PLANY ROZWOJU SIECI TRAMWAJOWEJ W GDAŃSKU 1. Wstęp Sieć tramwajowa w Gdańsku istnieje od 1873 roku i w miarę możliwości jest systematycznie rozbudowywana i remontowana. Obszar miasta zamieszkuje zgodnie z danymi GUS w sumie 456 967 osób[gus 2010], które poruszają się transportem indywidualnym i zbiorowym. Odnotowywany ciągły wzrost liczby ludności i powstawanie nowych osiedli w Gdańsku niejako wymuszają konieczność rozwoju infrastruktury transportowej. Deficyt przepustowości dróg i ograniczenia terenu na obszarach już zurbanizowanych (np.piecki- Migowo) sprawiają, iż jedynym rozwiązaniem problemu sprawnego przemieszczania się jest integracja różnych środków transportu (węzły przesiadkowe) oraz przede wszystkim rozwój systemu transportu szynowego. Plany w związku z rozwojem sieci tramwajowej w Gdańsku, dotyczą terenów południowych i zachodnich Gdańska, ponieważ te obszary obsługiwane są tylko przez autobusy bądź transport indywidualny. 2. Struktura funkcjonalno- przestrzenna dzielnic południowych i zachodnich Dzielnice południowe (Chełm, Południe, Jasień, Szadółki, Zakoniczyn, Łostowice) charakteryzują się nową zabudową mieszkaniową z elementami usługowymi oraz strukturą rekreacyjną (9% tereny niezabudowane, wolne przestrzenie, 6,3%- lasy). Na 1000 mieszkańców przypada tutaj jedynie 164 miejsca pracy, a więc obszar ten staje się sypialnią Gdańska. Dzielnica Piecki- Migowo (zachodnia część Gdańska) stanowi osiedle mieszkaniowe wielorodzinne, deweloperzy wciąż dobudowują tutaj nowe obiekty ( w latach 2002-2005 oddano do użytku 3293 nowe mieszkania). W pobliżu znajduje się CH Morena, Gdański Park Naukowo- Technologiczny, Dom Kultury, XX LO, dawna strzelnica i magazyny oraz obiekty handlowo- usługowe. Ogółem w 2006 roku odnotowano 32 963 miejsc pracy. Na obszarze tym brakuje miejsca na rozbudowę układu drogowego, dlatego rozwiązaniem problemu kongestii ma być budowa linii tramwajowej oraz Pomorska kolej Metropolitarna (PKM).
Tabela 1 Dane statystyczne dzielnic Gdańska. [5] Dzielnica [2011r] Powierzchnia [km2] Liczba mieszkańców [tys.] Liczba publicznych szkół Chełm 11, 0788 45,704 7 Jasień 11,4833 8,157 1 Piecki- Migowo 4, 3165 22,852 8 Siedlce 2,6429 14,359 9 Rysunek 1 Gęstość zaludnienia w poszczególnych dzielnicach Gdańska. [9] Strukturę zagospodarowania dzielnic południowych przestawia poniższy wykres. Widoczna jest wyraźna dominacja zabudowy mieszkaniowej na osiedlu Piecki oraz Chełm. Obszar Zakoniczyna, Łostowic i Jasienia stanowią tereny idealne pod nowe inwestycje
Rysunek 2 Struktura zagospodarowania obszarów w rejonach zadań inwestycyjnych wg jednostek urbanistycznych [3] 3. Stan sieci tramwajowej Elektryczna sieć tramwajowa w Gdańsku kształtowała się już od 1896 roku i obecnie jej długość wynosi 52,2km, co po przeliczeniu na powierzchnie miasta nie stanowi dużej gęstości (0,2km/km 2 ). Rozstaw szyn tramwajowych jest normalny, równy 1435 mm, a zasilanie linii prądem stałym o napięciu 600V. Średnicowa prędkość handlowa tramwajów w Gdańsku w zależności od linii wynosi 14-21km/h. Trasy przebiegają w większości wzdłuż głównych arterii miasta (Aleja Zwycięstwa, Aleja Grunwaldzka). Codziennie po sieci kursują tramwaje nr 2,3,4, 6, 8, 11, 12, 14, a od poniedziałku do piątku dodatkowo nr 4,9 oraz w godzinach szczytu nr 7, 10. Sieć tramwajowa obsługuje przede wszystkim północne i wschodnie dzielnice oraz centrum, z czego większość ma przebieg dwutorowy, z wydzielonym torowiskiem w pasie ulicznym. Wyjątek stanowią odcinki jednotorowe w Brzeźnie i na Nowym Porcie. W Gdańsku obecnie znajduje się 9 pętli tramwajowych: Brzeźno Plaża, Chełm Witosa, Jelitkowo, Oliwa, Przeróbka, Siedlce, Stogi Pasanil, Stogi Plaża, Strzyża, Zaspa. Aktualny schemat linii tramwajowych z zaznaczeniem kolejnych przystanków i docelowych pętli widoczny jest na poniższym rysunku.
