POLSKA BIBLIOGRAFIA SZEKSPIROWSKA

81,:(56<7(7àÏ'=., POLSKA BIBLIOGRAFIA SZEKSPIROWSKA 1980 2000 =DNáDG1DURGRZ\LP2VVROLVNLFK Wydawnictwo :URFáDZ Warszawa Kraków 1

3U]\JRWRZDá]HVSyá.U\VW\QD.XMDZLVND&RXUWQH\NLHURZQLN:LWROG2VWURZVNL Andrzej WichHU0DULDàXNRZVND.DWDU]\QD:LOOLDPV àxndv]5rpdqrzvnl$jdwd'eurzvnd-rdqqd6dgrzvnd Monika Sosnowska, Agnieszka Szwach, Beata Gradowska, 2OJD0DVWHOD(O*ELHWD6WDQLV] RUD]'RURWD%XFKZDOG0RQLND.UDZXO(O*ELHWD:URWQRZVND- Gmyz (Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie),QGHNV\]HVWDZLá àxndv]5rpdqrzvnl 2SUDFRZDQLHPHU\WRU\F]QHWHFKQLF]QHRUD]ZHUVMRQ-line publikacji Polska bibliografia Szekspirowska. 1980 2000 ISBN 978-83-04-04753-2 SU]\JRWRZDá =DNáDG1DURGRZ\LP2VVROLVNLFK Wydawnictwo &RS\ULJKWE\8QLZHUV\WHWàyG]NLDQG=DNáDG1DURGRZ\LP 2VVROLVNLFK :\GDZQLFWZR:URFáDZ %LEOLRJUDILDSRZVWDáDG]LNLJUDQWRZL.RPLWHWX%DGD Naukowych. Nr projektu 2 HO1C 013 22 Wersja on-line dofinansowana przez Ministra Nauki L6]NROQLFWZD:\*V]HJR 2

6SLVWUHFL :67 35('$.&<-1< )<&,(,7:Ï5&=2û6=(.63,5$%,2*5$),&=1()$.7<,0,7< POLSKA RECEPCJA SZEKSPIRA W LATACH 1980 2000: PRÓBA SYNTEZY WYKAZY SKRÓTÓW 1. Wykaz skrótów redakcyjnych 2. :\ND]VNUyWyZW\WXáów czasopism 3. Wykaz skrótów nazw wydawnictw 7à80$&=(1,$87:25Ï:6=(.63,5$1$- =<.32/6.,,,11(:<'$1,$ JEGO UTWORÓW I. 7áXPDF]HQLD 1. Utwory dramatyczne A. Wydania zbiorowe B. Wydania pojedyncze 2. Poezje A. Poematy B. Sonety 3. Zbiory wybranych fragmentów utworów 4. Apokryfy 5. )UDJPHQW\SU]HNáDGyZZSHULRG\NDFK II. :\GDQLDWHNVWyZZM]\NXDQJLHOVNLP 3

35$&(26=(.63,5=(,%$'$1,$1$'-(*27:Ï5&=2&, I. Prace zwarte 1. Prace zbiorowe 2. Monografie,,(VHMHLDUW\NXá\ZSUDFDFK]ELRURZ\FKSHULRG\NDFKLSUDVLHFRG]LHQQHM 1. Eseje w pracach zbiorowych 2. $UW\NXá\ZSHULRG\NDFKLSUDVLH 3. Wywiady 4. 5HFHQ]MHSU]HGVWDZLHWHDWUDOQ\FK 5. Recenzje filmowe, telewizyjne 7:Ï5&=2û,163,52:$1$262%/8%35$&$0,6=(.63,5$ PRZEDSTAWIENIA TEATRALNE I TELEWIZYJNE INDEKSY 1. Indeks utworów Szekspira 2. Indeks osobowy A. Indeks autorów i redaktorów %,QGHNVUH*\VHUyZ &,QGHNVWáXPDF]\ 4

:67 35('$.&<-1< 1DV]\P FHOHP E\áD UHMHVWUDFMD SRU]GNRZDQLH L XGRVWSQLHQLH SROVNLHPX odbiorcy informacji do dziejów kulturotwórczej roli Szekspira na tle zmian SROLW\F]Q\FK L VSRáHF]QR-kulturowych w Polsce przed i po zmianie systemu politycznego w 1989 r. Okres dwudziestolecia 1980 2000 REHFQRFL 6]HNVSLUD Z NXOWXU]H SROVNLHM NWyU\ REHMPXMH QLQLHMV]D ELEOLRJUDILD QLH MHVW ZLF SU]\SDGNRZ\ OtrzymXMHP\PRLP]GDQLHPQDMEDUG]LHMUHSUH]HQWDW\ZQ\PDWHULDáGRSU]HOHG]HQLD recepcji MHJRWZyUF]RFLZGUXJLHMSRáRZLH;;Z:SLHUZV]\PRNUHVLH 1990) G]LHáD 6]HNVSLUD Z GDOV]\P FLJX VWDQRZLá\ (UyGáR SROLW\F]QHM PHWDIRU\ L DOX]ML NU\W\NXMFHMWRWDOLWaryzm komunistyczny, w drugim (1990 2000) poszukiwano nowych LQWHUSUHWDFML MHJR XWZRUyZ SRSU]H] RGQDMG\ZDQLH L WZRU]HQLH NXOWXURZHM WR*VDPRFL QDURGXEXGXMFHJRGHPRNUDFM Wybór dwudziestolecia wynika te*vwg *H ZáDQLH Z W\P F]DVLH RURGHN áyg]nl FRURF]QLH SU]\JRWRZ\ZDá L SU]\JRWRZXMH UHMHVWUDFM SROVNLHM UHFHSFML Szekspira dla World Shakespeare Bibliography (ZLDWRZHM %LEOLRJUDILL Szekspirowskiej Z\GDZDQHM RG U MDNR RVREQ\ ZROXPLQ SUHVWL*RZHJR periodyku The Shakespeare Quarterly (Kwartalnika Szekspirowskiego). W 1984 r. SURI6WDQLVáDZ+HOV]W\VNLSU]HND]DáWHQRERZL]HNSURI:LWRldowi Ostrowskiemu, ówczesnemu d\uhnwrurzl,qvw\wxwx)lororjll$qjlhovnlhmdwhq]dsurvlágrzvsyásudf\ QL*HM SRGSLVDQ 2EHFQLH ZLDWRZD %LEOLRJUDILD 6]HNVSLURZVNa (WSB) wydawana MHVW Z IRUPLH LQWHUQHWRZHM SU]H] )ROJHU 6KDNHVSHDUH /LEUDU\ L RILF\Q Z\GDZQLF] 8QLZHUV\WHWX -RKQD +RSNLQVD :VSRPLQDP R WHM ELEOLRJUDILL JG\* QLHNWyUH ] GRZLDGF]H SU]\ MHM FRURF]Q\P RSUDFRZ\ZDQLX Z\NRU]\VWDQH ]RVWDá\przy naszej publikacji. 1D SU]\NáDG IRUPD RSLVyZ ]DZDUWRFL SRV]F]HJyOQ\FK SUDF MHVW Z\QLNLHP NRPSURPLVX PLG]\ SROVNLP VWDQGDUGHP ELEOLRJUDILF]Q\P MHJR DPHU\NDVNLP odpowiednikiem stosowanym w Word Shakespeare Bibliography i zapisem Modern 5

Language Association (MLA), ktyu\ XZD*DP\ ]D SXQNW RGQLHVLHQLD GOD SXEOLNDFML R ]DVLJXPLG]\QDURGRZ\P:QLQLHMV]HMELEOLRJUDILLSRGDQR]DWHP QD SLHUZV]\P PLHMVFX NRQVHNZHQWQLH QD]ZLVNR QD GUXJLP LPL DXWRUD XMWHJRZGDQ\P]DSLVLHUHNRUGX X*\WR NXUV\Z\ GR R]QDF]HQLD W\WXáyZ G]LHá ]ZDUW\FK GUDPDWyZ ILOPyZ i spektakli; ]DVWRVRZDQR FXG]\VáRZ\ GR R]QDF]HQLD W\WXáyZ HVHMyZ ]DZDUW\FK Z pracach zbiorowych oraz w periodykach; GDQHSRFKRG]FH]wydawnictw FLJá\FKR]QDF]RQRZHGáXJ]DVDG\QXPHU rok, strony, np. 18 (1980), s. 34 42; RSLV\ G]LHQQLNyZ GRSHáQLRQH V SU]H] SRGDQLH GDW L VWURQ : RNUHORQ\FK SU]\SDGNDFK GRSXV]F]RQR SRGZyMQH OXE ]Uy*QLFRZDQH R]QDF]HQLD QS wydawnictwo Przekroju pu]h] ODWD X*\ZDáR QXPHUyZ FDáNRZLW\FK Z RVWDWQLFK ODWDFK RGHV]áR MHGQDN RG WHM ]DVDGy na rzecz typowego zapisu przy podaniu numerów rocznikowych. Jedyna polska bibliografia Shakespeare w Polsce autorstwa Wiktora Hahna XND]DáD VL Z U = SHUVSHNW\Z\ F]DVyZ REHFQ\FK NLHG\ ZDUV]WDW QDXNRZ\ ZVSRPDJDMIRWRNRSLDUNLNRPSXWHU\F\IURZHDSaraty fotograficzne i internet, praca MHMDXWRUDQDSDZDV]DFXQNLHPLXF]\SRNRU\3RVáXJXMFVL]DSRPQLDQ\PLREHFQLH ÄZ\QDOD]NDPL MDN PDV]\QD GR SLVDQLD ILV]NL QR*\F]NL L NOHM,SRZLDGF]\á RQ Z VZRMHMELEOLRJUDILLREHFQRü6]HNVSLUDZ3ROVFHRGF]DVXSLHUZV]\FKZ\VWDZLHMHJR G]LHá Z ;9,, Z GR U 3RQDGWR Z WUXGQ\FK SRZRMHQQ\FK ZDUXQNDFK FDá PUyZF]SUDFDUFKLZDOQZ\NRQDáVDPRG]LHOQLH3RWU]HENRQW\QXDFMLRGF]XZDQR RGGDZQD7DNLHDSHOHPR*QDRGQDOH(üZZLHOXW\WXáDFKREMW\FKQDV]NZHUHQG 6SRUDG\F]QLH SU]\JRWRZ\ZDQR QDZHW NUyWNLH ELEOLRJUDILH F]VWNRZH 1LQLHMV]D SXEOLNDFMD MHVW ]DWHP UyZQLH*SUyERGSRZLHG]L QD WR ]DSRWU]HERZDQLH Z\UD*RQH przez ludzi teatru, kultury, sztuki i nauki. 1DV]D ELEOLRJUDILD MHVW Z\QLNLHP SUDF\ JUXS\ RVyE JáyZQLH F]áRQNyZ,QWHUG\VF\SOLQDUQHJR =HVSRáX 1DXNRZR-Badawczego Szekspir w kulturze polskiej i ZLDWRZHM NWyU\ RG U G]LDáD Z UDPDFK =DNáDGX 6WXGLyZ %U\W\MVNLFK L.UDMyZ :VSyOQRW\ %U\W\MVNLHM :\G]LDá 6WXGLyZ 0LG]\QDURGRZ\FK L 3ROLWRORJLF]Q\FK Uniwers\WHW àyg]nl 'RSRPRJáR QDP Z W\P SU]HGVLZ]LFLX JURQR SUDFRZQLNyZ =$63 ELRUF QD VLHELH RSUDFRZDQLH LQIRUPDFML GRW\F]F\FK Z\VWDZLH G]LHá Szekspira w teatrze i telewizji; QLHNWyUH ] W\FK LQIRUPDFML QDOH*DáR X]XSHáQLü OXE 6

