIKI BADANIA...45 3.3.1. Zatrudnienie oraz kwalifikacje pracowników...45 3.3.2. Polityka szkoleniowa pracodawców w 2006 roku...52 3.3.3. Polityka szkoleniowa w najbliŝszych 12 miesiącach...57 3.3.4. Samozatrudnienie w sektorze turystycznym województwa podkarpackiego...61 ROZDZIAŁ IV... 66 WNIOSKI Z BADANIA ROLNIKÓW BĘDĄCYCH UśYTKOWNIKAMI GOSPODARSTW ROLNYCH W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM... 66 4.1. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI...66 4.2. CELE BADANIA...68 4.3. WYNIKI BADANIA...68 4.3.1. Atrakcyjność turystyczna województwa podkarpackiego w oczach uŝytkowników gospodarstw rolnych...68 4.3.2. Charakterystyka działalności gospodarstw agroturystycznych...70 4.3.3. Problemy towarzyszące podejmowaniu i prowadzeniu działalności agroturystycznej...74 4.3.4. Formy wsparcia...75 ROZDZIAŁ V... 79 OCZEKIWANIA TURYSTÓW DOTYCZĄCE USŁUG ZWIĄZANYCH Z SEKTOREM TURYSTYCZNYM W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM... 79 5.1 CELE BADANIA...79 5.2 CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI...79 5.3 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE W OPINII ODWIEDZAJĄCYCH...85 5.3.1 Ocena infrastruktury turystycznej...85 5.3.2 Zadowolenie z pobytu w województwie podkarpackim...88 3

5.3.3 Zbieranie informacji na temat infrastruktury turystycznej w województwie podkarpackim...89 5.3.4 Rodzaj poszukiwanych informacji...91 5.3.5 Organizacja podróŝy...91 5.3.6 Formy spędzania wolnego czasu...92 5.3.7 Baza noclegowa...93 PODSUMOWANIE... 95 4

Spis wykresów Wykres 1. Dominujące bariery w zakresie polityki szkoleniowej [N=16]...20 Wykres 2. Przyczyny niekorzystania z kursów i szkoleń zewnętrznych przez pracowników organizacji turystycznych [N=21]...21 Wykres 3. Podstawowe źródła pozyskiwania informacji organizacji turystycznych na temat regionalnej oferty szkoleniowej [N= 80]...22 Wykres 4. Czy Pan/i planuje w przyszłości szkolenia dla pracowników/członków organizacji? [N=80]...23 Wykres 5. Średni udział w kosztach szkoleń i kursów dla pracowników organizacji sektora turystycznego województwa podkarpackiego najbliŝsze 12 miesięcy [N=66]...24 Wykres 6. Motywacje wpływające na decyzję o wyborze szkoleń w najbliŝszych 12 miesiącach [N=71]...25 Wykres 7. Struktura zatrudnienia badanych w sektorze turystycznym wg podziału na sekcje PKD [N=1510]...27 Wykres 8. Dominujące obszary działalności turystycznej w województwie podkarpackim [N=1510]...29 Wykres 9. Umiejętność obsługi komputera przez pracowników sektora turystyki [N=1510]....30 Wykres 10. Stopień zadowolenia respondentów z wykonywanej pracy [N=1510]...30 Wykres 11. Deklaracje dotyczące organizacji kursów/szkoleń w ciągu ostatnich 24 miesięcy [N=1510]...32 Wykres 12. Przeprowadzone szkolenia pracowników w ostatnich 24 miesiącach z uwzględnieniem wielkości podmiotu zatrudniającego [N=1510]...33 Wykres 13. Tematyka najczęściej przeprowadzonych szkoleń dla pracowników firm sektora turystycznego w województwie podkarpackim w ostatnich 24 miesiącach [N=399]...34 Wykres 14. Przyczyny nieorganizowania kursów w ostatnich 24 miesiącach [N=762]...34 Wykres 15. Opinia pracowników na temat sposobów pozyskiwania informacji dotyczących oferty szkoleniowej [N=1510]...35 Wykres 16. Opinia pracowników turystyki w województwie podkarpackim na temat przyczyn podnoszenia kwalifikacji i umiejętności przez pracowników [N=1510]...36 Wykres 17. Planowane sposoby podniesienia własnych kwalifikacji przez pracowników sektora turystycznego województwa podkarpackiego w najbliŝszych 12 miesiącach [N=753]...38 Wykres 18. Deklaracje pracowników dotyczące zakresu przyszłych szkoleń [N=1510]...39 Wykres 19. Atuty turystyczne Podkarpacia w opinii respondentów [N=1375]...40 Wykres 20. Dominujące czynniki będące największą szansą na rozwój sektora turystycznego województwa podkarpackiego [N= 1510]...41 Wykres 21. Podstawowe bariery ograniczające rozwój sektora turystycznego na Podkarpaciu [N=1510]...42 Wykres 22. Lokalizacja przedsiębiorstwa [N=1074]...43 Wykres 23. Główny obszar działalności firmy respondenta [N=749]...44 Wykres 24. Przyczyny zatrudniania pracowników [N=749]...46 Wykres 25. Kryteria zatrudnienia pracownika wykształcenie [N=591]...48 Wykres 26. Kryteria zatrudnienia pracownika znajomość języków obcych [N=591]...49 Wykres 27. Kryteria zatrudnienia pracownika staŝ pracy [N=591]...50 Wykres 28. Zawody, w których występują największe trudności ze znalezieniem pracowników [N=591]...51 Wykres 29. Najlepszy sposób podnoszenia kompetencji zawodowych pracowników [N=749]...52 Wykres 30. Zakres tematyczny kursów/szkoleń odbytych przez pracowników sektora turystycznego w 2006 roku [N=398]...54 Wykres 31. Źródła finansowania kursów/szkoleń w 2006 roku [N=398]...55 Wykres 32. Podstawowe źródła zdobywania informacji o ofercie szkoleniowej pracodawców sektora turystycznego na Podkarpaciu [N=749]...57 Wykres 33. Przewidywane zmiany wydatków na doskonalenie zawodowe pracowników w najbliŝszych 12 miesiącach [N=749]...58 Wykres 34. Samozatrudnieni według podziału na sekcje PKD [N=325]...61 Wykres 35. Najlepszy sposób podnoszenia kompetencji zawodowych według samozatrudnionych [N=325]...62 Wykres 36. Ocena wpływu odbytych szkoleń na jakość świadczonych usług przez jednoosobowe podmioty gospodarcze [N=106]...63 Wykres 37. Źródła informacji o ofercie szkoleniowej wykorzystywane przez prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą [ N=325]...64 Wykres 38. Wielkość uŝytków rolnych [N=600]...66 Wykres 39. Główne źródła dochodów respondentów [N=600]...67 5