Rysunek 3 Schemat sieci tramwajowej w Gdańsku- stan obecny. [10] 4. Plany rozwoju sieci tramwajowej w Gdańsku Rozwój sieci tramwajowej w Gdańsku ma na celu integrację różnych systemów transportowych (tramwaj, autobus, kolej miejska) na wielu płaszczyznach (infrastruktura, organizacja, bilety). Transport zbiorowy będzie priorytetowo sterowany w ramach systemu TRISTAR, a za pomocą informacji przekazywanych do pasażerów dzięki tablicom zmiennej treści podróżujący będą otrzymywali na bieżąco informacje o ewentualnych opóźnieniach i kursujących liniach. Pozwoli to na bardziej efektywne przemieszczanie i planowanie podróży transportem zbiorowym. Ponadto w planach uwzględniono również aspekt powstania nowych węzłów przesiadkowych, parkingów typu Bike & Ride, Park & Ride. Poniżej na mapie zaznaczono przebieg planowanych, nowych tras tramwajowych na Nową Łódzką, Piecki- Migowo, Polski Hak, węzeł Czerwony Most oraz PKM.
Rysunek 4 Plany rozwoju transportu szynowego. [1] Linia tramwajowa Chełm- Nowa Łódzka W ramach III Gdańskiego Projektu Komunikacji Miejskiej zaprojektowana została linia tramwajowa prowadząca od alei Sikorskiego, wzdłuż Alei Vaclava Havala, ul. Nowej Łódzkiej do węzła przy skrzyżowaniu ul. Świętokrzyskiej/ Havla. Połączy dzielnicę Chełm z Łostowicami i Orunią Górną. Na realizowanym odcinku nowej linii powstanie siedem przystanków: Cieszyńskiego, Cebertowicza, Wilanowskiej, Przemyskiej, Płockiej przystanek końcowy przy Świętokrzystkiej, al. Sikorskiego. Linia będzie przebiegała równolegle, pod wschodniej stronie ulicy Nowej Łódzkiej i Witosa, a nie jak wcześniej proponowano pomiędzy jezdniami, po środku pasa drogowego. Rozwiązanie to jest bardziej bezpieczne.
Rysunek 5 Przebieg planowanej linii tramwajowej Chełm Witosa- Nowa Łódzka [1] W początkowej fazie brano pod uwagę cztery różne warianty, ale wybrany- wariant II przebiega przez tereny najbardziej zurbanizowane. Jednak porównaniu do rozkładu obciążeń na całej sieci nie jest to duże natężenie, ponieważ południowe dzielnice pełnią przede wszystkim funkcję mieszkaniową. Trasa ta ma na celu przejęcie potoku pasażerskiego autobusowego np. z Traktu Świętego Wojciecha (powyżej 4600 pas./godz sz.), co będzie efektywne dopiero po rozbudowie w kierunku zachodnim (wariant a - pętla Jabłoniowa- 1400 pas./godz.sz.) i połączeniu jej z planowanym węzłem Czerwony Most. Niestety budowa w/w węzłów nie zostanie zrealizowana wcześniej niż za kilkanaście lat, a pasażerowie będą ewentualnie dojeżdżać niepuntualnymi autobusami do pętli Nowa Łódzka. Konieczna jest zatem kontynuacja rozbudowy linii od pętli Jabłoniowa przez Nową Łódzką i Nową Podmiejską aż do Czerwonego Mostu zgodnie z rys. 5 (kolor żółty). Prognoza ruchu dla wariantu IIa przedstawiona jest w poniższej tabeli. Do czasu kompletnej stworzenia węzła Czerwony Most warunki ruchowe praktycznie niewiele się zmienią. Tabela 2 Potoki pasażerskie tramwajowe na nowej linii Chełm- Witosa (połączenie z węzłem Czerwony Most) [1]