UR]V]HU]\ü.RPLWHW %DGD 1DXNRZ\FK ZVSDUá QDV]H Z\VLáNL, SU]\]QDMF dofinansowanie. &KRFLD* ELEOLRJUDILD +DKQD E\áD L MHVW GOD PQLH SRGVWDZRZ\P Z]RUHP ]H Z]JOGX QD VSHF\ILN SU]HGVWDZLRQHJR RNUHVX QLQLHMV]D SUDFD PD RGPLHQQ\ charakter. Polska bibliografia szekspirowska 1980 2000 zamieszcza adnotacje, czyli NUyWNLHVWUHV]F]HQLDRPDZLDQ\FKSUDF2EHMPXMHRQDZSRV]F]HJyOQ\FKG]LDáDFK 7áXPDF]HQLDXWZRUyZ6]HNVSLUDQDM]\NSROVNLSRG]LHORQHQDGUDPDW\]ELRU\L pojedyncze wydania); poezj (poematy i sonety); apokryfy,f]\olwáxpdf]hqldg]lhá NWyU\FK DXWRUVWZR 6]HNVSLUD MHVW SRGDZDQH Z ZWSOLZRü RUD] ]ELRU\ Z\EUDQ\FK IUDJPHQWyZ MHJR G]LHá 5HMHVWU ELEOLRJUDILF]Q\ ]RVWDá Z W\P G]LDOH XáR*RQ\ DOIDEHW\F]QLH ZHGáXJ W\WXáyZ G]LHá D Z UDPDFK W\WXáyZ ]DVWRVRZDQR SRU]GHN chronologiczn\:\gdqldwhnvwyz6]hnvsludzm]\nxdqjlhovnlpxv\vwhpdw\]rzdqr ZHGáXJFKURQRORJLLLFKSXEOLNDFML. 3UDFHR6]HNVSLU]HLEDGDQLDQDGMHJRWZyUF]RFLSRG]LHORQRQDG]LHáD]ELRURZH L PRQRJUDILH 5RF]QH SU]HG]LDá\ V WXWDM JáyZQ\P Z\]QDF]QLNLHP SRU]GNu, a ]DUHMHVWURZDQH Z W\FK SU]HG]LDáDFK SUDFH VNODV\ILNRZDQR ZHGáXJ DOIDEHW\F]QHM NROHMQRFLQD]ZLVNLFKDXWRUyZ5RF]QDFKURQRORJLDVWDQRZLJáyZQ\SRG]LDáHVHMyZL DUW\NXáyZ NWyUH RSXEOLNRZDQR Z SUDFDFK ]ELRURZ\FK L SHULRG\NDFK RUD] SUDVLH codziennej. Nazwiska autorów, V]HUHJRZDQH DOIDEHW\F]QLH XVWDODM SRU]GHN SUDF RSXEOLNRZDQ\FKZSRV]F]HJyOQ\FKODWDFK5HFHQ]MHXPLHV]F]RQHZW\PG]LDOHPDM FKDUDNWHUHVHLVW\F]Q\OXEGRW\F]Z\VWDZLHNWyUH RGE\á\VLZF]DVLHQLHREMW\P NZHUHQG8PLHV]F]RQRWXWDMWH*UHFHQ]MHVSHNWDNOLSU]HGVWDZLRQ\FKQDIHVWLZDODFK SR]D JUDQLFDPL 3ROVNL RUD] UHFHQ]MH VSHNWDNOL ]HVSRáyZ ]DJUDQLF]Q\ch Z\VWSXMF\FKZQDV]\PNUDMX ']LDá UHMHVWUXMF\ SUDFH ]DLQVSLURZDQH WZyUF]RFLLRVRE XV\VWHPDtyzowano ZHGáXJ]DVDG\G]LDáX $OIDEHW\F]QD NROHMQRü W\WXáyZ G]LHá 6]HNVSLUD XNáDGD SU]HGVWDZLHQLD WHDWUDOQH L WHOHZL]\MQH VNODV\ILNRZDQH ZHGáXJ LFK URF]QHM NROHMQRFL Z\VWDZLH : W\P G]LDOH XPLHV]F]RQRWDN*HVSHNWDNOHRSHURZHRSDUWHQDMHJRXWZRUDFK 7

: REUELH SRV]F]HJyOQ\FK G]LDáyZ ZSURZDG]RQR ZLHOH GRGDWNRZ\FK informacji. Pod omawianymi publikacjami i przestawieniami zamieszczono dane UHMHVWUXMFH LFK UHFHQ]MH 'OD XáDWZLHQLD NRU]\VWDQLD ] LQIRUPDFML ]DZDUWHM Z ELEOLRJUDILL ]DáF]RQR GZD LQGHNV\ 7\WXá\ G]LHá 6]HNVSLUD VWDQRZL SRGVWDZ SLHUZV]HJR ] QLFK 'UXJL SR]ZDOD GRWU]Hü GR QD]ZLVN DXWRUyZ L UHGDNWRUyZ SUDF UH*\VHUyZZ\VWDZLHRUD]WáXPDF]\SRV]F]HJyOQ\FKXWZRUyZ 1D]HEUDQLHLRSUDFRZDQLHGDQ\FKSRZLFLOLP\SRQDGWU]\ODWD3UH]HQWXMF WXWDMZ\QLNLEDGDQLHMHVWHP\MHGQDNSU]HNRQDQLF]\QDV]DUHMHVWUDFMDREHFQRFL 6]HNVSLUDZNXOWXU]HSROVNLHMZEDGDQ\PRNUHVLHMHVWZ\F]HUSXMFD=DGDQLHPSUDF\ ELEOLRJUDILF]QHMQLHMHVWZDUWRFLRZDQLHDXWRUyZLLFKG]LHáOHF]UHMHVWUDFMDSXEOLNDFML QLHREHFQRü ]DWHP MDNLHMNROZiek pozycji wynika W\ONR L Z\áF]QLH z naszego QLHGRSDWU]HQLD 3RQRVLP\ ]D QL FDáNRZLW RGSRZLHG]LDOQRü G]LNXMF MHGQRF]HQLH ZV]\VWNLP DXWRURP UH*\VHURP NLHURZQLNRP OLWHUDFNLP WHDWUyZ krytykom teatralnym i literackim, aktorom, artystom, dziennikarzom i wielu innym OXG]LRPGREUHMZROLNWyU]\RGSRZLHG]LHOLQDQDV]HDSHOHLSRPRJOLQDPGRWU]HüGR QLHRVLJDOQ\FKZ]Z\Ná\PRELHJXSXEOLNDFML &KRFLD* REHFQLH LVWQLHM UR]PDLWH ELEOLRJUDILH UHMHVWUXMFH SROVNLH SLPLHQQLFWZR PLQ Polska Bibliografia Czasopism, Przewodnik Bibliograficzny), ZLNV]RüSR]\FMLNWyUHSUH]HQWXMHP\QLH]RVWDáDSU]H]QLHXMWD6]F]HJyOQLHGX* WUXGQRü VSUDZLáR VNRPSOHWRZDQLH LQIRUPDFML ] ZF]HVQ\FK ODW G]LHZLüG]LHVLW\FK :LHOH W\WXáyZ RSXEOLNRZDQR ZWHG\ EH] RSDWU]HQLD NRGHP ISBN, w niewielkich QDNáDGDFK F]VWR SU]H] QLHLVWQLHMFH REHFQLH RILF\Q\ Z\GDZQLF]H 3RGREQH SUREOHP\ QDSRWNDOLP\ SURZDG]F NZHUHQG SHULRG\NyZ L SUDV\ FRG]LHQQHM : SLHUZV]HMSRáRZLHODWRVLHPG]LHVLW\FKZ\GDZQLFWZDFLJáHZ\FKRG]Lá\SU]HZD*QLH z RSy(QLHQLHPDLFKHJ]HPSODU]HQLHGRFLHUDá\GRELEOLRWHNLF]\WHOQLGODWHJR]ELRU\WH VQLHNRPSOHWQH3RUQLHNWyUH]W\FKZ\GDZQLFWZSU]HVWDá\VLXND]\ZDü: LFKPLHMVFHSRZVWDá\QRZHOHF]QLHZV]\VWNLHXWU]\PDá\VLZRELHJX 3UyEXMF REMü RJURPQ\ PDWHULDá EDGDZF]\ PXVLHOLP\ ZSURZDG]Lü QLH]EGQHRJUDQLF]HQLDL]UH]\JQRZDü]DPELWQ\FKSODQyZUHMHVWUDFMLÄZV]\VWNLHJR R 6]HNVSLU]H 1LH XZ]JOGQLOLP\ ZLF VWURQ LQWHUQHWRZ\FK NUyWNLFK QRWDWHN L ]DZLDGRPLH R SODQRZDQ\FK OXE Z\VWDZLRQ\FK V]WXNDFK 3RPLQLWH]RVWDá\WDN*H ]DSLV\ Z SUDVLH ORNDOQHM JG\ LFK WUHü PLDáD FKDUDNWHU Z\áF]QLH LQIRUPDF\MQ\ QS NUyWND ]DSRZLHG( SODQRZDQHM SUHPLHU\ 1LH XZ]JOGQLOLP\ SUDF SRZLconych Szekspirowi, które zamieszczono w periodyku Ruch Teatralny JG\* LFK 8

zdhf\grzdqzlnv]rü VWDQRZL SU]HGUXNL ] LQQ\FK SXEOLNDFML 0LPR VWDUDQLH PRJOLP\ WDN*H VNRPSOHWRZDü GDQ\FK QD WHPDW Z\VWDZLH G]LHá 6]HNVSLUD Z Polskim Radiu0R*HWDNLHZ\VWDZLHQLDQLHPLDá\ZEDGDQ\PRNUHVLHPLHMVFD" Bibliografia rejestruje tylko prafh NWyUH XND]Dá\ VL Z 3ROVFH =UH]\JQRZDOLP\]XMFLD W\FK NWyUH ]RVWDá\ RJáRV]RQH GUXNLHP OXE ]UHDOL]RZDQH SU]H]SROVNLFKWZyUFyZ]DJUDQLF%UDNPR*OLZRFLGRWDUFLDGRZLNV]RFLWHNVWyZ VSUDZLá*HX*\WNRZQLF\ELEOLRJUDILLQLHEGPLHOLRJOGXUR]PLDUyZSROVNLHJRZNáDGX ZVWXGLDQDG6]HNVSLUHPQDDUHQLHPLG]\QDURGRZHM1DOH*\MHGQDNSRGNUHOLü*H polscy szekspirolodzy i znawcy teatru, ]ZáDV]F]D Z RVWDWQLP G]LHVLFLROHFLX, DNW\ZQLH XF]HVWQLF] Z NRQJUHVDFK L NRQIHUHQFMDFK RUJDQL]RZDQ\FK SU]H] najwlnv]h ZLDWRZH WRZDU]\VWZD L VWRZDU]\V]HQLD QDXNRZH Z\JáDV]DMF RGF]\W\ SOHQDUQH RUD] SURZDG]F VHPLQDULD L VHVMH :LNV]Rü ] W\FK Z\VWSLH E\áD RSXEOLNRZDQD SU]H] ]QDF]FH QDXNRZH GRP\ Z\GDZQLF]H L SHULRG\NL =QDQH V WDN*H Z ZLHFLH SUDFH PRQRJUDILF]ne polskich szekspirologów i znawców teatru, a SROVF\UH*\VHU]\QLHMHGQRNURWQLHZ\VWDZLDOLV]WXNL6]HNVSLUD]]HVSRáDPLWHDWUyZQS 1LHPLHF )UDQFML 6]ZHFML F]\ 86$ 2 LOH WR E\áR PR*OLZH ]D]QDF]\OLP\ MHGQDN zagraniczne przedruki prac, które pierwotnie RSXEOLNRZDQR Z 3ROVFH 3RGDOLP\ UyZQLH*SROVNLHUHFHQ]MHSU]HGVWDZLHWHDWUDOQ\FKZ\UH*\VHURZDQ\FKSR]DNUDMHP : WUDNFLH SU]\JRWRZ\ZDQLD ELEOLRJUDILL SRMDZLá VLSUREOHP]DSLVXLPLHQLDL QD]ZLVND6]HNVSLUD3RVWDQRZLRQR]RVWDZLüDQJLHOVNIRUPÄ:LOOLDP Shakespeare Z W\WXáDFK Z NWyU\FK MHM X*\WR OHF] ]DVWRVRZDü ZHUVM VSROV]F]RQ Ä:LOOLDP 6]HNVSLU Z RSLVDFK WUHFL SUDF RUD] LQQ\FK PDWHULDáDFK L LQIRUPDFMDFK RUJDQL]XMF\FK XNáDG SXEOLNDFML 3RGREQ\ SUREOHP SRMDZLá VL ] W\WXáDPL MHJR G]LHá -DN]DZLDGF]DZLHOH]DUHMHVWURZDQ\FKSUDFLFKWáXPDF]HQLHZ\ZRá\ZDáRLZ\ZRáXMH OLF]QHSROHPLNLLNRQWURZHUVMHSUDZLHND*G\]SROVNLFKWáXPDF]\SU]HNáDGDWHW\WXá\Z RGPLHQQ\VSRVyE:FHOXXMHGQROLFHQLDSUH]HQWRZDQHJRPDWHULDáX]GHF\GRZDOLP\ VLSU]\MüW\WXá\ ustalone w Szekspir: Leksykon.UDNyZV]Z\MWNLHP dwóch przypadków: Troilus i Kressyda oraz Tytus Andronikus, gdzie zastosowano SROVN SLVRZQL =DFKRZDQR QDWRPLDVW RGPLHQQRü ZLGQLHMF\FK Z SURJUDPDFK teatralnych nazw postaci dramatów, czylllfkzlhorudnrüsu]hnádgrz 6WZRU]HQLH ED]\ GDQ\FK QDV]HM ELEOLRJUDILL Z\PDJDáR FLVáHM ZVSyáSUDF\ ] wieloma polskimi bibliotekami, teatrami i innymi placówkami kulturalnymi oraz RURGNDPL DNDGHPLFNLPL 6HUGHF]QH SRG]LNRZDQLD QDOH* VL 3DQLRP -RDQQLH QLH*NRL0RQLFH3RGJyUQLDN])XQGDFML7KHDWUXP*HGDQHQVHNWyUHSU]HVáDá\QDP 9