Wykres 40. Wykształcenie respondentów w podziale ze względu na prowadzenie gospodarstwa agroturystycznego [N=600]...67 Wykres 41. Główne walory turystyczne województwa podkarpackiego w ocenie badanych rolników [N=600]...69 Wykres 42. Czynniki zmniejszające atrakcyjność turystyczną województwa podkarpackiego w ocenie badanych rolników [N=600]...70 Wykres 43. Źródło pomysłu na rozpoczęcie działalności agroturystycznej [N=150]...71 Wykres 44. Długość prowadzenia działalności agroturystycznej [N=150]...71 Wykres 45. Czynniki warunkujące atrakcyjność okolicy, w której znajduje się gospodarstwo [N=134]...72 Wykres 46. PrzynaleŜność do stowarzyszeń agroturystycznych [N=86]...72 Wykres 47. Wykorzystywane formy pomocy przed rozpoczęciem działalności agroturystycznej [N=117]...76 Wykres 48. Tematyka szkoleń dotyczących zakładania i prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego [N=97]...77 Wykres 49. Skłonność do polecenia działalności innym rolnikom [N=150]...77 Wykres 50. Wiek respondentów [N=1250]...79 Wykres 51. Wykształcenie respondentów [N=1250]...80 Wykres 52. Aktualne zajęcie respondentów [N=1250]...81 Wykres 53. Miejsce zamieszkania respondentów [N=625]...81 Wykres 54. Miejscowość zamieszkania respondentów [N=1250]...82 Wykres 55. Główne cele przyjazdu turystów do województwa podkarpackiego [N=1250]...83 Wykres 56. Wydatki poniesione w trakcie aktualnej podróŝy [N=1250]...84 Wykres 57. Analiza porównawcza wydatków ponoszonych przez turystów z województwa podkarpackiego z wydatkami turystów spoza województwa podkarpackiego...85 Wykres 58. Średnie oceny infrastruktury województwa w podziale na turystów z i spoza województwa podkarpackiego [N=1250]...86 Wykres 59. Cechy negatywne infrastruktury turystycznej województwa podkarpackiego [N= 1250]...87 Wykres 60. Cechy pozytywne infrastruktury turystycznej województwa podkarpackiego [N=1250]...88 Wykres 61. Deklaracje ponownych odwiedzin województwa podkarpackiego przez odwiedzających spoza regionu [N=625]...89 Wykres 62. Źródła informacji, z których korzystali turyści szukając informacji o województwie podkarpackim ze względu na województwa [N=384]...90 Wykres 63. Oceny poszczególnych źródeł informacji [N=384]...90 Wykres 64. Organizator podróŝy [N=1250]...91 Wykres 65. Wykorzystywane środki transportu w trakcie pobytu w województwie podkarpackim [N=1250]...92 Wykres 66. Sposoby spędzania wolnego czasu według wypoczywających w lecie i zimie [N=1250]...93 Wykres 67. Najczęściej wykorzystywane miejsca noclegów przez turystów wypoczywających w lecie [N=445]...94 Wykres 68. Najczęściej wykorzystywane miejsca noclegów przez turystów wypoczywających w zimie [N=387]...94 Spis tabel Tabela 1. Liczba podmiotów w badaniu...13 Tabela 2. Średnie oceny przydatności kursów i szkoleń zewnętrznych...17 Tabela 3. StaŜ pracy w branŝy turystycznej w woj. podkarpackim...28 Tabela 4. Czy w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy planuje Pan/i podjąć działania zwiększające własne kwalifikacje związane z pracą w turystyce?...37 Tabela 5. Zmiana liczby pracowników w firmie respondenta w 2006 roku [N=749]...45 Tabela 6. Przyczyny niekorzystania z kursów/szkoleń pracowników przez pracodawców sektora turystycznego na Podkarpaciu [N=342]...56 Tabela 7. Zakres tematyczny szkoleń, w których pracodawcy chcą szkolić swoich pracowników [N=374]...59 Tabela 8. Przyczyny nie wysyłania pracowników na kursy/szkolenia w najbliŝszych 12 miesiącach [N=259]...60 Tabela 9. Wydatki przeznaczone na wypoczynek w województwie podkarpackim (z uwzględnieniem podziału na mieszkańców województwa i przyjezdnych)...84 6

Informacja o Europejskim Funduszu Społecznym i Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny (EFS) będący podstawowym narzędziem Unii Europejskiej ukierunkowanym na przeciwdziałanie bezrobociu oraz rozwój zasobów ludzkich powstał w 1957 r. Przewidziany dla Polski okres programowania działań w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przypada na lata 2004-2006. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich oraz Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego wraz z ich Uzupełnieniami stanowią podstawę dla realizacji polityk wspólnotowych związanych z rozwojem zasobów ludzkich. Zawarte w nich priorytety i działania wynikają z Narodowego Planu Rozwoju oraz odpowiadają głównym załoŝeniom Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Głównym celem Europejskiego Funduszu Społecznego jest pomoc w rozwoju zatrudnienia poprzez promowanie moŝliwości zatrudnienia, ducha przedsiębiorczości, równych szans oraz inwestowania w zasoby ludzkie. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z siedmiu programów operacyjnych, które słuŝą realizacji Narodowego Planu Rozwoju (NPR)/Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW) na lata 2004-2006. Program rozwija cele NPR poprzez określenie priorytetów, kierunków rozwoju polityki regionalnej państwa oraz wysokości środków funduszy strukturalnych przeznaczonych na jej realizację. Celem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską (UE). Projekt Turystyka szansą na dynamiczny rozwój regionalnego rynku pracy realizowany jest w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i moŝliwości kształcenia ustawicznego w regionie. Działanie to obejmuje dwie znaczące dziedziny: wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych oraz badania i analizy dla potrzeb regionalnego rynku pracy, w ramach której realizowany jest niniejszy projekt. 7