Zarządu Transportu Miejskiego w Gdańsku przygotował już nowy rozkład autobusów dojeżdżających do pętli Nowa Łódzka. W godzinach szczytu autobusy linii nr 254 będą kursowały co 7,5 min, ale należy doliczyć opóźnienia i zatory drogowe, które z pewnością wydłużą czas podróży. Linia 313 zostanie zawieszona, zaś nr 113 i 156 będą kursowały w godzinach szczytu co 30 min. Dodatkowo 213 i 275 będą funkcjonować w późniejszych godzinach oraz w weekendy. Tramwaje z pętli będą odjeżdżały z częstotliwością co 3 min (tylko w godzinach szczytu). Aby usprawnić ruch do czasu wybudowania Czerwonego Mostu należy stworzyć dodatkową linię, która pomijałaby ul. Małomiejską (zatory), przez ulice lokalne ( np. na południe od Małomiejskiej) dojeżdżała do Oruni Górnej. W przeciwnym wypadku nowa linia tramwajowa nie będzie funkcjonalna i mieszkańcy dalej będą preferować transport indywidualny. Rysunek 6 nowy schemat linii autobusowych w obszarze południowych dzielnic. [10] Jak zaznaczono na rys. 5, na skrzyżowaniu Świętokrzystkiej i Havla postanie węzeł przesiadkowy Nowa Łódzka (Łostowice), na którym zostaną wybudowane parkingi samochodowe w ramach koncepcji Park & Ride, umożliwiające pozostawienie pojazdu i kontynuacje podróży transportem miejskim. Na pętli będzie również specjalny parking dla rowerów (B&R) wspierający politykę rowerową Gdańska, a także punkt obsługi klienta. Na trasie od Witosa do Łódzkiej ma zostać zainstalowany jeden biletomat, oraz wyświetlacze SIP (Systemu Informacji Podróżnych). Innowacyjnym rozwiązaniem jest ruch na pętli zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara, aby umożliwić jednoczesny dojazd tramwaju i autobusu na wspólny przystanek i przesiadkę od drzwi do drzwi, co stanowi ułatwienie dla podróżnych- w szczególności dla osób niepełnosprawnych i starszych.
Tabela 3 Mocne i słabe strony nowej linii tramwajowej Witosa- Nowa Łódzka. Mocne strony Trasa przebiega równolegle do Nowej Łódzkiej i daje możliwość alternatywnego środka transportu (autobusy) Koncepcja Park & Ride I Bike& Ride na pętli Nowa Łódzka Możliwość przesiadki od drzwi do drzwi na węźle przesiadkowym Nowa Łódzka Nowoczesna infrastruktura: szyny z szerszym rowkiem od standardowego, maty antywibracyjne, wkładki przyszynowe Słabe strony Mało atrakcyjne ekrany akustyczne przy Nowej Łódzkiej Linie autobusowe dojeżdżające do pętli (niewielka częstotliwość w porównaniu do warunków ruchowych- niektóre kursy co 30 min) Mała dostępność do biletomatów na trasie Linia tramwajowa Piecki- Migowo W pierwszym etapie zaplanowano budowę linii od pętli Siedlce do przystanku Pomorskiej Kolei Metropolitarnej Brętowo (rys. 3), na której mają powstać cztery nowe przystanki, których długość wyniesie 35 metrów. Należy zwrócić uwagę, iż w sąsiedztwie skrzyżowania Warneńskiej i Bulońskiej nie ma możliwości budowy pętli do zawracania ze względu na deficyt wolnej przestrzeni. To kosztowne rozwiązanie postanowiono zastąpić bardziej efektywnym, pierwszym trójkątem torowym w Gdańsku. Zaplanowano również wybudowanie wyspy umożliwiającej trójkątowanie pojazdów dwukierunkowych. Drugi etap obejmuje odgałęzienie wzdłuż Bulońskiej wraz z przystankiem Budapesztańska. Dwie linie tramwajowe będą kursować do przystanku Bulońska, skąd zawracanie będzie odbywać się tyłem w kierunku PKM Brętowo by następnie kontynuować ruch przodem w kierunku Siedlec. Trzecia linia będzie zatrzymywać się bezpośrednio na przystanku PKM Brętowo (przystanek nad jezdnią- rys. 9), co zapewnia interoperatywność z Pomorską Koleją Metropolitarną.