QLHRGSáDWQLH SXEOLNDFMH IXQGDFML ']LNXM WH* 3DQL 3URIHVRU 0DUFLH *LELVNLHM ]D SRPRF Z GRWDUFLX GR PDWHULDáyZ ]JURPDG]RQ\FK SU]H] %LEOLRWHN 8QLZHUV\WHWX -DJLHOORVNLHJR RUD] 3DQL 3URIHVRU 0DUFLH :LV]QLRZVNLHM ]D ]DDQJD*RZDQLH Z GRVWDUF]HQLH LQIRUPDFML QD WHPDW SUDF RJáRV]RQ\FK GUXNLHP SU]H] RURGNL DNDGHPLFNLH 8QLZHUV\WHWX LP 0LNRáDMD.RSHUQLND L 8QLZHUV\WHWX 6]F]HFLVNLHJR :G]LF]QDMHVWHP3URIHVRURZL7DGHXV]RZL5DFKZDáRZL, Doktorom: Annie Ceterze, 0DJGDOHQLH&LHODN-DFNRZL)DELV]DNRZL-DFNRZL0\GOH-XOLFLH5\GOHZVNLHML(ZLH.EáRZVNLHM-àDZQLF]DN ]D XGRVWSQLHQLH VZRLFK SUDF RUD] SUDF RSXEOLNRZDQ\FK Z LFKLQVW\WXWDFKNDWHGUDFKL]DNáDGDFK 3RQDGWR Z\UD*DP VHUGHF]QH SRG]LNRZDQLH ZáDG]RP 8QLZHUV\WHWX àyg]nlhjr D V]F]HJyOQLH 3URUHNWRURP GR VSUDZ QDXNL: Pani Profesor dr hab. Wandzie Krajewskiej i Panu Profesorowi dr hab. Henrykowi Piekarskiemu, oraz Pani 3URIHVRUGUKDE(O*ELHFLH2OHNV\']LHNDQRZL:\G]LDáX6WXGLyZ0Ldzynarodowych L 3ROLWRORJLF]Q\FK ]D FRURF]Q SRPRF ILQDQVRZ SU]H]QDF]RQ QD SRNU\FLH Z\GDWNyZ]HVSRáXRUD]V]F]RGUHGRILQDQVRZDQLHQLQLHMV]HMSXEOLNDFML 7RP WHQ QLJG\ QLH XND]DáE\ VL GUXNLHP EH] V]F]HJyOQHJR ]UR]XPLHQLD L pomocy ze strony Dyrektora Wydawnictwa Ossolineum, Pana Wojciecha.DUZDFNLHJR.RQW\QXXMFWUDG\FMHSLHUZV]HMELEOLRJUDILL6]HNVSLUDZ3ROVFHZ\UD]Lá GX*R GREUHM ZROL ]QDMGXMF IXQGXV]H QD GUXN QDV]HM SXEOLNDFML Z REHFQHM VNRPHUFMDOL]RZDQHMU]HF]\ZLVWRFLQDV]HJRNUDMX%H]]DDQJD*RZDnia pracowników :\GDZQLFWZD QLQLHMV]D ELEOLRJUDILD QLJG\ QLH RVLJQáDE\ REHFQHJR VWDQGDUGX L NV]WDáWX 0LPR *H Z WZRU]HQLX ELEOLRJUDILL PLDá QDP SRPyF VSHFMDOQ\ SURJUDP komputerowy stworzony do tego celu, U]HF]\ZLVWRü SU]HURVáD ]DNáDGDQH zapotrzebowania.2vwdwhf]qzhuvmsudf\su]\jrwrzdá]zlhonlp]ddqjd*rzdqlhp NRQFHSF\MQ\P L F]DVRZ\P 3DQ 'U àxndv] 5RPDQRZVNL 3RG]LZX JRGQD MHVW -HJR FLHUSOLZRü L GRNáDGQRü]NWyUZSURZDG]Dá ]HEUDQH GDQH L QDQLHVLRQH NRUHNW\,QQ\P RJURPQ\P ZNáDGHP 3DQD 'RNWRUD 5RPDnowskiego jest przygotowanie LQGHNVyZ 6áRZR ÄG]LNXM QLH SRWUDIL Z\UD]Lü UR]PLDUX ZG]LF]QRFL L pog]lnrzdqld ']LNXM WH* 3DQL 0gr Beacie Gradowskiej za jej pomoc we ZV]HONLFK SUDFDFK DGPLQLVWUDF\MQ\FK ]ZL]DQ\FK ] QLQLHMV] SXEOLNDFM RUD] Profesorowi Jamesowi Harnerowi, redaktorowi ZLDWRZHM %LEOLRJUDILL Szekspirowskiej ]D QLHXVWDMFH SRSDUFLH QDV]HJR SU]HGVLZ]LFLD L FHQQH XZDJL merytoryczne. Polska bibliografia Szekspirowska 1980 2000 jest przede wszystkim 10

HIHNWHPIDVF\QDFMLRVRELG]LHáDPL6]HNVSLUD-HPXWH*]D]JRG]HVSRáXQDV] SUDFGHG\NXMHP\ab imo pectore..u\vw\qd.xmdzlvnd&rxuwqh\ 11

)<&,(,7:Ï5&=2û6=(.63,5$ BIOGRAFICZNE FAKTY I MITY Podczas jednej z konferencji s]hnvslurzvnlfknwyuhre\zdmvlfrgzdodwdz Stratfordzie ndgu]hn$yrq:roh6r\lqndodxuhdwliterackiej Nagrody Nobla z 1986 U UR]SRF]á VZyM Z\NáDG RG VWZLHUG]HQLD *H :LOOLDP 6]HNVSLU E\á ] SRFKRG]HQLD Arabem, po czym przekonywamfr GRZRG]Lá *H ]QDQH QD FDá\PZLHFLH QD]ZLVNR dramatopisarza i poety jest aqjlhovnlp ]QLHNV]WDáFHQLHP DUDEVNLHM SLVRZQL NWyU QDOH*\ Z\PDZLDü Szejik-a-Subair *áyzq\p FHOHP Z\VWSLHQLD SLVDU]D E\áR FR SUDZGDSU]HGVWDZLHQLHZLHORNXOWXURZHJRZ\PLDUXREHFQRFL6]HNVSLUDQDZLHFLH lecz MHJR*DUWE\á]UR]XPLDá\W\ONRZNRQWHNFie popularnej tradycji, która przyjmuje, *H V]F]HJyá\ *\FLD 6]HNVSLUD RZLHZD QLH]JáELRQD WDMHPQLFD 6R\LQND jak wielu pisarzy i ludzi teatru (m.in. Henry James, Mark Twain, G.K. Chesterton, Siegmund Freud, Orson Welles, Sir John Gielgud) ]URELáX*\WHNZLDGRPLHOXE QLHZLDGRPLH ] SRSXODUQHJR SU]HNRQDQLD*H VWRVXQNRZR PDáo GRNXPHQWyZ ]DZLDGF]DMFych o V]F]HJyáDFK*\FLD6]HNVSLUDSR]ZDODQDPSU]\SLV\ZDüSURZHQLHQFMHMHJRXWZRUyZ innym, niekiedyedug]rrgohjá\pzf]dvlhlsu]hvwu]hqldxwrurp czy autorkom. 1DXNRZD U]HF]\ZLVWRü Z\JOda jednak odmiennie: w porównaniu z ELRJUDILDPL LQQ\FK WZyUFyZ HSRNL HO*ELHWDVNLHM liczba udokumentowanych faktów i Z\GDU]H]*\FLD6]HNVSLUDMHVWLPSRQXMFD=ELHUDQHSU]H]ZLHOHSRNROHEDGDF]\ GRNXPHQW\PR*QDSRG]LHOLüQDWHNWyUHUHMHVWUXMZ\GDU]HQLD]*\FLD6]HNVSLUD, jego URG]LQ\LSU]\MDFLyá,RUD]WHNWyUHVWDQRZL GRZyGUHFHSFMLMHJRWZyUF]RFLZSUDFDFK literackich i prywatnych owego czasu,vwrwqd MHVW WDN*H FKURQRORJLD SRZVWDZDQLD MHJRG]LHáNWyUPLPRNRQWrowersji wzbudzanych przez wydania poematów, cykl 154 sonetów i 37 sztuk w wersjach pirackich i ]á\fk (Pirate i Bad Quarto), biografowie ]DDNFHSWRZDOLZRJyOQ\FK]DU\VDFK6SRUSRPRFZXVWDOHQLXNROHMQRFLSRZVWDQLD jego 37 GUDPDWyZE\á\ dowody wewnwu]qh, czyli stylistyka tekstów. Bardziej RELHNW\ZQHV GRZRG\]HZQWU]H,F]\OLGRNXPHQW\DUFKLZDOQHSR]ZDODMFHXVWDOLü daty Z\VWDZLHQLD WHNVWyZ Z WHDWU]H RNROLF]QRFL LFK RGELRUX RUD] Z\GDU]H politycznych wspomnianych w utworach.,vwqlhm FLJOH QLHVWHW\ OXNL Z PDWHULDOH GRNXPHQWXMF\P *\FLH 6]HNVSLUD NWyUHELRJUDIRZLHSUyERZDOLZ\SHáQLüZáDVQLQWHUSUHWDFMRGZRáXMFVLF]VWRGR QLHPR*OLZ\FKGR]ZHU\ILNRZDQLD SRJáRVHNDQDZHWSORWHN6\WXDFMNRPSOLNXMHEUDN 12

jakiejkolwiek prywatnej korespoqghqfml 6]HNVSLUD MHJR G]LHQQLNyZ ]DSLVyZ P\OL GRZLDGF]HLSU]H*\ü3R]DMHGQVFHQz niedopuszczonej do wystawienia przez królewskiego cenzora sztuki Sir Thomas More, której tekst prawdopodobnie jest UNRSLVHP 6]HNVSLUD QLH]DFKRZDá\ VL *DGQH PDQXVNU\SW\ MHJR G]LHá $ L Z W\P przypadku SDOHRJUDIRZLH Z GDOV]\P FLJX ZLRG VSRU\, czy scena ta jest U]HF]\ZLFLHUNRSLVHP6]HNVSLUD-HG\Q\PLQLHNZHVWLRQRZDQ\PLSU]\NáDGDPLMHJR FKDUDNWHUXSLVPDMHVWV]HüSRGSLVyZQDGRNXPHQWDFKSUDZQ\FK &KRFLD* EXGRZDQLH WHRULL L Z\FLJDQLH ZQLRVNyZ QLH W\ONR QD SRGVWDZLH dokxphqwyzohf]wdn*hqlhnrpsohwq\fkoxepdárzldu\jrgq\fk(uyghá,xzd*dqhmhvw ]D]Z\F]DM]DSUDNW\NQLHEH]SLHF]QPRJFGRSURZDG]LüGRSU]HNáDPDVWDáRVL MHGQDN QLHRGáF]Q F]FL SUDF\ Eiografów Szekspira. W SU]HV]áRFL, DOH WH* obecnie, GR IDQWDVW\NL ]DOLF]DQR ZV]HONLH SUyE\ V]F]HJyáRZHM GRNXPHQWDFML FDáHJR OXG]NLHJR*\FLDPLQQLHMHVWPR*OLZHRELHNW\ZQHRGWZRU]HQLHZV]\VWNLFKQDV]\FK F]\QyZHPRFMRQDOQ\FKLLQWHOHNWXDOQ\FKGRZLDGF]HLRGF]XüZV]\VWNLFKZSá\ZyZ ]HZQWU]Q\FK L(UyGHá VNRMDU]H -HVW ]DWHP SU]\ZLOHMHP ELRJUDID D QD SHZQR WH* RERZL]NLHPLZ\]ZDQLHPZ\FLJDüZQLRVNLLLQWHUSUHWRZDüGRVWSQH(UyGáDZW\P WDN*H]DLVWQLDá\EUDNLQIRUPDFMLlecz ]DZV]HSRGZDUXQNLHP*HZQLRVNL]JRGQHV] QLHNZHVWLRQRZDQ\PLIDNWDPLSRSDUW\PLPDWHULDáHPDUFKLZDOQ\P 'RNXPHQW\NRFLRáD3U]HQDMZLWV]HM7UyMF\Z6WUDWIRUG]LHSRGDM*H:LOOLDP 6]HNVSLU ]RVWDá ochrzczony 26 kwietnia 1564 7UDG\F\MQLH X]QDMH VL ]D GDW MHJR urodzin 23 kwietnia, JG\* QDSLV ]DPLHV]F]RQ\ QD nagrobnej tablicy w tym samym NRFLHOHJáRVL*H]PDUá w 1616 r., w SLüG]LHVLWWU]HFLURF]QLFVZRLFK urodzin. %\á WU]HFLP G]LHFNLHP DOe pierwszym synem, Johna i Mary ] GRPX $UGHQ 3DU PLHVLF\ SR MHJR XURG]LQDFK PLDVWR QDZLHG]LáD zaraza NWyUD ]G]LHVLWNRZDáD PLHV]NDFyZ']LHFLVWZRVSG]LáZUD]] PáRGV]\PURG]HVWZHPVLRVWUDPL$QQHL -RDQRUD]*LOEHUWHP5LFKDUGHPL(GPXQGHPNWyU\WH*]RVWDáDNWRUHPZGRPXQD Henley Street, znanym obecnie jako Birthplace miejsce kultu Szekspira. 2MFLHF E\á UNDZLF]QLNLHP DOH ]DMPRZDá VL UyZQLH* JDUERZDQLHP L IDUERZDQLHP VNyU 3URZDG]Lá KDQGHO ZHáQ RUD] VSHNXORZDá QD NXSQLH L VSU]HGD*\ MF]PLHQLD GUHZQD L QLHUXFKRPRFL 0R*OLZH *H SR*\F]Dá QD SURFHQW SLHQLG]H 0LDU MHJR VXNFHVX ]DZRGRZHJR L VSRáHF]QHJR E\áR SRZLHU]HQLH PX UR]PDLW\FK stanowivnz]du]g]lhpldvwdzw\p funkcji burmistrza (1568 1569). UtUDFLáSR]\FM VSRáHF]Q ] SRZRGX MDN SRGDM RILFMDOQH (UyGáD FLJáHM QLHREHFQRFL QD zebraniach rady miejskiej. NieRILFMDOQ\ SRZyG E\á SUDZGRSRGREQLH LQQ\,VWQLHMH 13