8

Wprowadzenie Celem badań i analiz realizowanych w ramach projektu Turystyka szansą na dynamiczny rozwój podkarpackiego rynku pracy było zdiagnozowanie sektora turystycznego jako potencjalnego czynnika rozwoju województwa. Podjęcie tej problematyki było uzasadnione m.in. niewielkim zainteresowaniem turystów Podkarpaciem, co manifestuje się poprzez małą liczbę odwiedzin w stosunku do innych województw. Dzieje się tak pomimo licznych walorów krajobrazowo-przyrodniczych, antropogenicznych i bogatej kultury regionu. W świetle badań prowadzonych przez róŝnorodne instytucje krajowe i międzynarodowe wynika, Ŝe turystyka stanowi waŝny i najszybciej rozwijający się sektor gospodarki XXI wieku. Jest to gałąź przynosząca duŝe dochody, często staje się głównym czynnikiem warunkującym rozwój regionu. Badania prowadzone przez Światową Organizację Turystyki wskazują, Ŝe liczba podróŝy turystycznych wzrasta z roku na rok o około 4%. Przy rocznej ilości podróŝy wynoszącej 808 mld oznacza to wzrost o około 442 mln rocznie. Według Instytutu Turystyki ruch turystyczny Polaków w kraju wyniósł 35,9 mln podróŝy w 2005 roku, przy średnim koszcie podróŝy wynoszącym 218-573 PLN 1. Na województwo podkarpackie przypadało 2,5 mln przyjazdów. Zwiększenie liczby odwiedzających jest zatem szansą na znaczący rozwój rynku usług, co powinno się przełoŝyć na wzrost miejsc pracy. Zatem rynek pracy w kontekście turystyki stał się głównym przedmiotem zainteresowania niniejszego projektu. Sam projekt realizowany był kilkuetapowo. Pierwszym etapem projektu było zebranie i usystematyzowanie juŝ istniejących i dostępnych danych wtórnych o województwie podkarpackim. Zakres analizy był szeroki poniewaŝ dla rozwoju turystyki istotnych jest wiele obszarów działalności usługowej, infrastruktura komunikacyjna i telekomunikacyjna oraz inne czynniki na podstawie, których odwiedzający konstruuje subiektywną opinię o regionie. Kolejne etapy obejmowały realizację badań terenowych dotyczących pięciu grup respondentów: 1) Badanie turystów miało dostarczyć informacji na temat stopnia dostępności i satysfakcji oferowanych w regionie usług turystycznych. Miało równieŝ wskazać jakie są oczekiwania odwiedzających co do poziomu i zakresu świadczonych usług. PoniewaŜ turysta styka się z wieloma rodzajami usług w trakcie podróŝy, ocenie podlegały nie tylko usługi stricte turystyczne (np. hotelowe czy gastronomiczne), ale takŝe infrastruktura komunikacyjna i telekomunikacyjna oraz inne elementy mogące wpłynąć na opinię o regionie. 2) Informacji uzyskane od przedstawicieli organizacji zajmujących się turystyką pozwoliły na ocenę stanu wiedzy i kwalifikacji zatrudnionych, a takŝe przygotowanie do wypełnienia zadań związanych z promocją i informacją turystyczną. Organizacje te są bowiem dla wielu potencjalnych turystów pierwszym źródłem informacji o ofercie turystycznej regionu. Czy przedstawiciele tych 1 Średnia wydatków na wyjazdy krajowe krótkookresowe i długookresowe, za Instytutem Turystyki: www.intur.com.pl/jurek_05.htm 9

organizacji mają zatem świadomość i planują działania związane z podnoszeniem standardów i efektywności świadczonych usług? 3) Badanie pracowników zatrudnionych w sektorze usług związanych z ruchem turystycznym miało na celu oszacowanie stopnia i kierunku aktywności szkoleniowej pracowników, identyfikację potrzeb szkoleniowych i barier w dostępie do oferty szkoleniowej, a takŝe ocenę umiejętności i poziomu kwalifikacji tej grupy zatrudnionych. 4) Badanie pracodawców sektora usług związanych z turystyką pozwoliło z kolei uzyskać opinie niezbędne do określenia zakresu wiedzy i umiejętności wymaganych od potencjalnych kandydatów do pracy w przedsiębiorstwach tego sektora. Chodziło o określenie popytu pracodawców na wyraźnie zdefiniowaną wiedzę, umiejętności oraz formalne kwalifikacje, tak aby nie stały się one barierą w rozwoju tego sektora. MoŜliwe stało się równieŝ określenie czy firmy upatrują szansy rozwoju poprzez inwestowanie w kapitał ludzki czy teŝ w infrastrukturę. 5) Badanie rolników uŝytkujących gospodarstwa rolne, jak i tych prowadzących dodatkowo działalność agroturystyczną w województwie podkarpackim pozwoliło zdiagnozować bariery i moŝliwości związane z podejmowaniem i prowadzeniem działalności agroturystycznej lub innej działalności pozarolniczej związanej z turystyką. Badanie to pomogło w ocenie potencjału (wiedzy, kwalifikacji, zaplecza technicznego) do tworzenia nowych gospodarstw agroturystycznych na terenie województwa. Rezultatem pracy badawczej i analitycznej są analizy i raporty z badań, których fragmenty stały się podstawą niniejszego opracowania, a których pełna lista znajduje się na ostatniej stronie. Opracowanie składa się z pięciu zasadniczych rozdziałów, które odnoszą się do wymienionych wyŝej badań. Rozdział I podejmuje prezentację wyników badania zrealizowanego z przedstawicielami organizacji zajmujących się turystyką. Wyczerpujące analizy z tegoŝ badania znajdują się w Raporcie z sondaŝu na temat potrzeb szkoleniowych przedstawicieli organizacji zajmujących się turystyką w wojewódzkie podkarpackim. W rozdziale II zaprezentowano najwaŝniejsze wnioski płynące z badania pracowników zatrudnionych w sektorze usług związanych z ruchem turystycznym. Szczegółowe omówienie rezultatów tego badania zawiera Raport z badania mającego na celu zidentyfikowanie potrzeb szkoleniowych osób pracujących w usługach związanych z sektorem turystycznym na terenie województwa podkarpackiego. Rozdział III został poświęcony badaniu przedsiębiorców działających w branŝy turystycznej, zarówno tych, którzy zarządzają duŝymi przedsiębiorstwami, jak i tych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Prezentowane wyniki badania pochodzą z Raportu z badania wśród pracodawców reprezentujących sektor usług związanych z sektorem turystycznym pod kątem ich oczekiwań do umiejętności, kwalifikacji, poŝądanych kierunków szkoleń, obecnych i przyszłych pracowników. W rozdziale IV skoncentrowano się na przedstawieniu sytuacji rolników prowadzących gospodarstwa agroturystyczne, jak równieŝ podjęto próbę przybliŝenia zainteresowania tematyką agroturystyczną rolników prowadzących wyłącznie gospodarstwo rolne. Szczegółowe wnioski 10

z badania zawiera Raport z badania wśród rolników będących uŝytkownikami gospodarstw rolnych, w tym rolników prowadzących dodatkowo działalność agroturystyczną z terenu województwa podkarpackiego. Rozdział V przedstawia częściowe wyniki badania turystów, którzy wypoczywali w województwie podkarpackim zimą i latem bieŝącego roku. Szczegółowe analizy znajdują się w Raporcie z badania turystów pod kątem ich oczekiwań względem usług związanych z sektorem turystycznym w województwie podkarpackim. Pozostaje nam wyrazić nadzieję, Ŝe publikacja ta stanowić będzie źródło cennych informacji, jak równieŝ w znaczący sposób pogłębi Państwa spojrzenie na zjawiska związane z regionalnym rynkiem pracy w kontekście turystyki. Ufamy, Ŝe problemy zasygnalizowane w tym opracowaniu zainteresują zarówno teoretyków, jak i praktyków rynku pracy i zachęcą do lektury raportów i analiz przygotowanych w ramach projektu Turystyka szansą na dynamiczny rozwój podkarpackiego rynku pracy a stanowiących bazę tejŝe publikacji. 11