Ewelina Krysiak Plany rozwoju sieci tramwajowej w Gdańsku Rysunek 7 Przystanek PKM Brętowo. [12] Obszar dzielnicy charakteryzują duże różnice względne wysokości terenu. Odpowiednia lokalizacja przystanków przy uwzględnieniu dobrej dostępności dla podróżnych i możliwości technicznych taboru budzi kontrowersje. Konieczny będzie zakup nowych składów ze względu na ruch dwukierunkowy (najprawdopodobniej będą to: PESA 120Na oraz Bombardiery NGT6, Alstomy NGd99). Rysunek 8 Przebieg linii tramwajowej Siedlce- Piecki- Migowo. [4] Na 3- kilometrowym odcinku będą nadal kursować autobusy zintegrowane z rozkładem tramwajów i PKM. Pojawił się pomysł budowy bus pasów na Migowie, jednak decyzja jeszcze nie zapadła. Na trasie ułożone zostanie torowisko wydzielone, tradycyjnie szyny zostaną ułożone na podkładach strunobetonowych, na podsypce tłuczniowej. W ramach inwestycji zostanie przebudowana pętla Siedlce, która ma stanowić nowoczesny węzeł integracyjny umożliwiający szybką zmianę środka transportu np. z roweru (parking Bike& Ride) lub samochodu (parking typu Park& Ride- ok.40 miejsc) na tramwaj lub autobus. Przesiadka możliwa będzie od drzwi do drzwi (wspólne przystanki). Zabudowa nie pozwala na większy parking
Ewelina Krysiak Plany rozwoju sieci tramwajowej w Gdańsku samochodowy, co w konsekwencji mija się z funkcją koncepcji P&R. Perspektywa zapewnienia wystarczającej liczby miejsc parkingowych dla osób dojeżdżających do pętli jest zatem niewielka. Rysunek 9 Węzeł integracyjny Siedlce [13] Tabela 4 Mocne i słabe strony nowej linii tramwajowej Siedlce- Piecki- Migowo. Mocne strony Słabe strony Trójkąt torowy do zawracania- tańsze Możliwość kolizji podczas zawracania rozwiązanie, zajmuje powierzchnię Integracja mniejszą tramwajów (przy braku linii wzdłuż Bulońskiej ) z Pomorską Metropolitarną Koleją Brak bezpośredniego połączenia z Wrzeszczem (konieczna przesiadka na autobus lub PKM) Bezkolizyjność z pojazdami (przystanek Kursy tramwajów tylko co 15min Brętowo nad jezdnią) Szybszy dojazd do centrum Zbyt mało miejsc parkingowych- w godzinach szczytu węzeł Siedlce Nowoczesny tabor do obsługi linii
5. Dalsze plany rozwoju sieci tramwajowej w Gdańsku Nowa Wałowa- Polski Hak W związku z rewitalizacją Młodego Miasta zakłada się również budowę linii tramwajowej prowadzącej od węzła przesiadkowego na Polskim Haku przez Nową Wałową do połączenia torowisk na ul. Jana z Kolna. (kolor zielony- rys.4) Największy ruch generowany jest na Dolnym Tarasie (Żabianka)- Centrum, dlatego ul. Jana z Kolna ma umożliwiać w połączeniu z Nową Wałową dojazd do Młodego Miasta. Przebudowa węzła integracyjnego Śródmieście- pętla tramwajowa Czerwony Most Kolejna linia tramwajowa ma być niejako przedłużeniem od węzła Nowa Łódzka do Czerwonego Mostu (rys. 4- kolor żółty). W tym miejscu ma powstać nowa zajezdnia tramwajowa, jako element węzła integracyjnego Śródmieście. Pętla Czerwony Most jest niezbędnym rozwiązaniem odciążającym Trakt Świętego Wojciecha. Zarówno alternatywny wariant budowy dodatkowego węzła przesiadkowego na Oruni Górnej jak i stworzenia nowej linii autobusowej między Podwalem Przedmiejskim (Śródmieście) a pętlą Nowa Łódzka zostały pominięte ze względu na wielkość potoków ruchu. Węzeł będzie przejmował pasażerów z kierunku: ul. Nowa Podmiejska 4850 pas./godz.sz./1 kierunek, ul. Nowej Chmielnej 1190 pas./godz.sz./1 kierunek, Gdańska Śródmieście na SKM 2200 pas./godz.sz./1 kierunek, Pruszcz Gdański na kolei podmiejskiej ok.1100 pas./godz.sz./1 kierunek. Do węzła Czerwony Most będą kursowały wydłużone linie tramwajowe nr 2 i 6 z częstotliwością co 3 min. Rysunek 10 Węzeł "Czerwony Most" [6]
Obszar Śródmieścia będzie powiązany z Czerwonym Mostem poprzez ul. Podwale Przedmiejskie, ul. Chmielną i Nową Chmielną. Nowe linie tramwajowe będą doprowadzone również z pętli przy Świętokrzyskiej przez ul. Nową Podmiejską. Hiperwęzeł połączy komunikację autobusową, tramwajową i kolejową. Czerwony Most zastąpi zajezdnię w Nowym Porcie oraz zajezdnię przy al. Hallera. Rysunek 11 Wizualizacja węzła "Czerwony Most" [6] Ponadto na tym ogromnym obszarze znajdować będą się parkingi B&R, K&R, P&R i galeria handlowa. W szczycie w ciągu godziny przez węzeł przechodzić będzie: ok. 60 tramwajów, 10 autobusów. 6. Potoki ruchu pasażerskiego W przypadku zrealizowania wszystkich planów rozwoju transportu szynowego w Gdańsku (łącznie z budową Pomorskiej kolei Metropolitarnej) zgodnie z prognozą ruchu pasażerskiego na trasach tramwajowych w 2030 roku, osiągnięte zostaną potoki wielkości: Piecki- Migowo: do 1000 pas./godz. szczyt. PKM: 486-3200 pas./godz. szczyt. Witosa- Nowa Łódzka: do 1500 pas./godz. szczyt. Nowa Łódzka- Czerwony Most: do ok. 2000 pas./godz. szczyt. Nowa Wałowa- Polski Hak: do 1200 pas./godz. szczyt. Jabłoniowa- Nowa Łódzka: do 1200 pas./godz. szczyt. Kokoszki: ok. 130 pas/godz. szczyt.