WHRULD *H SU]\F]\Q VSRáHF]QHJR L ILQDQVRZHJR ]XER*HQLD -RKQD 6]HNVSLUD E\áD MHJR SU]\QDOH*QRü GR tzw. starej wiary, czyli krflrád Uzymskokatolickiego. (Za SDQRZDQLD (O*ELHW\, QLHREHFQRü QD QDER*HVWZLH DQJOLNDVNLP E\áa karana Z\VRN JU]\ZQ : XVIII w., ]QDQ\P ] UR]PDLW\FK IDáV]HUVWZ OLWHUDFNLFK RGNU\WR 2VWDWQLdXFKRZwROLtestament Johna Szekspira;RU\JLQDáQLHVWHW\]JXELRQR -HOL SU]\MPLHP\ *H GRNXPHQW WHQ E\á QDSUDZG MHJR ZáDVQRFL Mest prawdopodobne*hrmflhf6]hnvslud, urodzony i wychowany w czasach, gdy Anglia E\áDSDVWZHPNDWROLFNLPQLHZ\U]HNáVLVZHMZLDU\PLPRSU]HODGRZDZF]DVDFK reformacji,lz\fkrz\zdázqlhmvzrmhg]lhfl 0DWND6]HNVSLUDSRFKRG]LáD]]DPR*QHMURG]LQ\$UGHQSUDFXMFHMFRSUDZGD QD UROL DOH NWyUHM SR]\FM VSRáHF]QPR*QD SRUyZQDü GR SR]\FML SROVNLHM V]ODFKW\ :LHP\ *H RWU]\PDáD VSRUH ZLDQR 1LH ]DFKRZDá\ VL *DGQH GRNXPHQW\ NWyUH XPR*OLZLá\E\ GRNRQDQLH RFHQ\ MHj FKDUDNWHUX :D*QH MHVW MHGQDN MHM pochodzenie: URG]LQD 6]HNVSLUyZ RGZRáDáD VL GR QLHJR, XELHJDMF VL R W\WXá V]ODFKHFNL UWDOHQWRZDQ\ V\Q PyJá ]D z powodów sentymentalno-urg]lqq\fk MDN WZLHUG] QLHNWyU]\]ELRJUDIyZRGZRáDüVLGRQD]ZLVND$UGHQZV]WXFH-DNZDPVLSRGRED &KRFLD*brak dokumentównwyuhsrzldgf]dm*h:looldpsrelhudáirupdoq HGXNDFMSU]\MWR*HE\áXF]QLHPORNDOQHMV]NRá\.LQJ V1HZ6FKRROZ6WUDWIRUG]LH Jej program nauczania oraz zainteresowania nauczycieli absolwentów m.in. uniwersytetu w Oksfordzie wskazuj*hwrzádqlhwdp6]hnvslursdqrzdáqlhw\onr XPLHMWQRü SLVDQLD L F]\WDQLD DOH WDN*H SRGVWDZ\ JUDPDW\NL ORJLNL L UHWRU\NL RUD] RJyOQHZLDGRPRFL]OLWHUDWXU\NXOWXU\LILOR]RILLDQW\F]QHM:SU]\V]áRFLFR prawda, ]DU]XFDQR PX*H ]QDá Ätroch ádflq\ MHV]F]H PQLHM JUHNL MHGQDN MHJR ]QDMRPRü W\FK M]\NyZ E\áD WDN GRJáEQD L* ]ádwzrfl F]\WDá D Sy(QLHM Z\NRU]\VWDá ZH ZáDVQHM WZyUF]RFL SRHW\FNLHM L GUDPDWRSLVDUVNLHM PLQ G]LHáD 2ZLGLXV]D (który Z\ZDUá QD QLm wielkie ZUD*enie) Wergiliusza, Horacego, Plauta, Terencjusza oraz &\FHURQD6XURZH]Z\F]DMHLUHJXODPLQV]NRá\ QDXNDUR]SRF]\QDáDVLRJRG]LQLH V]yVWHM UDQR L WUZDáD ] JRG]LQQSU]HUZ QD OXQFK GR JRG]LQ\ SLWHM OXE V]yVWHM wieczorem PRJá\VWDüVLGODQLHJRLQVSLUDFMNRPHQWDU]y w takich sztukach, jak np. :HVRáHNXPRV]NL]:LQGVRUX, 3RVNURPLHQLH]áRQLF\ i Jak wdpvlsrgred. : F]DVDFK 6]HNVSLUD WDN MDN REHFQLH HGXNDFMD QLH NRF]\áD VL QD ]LQVW\WXFMRQDOL]RZDQ\FK ]DMFLDFK V]NROQ\FK &KRFLD* QLH ]RVWDZLá SR VRELH Z testamencih *DGQ\FK NVL*HNLQLHZLHP\, MDNLH E\á\ MHJR ]DVRE\ ELEOLRWHF]QH ] SHZQRFLGX*RF]\WDá0R*HZáDQLH,F]\WDMFSROHNFMDFK,ZGRPX]GRE\áZLHG] 14

NWyUSy(QLHMZ\NRU]\VWDáZVZRLFKXWZRUDFK"7ZyUF]Rü6]HNVSLUD]DZLDGF]D*H GRJáEQLH]QDáZ\ELWQHG]LHáD literatury angielskiej, m.in. Geoffreya Chaucera, Johna Gowera, Philipa Sidneya, Arthura Brooke a, RUD] WáXPDF]HQLD XWZRUyZ WDNLFK twórców, jak Homer, Plutarch, Livy, Boccaccio, Tasso, Cinthio czy Ariosto. Ponadto PXVLDá GRNáDGQLH SU]HF]\WDü UR]PDLWHG]LHáD KLVWRU\F]QH Z W\PThe Chronicles of England, Scotland, and Ireland (Kroniki Anglii, Szkocji i Irlandii), wydane pod UHGDNFM 5Dphaela Holisheda (1577), oraz Mirror for Magistrates (=ZLHUFLDGáD dostojników), zbiór zebranych przez Williama Baldwina blrjudill VáDZQ\FK SRVWDFL (1559)..RFLyá E\á WDN*H PLHMVFHP HGXNDFML SLVDU]DTDP FR QLHG]LHOD ]DSR]QDZDá VL]%LEOL, The Book of Common Prayer (.VL*ND ZVSyOQHM PRGOLZ\) i homiliami. -HVW SUDZGRSRGREQH *H ZáDQLH Z V]NROH 6]HNVSLU ]DSU]\MD(QLá VL] Richardem )LHOGHPNWyU\Sy(QLHMMDNRSRZD*DQ\ORQG\VNLGUXNDU]E\áRGSRZLHG]LDOQ\]DGUXN jego pierwszych utworów poetyckich). -HOLSU]\MPLHP\*H6]HNVSLUWDNMDNE\áRWRZyZF]DV ]Z\F]DMHPVNRF]\á V]NROQ HGXNDFM Z ZLHNX ODW SRZVWDMH S\WDQLH, cr URELá GDOHM" &]\ QDXN NRQW\QXRZDá, F]\ WH* UR]SRF]á SUDF ]DURENRZ" 1LH PD na to pytanie MHGQR]QDF]QHMRGSRZLHG]L:OLVWRSDG]LHURVLHPQDVWROHWQL6]HNVSLUZ]LáOXE ] $QQ +DWKDZD\ VWDUV] RG QLHJR R SUDZLH RVLHP ODW FyUN ERJDWHJR UROQLND ] 6KRWWHU\ OXE SUDZGRSRGREQLH ]DDUDQ*RZDQR GRü V]\ENR $QQD E\áD Z ]DDZDQVRZDQHM FL*\ %LVNXS Worcesteru w\ud]lá ]JRG DE\ RGE\á VL po jednych W\ONR]DSRZLHG]LDFK6SUDZNRPSOLNXMHZ\GDQLHSU]H]WHJRVDPHJRELVNXSDG]LH ZF]HQLHMSRGREQHJR]H]ZROHQLDW\PUD]HPQDOXEPLG]\ Willelmum Shaxpere et Annam Whateley de Temple Grafton. &KRFLD* EDGDF]H F]VWR URPDQW\]XM, a QDZHW VHQW\PHQWDOL]XM RNROLF]QRFL WHJR ]DSLVX GRV]XNXMF VL QLH]QDQHM EOL*HM XNRFKDQHM6]HNVSLUD]NWyUQLHPyJáVLR*HQLü]SRZRGX]RERZL]DZREHF Anny Hathaway, faktem jest, *H SR XURG]HQLX za SLü PLHVLcy pierwszego dziecka, Susanne, niczym nie]pfrqh*\flhpdá*hvnlhwuzdárgdohm'zdodwdsy(qlhm) $QQDSRZLáDGZRMDF]NL+DPQHWD i Judith. = Z\MWNLHP Z]PLDQNL MHJR LPLHQLD L QD]ZLVND Z VSUDZLH VGRZHM ] U NWyUD GRW\F]\áD (GPXQGD /DPEHUWa, krewnego ze strony matki, nie znaleziono, do chwili obecnhm *DGQ\FK GRNXPHQWyZ NWyUHSRPRJá\E\ MHGQR]QDF]QLH RNUHOLü ORV\ Szekspira w latach 1585 1592. Okres ten,xzd*dq\ ]Dzwyczaj za tzw. lost years (lata zagubione), MHVW SRGDWQ\P PDWHULDáHP GR VQXFLD rozmaitych hipotez i QDMEDUG]LHM QLHSUDZGRSRGREQ\FK SU]\SXV]F]H, WDN XZD*D VL *H ]RVWDá Z 15

