Trzustka to złożony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki trzustkowe Langerhansa). Układ pokarmowy Cz. 3 Trzustka i wątroba śródzrazikowe odcinki zewnątrzwydzielnicze naczynie śródzrazikowe wysepki trzustkowe wysepki trzustkowe tkanka łączna międzyzrazikowa międzyzrazikowe naczynia pęczek nerwowy odcinki zewnątrzwydzielnicze Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających. Pęcherzyk trzustkowy komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) komórki śródpęcherzykowe blaszka podstawna Komórki śródpęcherzykowe należą do przewodu wyprowadzającego (wstawki), która częściowo wchodzi w głąb pęcherzyka Pęcherzyk otaczają naczynia włosowate kom. pęcherzykowe kom. śródpęcherzykowe blaszka podstawna Komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) to typowe komórki produkujące białka i wykazujące wyraźną polaryzację. Jej efektem jest dwubarwność komórek i całego pęcherzyka Produkty wydzielnicze komórek pęcherzykowych: enzymy trawienne siateczka szorstka, Golgi kwasochłonne ziarna wydz. kanaliki międzykomórkowe Proenzymy: (aktywowane w dwunastnicy) trypsynogen chymotrypsynogen prokarboksypeptydaza proelastaza profosfolipaza A2 proteazy Aktywne enzymy: alfa-amylaza lipaza trójglicerydowa DNaza RNaza 1
Przewody wyprowadzające: komórki śródpęcherzykowe wstawki (nabłonek płaski do niskiego sześciennego) wstawka śródzrazikowe (nabłonek sześcienny) wstawka przewód śródzrazikowy kom. śródpęcherzykowe Komórki nabłonkowe wstawek i przewodów śródzrazikowych transportują jony i wydzielają zasadowy, bogaty w dwuwęglany płyn (neutralizacja kwaśnej treści pokarmowej) Komórki śródpęcherzykowe są morfologicznie i czynnościowo podobne do komórek wstawki Wątroba międzyzrazikowe (nabłonek walcowaty): - kom. główne (najliczniejsze, podobne do komórek przewodów śródzrazikowych) - kom. podstawne (niezróżnicowane) - kom. szczoteczkowe - kom. dokrewne jest nie tylko dużym, złożonym gruczołem, ale przede wszystkim metabolicznym centrum organizmu Funkcje: przemiany metaboliczne substancji endo- i egzogennych produkcja białek osocza produkcja lipidów produkcja i wydzielanie żółci magazynowanie witamin i Fe udział w eliminacji patogenów i starych erytrocytów główne - nabłonek walcowaty o podobnym składzie komórkowym - warstwa tkanki łącznej - warstwa mięśniówki gładkiej Wątrobę budują jednostki strukturalne - zraziki wątrobowe pies świnia Klasyczny zrazik wątrobowy W wątrobie świni zraziki są oddzielone wyraźnymi przegrodami łącznotkankowymi. W wątrobie innych zwierząt domowych brak ciągłych przegród łącznotkankowych, ale zraziki można wyodrębnić dzięki specyficznej architekturze miąższu wątrobowego. komórki wątrobowe (hepatocyty) ułożone w blaszki zatoki wątrobowe (naczynia włosowate) (tkanka łączna) z triadą (struktury międzyzrazikowe): - tętnica - - przewód żółciowy 2
T Różne sposoby podziału miąższu wątrobowego przestrzeń wrotna PŻ Ż zrazik klasyczny zrazik wrotny (Malla) gronko wątrobowe Osią gronka wątrobowego są naczynia okołozrazikowe Strefy gronka wątrobowego: 1 bogata w tlen (aktywnego 2 pośrednia (zmiennego 3 uboga w tlen (niskiego Blaszki hepatocytów i zatoki są otoczone siecią włókien srebrochłonnych Hepatocyty stref 1 i 3 różnią się aktywnością metaboliczną i cechami morfologicznymi: przepływ krwi Strefa 1 Strefa 2 Strefa 3 W związku z jego wieloma różnorodnymi funkcjami, jest najbogatszą w organelle komórką organizmu Strefa 1: (wysoka aktywność) duże mitochondria z licznymi grzebieniami, obfita siateczka szorstka, dużo glikogenu Strefa 3: (niska aktywność) małe mitochondria z rzadkimi grzebieniami, obfitsza siateczka gładka, mało glikogenu, wczesne zmiany degeneracyjne Hepatocyt tlen detoksyfikacja uwalnianie glukozy glikoliza rozkład kw. tłuszcz. synteza kw. tłuszcz. Funkcje hepatocytu: metabolizm cukrowców: obrót glukoza-glikogen, glukoneogeneza metabolizm lipidów: rozkład chylomikronów, synteza cholesterolu i fosfolipidów, produkcja lipoproteidów synteza białek osocza (z wyjątkiem immunoglobulin) produkcja