Rysunek 12 Potoki ruchu pasażerskiego na trasach tramwajowych w Gdańsku- prognoza na 2030r [1] Wyraźnie widoczna będzie dominacja PKM w przewozach pasażerskich, stąd też należy wywnioskować iż sieć tramwajowa będzie pełniła jedynie funkcje pośrednią, integracyjną. PKM przejmie potoki ruchu, a transport zbiorowy będzie dowoził mieszkańców do przystanków zlokalizowanych. 7. Podsumowanie Plany rozwoju systemu transportu w mieście Gdańsk są dalekosiężne, a perspektywy ich realizacji sięgają 50-60 lat. Rozwój sieci tramwajowej przyczyni się do lepszej integracji transportu i jego zrównoważonego rozwoju. Władze miasta starają się zarządzać mobilnością mieszkańców poprzez zachęcenie ich do atrakcyjnej infrastruktury oraz taboru transportu zbiorowego. Dostępność transportu szynowego mają zapewnić węzły przesiadkowe, integrujące różne gałęzie transportu. Zanieczyszczenie powietrza, emisja gazów są skutkiem nadmiernego ruchu samochodowego. Należy dążyć do zmiany preferencji podróżujących i zachęcić ich do korzystania z transportu zbiorowego (tramwaj, kolej miejska). W Gdańsku polityka zrównoważonego rozwoju jest wspierana właśnie poprzez rozbudowę sieci tramwajowej na obszarach dzielnic dotychczas nieobsługiwanych przez transport szynowy oraz przez budowę parkingów typu P&R, B&R. SKM czy PKM mają na celu odciążenie głównych ciągów drogowych, zmniejszenie kongestii w godzinach szczytu i skrócenie czasu codziennych podróży (praca- dom).
BIBLIOGRAFIA: [1] Biuro Rozwoju Gdańska, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Gdańska. [2] dr inż. Z. Pawelec, dr inż. J Czuchaj, mgr R. Szuta, Raport oddziaływania na środowisko ul. Nowej Łódzkiej w dzielnicy Gdańsk- Południe. [3] Firma Wyginternational Polska, Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej- Rozwój proekologicznego systemu transportu tramwajowego w Gdańsku [4] Gdańskie Inwestycje Komunalne, Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej- etap III B [5] Główny Urząd Statystyczny, Liczba mieszkańców miast w 2011 [6] Inwestycje w Gdańsku [http://www.gdapolis.pl/inwestycje/ulica- nowa- lodzka- wraz- z- torowiskiem- tramwajowym,i92.html] [7]Naskręt Maciej Czerwony Most, czyli centrum Gdańska za 20 lat [http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/czerwony- Most- czyli- centrum- Gdanska- za- 20- lat- n38840.html] [8] Urząd Miasta Gdańsk, Liczba miejsc pracy w rejonach komunikacyjnych an obszarze zadań inwestycyjnych w 2006 roku [9] Urząd Miasta Gdańsk, Gęstość zaludnienia [http://gis.gdansk.pl/pl/images/stories/download/gdansk_gestosc_zaludn.pdf] [10] Zarząd Transportu Miejskiego, Schemat aktualnych linii tramwajowych [11] http://mapaakustyczna.bmtcordah.pl/gdamon750x450.html [12] http://www.pkm- sa.pl/glowna/galeria/ [13] www.transportmiejski.birr.pl