6WUDWIRUG]LH L SURZDG]Lá ] RMFHP LQWHUHV\ 0LDá WH* Z RSLQLL LQQ\FK EDGDF]\ E\ü ]DWUXGQLRQ\ZU]H(QLILUPLHQRWDULDOQHM ixu]g]lh3lvdqr*hz\mhfkdágr:árfk*h ]DFLJQáVLGRZRMVNDL*HZ\UXV]\áQDZ\SUDZGRRNRáDZLDWDZUD]])UDQFLVHP Drake em. 2VWDWQLRZLHOX]ZROHQQLNyZ]GRE\ZDWHRULD*H6]HNVSLUZ\MHFKDáGRKUDEVWZD LDQFDVKLUH JG]LH XF]\á VL GDOHM Z PQLHM IRUPDOQ\ VSRVyE : GRPRZVWZDFK bogatych katolickich rodzin szlacheckich, najpierw w Lea Hall u Alexandra +RXJKWRQD D SR MHJRPLHUFL X 7KRPDVD +HVNHWKD, PyJá SUDFRZDü MDNR DV\VWHQW SU\ZDWQHJRQDXF]\FLHOD0R*HXF]\áPX]\NL":WHG\WH* SUDZGRSRGREQLH]HWNQáVL ] WHDWUHP JG\* REDM RSLHNXQRZLH XWU]\P\ZDOL SU\ZDWQH ]HVSRá\ %\ü PR*H FKOHERGDZF\UHNRPHQGRZDOLSU]\V]áHJRGUDPDWXUJDQDVáX*EGR/RUGD6WUDQJH a, QDMSRW*QLHMV]HJR PDJQDWD Z KUDEVWZLH NWyUHJR WUXSD WHDWUDOQD Sy(QLHM VWDáD VL trzonem TUXS\/RUGD6]DPEHODQD=DWDNLQWHUSUHWDFM zagubionych lat PDWDN*H SU]HPDZLDü IDNW *H ]JRGQLH ] ]DSLVDPL GRNXPHQWDOQ\PL Z U 6]HNVSLU E\á F]áRQNLHP WHJR ZáDQLH ]QDQHJR ORQG\VNLHJR ]HVSRáX WHDWUDOQHJR 3R PLHUFi NUyORZHM(O*ELHW\,ZU.]HVSyá]PLHQLáSDWURQDSU]\MPXMFQD]Z7UXS\-HJR.UyOHZVNLHM0RFL :\MDQLDMF NZHVWL jego zainteresownia i kontaktów z teatrem, QDOH*\ ZVSRPQLHü*HZRZ\FKF]DVDFKWUXS\DNWRUVNLHF]VWRRGZLHG]Dá\6WUDWIRUGMHGQRz JáyZQ\FKPLDVWFHQWUDOQHM$QJOLL*UDá\ZQLPWUXS\/RUGD/HLFHVWHUD/RUGD Warwicka (1574), Lorda Worcestera (1574 i 1581), Lorda Strange a (1578), Lorda (VVH[D /RUGD %HUNHOH\D L RUD] -HM.UyOHZVNLHM 0RFL L 1587). PrzyMD]GDNWRUyZGRPLDVWDE\á]DZV]HZLHONLPZ\GDU]HQLHPLWUXGQRSU]\Mü *H -RKQ 6]HNVSLU SRVWDü ]QDQD L V]DQRZDQD QLH RJOGDá LFK SU]HGVWDZLHZUD]] URG]LQ7UXGQRWH*XZLHU]\ü*HURG]LQD6]HNVSLUyZQLHZ\EUDáDVLODWHP r. do zamku Kenilworth, prvldgárfl ORUGD /HLFHVWHUD DE\ XF]HVWQLF]\ü Z UR]PDLW\FK formach rozrywki, w tym przedstawieniach teatralnych, które przygotowano dla SU]HE\ZDMFHMWDPZGZXW\JRGQLRZHMJRFLQLHNUyORZHM 0R*H]DWHPXVSUDZLHGOLZLRQHMHVWGRPQLHPDQLH*H6]HNVSLUSU]\áF]\áVLGR jednej z WUXSLZ\MHFKDá]QLGR/RQG\QXMX*ZU gdzie ]JRGQLH]WUDG\FMPLDá UR]SRF]ü SUDF ]DURENRZ Z WHDWU]H MDNR m.in.: stajenny, kopista tekstów dramatycznych, aktor, autor przeróbek scenicznych, D QDZHW ZVSyáDXWRU V]WXN Prawdopodobnie zaczá SLVDü MHV]F]H SU]HG Z\MD]GHP GR VWROLF\ = RZHJR F]DVX SR]RVWDá W\ONR MHGHQ VRQHW RSDUW\ QD JU]H M]\NRZHM ] QD]ZLVNLHP +DWKDZD\ 16

2]QDF]RQ\ QXPHUHP ]QDOD]á VL RQ Z F\NOX VRQHWyZ GRNáDGQLH Z F]FL SRZLFRQHM Czarnej Damie. Pierwsza ORQG\VND Z]PLDQND R 6]HNVSLU]H SRFKRG]L dopiero z 1592 r. 2GQDOH(ü M PR*QD Z SDPIOHFLH Groatsworth of Wit Bought With a Million of Repentance (ûzlhuüjurv]rzd V]F]\SWD rozumu kupionego za milion skruchy), autorstwa Roberta Greene a (1560? 1592), znanego ózf]hqlhgudpdwxujdlsrhw\ &KRFLD**UHHQHURELZQLPW\ONRDOX]MHGRQD]ZLVND6]HNVSLUDWUHüSDPIOHWXZW\P FHORZRSU]HNUFRQ\F\WDW]MHGQHM]HV]WXN :LOOLDPD]DZLDGF]D*HWRZáDQLHRQ jest przedmiotem krytycznego ataku. Nazwawszy go parweniuszowvn ZURQ upinv]rq FXG]\PL SLyUDPL *UHHQH RVNDU*\á 6]HNVSLUD R SLVDQLH SODJLDWyZ RVWU]HJDMF SU]HG QLP GUDPDWRSLVDU]\ L SRHWyZ: Christophera Marlowe a, Roberta Peele a i Thomasa Nashe a, tzw. OXPLQDU]\ XQLZHUV\WHFNLFK NWyU]\ RVLJQOL Z URGRZLVNXORQG\VNLPVáDZ *UHHQH VNU\W\NRZDá JR WDN*H ]D ]DUR]XPLDOVWZR -HJR ]GDQLHP Szekspir FKHáSLáVL, niczym MDWRWXPIDFNL, sw artystycznzv]hfkvwurqqrflz\fkzdodá *H RGQLHVLRQH VXNFHV\ SR]ZDODM PXVL XZD*Dü ]D SUDZG]LZHJR Shake-scene (7U]VLVFHQ) QDMSRSXODUQLHMV]HJRGUDPDWRSLVDU]D$QJOLL3DURGLXMFZHUV]F]FL trzeciej Henryka VI, *UHHQH SU]HVWU]HJDá SU]HG EH]Z]JOGQRFL 6]ekspira, w NWyUHJR SLHUVL ELáR Ätygrysie serce &KRFLD* JáyZQ\P FHOHP WHJR SDV]NZLOX E\áR RPLHV]HQLHPáRGHJRGUDPDWRSLVDU]DZVWXGLDFKELRJUDILF]Q\FKMHVWRQXZD*DQ\]D GRZyG ]DZLDGF]DMF\ R ]QDF]F\FK VXNFHVDFK ]DZRGRZ\FK L WRZDU]\VNLFK Szekspira. W latach 1593 6]HNVSLU ]DSUH]HQWRZDá WDOHQW SRHW\FNL Z\GDMF GZD poematy Wenus i Adonis oraz /XNUHFM. Jest prawdopodreqh*hmhgq]su]\f]\q SRZVWDQLDREXXWZRUyZE\áR]DPNQLFLHORQG\VNLFKWHDWUyZ]SRZRGXSODJLNWyUD QDZLHG]LáDPLDVWR7UDFFQDSU]HVWU]HQLRNRáRGZyFKODWRGODWDUGRZLRVQ\ U PR*OLZRü UHJXODUQych URGNyZ XWU]\PDQLD 6]HNVSLU SR UD] pierwszy i MHG\Q\ Z *\FLX RGZRáDá VL GR LQVW\WXFML PHFHQDWX V]WXNL GHG\NXMF RED XWZRU\ Henry emu Wrothesleyowi, lordowi Southampton (1573 1624). Pierwsza z dedykacji, ]DáF]RQD GR SRHPDWX Wenus i Adonis (1593), ma charakter formalny; druga, poprzedzajaca tekst Lukrecji ]DZLDGF]D R SU]\FK\OQ\P ]DLQWHUHVRZDQLX 6RXWKDPSWRQDSRHW\FNWZyUF]RFL6]HNVSLUD Oba utwory, wiele razy wznawiane, SU]\QLRVá\SRHFLH X]QDQLHLVáDZRF]\P]DZLDGF]DMOLF]QHZ]PLDQNLZWHNVWDFK OLWHUDFNLFK SRFKRG]F\FK ] RZHJR RNUHVX &KRFLD* ZGDOV]HM karierze Szekspir 17

WZRU]\áXWZRU\SRHW\FNLHZW\PUyZQLH*NUyWNLHZLHUV]HNWyUHSLVDáQD]DPyZLHQLH QLJG\ZLFHMQLHWUDNWRZDáWHMSUDF\MDNR]DVDGQLF]HJR(UyGáDXWU]\PDQLD 'RFKRG\WHDWUDOQHRND]Dá\VLEDUG]LHMOXNUDW\ZQH, a co istotne VWDáH]DWHP po otwarciu teatrów w 1594 r. 6]HNVSLU SRZUyFLá GR PHFHQDWX ZLGRZQLPierwszy dokument powzlhug]dmf\ ]ZL]NL 6]HNVSLUD ] WHDWUHP SRFKRG]L ] PDUFD Jest on w nim wymieniony wraz z Richardem Burbage em (1568 1619) i Willem Kempe em ]PMDNRZVSyáXG]LDáRZLHF7UXS\/RUGD6]DPEHODQDNWyUDJUDáD dwukrotnie na dworze królewskim w czasie ZLW %R*HJR 1DURG]HQLD :DUWR ]ZUyFLü XZDJ *H 6]HNVSLU E\á MHG\Q\P GUDPDWRSLVDU]HP RZHJR RNUHVX NWyU\ Z VZ\P FDá\P *\FLX ]DZRGRZ\P ]RVWDá ZLHUQ\ MHGQHM LQVW\WXFML SUDFRZDá Z W\P ]HVSROH WHDWUDOQ\P GR NRFD *\FLD =DSáDWD ]D WH SU]HGVWDZLHQLD Z\QLRVáD funtów. ZastanawiajFH MHVW *H QD GRNXPHQFLH QD]ZLVNR 6]HNVSLUD ]QDOD]áR VL ZUyG QDMEDUG]LHM ]QDQ\FK DNWRUyZ WUXS\ %XUEDJH a uznawano za jednego z QDMEDUG]LHMXWDOHQWRZDQ\FKWDUJLNyZ.HPSHRVLJQáVáDZZURODFKNRPHGLRZ\FK -DN]DWHPUROZWUXSLHVSHáQLDá6]HNVSLU"1LHNWyU]\ELRJUDIRZLHXZD*DM*HE\áRQ ZWHG\ QLH W\ONR DXWRUHP SRSXODUQ\FK V]WXN OHF] WDN*H RVRE RGSRZLHG]LDOQ]D VSUDZ\ILQDQVRZHWHDWUX-HJRSU]HGVLELRUF]RüLREURWQRüILQDQVRZDPXVLDáyE\ü GRüZF]HQLH]DXZD*RQeSU]H]NROHJyZ=F]DVHPVWDáVLSRGSRURUJDQL]DF\MQ WHDWUX Z NWyU\P SUDFRZDá QD zasadach Z\VSHFMDOL]RZDQHJR QLH]DOH*QHJR SU]HGVLELRUVWZDG]LDáDMFHJRMDNVSyáNDDNF\MQD 6]HNVSLU E\á MDN E\P\ WR REHFQLH QD]ZDOL ZVSyáXG]LDáRZFHP- DQWUHSUHQHUHP 0LDá XG]LDá Z DNW\ZDFK QLHVWDá\FK SU]HGVLELRUVWZD, czyli m.in. w ]\VNDFKSá\QF\FK] ZáDVQRFLWHNVWyZXWZRUyZVFHQLF]Q\FKNRVWLXPyZPDWHULDáyZ LGHNRUDFML1DOH*Dá\WH*GRQLHJRXG]LDá\ZDNW\ZDFKVWDá\FK, czyli w obu budynkach teatralnych trupy: publicznego najpierw Theatre,DSy(QLHMRG), The Globe Theatre ( 3RG.XO =LHPVN ), i prywatnego Blackfriers Theatre (od 1608). DRVWDZDá ]DSáDW ]D WHNVW\ QDSLVDQ\FK SU]H] VLHELH V]WXN 2SáDFDQR MHJR SUDF DNWRUVN 3RSXODUQRü ]D G]LHá GUDPDW\F]Q\FK PXVLDáD JZDUDQWRZDü PX GRü wysokie dochody. Wynagrodzenie za nowo QDSLVDQV]WXNE\áRNZHVWLQHJRFMDFML dramatopisarze mogli za nlrwu]\pdü6 12IXQWyZ'RURNX6]HNVSLUWZRU]\á SU]HFLWQLH GZLH V]WXNL URF]QLH Sy(QLHM SLVDá MHGHQ GUDPDW Z URNX 7UXGQR QLH ]JRG]Lü VL ] RSLQLZLNV]RFL MHJR ELRJUDIyZ NWyU]\ XZD*DM *H DUW\VWD EDUG]R 18