Rozdział I Potrzeby szkoleniowe przedstawicieli/członków organizacji zajmujących się turystyką w województwie podkarpackim 1.1 Charakterystyka badanej zbiorowości Badanie sondaŝowe przeprowadzono na grupie 80 organizacji sektora turystycznego, które wyróŝniają dwie główne cechy: zajmują się informacją i promocją turystyczną oraz działają nie dla zysku (non-for profit). Dobra informacja oraz skuteczna promocja to koła zamachowe turystyki i bez nich trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie sektora usług turystycznych. Jednocześnie wyjątkowość organizacji działających w tym obszarze polega na tym, Ŝe nie zajmują się one wyłącznie bezpośrednią sprzedaŝą usług turystycznych (nie przynoszą zatem zysku) i w tym sensie nie działają dla własnej korzyści. Skazane są przez to na pozyskiwanie środków finansowych ze źródeł zewnętrznych (fundusze strukturalne), instytucji załoŝycielskich (samorząd terytorialny), organizacji nadrzędnych (PTTK czy PTSM) lub pochodzących od własnych członków (stowarzyszenia). Badaniu zostały poddane następujące organizacje: Lokalne Organizacje Turystyczne (LOT), Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK), Polskie Towarzystwo Schronisk MłodzieŜowych (PTSM), stowarzyszenia turystyczne i agroturystyczne. Wszystkie te organizacje łączy działalność w obszarze turystyki w znacznej mierze stanowią one pierwszy kontakt turysty z danym regionem, dzięki któremu moŝe on uzyskać potrzebne informacje oraz w atrakcyjny, często tani sposób, spędzić czas. Ich główne funkcje mają jednak nieco odmienny charakter, tym samym mogą występować między nimi róŝnice w zakresie potrzeb szkoleniowych. ZróŜnicowane formy działalności wymienionych podmiotów powodują, Ŝe osoby w nich zrzeszone/zatrudnione mają odmienne zapotrzebowanie na usługi, które pozwolą im na rozwinięcie działania. Stąd waŝnym wydaje się poznanie potrzeb dotyczących kursów i szkoleń, które pozwolą zrealizować wskazany powyŝej cel. SondaŜ przeprowadzono między 22 listopada a 13 grudnia 2006 roku za pomocą standaryzowanego kwestionariusza z wykorzystaniem techniki CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing), czyli telefonicznie ze wspomaganiem komputera. Respondentami w badaniu były osoby pełniące funkcję kierowniczą w czterech rodzajach organizacji, posiadające pełną wiedzę o kierowanych przez siebie instytucjach. Z organizacji biorących udział w badaniu (80 podmiotów) większość stanowiły lokalne organizacje turystyczne (33) oraz stowarzyszenia turystyczne lub agroturystyczne (26). Działalność lokalnych organizacji turystycznych (LOT) w znacznym stopniu przyczynia się do kreowania i promowania pozytywnego i atrakcyjnego wizerunku regionu, rozwoju infrastruktury turystycznej oraz poprawy jakości obsługi gości z kraju i ze świata. Z kolei, stowarzyszenia turystyczne i agroturystyczne przyczyniają się do promowania róŝnorodnych form uprawiania turystyki, dysponują aktualnymi 12

informacjami o bazie noclegowej oraz, co waŝne, konsolidują podmioty prowadzące działalność turystyczną 2. W mniejszym stopniu reprezentowane w badaniu były oddziały Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (14) oraz Polskiego Towarzystwa Schronisk MłodzieŜowych (17). Liczbę podmiotów z uwzględnieniem formy działania przedstawia tabela nr 1. Tabela 1. Liczba podmiotów w badaniu z uwzględnieniem formy działania Forma działania podmiotu Liczba w badaniu lokalne organizacje turystyczne 33 stowarzyszenia turystyczne lub agroturystyczne 26 oddziały PTTK 14 oddziały PTSM 17 Ogółem 80 Biorąc pod uwagę wielkość miejscowości, w której działają badane podmioty, najwięcej z nich (25) zlokalizowanych jest w miasteczkach do 20 tys. mieszkańców, nieco mniej (22) w miejscowościach od 20 do 50 tys. mieszkańców. Co piąty respondent prowadzi działalność turystyczną na obszarze wiejskim, a co dziesiąty w mieście o liczebności od 50 do 100 tys. mieszkańców. Najmniejsza liczba badanych podmiotów (7) zlokalizowana jest w stolicy województwa w Rzeszowie. 1.2 Cele badania Badanie dotyczące potrzeb szkoleniowych przedstawicieli/członków organizacji zajmujących się turystyką w województwie podkarpackim miało na celu określenie: polityki szkoleniowej organizacji działających w sektorze turystycznym w województwie, terytorialnego rozmieszczenia organizacji na terenie województwa, liczby organizacji korzystających z kursów i szkoleń podnoszących kwalifikacje i umiejętności zatrudnianego personelu, przyczyn niekorzystania z kursów/szkoleń, tematyki kursów/szkoleń, z których korzystały organizacje, źródeł finansowania kursów/szkoleń oraz wielkości przeznaczanych na nie środków, zmian w wielkości funduszy przeznaczanych na szkolenie pracowników, wielkości organizacji pod względem liczby zrzeszonych członków i zatrudnianego personelu, struktury wieku osób działających/pracujących w organizacjach sektora turystycznego województwa podkarpackiego, czy dana organizacja korzystała ze środków europejskich przeznaczonych na kursy lub szkolenia członków/pracowników, 2 Na terenie województwa ponad 570 gospodarstw agroturystycznych zrzeszonych jest w pięciu stowarzyszeniach: Podkarpackim Stowarzyszeniu Agroturystycznym "Gospodarstwa Gościnne", Stowarzyszeniu Agroturystycznym "Galicyjskie Gospodarstwa Gościnne" Bieszczady w Lesku, Lubaczowskim Stowarzyszeniu Gospodarstw Agroturystycznych "Roztocze", Podkarpackim Stowarzyszeniu Agroturystycznym Ziemi Ropczycko- Sędziszowskiej oraz Stowarzyszeniu Turystycznym Bukowianka. http://www.wrota.podkarpackie.pl/pl/turystyka/agroturystyka [9 I 2007]. 13