i wydzielanie żółci detoksyfikacja wydzielanie IgA Nakładające się na siebie strefy gronka wątrobowego można odnieść do obszarów klasycznego zrazika: strefa 1 = obszar wokół przestrzeni j (okołowrotny) strefa 3 = obszar wokół żyły centralnej (okołocentralny) Bieguny hepatocytu: siateczka szorstka siateczka gładka aparat Golgiego mitochondria lizosomy peroksysomy złogi glikogenu drobne krople lipidowe zatoka (naczynie) biegun naczyniowy wchłanianie i wydzielanie sąsiedni hepatocyt biegun żółciowy (kanalikowy) sekrecja sąsiedni hepatocyt Hepatocyty mogą być: dwujądrzaste poliploidalne i mają znaczne zdolności regeneracyjne zatoka 3
Biegun naczyniowy: mikrokosmki wchłanianie produktów trawienia (obecnych w krwi spływającej z przewodu pokarmowego) wydzielanie glukozy, białek, lipoproteidów śródbłonek światło zatoki przestrzeń Dissego mikrokosmki Zatoki wątrobowe odmiana kapilarów o nieciągłej ścianie szerokie, nieregularne komórki śródbłonkowe z otworami o różnej wielkości brak blaszki podstawnej pełna przepuszczalność Przestrzeń okołozatokowa Dissego: pomiędzy biegunami naczyniowymi hepatocytów a ścianą zatoki (śródbłonkiem) Biegun żółciowy (kanalikowy): kanalik żółciowy (symetryczne wpuklenia błony komórkowej sąsiednich komórek) z mikrokosmkami połączenia międzykomórkowe (uszczelnienie i wzmocnienie kanalika) wydzielanie żółci i IgA Komórki związane ze ścianą zatok wątrobowych: komórki Browicza-Kupffera (na wewnętrznej powierzchni zatoki) śródbłonek lipocyty (w przestrzeni okołozatokowej) kom. Kupffera komórka Kupffera lipocyt przestrzeń okołozatokowa komórki Browicza-Kupffera makrofagi rezydujące w wątrobie: fagocytują bakterie, uszkodzone komórki, stare erytrocyty; produkują cytokiny wpływające na funkcje hepatocytów, komórek śródbłonkowych i komórek ziarnistych lipocyty lipocyty (kom. Ito, gwiaździste) specyficzna odmiana miofibroblastów, magazynują lipidy i wit. A; regulują przepływ krwi przez zatoki, w warunkach patologicznych produkują włókna kolagenowe (zwłóknienie wątroby) Krążenie krwi w wątrobie wrotna tętnice wątrobowe tętnice międzypłatowe żyły międzypłatowe tętnice międzyzrazikowe żyły międzyzrazikowe tętnice okołozrazikowe żyły okołozrazikowe tętniczki wlotowe żyłki wlotowe zatoki wątrobowe żyły centralne żyły podzrazikowe żyły wątrobowe Wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe kanalik żółciowy kanaliki żółciowe cholangiole (spłaszczone komórki nabłonkowe, hepatocyty, komórki owalne) przewodziki żółciowe (niskie komórki sześcienne, kom. owalne) międzyzrazikowe żółciowe (nabłonek sześcienny do walcowatego) cholangiola Komórki nabłonkowe przewodów wydzielają alkaliczny płyn Komórki owalne to komórki macierzyste wątroby: mogą się namnażać i różnicować w komórki nabłonkowe przewodów i hepatocyty przewodzik żółciowy międzyzrazikowy przewód żółciowy 4
Przepływ krwi, chłonki i żółci w zraziku wątrobowym: krew dośrodkowo (do żyły centralnej), chłonka i żółć odśrodkowo (do przestrzeni wrotnych) wątrobowe przewód pęcherzykowy pęcherzyk żółciowy przewód żółciowy wspólny Pozawątrobowe drogi żółciowe mięśniówka Krew Chłonka Żółć warstwa włóknista nabłonek jednowarstwowy walcowaty (kom. jasne, pojedyncze kom. kubkowe i dokrewne) blaszka właściwa mięśniówka gładka warstwa włóknista/surowicza Komórki jasne: mikrokosmki połączenia międzykomórkowe mitochondria w górnej i dolnej części wpuklenia bocznej błony komórkowej funkcja: resorbcja wody i jonów Pęcherzyk żółciowy nabłonek i układ warstw jak w przewodach pozawątrobowych liczne fałdy błony śluzowej nieliczne małe gruczoły śluzowe w blaszce właściwej W obrębie wątroby może toczyć się wiele procesów chorobowych: stany zapalne, przerzuty nowotworów, zwłóknienia (marskość), czy zaburzenia metaboliczne (np. stłuszczenie). Gruczoł wątrobowo-trzustkowy (wątrobotrzustka) wątroba, wewnątrz której znajdują się obszary tkanki trzustkowej występuje u ryb oraz niektórych płazów i gadów jest wynikiem rozwoju: tkanka trzustkowa wrasta w głąb wątroby wzdłuż większych naczyń wątrobowych 5