V]\ENR XVWDELOL]RZDá VL ILQDQVRZR, a co za tym idzie MX* Z URNX RVLJQá znaczfsr]\fmzvwuxnwxu]hwuxs\ W U E\á 6]HNVSLU XZD*DQ\ ]D RVRE]DPR*Q Z RZ\P URNX QLHMDNL 5LFKDUG4XLQH\VVLDG]H6WUDWIRUGX,SURVLáJRRSR*\F]NIXQWyZ7RQOLVWXRUD] WRZDU]\V]FHPXRNROLF]QRFLSU]HNRQXM*H6]HNVSLUPLDáRSLQLRVRE\]DVDGQLF]HM w sprawach finansowych i tak jak jego ojciec, John Szekspir SRWUDILá ]D*GDü Z\JyURZDQ\FK RGVHWHN ]D SR*\F]RQ VXP 1LH PD Z WHM SU]HGVLELRUF]RFL ILQDQVRZHM QLF G]LZQHJR JG\* Z F]DVDFK HO*ELHWDVNLFK DNWRU]\ F]VWR SURZDG]LOL interesy handlowe, m.in. ZáDFLFLHO TUXS\ /RUGD $GPLUDáD U\ZDOL]XMFHM ] WUXS 6]HNVSLUDE\áZáDFLFLHOHP]QDQHJRZ/RQG\QLHORPEDUGX 6]HNVSLUSUDFRZDáWDN*HMDNRDNWRU-est wymienionyqdolflhf]árqnyz7uxs\ Jego.UyOHZVNLHM 0RFL NWyU]DáF]RQR GR Z\GDQLD MHJR ZV]\VWNLFK G]LHá First Folio (Pierwszego Folio) w 1623 r *UDá ]D]Z\F]DM SRPQLHMV]H UROH nie tylko we ZáDVQ\FKV]WXNDFK, np. Ducha w Hamlecie i Adama w Jak wdpvlsrgreddohwh*z sztukach kolegów, m.in. w tragedii Sejanus i komedii Every Man in His Humour autorstwa Bena Jonsona. 1LHVWHW\ QLH PR*QD XVWDOLü, F]\ RGQRVLá Z W\P ]DZRG]LH sukcesy: opiqlhqdwhqwhpdwvsrg]lhorqh :UD]]URVQF VáDZ SRMDZLDá\ VL R 6]HNVSLU]H Z]PLDQNL w pracach literackich i korespondencji prywatnej. Jego poezje wychwalali m.in.: w 1594 r. Henry :LOORELH ]ZáDV]F]D MHJR SRHPDW Lukrecja, w 1595 r. :LOOLDP &RYHOO QD]ZDá JR ÄVáRGNLP6]HNVSLUHP DZU5LFKDUG%DUQILHOGQDSLVDáRQLPZLHUV]W dziele Palladis Tamia (1598), Francis Meres (1565 Z\UD]Lá V]F]HUH X]QDQLH GOD WZyUF]RFL GUDPDW\F]QHM 6]HNVSLUD :\PLHQLá GZDQDFLH jego sztuk: tragedie Ryszard II, Ryszard III, Król Jan, Król Henryk IV, Tytus Andronikus i Romeo i Julia, oraz komedie Dwaj panowie z Werony,.RPHGLD RP\áHN, Stracone zachody PLáRFL, Sen nocy letniej, Kupiec Wenecki i tajemniczy, do czasów obecnych niezidentyfikowany, dramat 6SHáQLRQH ]DFKRG\PLáRVQH, MDNR SU]\NáDG\ QDMOHSV]\FK XWZRUyZGUDPDW\F]Q\FK0HUHVZ\FKZDODáUyZQLH*MHJR VáRGNLHVRQHty, co pozwala SU]\SXV]F]Dü *H MX* Z RZ\P F]DVLH NU*\á\ RQH Z UNRSLVLH ZUyG ]QDMRP\FK L SU]\MDFLyá 3RQLHZD*W\ONRQLHNWyUH]HV]WXN6]HNVSLUD]RVWDá\RSXEOLNRZDQHSU]HG r.jáyzqlhdqrqlprzrsudfd0huhvdmhvwqlh]z\nohzd*q\p dokumentem: nie tylko pomaga w ustaleniu chronologii ich powstania OHF] WDN*H GHILnitywnie rozstrzyga kwestie DXWRUVWZD5yZQLH*ZU nazwisko twórcy SRMDZLDVLSRUD]SLHUZV]\ 19

QDW\WXáRZ\FKVWURQDFKRSXEOLNRZDQ\FKV]WXN Ryszarda II, Ryszarda III i Straconych zachodyzplárvq\fk:gqlxpdufd-rkq0dqqlqjkdp]dqrwrzdádqhjgrw R PLáRVQ\FK SHU\SHWLDFK 6]HNVSLUD L %XUEDJH D D Z U. +HQU\ &KHWWOH ZH]ZDá Szekspira do QDSLVDQLDXWZRUXRSáDNXMFHJRPLHUüNUyORZHM(O*ELHW\, &KRFLD* GR U. Szekspir zajmowaá VL JáyZQLH SUDF ]DZRGRZ Z /RQG\QLHQLH]DQLHGE\ZDáVSUDZURG]LQQ\FK:VLHUSQLXU.]PDUáMHJRMHG\Q\ syn jedenastoletni Hamnet. 'ZDPLHVLFHSy(QLHMQDVNXWHN]DELHJyZ6]HNVSLUD MHJR RMFLHF RWU]\PDá KHUE L W\WXá V]ODFKHFNL : U NXSLá Z Stratfordzie WU]\SLWURZ\ GUXJLFRGRZLHONRFLGRPZPLHFLHZ\EXGRZDQ\FRSUDZGD, 100 lat ZF]HQLHM DOH ]QDQ\ MDNR New Place ( Nowe miejsce ). : U GRNXSLá GR ]LHPVNLFKSRVLDGáRFLURG]LQQ\FKKHNWDU\]LHPLXSUDZQHMLKHNWDUyZSDVWZLVND ZapáDFLá]DQLHQLHEDJDWHOQMDNQDRZHF]DV\VXP 320 funtów. Tego samego roku zdnxslá WDN*H W\WXá G]LHU*DZ\ GRPX L RJURGX ]QDMGXMF\FK VL QDSU]HFLZNR SRVLDGáRFL New Place. : U Z\GDá IXQWyZ ]D G]LHU*DZG]LHVLFLQ\ Z VVLDGXMF\FKZLRVNDFKFRGDáRPXRNRáRIXQWyZGRFKRGXURF]QLHZyskF]HUSDá WDN*H]LQQ\FKLQZHVW\FMLKDQGORZ\FK2GQRWRZDQR*HZU.SRVLDGDáNRUFów ]LDUQDLVáRGX0R*HZFHODFKVSHNXODF\MQ\FKJG\*SDUODWSy(QLHMSR]ZDáGRVGX 3KLOLSD5RJHUVDVVLDGD]6WUDWIRUGXNWyU\QLHRGGDáPXQDOH*QRFL]DNRUFów VáRGX" :USURFHVRZDáVL]LQQ\PVVLDGHP-RKQHP$GGHQEURRNH HP który E\áPXZLQLHQIXQWyZ:U]PDUáMHJREUDW*LOEHUWDURNSy(QLHMEUDW5LFKDUG W latach 1614 LQWHUZHQLRZDáZVSUDZDFKGRW\F]F\FK]DJURG]H NLHNWyU]\ ELRJUDIRZLH XZD*DM *H RNRáR U. F]WHUG]LHVWRSLFLROHWQL Szekspir SU]HV]HGáQDHPHU\WXU,RVLDGDMFQDVWDáHZ6WUDWIRUG]Le. Opinia ta jest jednak PDáRSU]HNRQXMFD; z SHZQRFLZLFHMF]DVXVSG]DáZURG]LQQ\PPLHFLH ale XWU]\P\ZDáVWDáHNRQWDNW\]DZRGRZH]HURGRZLVNLHPORQG\VNLP 0R*HVSUDZ\ URG]LQQH PLHUü RMFD Z U VSRZRGRZDá\ *H ]RVWDá MDN WZLHUG]L MHGHQ ] biografów, SLHUZV]\P]QDQ\PZKLVWRULLGRMH*G*DMF\PGRSUDF\DUW\VW? W 1609 r. wydano cyko MHJR VRQHWyZ : GDOV]\P FLJX SLVDá V]WXNL QD SU]HVWU]HQL ODW 7UXSD -HJR.UyOHZVNLHM 0RFL Z\VWDZLáD Cymbeline, 2SRZLHü ]LPRZ i %XU]. W 1612 1613 r. powstal Henryk VIII, Cardenio (zagubiona sztuka) oraz Dwaj szlachetni krewniacy (prawdopodoeqlhzhzvsyásudf\] -RKQHP)OHWFKHUHP%\ZDá WH* Z /RQG\QLH QD UR]SUDZDFK VGRZ\FK ). : U NXSLá ]D VXP 140 funtów dom, Blackfriers Gatehouse SRáR*RQ\ EOLVNR WHDWUX %ODFNIULHUV 1LHNWyU]\ ELRJUDIRZLH XZD*DM WHQ ]DNXS ]D MHV]F]H MHGHQ SU]\NáDG MHJR VSHNXODFML 20

ILQDQVRZ\FK,QQL WZLHUG] *H MHVW RQ ZLDGHFWZHP ]ZL]NX GUDPDWRSLVDU]D ] NDWROLNDPLSRGHMU]HZDQR*HRGODW Blackfriers Gatehouse E\áFHQWUXPNDWROLFNLFK spisków. $ PR*H SR SURVWX 6]HNVSLU FKFLDá ]DWU]\P\ZDü VL ZH ZáDVQ\P GRPX Z F]DVLHSRE\WyZZVWROLF\"0LDáZWHG\GRSLHURF]WHUG]LHFLG]LHZLüODWF]\OLQLHE\á F]áRZLHNLHPVWDU\PQDZHWZHGáXJVWDQGDUGyZZLHNowych szesnastowiecznej Anglii. W dniu 25 marca 1616 ZSURZDG]Lá SRSUDZNL GR WHVWDPHQWX FHOHP ILQDQVRZHJR ]DEH]SLHF]HQLD PáRdszej córki, Judith, SU]HG PDáR RGSRZLHG]LDOQ\P P*HP -HVW WR ]UR]XPLDáH Z NRQWHNFLH Z\GDU]HQLD GQLD QDVWSQHJR 7KRPDV 4XLQH\ ] NWyU\P -XGLWK Z]LáD OXE Z OXW\P RZHJR URNX ]RVWDá ]PXV]RQ\ GR SXEOLF]QHMVNUXFK\ZNRFLHOH]D cielesny stosunek ]LQQNREHW:WHVWDPHQFLH 6]HNVSLU ]DSHZQLá WH* ILQDQVRZH EH]SLHF]HVWZR VLRVWU]H -RDQ NWyUHM P* QLH RND]Dá VL ]E\WQLR SU]HGVLELRUF]\P L ]DSRELHJOLZ\P SDUWQHUHP 3RQDGWR Z GRNXPHQFLH ]QDOD]á\ VL GDURZL]Q\ GOD MHJR ORQG\VNLFK SU]\MDFLyá 5LFKDUGD Burbage a, Henry ego Condela i Johna Heminge a. 1DMZLFHMNRQWURZHUVMLZWHVWDPHQFLHZ\ZRáXMH]DSLVDQLH*RQLHW\ONR second- -best bed ( QDMOHSV]HJRGUXJLHJRáy*ND ']LZQLHWH*Z\JOGDX*\WHZGRNXPHQFLH VIRUPXáRZDQLH PRMHM *RQLH, a nie PRMHM XNRFKDQHM *RQLe,MDNWRE\áRZRZ\P F]DVLH ]Z\F]DMRZR SU]\MWH 3RQDGWR 6]HNVSLU QLH PLDQRZDá MHM Z\NRQDZF WHVWDPHQWX OHF] SRZLHU]\á WHQ RERZL]HN QDMVWDUV]HM FyUFH L MHM P*RZL -RKQRZL Hallowi 0R*H U]HF]\ZLFLH PDá*HVWZR 6]HNVSLUD E\áR QLHXGDQH" 3RWZLHUG]D WR rozxprzdqlh Z\NOXF]HQLH $QQ\ ] MDNLFKNROZLHN NRU]\FL SU]\ ]DNXSLH RVWDWQLHJR domu w Londynie. 2NROLF]QRFL PLHUFL 6]HNVSLUD QLH V ]QDQH,VWQLHMH QD WHQ WHPDW ZLHOH QLHSRWZLHUG]RQ\FK *Ddnymi dokumentami teorii. Prawdopodobnie E\á FKRU\ JG\* RJUDQLF]\á VL W\ONR GR SRGSLVDQLD ostatniej wrol -HJR ]Lü GRNWRU +DOO NWyU\ ]D]Z\F]DM VSRU]G]Dá bardzo skrupulatne notatki z przypadków medycznych, nie XZ]JOGQLáZQLFKFKRURE\WHFLD &LHNDZLHE\áRE\SRIDQWD]MRZDü, jak wielkie tantiemy ]Z\GDMHJRGUDPDWyZ srqhwyz L SRHPDWyZ SU]HGVWDZLH WHDWUDOQ\FK L DGDSWDFML ILOPRZ\FK RWU]\P\ZDOLE\ obecnie jego potomkowie? Niestety, wszyscy zmarli stosunnrzrzf]hqlh=x]dqqd w 1649, a Judith ZU5yG6]HNVSLUyZZ\JDVáZUD]]HPLHUFLMHG\QHMZQXF]NL (O*ELHW\ FyUNi Susanne, która ]PDUáD EH] SRWRPND 1670). 1LH SU]H*\OL G]LHFLVWZDV\QRZLH Judith. 21