faktu czy dana organizacja zamierza ubiegać się o środki z funduszy strukturalnych na kursy lub szkolenia członków/pracowników, wpływu przeprowadzonych kursów lub szkoleń na jakość oferowanych przez daną organizację usług, barier, na jakie napotkały organizacje szkoląc swoich członków/pracowników, źródeł informacji o ofercie szkoleniowej, z których korzystają organizacje, planów dotyczących szkolenia członków/pracowników w najbliŝszym roku, czynników branych pod uwagę przy wyborze kursu/szkolenia w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy, przyczyn utrudniających moŝliwość podejmowania kursów/szkoleń, poziomu finansowania kursów/szkoleń w ciągu najbliŝszego roku. 1.3. Wyniki badania Jednym z działań mającym poprawić funkcjonowanie sektora turystycznego Podkarpacia akcentowanym w Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 jest pozyskiwanie środków publicznych oraz z innych źródeł na rozwój turystyki. Pozyskanie tychŝe środków ma odbywać się na drodze partnerstwa publiczno-prywatnego. Odpowiednie przygotowanie do wypełniania wniosków o dotację z budŝetu Unii Europejskiej jest zatem niezbędne, tak samo jak poszerzanie kwalifikacji i umiejętności pracowników sektora. Ponadto, pozyskiwanie środków finansowych na kursy i szkolenia pracowników z UE pozwoli na przesunięcie przychodów w obszar inwestycji i rozwój prowadzonej działalności. Badani zostali zapytani o to, czy korzystali juŝ ze środków z funduszy strukturalnych na szkolenia swoich pracowników. Ponad dwie trzecie badanych nie korzystało z pieniędzy unijnych i dodatkowo nawet nie starało się o uzyskanie wsparcia zewnętrznego. W grupie tej dominują lokalne organizacje turystyczne oraz stowarzyszenia turystyczne lub agroturystyczne. Oznacza to, Ŝe badani nie posiadają motywacji do pozyskania środków z funduszy europejskich. Tak wysoki odsetek moŝe świadczyć równieŝ o tym, Ŝe: nie posiadają oni wiedzy o moŝliwości sfinansowania szkoleń z wykorzystaniem środków unijnych, nie ubiegają się o środki, poniewaŝ nie posiadają odpowiedniego przygotowania do złoŝenia wniosku o dofinansowanie, a w konsekwencji nie podejmują Ŝadnych czaso- i pracochłonnych działań w tym kierunku, w znikomym stopniu szkolą personel/członków i koszt kursów pokrywają z posiadanych przez siebie środków. Przyczyn takiego stanu rzeczy moŝna upatrywać między innymi w: nieposiadaniu wystarczających kwalifikacji do złoŝenia wniosku o dofinansowanie, braku wiedzy o moŝliwości/-ach pozyskania funduszy, prawdopodobnym przekonaniu, Ŝe i tak środków nie otrzymają (nawet w przypadku złoŝenia prawidłowego wniosku). Ponad połowa badanych deklaruje chęć ubiegania się w przyszłości o środki z funduszy unijnych na szkolenia swoich pracowników. Ci sami respondenci stwierdzają jednak, Ŝe nie podjęli jeszcze Ŝadnych kroków w tym kierunku. 14

1.3.1. Polityka szkoleniowa organizacji w latach 2005-2006 Kursy i szkolenia zewnętrzne (prowadzone przez specjalistów niezatrudnionych w placówkach, których pracownicy są szkoleni), stanowią cenne narzędzie podnoszenia kwalifikacji personelu sektora turystycznego. Odpowiedni dobór kursów/szkoleń ze względu na zakres i tematykę, jak równieŝ odpowiednia selekcja pracowników, którym umoŝliwia się podnoszenie kwalifikacji, moŝe przy spełnieniu jeszcze innych warunków, jak np. efektywność kursu/szkolenia pozytywnie wpływać na efektywność i rynkową konkurencyjność podmiotu sprzedającego usługi turystyczne. NaleŜy równieŝ pamiętać o tym, Ŝe Polska jako członek Unii Europejskiej powinna stworzyć silny ekonomicznie i zorientowany na rynek sektor turystyczny, oparty na prywatnej własności i inicjatywie, mogący sprostać konkurencji, i tym samym zapewniając polskim przedsiębiorstwom turystycznym funkcjonowanie i rozwój w ramach jednolitego rynku Unii Europejskiej. W województwie podkarpackim z kursów/szkoleń zewnętrznych w latach 2005-2006 skorzystało 59 podmiotów z 80 badanych, czyli niemal trzy czwarte. Oznacza to, Ŝe dostrzegają one potrzebę podnoszenia kwalifikacji i umiejętności członków, co ma wpływ na rozwój samego podmiotu i zdobycie przewagi nad konkurencją w zakresie promocji i sprzedaŝy usług turystycznych. Ze szkoleń w ostatnich dwóch latach nie skorzystało 21 biorących udział w badaniu. Respondenci zostali poproszeni o wskazanie przyczyn nieszkolenia swoich członków/pracowników. Do grupy najczęściej wskazywanych przyczyn naleŝą: brak środków finansowych na szkolenia/ kursy, brak czasu na udział w nich, brak dopasowanej do oczekiwań oferty szkoleniowej, brak potrzeby podnoszenia kwalifikacji przez personel/członków stowarzyszenia brak informacji o dostępnej na rynku ofercie szkoleniowej. Pojedyncze wskazania uzyskała odległość od miejsca działalności do instytucji prowadzącej szkolenie/kurs oraz negatywna ocena ich przydatności. Niepokojące jest to, Ŝe zarządzający organizacjami uwaŝają, Ŝe zatrudniany przez nich personel nie ma potrzeby podnoszenia kwalifikacji. Biorąc pod uwagę uwarunkowania współczesnej turystyki nieustanne poszerzanie zakresu swoich kompetencji i umiejętności stanowi jeden z głównych czynników konkurencyjności pracownika na rynku pracy. MoŜna jednak przypuszczać, Ŝe na tę barierę wskazywali ci, którzy przekonani są, Ŝe zatrudniane przez nich osoby mają zadowalające umiejętności, pozwalające w pełni wywiązywać się z nałoŝonego na nich obowiązku pracowniczego. Z tak zaprezentowanych danych moŝna wyciągnąć następujące wnioski na przyszłość, które powinny umoŝliwić pracownikom zdobycie dodatkowych kwalifikacji i umiejętności: zarządzający zdając sobie sprawę, Ŝe rozwój turystyki jest szansą dla regionu, a najwaŝniejszy w ich bieŝącej i przyszłej działalności jest pracownik, powinni dołoŝyć wszelkich starań, aby pozyskać zewnętrzne środki na szkolenie personelu/członków. Warto zwrócić takŝe uwagę na fakt, Ŝe wiele prywatnych firm organizuje szkolenia ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (nieodpłatnych dla uczestników), w których uczestniczyć mogliby pracownicy danego podmiotu, którego nie stać na samodzielne sfinansowanie szkolenia. Powinni oni dodatkowo poszukiwać dróg, poprzez 15