3R]RVWDMH MHV]F]H VSUDZD QDMEDUG]LHM NRQWURZHUV\MQD MDNLP F]áRZLHNLHP E\á 6]HNVSLU" 'RNXPHQW\ UHMHVWUXMFH MHJR *\FLH URG]LQQH SR]ZDODM QDP MDN PL VL wydaje, widzlhü JR MDNR UHDOLVW GEDMFHJR R LQWHUHV\ ZáDVQH L QDMEOL*V]\FK Nieustannie ]DELHJDá R zapewnienie sobie i rodzinie materialnego i finansowego GRVWDWNX0R*OLZHWH**HE\áF]áRZLHNLHPVXURZ\PLQLHXVWSOLZ\P,FRQLHZWSOLZLH ]QDOD]áRRGELFLHZMHJR]PLDnach naniesionych w testamencie. 1LHNWyU]\]ELRJUDIyZLNU\W\NyZWUDNWXMMHJRF\NOVRQHWyZMDNREH]SRUHGQL DXWRELRJUDIL 6]HNVSLU MDZL VL Z QLFK MDNR RVRED GRZLDGF]RQD *\FLRZR DOH QLH ]JRU]NQLDáD SHáQD ZUD*OLZRFL L VXEWHOQRFL RUD] G]LHFLFHM UDGRFL *\FLD PDMFD WUXGQRFL Z ]DSDQRZDQLX QDG PLáRVQ\P SR*GDQLHP OHF] XQLNDMFD V\WXDFML NRQIOLNWRZ\FK 0R*QD WH* SU]\Mü *H QLH E\á\ PX REFH homoerotyc]qhdpr*h nawet homoseksualne IDVF\QDFMH =D W Z\ZRáXMF NRQWURZHUVMe LQWHUSUHWDFM przemawia IDNW *H 6]HNVSLU QLH VSLHV]\á VL ] SXEOLNDFM F\NOX =D SDQRZDQLD (O*ELHW\, zainteresowania WH RUD] SUDNW\NL E\á\ VXURZR NDUDQH %UDN Z]QRZLH sonetów w latach 1609 PR*HVXJHURZDü*HXZD*DQRMH]DNRPSURPLWXMFH) 6]HNVSLU QDOH*Dá GR DXWRUyZ RVWUR*Q\FK ]DZLDGF]D R W\P MHJR QDW\FKPLDVWRZH RG*HJQDQLH VL Z HSLORJX Henryka IV F] RG MDNLFKNROZLHN SRZL]D SRVWDFL Falstaffa z Sir Johnem Oldcastle em PF]HQQLNLHP SURWHVWDQFNLP R FR JR RVNDU*RQR, RUD] UHDNFMD QD SU]\SDGNRZH ZSOWDQLH Z\VWDZienia sztuki Ryszard IIZUHEHOLKUDELHJR(VVH[D (1601). 1LH PR*QD GHILQLW\ZQLH XVWDOLü DQL WR*VDPRFL fair youth ( SLNQHJR PáRG]LHFD ), ani Dark Lady ( Czarnej Damy ) ERKDWHUyZ F\NOX :\QLNL EDGD wielu biografów i krytyków udowagqldm *H ]DPLHV]F]RQD QD NDUFLH W\WXáRZHM wydania sonetów tajemnicza dedykacja Panu W.H. nie ma nic wspólnego z 6]HNVSLUHP$GUHVDWHPSXEOLNDFMLQLHE\á+HQU\:ULRWKHVOH\RGZUyFRQ\VNUyWMHJR LPLHQLD L QD]ZLVND OHF] :LOOLDP +HUEHUW Sy(QLHMV]\ ORUG 3HPEURNH DGUHVDW 3LHUZV]HJR )ROLR 3RP\VáRGDZF GHG\NDFML E\á SUDZGRSRGREQLH LFK Z\GDZFD Thomas Thorpe. -X*SRPLHUFL6]HNVSLUD%HQ-RQVRQQDSLVDá*H jego przyjaciel PLDáV]F]HU L VSRQWDQLF]Q QDWXU ZVSDQLDáZ\REUD(QL GRVNRQDáH SRP\Vá\ i godny sposób Z\UD*DQLDVZRLFKP\OL DOHF]\WDODNRQLF]QDRSLQLDZSHáQLRGGDMHQDMZD*QLHMV]H cechy autora 37 dramatów, utworów poetyckich i cyklu sonetów? 1LH]DFKRZDáDVL *DGQD SU\ZDWQD NRUHVSRQGHQFMD 6]HNVSLUD 0R*H QLH OXELá SLVDü OLVWyZ" 0R*H E\á introwertykiem? Znajomi i przyjaciele twierdziol *H E\á WRZDU]\VNL FKRFLD* 22

WRZDU]\VWZD XQLNDá Z\PDZLDMF VL FKRURE 7HQ SDUDGRNV MHVW MHGQDN SR]RUQ\ 0R*HWDNMDNVWworzone przez niego postacie6]hnvslusrwudilá]qdoh(ü]dgrzrohqlhl UDGRü]DUyZQRZVSRQWDQLF]QHM]DEDZLH)alstaff),MDNLZVDPRWQ\FKUR]ZD*DQLDFK filozoficznych (Hamlet)? LiczbaLMDNRü VWZRU]RQ\FK G]LHá SU]HPDZLDM nie tylko za wielkim talentem 6]HNVSLUD DOH WH* SRG]LZX JRGQSUDFRZLWRFL G\VF\SOLQZHZQWU]Q DPELFM oczytaniem i GRVNRQDáSDPLFL5R]OHJáDWHPDW\NDMHJRWZyUF]RFLMHVWGRZRGHP szerokiej wiedzy i kompetencji w zakresie m.in. WDNW\NL ZRMHQQHM ]DZLáRFL SUDZ skomplikowanych przypadków medycznych, astronomii, astrologii, filozofii, geografii i SV\FKRORJLL 8WZRU\ ]DZLDGF]DMWDN*H R auw\vw\f]qhm RGZDG]H 6]HNVSLUD FLJáHM SRWU]HELH HNVSHU\PHQWRZDQLD M]\NRZHM L VW\OLVW\F]QHM Eá\VNRWOLZRFL ZUD*OLZRFL empatii, potrzebie kochania i bycia kochanym, ]GURZ\P SRSG]LH VHNVXDOQ\P L uznaniu potrzeby przestrzegania Z *\FLX FRG]LHQQ\P podstazrz\fk ZDUWRFL VSRáHF]Q\FKDSU]HGHZV]\VWNLProdzinnych. +LVWRULD *\FLD 6]HNVSLUD PD ZLHOH QLHUR]ZL]DQ\FK ]DJDGHN NWyUH Z GLDPHWUDOQLH RGPLHQQ\ VSRVyE SUyEXM Z\MDQLü MHJR ELRJUDIRZLH QD SU]HVWU]HQL ZLHNyZ3RQLHZD*ELRJUDILDWDNMDNLQQHIRUP\LQWHrpretacji, jest zazwyczaj odbiciem ]PLHQLDMF\FK VL ZDUWRFL NXOWXURZ\FK ZLNV]Rü ZVSyáF]HVQ\FK SUDF SRZLFRQ\FK *\FLX 6]HNVSLUD MHVW WDN*H DNWHP DXWRNUHDFML LFK DXWRUyZZLDGRPL ograniczonhm LORFL KLVWRU\F]Q\FK GRNXPHQWyZ L IDNWyZ ELRJUDIRZLH F]VWR otwarcie ]DSUDV]DM VZ\FK F]\WHOQLNyZ GR ]DDSURERZDQLD OXE RGU]XFHQLD SU]HGVWDZLRQ\FK przez siebie prac nie w kategoriach faktologicznych,ohf]rnuhorqhmzl]mlnxowxurzhm :\VWDUF]\SRUyZQDüSUDFHQS3DUND+RQDQDShakespeare: A Life (6]HNVSLU)\FLH 1999), Katharine Duncan-Jones, Ungentle Shakespeare: Scenes from His Life (2NUXWQ\6]HNVSLU6FHQ\]MHJR*\FLD 2001), Stanleya Wellsa, Shakespeare for All Time (Szekspir na wsze czasy 2002), Davida Bevingtona, Shakespeare: An Introduction (Szekspir: wprowadzenie 2002), Michaela Wooda, In Search of Shakespeare (W poszukiwaniu Szekspira 2003), Richarda Wilsona, Secret Shakespeare: Studies in Theatre, Religion and Resistance (Tajemniczy Szekspir: Studia na temat teatru, religii i sprzeciwu 2004), Stephena Greenblatta, Will in the Word: How Shakespeare Became Shakespeare (:LOO QD ZLHFLH -DN 6]HNVSLU VWDá VL 6]HNVSLUHP 2004) i Jamesa Shapiro, A Year in the Life of William Shkespere: 1599 (5RN]*\FLD6]HNVSLUD 2006). 23

Niektórzy z nich otwarcie ]DFKFDM GR FDáNRZLWHJR SRU]XFHQLD EDGD L UR]ZD*D QD WHPDW *\FLD 6]HNVSLUD,FK QDZRá\ZDQLD F]VWR SRGEXGRZDQH SRVWUXNWXUDOQ\PLWHRULDPLNWyUHJáRV]]D5RODQGHP%DUWKHVHP PLHUüDXWRUD lub WH*]D0LFKHOHP)RXFDXOWem*HMHJRLVWQLHQLHMHVWW\ONR IXQNFMG\VNXUVX SRZLHODM QDZRá\ZDQLD%HQD-RQVRQDZZLHUV]X Do czytelnika, zamieszczonym w pierwszym zbiorowym wydaniu First Folio (1623) G]LHá6]HNVSLUD $QDOL]XMF]DPLHV]F]RQ\ na frontsslvlhwhjrz\gdqldsruwuhwvzhjr]pduáhjrsu]h]vlhgplrpdodw\su]\mdflhla, -RQVRQ Z\MDQLá *H QLH ma on nic wspólnego z Szekspirem/F]áRZLHNLHPDXWRUHP JG\*WHJR prawdziwego 6]HNVSLUDRGQDOH(üPR*QD7</.2,:<à&=1,(ZMHJR G]LHáDFK 0R*H QLH ZDUWR ]DWHP SURZDG]Lü MDNLFKNROZLHN UR]ZD*D QD WHPDW *\FLD 6]HNVSLUDOHF]]DMüVLMHJR *\FLHP w G]LHáDFKNWyUHZGDOV]\PFLJXQDQRZR poznaje, odkrywa i LQWHUSUHWXMH FDá\ ZLDW" Jak niniejsza bibliografia]dzldgf]d 3ROVNDPDWDN*HVZHJRSUDZG]LZHJRLZLHF]QLH*\ZHJR6]HNVSLUD 24

POLSKA RECEPCJA SZEKSPIRA W LATACH 1980 2000. PRÓBA SYNTEZY.LHG\ Z U %HQ -RQVRQ QDSLVDá Z SRPLHUWQHM RG]LH *H 6]HNVSLU E\á DUW\VWÄQLHW\ONRVZHJRZLHNXDOHZV]\VWNLFKF]DVyZ SUDZGRSRGREQLHQLH]GDZDá VRELHVSUDZ\*HMHJRRSLQLDPLDáDZ\PLDUSURIHW\F]Q\&KRFLD*RGPLHUFLSLVDU]D XSá\QáR SRQDG F]WHU\VWD ODW Z GDOV]\P FLJX MHJR *\FLH D SU]HGH wszystkim WZyUF]Rü Z]EXG]D QLHXVWDQQH ZLDWRZH ]DLQWHUHVRZDQLH QLH W\ONR KLVWRU\NyZ L WHRUHW\NyZ OLWHUDWXU\ OXG]L WHDWUX L ILOPX RUD] VWXGHQWyZ OHF] WDN*H ]Z\Ná\FK F]\WHOQLNyZ NWyU]\ F]HUSL SU]\MHPQRü ] REFRZDQLD ] MHJR G]LHáDPL 2G SRQDG czterystuodwmhvwrqwdn*hf]flsrovnlhmnxowxu\ 1LH XOHJD ZWSOLZRFL *H DUW\VW\F]QD VWURQD G]LHá 6]HNVSLUD m.in. ich ZDUVWZD M]\NRZD V]HURND JDPD WHPDW\F]QD L SROLIRQLF]QRü VSUDZLD *H MHVW FLJOHX]QDZDQ\]DW]ZSLVDU]DNDQRQLF]QHJRDZQDV]\PNRQWHNFLHNXOWXURZ\P QDZHW]DÄQDMEDUG]LHMQDURGRZHJRGUDPDWXUJDSROVNLHJR )DGHQ]SLVDU]\NWyU\FK XWZRU\ ]QDMGXM VL QD OLVWDFK OHNWXU RERZL]NRZ\FK QLH RVLJQá SRSXODUQRFL UyZQHM 6]HNVSLURZL )DGHQ QLH GRF]HNDá VL W\OX Z\GD Z\VWDZLH L DGDSWDFML OLWHUDFNLFK WHDWUDOQ\FK ILOPRZ\FK ZLHUV]\ REUD]yZ U]H(E )DGQHJR QLH F\WXMH VL WDNF]VWRZPRZLHFRG]LHQQHMLRILFMDOQHM:SROVNLPNRQWHNFLHF\WDW\WHSRFKRG] JáyZQLH ] WáXPDF]H SRZVWDá\FKZ;,;Z7RZáDQLH 6]HNVSLU MHVW XOXELRQ\P (UyGáHP NRPHQWDU]\ SROLW\F]QHM U]HF]\ZLVWRFL NWyUH PR*QD RGQDOH(ü Z Z\VWSLHQLDFK DPHU\NDVNLFK L EU\W\MVNLFK SROLW\NyZ : 3ROVFH QD RJyá SROLW\F\ ] ZLDGRP\FK SRZRGyZ Z\MWNRZR U]DGNR RGZRáXM VL GR DXWRU\WHWyZ ILOR]RILL L kultury. 7UXGQRE\áRE\RGQDOH(üQDZLHFLHOXG]LNWyU]\QLH]QDOLE\FKRFLD*E\W\ONR] W\WXáX WDNLFK ERKDWHUyZ G]LHá 6]HNVSLUD MDN +DPOHW 0DNEHW 6]DMORN F]\ )DOVWDII 5RPHRL-XOLD]DLPLRQD-HSRQLP\ZSRSXODUQ\PUR]XPLHQLXRNUHODMZV]\VWNLFK zakochanych. Z powodu szczególnego miejscdznxowxu]hzldwrzhm6]hnvslurud] MHJRG]LHáDVF]VWRZ\NRU]\VW\ZDQHZUHNODPDFK3RQDGWRWDNMDNLQQHSRSXODUQH LNRQ\NXOWXURZH7KH%HDWOHVF]\0DGRQQDFLHV]\VL on ZVHQVLHGRVáRZQ\PL 25

idiomatycznym QLHVáDEQcym zainteresowaniem: jest widoczny w teatrze, pracach QDXNRZ\FKLURGNDFKPDVRZHJRSU]HND]XZ]EXG]DMFG\VNXVMHLNRQWURZHUVMH 0D WDN*H VZRM 0HNN 6WUDWIRUG JG]LH FRG]LHQQLH SU]\E\ZDM W\VLFH WXU\VWyZ]FDáHJRZLDWDDE\]ZLHG]LüGRPZNWyU\PVLXURG]LáLPLHV]NDáV]NRá w NWyUHMSUDZGRSRGREQLHVLXF]\áNRFLyáSRGZH]ZDQLHP7UyMF\3U]HQDMZLWV]HM JG]LH JR SRFKRZDQR -DN SRGDM (UyGáD VWDW\VW\F]QH RNRáR WXU\VWyZ VWDQRZL 3RODF\:6WUDWIRUG]LHWU]HED]REDF]\üSU]\QDMPQLHMMHGQR]Z\VWDZLHMHJRV]WXN granych przez KUyOHZVN7UXS6]HNVSLURZVN7KH5R\DO6KDNHVSHDUH&RPSDQ\ Z\VWSXMFZF]WHUHFKWHDWUDFKZWHDWU]HJáyZQ\PUHSOLFHHO*ELHWDVNLHJRWHDWUX Ä3RG àdeg]lhp Ä7KH 6ZDQ Z W]Z,QQ\P 0LHMVFX Ä7KH 2WKHU 3ODFH VFHQLH awangardowej oraz w nowo otwartym teatrze Dziedziniec ( The Courtyard ) w którym odpowiednie wykorzystanie niekonwencjonalnej przestrzeni teatralnej SR]ZDOD QD RVLJQLFLH QLHRPDO ILOPRZ\FK HIHNWyZ 1R L RF]\ZLFLH WU]HED ]MHü RELDG D SU]\QDMPQLHM Z\SLü DQJLHOVN KHUEDW F]\ SLZR w jednej z licznych UHVWDXUDFMLNDIHMHNEDUyZOXESXEyZQRV]F\FKLPLRQDERKDWHUyZV]WXN6]HNVSLUD Ä8 2WHOOD Ä8 5R]DOLQG\ F]\ WH* Ä8 3URVSHUD 7áXP\ WXU\VWyZ RGZLHG]DM VNOHS\ SDPLWNDUVNLH NXSXMF FLHUHF]NL NXIOH SRGNRV]XONL NXENL NDOHQGDU]H zestawy VWRáRZHXGHNRURZDQHLPLHQLHPLQD]ZLVNLHP6]HNVSLUDW\WXáDPLLLOXVWUDFMDPLSRVWDFL ]MHJRG]LHá W Polsce, co prawda, fascynacja SzekspiremLMHJRWZyUF]RFL nie przyjmuje D*WDNich rozmiarówmhgqdnmhvwrqrgzlhnyzqlhrgáf]qf]flqdv]hj kultury i WDN MDN NXOWXUD QLHXVWDQQLH ]PLHQLD VLWDN*H VSRVyE MHJR RGELRUX 5DP\ QLQLHMV]HM SUDF\ QLH SR]ZDODM niestety QD SU]HSURZDG]HQLH GRJáEQHM RFHQ\ ]DUHMHVWURZDQHJR]MDZLVNDUHFHSFML6]HNVSLUDZEDGDQ\PRNUHVLH0R*H]PLHU]VL z tym wyzwaniem inni przedstawiciele teatru, nauki i kultury? Wypada jednak VWZLHUG]Lü *H SROVNLH G]LHMH 6]HNVSLUD Z ODWDFK V F]FL ]DUyZQR kontynuacji, MDNL]PLDQ]DFKRG]F\FK QLH W\ONR Z *\FLX KLVWRU\F]QROLWHUDFNLP L DUW\VW\F]Q\P OHF] WDN*H SROLW\F]QR-sSRáHF]Q\P :DUWR WXWDM RGQRWRZDü IDNW QLHXVWDQQHJR Z]URVWX ]DLQWHUHVRZDQLD 6]HNVSLUHP L MHJR WZyUF]RFL ZNXOWXU]H SROVNLHM=MDZLVNRWRE\áRQDPznane jeszcze przed przygotowaniem tej bibliografii. W ODWDFK RVLHPG]LHVLW\FK Z\V\áDQD GR 86$ FRURF]QD NZHUHQGD REHMPRZDáD RNRáR 20 30 stron, obecnie, za lata 2000 UHMHVWUDFMDURF]QHMREHFQRFL6]HNVSLUDZ Polsce wynosi ponad 100 stron komputerowego wydruku. 26

3LHUZV]H G]LHVLü ODW REMW\FK QDV] ELEOLRJUDIL WM ODWD 1990, przedstawia okres, w którym, QLH W\ONR ] SRZRGyZ ILQDQVRZ\FK PR*OLZRFL Z\GDZQLF]H E\á\ ]QDF]QLH RJUDQLF]RQH *RVSRGDUND VRFMDOLVW\F]QD Z HIHNW\ZQ\ VSRVyE QLH GRSXV]F]DáD EG( RSy(QLDáD GUXN SXEOLNDFML NWyUH QLH X]\VNDá\ PLDQD priorytetowych w odczuciu ówczevqhm ZáDG]\ OXE VLá UHSUH]HQWXMF\FK RNUHORQH VSRáHF]QR-SROLW\F]QHXNáDG\'RVWRVXQNRZRPDáHMOLF]E\SXEOLNDFMLZRJyOHZW\P SRZLFRQ\FK6]HNVSLURZLSU]\F]\QLáDVLUyZQLH*FHQ]XUDJG\*E\áWRF]DVÄV]WXNL R M]\NX ZL]DQ\P SU]H] ZáDG]H 6RQHW 1LHPQLHM MHGQDN G]LHáD Szekspira F]VWR Z\VWDZLDQR Z WHDWUDFK ELEOLRJUDILD RGQRWRZXMH RNRáR 6 premier rocznie. 'UXJLHG]LHVLFLROHFLHWHJRRNUHVXF]\OLODWD 2000, to czas przemian nie tylko SROLW\F]Q\FK DOH WDN*H VSRáHF]Q\FK L NXOWXURZ\FK D PLDá\ RQH ZSá\Z QLH W\ONR Qa VSRVyE ÄP\OHQLD 6]HNVSLUHP DOH WDN*H PR*OLZRFL RJáDV]DQLD WHJR P\OHQLD Z publikacjach i spektaklach teatralnych i telewizyjnych. :UyG VWRVXQNRZR QLHOLF]Q\FK SUDF PRQRJUDILF]Q\FK L HVHLVW\F]Q\FK SRZLFRQ\FK 6]HNVSLURZL SRZVWDá\FK Z ODWDFK RVLHPG]LHVLW\FK QD V]F]HJyOQ XZDJ]DVáXJXMHRJáRV]HQLHGUXNLHP PRQRJUDILL +HQU\ND =ELHUVNLHJRShakespeare RUD]Z\GDQLH]LQLFMDW\Z\LSRGUHGDNFM:LWROGD&KZDOHZLND]ELRUXHVHMyZ Szkice szekspirowskie3lhuzv]d]w\fksxeolndfmlzslvdádvlzgáxjwudg\fm UR]SUDZNVL*NRZ\FKQDWHPDWRVRE\F]DVyZLWZyUF]RFL6]HNVSLUDNWyUZQDXFH SROVNLHM]DSRF]WNRZDOLPLQ5RPDQ'\ERVNL:áDG\VáDZ7DUQDZVNL$QGU]HM7UHWLDN L3U]HP\VáDZ0URF]NRZVNL'UXJD]QLFKVWDQRZLáDFHQQHLGRFKZLOLREHFQHMMHG\Qe Z NXOWXU]H SROVNLHM ]MDZLVNR SU]HGVWDZLáD QDV]HPX F]\WHOQLNRZL Z\EyU WáXPDF]H ZLHOXQDMZ\ELWQLHMV]\FKSUDFNU\W\F]Q\FKSRZLFRQ\FK6]HNVSLURZLNWyUHSRZVWDá\ na przestrzeni wieków. W tym okresie szczególnih ZD*QH PLHMVFH ]DMPXMH WDN*H SUDFD -HU]HJR Limona *GDVNLWHDWUÄHO*ELHWDVNL SUH]HQWXMFDFHQQHEDGDQLDDUFKLZDOQH QDWHPDWG]LDáDOQRFLDQJLHOVNLFK]HVSRáyZWHDWUDOQ\FKZ3ROVFHZLFKUHSHUWXDU]H E\á\WH*V]WXNL6]HNVSLUDRUD]JHQH]LKLVWRULSLHUZV]HJRWHDWUXVWDáHJR]ZDQHJR 6]NRá)HFKWXQNXZNWyU\PWHZGURZQH]HVSRá\Z\VWSRZDá\7HDWUWHQLVWQLDáZ *GDVNX8GRZDGQLDMF*H3ROVNDMHVWMHGQ\P]QLHZLHOXNUDMyZHXURSHMVNLFKNWyUH EDUG]RZF]HQLHZSLHUZV]HMSRáRZLH;9,,Z,]HWNQá\VL]WZyUF]RFL6]HNVSLUD Limon odpowiedzidá QD ZLHOROHWQLH QDZRá\ZDQLD GR SU]HSURZDG]HQLD EDGD PDWHULDáyZ DUFKLZDOQ\FK UHMHVWUXMF\FK SRF]WNL KLVWRULL WHDWUX Z 3ROVFH 2SXEOLNRZDQLH PRQRJUDILL GDáR PR*OLZRü SROVNLP V]HNVSLURORJRP RUD] EDGDF]RP 27