które dotrą do informacji o szkoleniach moŝe to być prasa codzienna, telewizja czy Internet. Uświadomienie im, Ŝe inwestycje prorozwojowe poczynione przez samego pracownika, jak i posyłanie personelu na szkolenia przez zarządzających, są tak naprawdę szansą na lepsze funkcjonowanie podmiotu, zarządzający twierdzą, Ŝe brakuje czasu, aby ich pracownicy mogli wziąć udział w kursie/szkoleniu. Zapominają jednak o tym, Ŝe ruch turystyczny na Podkarpaciu ma charakter sezonowy i najwięcej turystów przyjeŝdŝa w okresie wakacyjnym. Gdy zmniejsza się popyt na dane usługi, badani mogą ograniczyć wymiar pracy personelu i umoŝliwić im udział w szkoleniach. Osobnym zagadnieniem pozostaje pytanie, czy pracownicy rzeczywiście wykorzystają dodatkowy czas na doszkalanie, poprawa infrastruktury komunikacyjnej, jak i modyfikacje oferty szkoleniowej prowadzące do zwiększenia jej elastyczności powinny wpłynąć na wzrost liczby instytucji decydujących się na doszkalanie personelu. Istotne jest tu zarówno rozszerzenie tematycznej oferty szkoleniowej w celu lepszego dostosowania jej do zapotrzebowania (wypełnienia luk), jak i poprawa ich elastyczności w celu dotarcia do klientów ograniczonych czasowo lub komunikacyjnie (odległość od instytucji szkolącej jako czynnik uniemoŝliwiający podjęcie szkolenia). Poddając analizie przyczyny nie korzystania ze szkoleń przez zarządzających badanymi instytucjami z uwzględnieniem rodzaju podmiotu moŝna stwierdzić: w przypadku oddziałów PTTK najczęściej wskazuje się na (a) brak potrzeby podnoszenia kwalifikacji członków oraz (b) brak czasu na udział w kursach/szkoleniach. Wynikać moŝe to ze specyficznego charakteru pracy tych osób, którzy działalność w PTTK traktują jako dodatkową formę aktywności lub zarobkowania, w związku z czym wykonują te czynności, na których juŝ się znają. Z dorywczą współpracą związany moŝe być brak czasu, aby uczestniczyć w dodatkowych, obciąŝających czas zajęciach, u lokalnych organizacji turystycznych dominują: (a) brak środków finansowych na szkolenia, (b) brak wiedzy o dostępnej ofercie szkoleniowej, (c) brak odpowiedniej oferty, a takŝe (d) brak czasu na szkolenia, respondenci z oddziałów PTSM za najwaŝniejszą przyczynę uznali: (a) brak finansów na szkolenia, (b) brak odpowiedniej oferty oraz (c) negatywną ocenę przydatności kursów, stowarzyszenia nie szkolą członków, poniewaŝ: (a) brakuje na to środków, (b) nie ma czasu na ich kształcenie, (c) brakuje informacji o ofercie szkoleniowej, (d) brakuje odpowiedniej tematyki szkoleń i (e) nie ma potrzeby kształcenia członków. Badani zostali poproszeni o ocenę przydatności przeprowadzonych kursów i szkoleń dla swojej organizacji 3. Najbardziej przydatne, ich zdaniem, były kursy bardzo blisko związane z działalnością turystyczną i przydatne w kontaktach z klientem. Kursy i szkolenia z zakresu hotelarstwo i gastronomia uzyskały najwyŝszą średnią wskazań (4,25), tuŝ za nimi znalazły się kursy 3 Respondenci korzystali z 5-ciostopniowej skali: od (1) bardzo nisko, (2) raczej nisko, (3) przeciętnie, (4) raczej wysoko do (5) bardzo wysoko. Tego typu skala daje moŝliwość określenia średniej przydatności poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń. Odzwierciedla ona subiektywne oceny respondentów na podstawie ich indywidualnych doświadczeń. 16

językowe (4,21) oraz inne kursy/szkolenia 4 wskazane przez 6 respondentów (4,2). PoniŜsza tabela ilustruje szczegółowe oceny przydatności szkoleń/kursów. Tabela 2. Średnie oceny przydatności kursów i szkoleń zewnętrznych Tematyka szkolenia Średnia ocena hotelarstwo i gastronomia 4,25 języki obce 4,21 inne 4,20 szkolenia komputerowe 4,15 specjalistyczne z zakresu turystyki 4,11 pozyskiwanie środków z UE 4,03 zarządzanie zasobami ludzkimi 4,00 marketing i promocja 3,84 administracja i księgowość 3,83 obsługa klienta 3,64 zarządzanie jakością 3,60 Analizując powyŝszą tabelę moŝna wyciągnąć następujące wnioski: raczej wysoka przydatność kursów i szkoleń hotelarsko-gastronomicznych oznacza, Ŝe zarządzający cenią sobie szkolenia specjalistyczne, które nie tylko rozwijają kwalifikacje i umiejętności pracownika, ale stanowią niejako inwestycję w działalność turystyczną im lepiej przygotowany do pracy człowiek, tym większe prawdopodobieństwo, Ŝe jakość świadczonych przez niego usług będzie wyŝsza; szkolenia z zakresu języków obcych są dla sektora turystycznego jednym z najwaŝniejszych obszarów dokształcania osób w nim pracujących. Co prawda województwo podkarpackie nie naleŝy do często odwiedzanych rejonów przez zagranicznych turystów jednak działania związane ze zwiększeniem promocji Podkarpacia, nie tylko w kraju, ale teŝ poza granicami, oraz zamiarami pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych na rozwój sektora, wymagają przygotowania profesjonalnych kadr, które będą w stanie zrealizować zakładane zadania; wysoka przydatność kursów komputerowych świadczy o potrzebie wykorzystywania nowoczesnych technik komunikacji z potencjalnym odbiorcą usług turystycznych. Nie moŝna oczywiście zapomnieć, Ŝe podstawowa umiejętność obsługi komputera i oprogramowania, nie tylko w sektorze turystycznym, uwaŝana jest za standardową cechę kaŝdego kandydata do pracy. Zwiększenie kompetencji (dość wysoka ocena przydatności szkoleń komputerowych) w zakresie obsługi komputera w sektorze turystycznym związane moŝe być równieŝ z tym, Ŝe osoby prowadzące tego typu działalność wykorzystują specjalistyczne programy, wykorzystywane w księgowości, zarządzaniu firmą (organizacją) oraz w gastronomii prowadząc działalność restauracyjną. Jednak podnoszenie kwalifikacji moŝe mieć teŝ inną przyczynę. Władze samorządowe opracowując róŝnego rodzaju programy i strategie rozwoju województwa dąŝą do objęcia 4 W innych kursach/szkoleniach wskazano na takie szkolenia, jak: rozwój miasta Krosna, ochrona środowiska utylizacja ścieków i oczyszczalni, prowadzenie działalności kulturalnej, obsługa imprez i ZAiKS, rozwiązywanie konfliktów wewnątrz organizacji oraz specjalistyczne kursy z zakresu kultury. 17

nimi jak najszerszej liczby sektorów gospodarki. W branŝy turystycznej na Podkarpaciu wskazywana jest potrzeba ułatwienia dostępności usług turystycznych, poprzez rozwijanie elektronicznych systemów rezerwacji. Przygotowani do tego odpowiednio pracownicy będą mogli sprostać w przyszłości wyzwaniom turystyki w regionie; wysoko oceniane są kursy i szkolenia z zakresu pozyskiwania środków z UE. Pomimo, iŝ 65% badanych nie ubiegało się w przeszłości o jakiekolwiek fundusze unijne, widać, Ŝe dostrzega się potrzebę posiadania wiedzy w tym zakresie. Tym bardziej, iŝ to właśnie w środkach z UE dostrzega się szansę na rozbudowę infrastruktury turystycznej. Stworzenie odpowiedniego i dobrego (tzn. mającego szansę na zaakceptowanie i późniejsze sfinansowanie) projektu ma pozwolić na włączenie Podkarpacia w europejski i światowy rynek turystyczny. NaleŜy takŝe pamiętać o tym, Ŝe osoby posiadające umiejętności w pozyskiwaniu środków zewnętrznych na finansowanie określonych projektów czy produktów turystycznych mogą bardzo łatwo znaleźć zatrudnienie, kiedy rozpocznie się realizacja Działania 3 Podejmowanie działań na rzecz rozwoju turystyki zawartego w Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. Zakłada ono: (a) rozwijanie współpracy pomiędzy władzami regionalnymi, (b) tworzenie transgranicznej infrastruktury turystycznej, (c) powiązanie istniejących i tworzenie nowych produktów turystycznych, opartych na walorach turystycznych róŝnych państw, (d) wspólne międzynarodowe projekty obejmujące pozyskiwanie środków finansowych na realizację przedsięwzięć turystycznych, (e) organizowanie spotkań, warsztatów i konferencji międzynarodowych w celu wymiany doświadczeń, (f) współpracę na rzecz usprawniania odpraw granicznych oraz otwierania nowych turystycznych przejść granicznych 5 ; szkolenia zarządzanie zasobami ludzkimi ocenione zostały przez pracodawców jako raczej wysoko przydatne, co moŝe oznaczać, Ŝe kadra kierownicza ceni sobie wiedzę swoich podwładnych w tym zakresie. Sama tematyka tego szkolenia ma duŝe znaczenie dla turystyki, w której istotna jest sprawna i wydajna działalność podmiotu gospodarczego w tym sektorze, w znacznej mierze opartym na czynniku ludzkim. NaleŜy bowiem pamiętać, Ŝe zarządzanie zasobami ludzkimi polega na wykorzystaniu umiejętności pracowników w dąŝeniu do osiągnięcia celów organizacji, zwiększenia przewagi nad konkurencją, oraz do zaspokojenia potrzeb (w tym rozwoju) pracowników; zbliŝone oceny przydatności kursów promocja i marketing (3,84) oraz administracja i księgowość (3,83) mogą świadczyć o tym, Ŝe zarządzający nie doceniają w pełni tego obszaru w działalności organizacji, pomimo postulowanej we wszystkich strategicznych dokumentach dla województwa na najbliŝsze lata konieczności wzmoŝonej promocji produktów turystycznych regionu oraz jego samego 6 ; nieco niŝej ocenione pod względem przydatności zostały szkolenia obsługa klienta i zarządzanie jakością, co moŝna wyjaśnić podobnie jak w przypadku wymienionych powyŝej dwóch rodzajów szkoleń. Zdaje się jednak, Ŝe wraz z rozwojem ruchu 5 Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, s. 139-140. 6 Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 oraz Regionalny program operacyjny województwa podkarpackiego na lata 2007-2013. Projekt, Zarząd Województwa Podkarpackiego. Rzeszów, 7 listopada 2006. 18

turystycznego (w tym obsługi turystów zagranicznych) zarządzający docenią tę problematykę i poświęcą jej zdecydowanie więcej uwagi. W zakresie finansowania szkoleń moŝna wyróŝnić trzy podstawowe źródła: organizację zatrudniającą lub zrzeszającą podmiot, w którym pracownik jest zatrudniony ponosi koszty związane z podnoszeniem jego kwalifikacji i umiejętności, środki publiczne, pochodzące z budŝetu samorządu, państwa lub Unii Europejskiej w ramach funduszy celowych, inne, w których mieszczą się zarówno środki pochodzące z organizacji pozarządowych, jak i z budŝetu samych pracowników. W wyniku przeprowadzonego badania naleŝy stwierdzić, Ŝe ponad połowa środków przeznaczanych na szkolenia pracowników sektora turystycznego pochodzi spoza budŝetu danego podmiotu. Średnio co czwarte szkolenie finansowane jest przez organizację zatrudniającą lub zrzeszającą, a co piąte z innego źródła. Zatem głównym źródłem finansowania szkoleń w turystyce na obszarze Podkarpacia w latach 2005-2006 latach pozostają środki publiczne spoza organizacji zatrudniającej/zrzeszającej. Istotnym problemem, w kontekście jakości oferowanych przez organizacje turystyczne usług oraz rozwoju sektora turystycznego w województwie podkarpackim, jest kwestia efektywności szkoleń i kursów mających zwiększyć kompetencje pracowników omawianej branŝy. Wskazówek w tej materii dostarczyło pytanie o ocenę przydatności przeprowadzonych szkoleń zadane respondentom reprezentującym poszczególne organizacje turystyczne. Fakt, Ŝe szkolenia zewnętrzne prowadzono w 74% organizacji zajmujących się turystyką dowodzi, iŝ cieszą się one znacznym zainteresowaniem zarówno zarządzających, jak i ich pracowników. Jest to równieŝ wyraz wysokiej konkurencyjności opisywanego sektora gospodarki, w którym przewaŝająca część podmiotów odczuwa potrzebę inwestowania w kapitał ludzki dla utrzymania i podnoszenia jakości świadczonych usług. Dane uzyskane w trakcie badania wskazują jednoznacznie, Ŝe zdecydowana większość zarządzających organizacjami, posiadającymi doświadczenie w zakresie szkolenia pracowników lub członków, pozytywnie ocenia efektywność przeprowadzonych kursów. Ponad połowa ankietowanych (57%) stwierdziła, Ŝe szkolenia zdecydowanie poprawiły jakość usług organizacji. Jednocześnie co trzecia organizacja (34%) ocenia przeprowadzone szkolenia pracowników jako nieznacznie podnoszące jakość usług. Na tej podstawie moŝna przypuszczać, Ŝe oferowane szkolenia i kursy generalnie odpowiadają zapotrzebowaniu tej grupy organizacji sektora turystycznego, a stopień ich efektywności przyczynia się do realnego wzrostu kompetencji i umiejętności personelu. Z drugiej jednak strony w województwie podkarpackim istnieje znaczna grupa organizacji, która w okresie ostatnich 24 miesięcy nie szkoliła swoich członków/pracowników. W niniejszym badaniu sytuacja ta dotyczyła co czwartego podmiotu poddanego sondaŝowi (21 deklaracji). Wzrost efektywności dostępnych form kształcenia pracowników turystyki jest szansą na większe zainteresowanie szkoleniami równieŝ tej grupy podmiotów. Sytuacja, w której w co czwartej organizacji turystycznej nie kształcono pracowników w dwóch ostatnich latach, moŝe być spowodowana nie tylko brakiem zapotrzebowania, ale równieŝ niewystarczającym przygotowaniem oferty szkoleniowej. 19

1.3.2. Dostępność do regionalnej oferty szkoleniowej Z perspektywy rynku specjalistycznych szkoleń zawodowych oraz kształcenia ustawicznego istotna jest dostępność oferty dla jej adresatów. WaŜne są tu: bariery ograniczające liczbę i zakres przeprowadzanych szkoleń, czynniki warunkujące decyzję o niepodejmowaniu szkoleń zewnętrznych. Za szczególnie dobrze zorientowane w ofercie szkoleniowej moŝna uznać te organizacje, których pracownicy korzystali ze szkoleń zawodowych w ostatnich 24 miesiącach. Wiedza przedstawicieli tych instytucji oparta jest bowiem nie tylko na dostępnej ofercie, ale i na konkretnych doświadczeniach w dziedzinie szkolenia pracowników. Trzy czwarte respondentów reprezentujących te podmioty stwierdza, Ŝe nie napotkali na Ŝadne bariery w korzystaniu z kursów lub szkoleń. Na tej podstawie moŝna przyjąć, iŝ dostępność do szkoleń, ich tematyka oraz nakłady z nimi związane mieszczą się w oczekiwaniach większości korzystających z nich organizacji turystycznych działających na terenie województwa podkarpackiego. W co czwartej organizacji (16 podmiotów) zarządzający spotkali się z barierami ograniczającymi udział w kursach i szkoleniach. Identyfikacja trudności, na jakie napotykają respondenci w procesie szkolenia pracowników daje szansę ich ograniczenia lub wyeliminowania części z nich. Wiedza na temat barier ograniczających szkolenia jest pierwszym i niezbędnym krokiem w procesie lepszego dostosowywania istniejącej oferty szkoleniowej do potrzeb odbiorców. Bariery ograniczające moŝliwości szkoleniowe organizacji posiadających doświadczenie w zakresie kształcenia pracowników lub członków przedstawia wykres nr 1. Ilustruje on wskazania 16 respondentów określających podstawowe bariery, z jakimi spotkała się organizacja (respondent wskazywał maksymalnie trzy najistotniejsze trudności). Wykres 1. Dominujące bariery w zakresie polityki szkoleniowej [N=16] liczba wskazań 0 5 10 15 brak środków finansowych na kursy/szkolenia 13 brak czasu 7 zbyt duŝa odległość od ośrodka szkolącego 6 brak informacji 2 brak odpowiednich szkoleń 1 Największym problemem, na jaki zwracali uwagę respondenci, był brak środków finansowych na kursy i szkolenia (80% wskazań). Kolejnymi pod względem istotności problemami 20

odnotowywanymi przez szkolące personel/członków podmioty są: brak czasu na szkolenia oraz zbyt duŝa odległość od ośrodka szkoleniowego. Brak wystarczających informacji o ofercie szkoleniowej jako istotne ograniczenie w zakresie przeprowadzonych szkoleń zadeklarowano jedynie w dwóch przypadkach. NaleŜy więc przyjąć, Ŝe firmy i stowarzyszenia turystyczne kształcące swój personel są dobrze zorientowane w istniejącej ofercie szkoleniowej oraz nie mają trudności w pozyskaniu odpowiednich informacji. Brak dostępu do informacji jedynie sporadycznie ogranicza liczbę i zakres kursów podejmowanych przez ich pracowników lub członków. Dostępność szkoleń zewnętrznych warunkowana jest nie tylko barierami ograniczającymi zakres przeprowadzanych kursów, ale i czynnikami uniemoŝliwiającymi części organizacji turystycznych ich przeprowadzenie. W celu identyfikacji przyczyn niekorzystania z kursów respondentów poproszono o wskazanie maksymalnie trzech czynników, ze względu na które pracownicy ich organizacji nie uczestniczyli w szkoleniach. Uzyskane wyniki przedstawia poniŝszy wykres. Wykres 2. Przyczyny niekorzystania z kursów i szkoleń zewnętrznych przez pracowników organizacji turystycznych [N=21] liczba wskazań 0 2 4 6 8 10 brak środków finansowych na szkolenia/kursy 9 brak czasu na szkolenia/kursy 7 brak odpowiedniej oferty szkoleniowej 7 brak potrzeby podnoszenia kwalifikacji przez personel/członk brak informacji o dostępnej ofercie szkoleniowej 6 6 zbyt duŝa odległość do organizacji szkolącej 1 negatywna ocena przydatności szkoleń/kursów 1 Dziewięciu spośród dwudziestu jeden respondentów, jako jedną z podstawowych przyczyn uniemoŝliwiających kształcenie i rozwój pracowników wskazało uwarunkowania finansowe. Brak środków finansowych na szkolenia zewnętrzne wpłynął więc na politykę kadrową niemal połowy instytucji nieszkolących swoich pracowników/członków w latach 2005-2006. Na podstawie danych naleŝy przyjąć, Ŝe trudności finansowe podkarpackich instytucji turystycznych oraz ceny szkoleń są najwaŝniejszą przyczyną uniemoŝliwiającą szkolenia pracowników. Niemal równie istotnymi przeszkodami okazały się: brak czasu na szkolenia (7) oraz brak odpowiedniej oferty szkoleniowej (7). Obie przyczyny zostały wskazane przez co trzeciego respondenta reprezentującego instytucje niepodejmujące szkoleń w ostatnich dwóch latach. MoŜe 21

to sugerować, Ŝe zarówno poprawa infrastruktury komunikacyjnej, jak i modyfikacje oferty szkoleniowej prowadzące do zwiększenia jej elastyczności powinny wpłynąć na wzrost liczby instytucji decydujących się na szkolenia zawodowe. Istotne jest tu zarówno rozszerzenie tematycznej oferty szkoleniowej w celu lepszego dostosowania jej do zapotrzebowania, jak i poprawa jej elastyczności (dostępności) w celu dotarcia do klientów ograniczonych czasowo lub przestrzennie (np. organizacje zlokalizowane na obszarach wiejskich i w małych miasteczkach). Kolejnym istotnym zagadnieniem jest wiedza reprezentantów organizacji na temat oferty szkoleniowej. Wpływa ona bowiem na częstotliwość i zasięg szkoleń oraz na wybór podmiotu je przeprowadzającego. Warto więc zwrócić uwagę na źródła informacji o ofercie szkoleniowej. Wykres 3. Podstawowe źródła pozyskiwania informacji organizacji turystycznych na temat regionalnej oferty szkoleniowej [N= 80] liczba wskazań 0 10 20 30 40 50 60 70 Internet sami przychodzą / przysyłają informacje o ofercie wcześniejsze doświadczenia 15 50 59 rekomendacja osób trzecich prasa 7 8 urzędy pracy nie poszukuje informacji o szkoleniach/kursach Urząd Marszałkowski Bieszczadzka Fundacja w Lesku doradztwo rolnicze jednostki o podobnej działalności PKD 4 3 2 1 1 1 Wśród zróŝnicowanych odpowiedzi, określających sposób pozyskiwania informacji o regionalnej ofercie szkoleniowej, dwie Internet oraz sami przychodzą i/lub przysyłają wiadomości o ofercie - mają charakter zdecydowanie dominujący. Obie kategorie wiąŝą się z aktywną działalnością firm realizujących szkolenia zewnętrzne i mogą być postrzegane jako element walki o klienta. Blisko trzy czwarte organizacji korzysta w tym zakresie z Internetu (59 deklaracji). Medium to jest więc podstawowym źródłem wiedzy. Atutami są w tym przypadku najprawdopodobniej: łatwa dostępność do Internetu i wysoki stopień aktualności oferowanej przez niego wiedzy. Kolejnym źródłem informacji w tym zakresie jest bezpośrednia aktywność firm szkoleniowych. W ponad połowie organizacji turystycznych stwierdzono, Ŝe firmy zajmujące się kształceniem pracowników przysyłają informacje o ofercie lub swoich przedstawicieli do poszczególnych podmiotów. Świadczy to o tym, iŝ firmy zajmujące się kształceniem zawodowym i kursami zwiększającymi kompetencje pracowników postrzegają informacje o swojej ofercie jako istotny 22