Rachunek kosztów dla inżyniera Wykład 8. Rachunek kosztów normatywnych analiza odchyleń kosztów rzeczywistych od kosztów normatywnych Zofia Krokosz-Krynke, Dr inż., MBA zofia.krokosz-krynke@pwr.edu.pl http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/krokosz/
Koszty normatywne koszty normatywne opierają się na kosztach oczekiwanych (planowanych) a to wymaga odpowiedzi na pytania jakie koszty porównanie kosztów rzeczywistych z normatywnymi co zrobić z różnicami jeśli takie się pojawią Normatywy łatwiejsze określanie w firmach już istniejących niż w firmach dopiero powstających wpływ systemu rachunku kosztów normatywnych na zachowanie zatrudnionych normy zbyt niskie powodują frustrację i znudzenie; zbyt trudne wywołują utratę motywacji i brak zaufania organizacji Przygotowano na podstawie: Sierpińska M., Jachna T. Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych. PWN 1999 Zofia Krokosz-Krynke 2
Analiza przyczynowa analiza odchyleń kosztów rzeczywistych od normatywnych Odpowiada na pytania: jakie czynniki oddziałują na badaną wielkość jaki jest wpływ poszczególnych czynników na odchylenia wynikające z porównań Metody analizy przyczynowej: metoda kolejnych podstawień w ujęciu rozwiniętym - metoda podstawień łańcuchowych w ujęciu uproszczonym - metoda różnicowania metoda funkcyjna Zofia Krokosz-Krynke 3
metody kolejnych podstawień Wielkość jest iloczynem Wielkość jest ilorazem metoda podstawień łańcuchowych sprzedaż = cena x ilość s = c x q s 0 = c 0 x q 0 s 1 = c 1 x q 1 O c = c 1 x q 0 - c 0 x q 0 O q = c 1 x q 1 - c 1 x q 0 koszt jednostkowy = koszt/ilość O K = K 1 /q 0 - K 0 / q 0 O q = K 1 /q 1 - K 1 /q 0 KJ = K/q metoda różnicowania sprzedaż = cena x ilość s 0 = c 0 x q 0 s 1 = c 1 x q 1 O c = (c 1 - c 0 ) x q 0 O q = c 1 x ( q 1 - q 0 ) koszt jednostkowy = koszt/ilość O K =( K 1 - K 0 ) / q 0 O q = K 1 /(q 1 - q 0 ) s = c x q KJ = K/q Wielkość jest sumą (różnicą) zysk = sprzedaż - koszt O s = (s 1 - k 0 ) - (s 0 - k 0 ) O k = (s 1 - k 1 ) - (s 1 - k 0 ) z = s - k sprzedaż = cena x ilość wskaźniki zmienności C = c 1 / c 0-1 Q = q 1 / q 0-1 metoda funkcyjna s = c x q s 0 = c 0 x q 0 s 1 = c 1 x q 1 odchylenie cząstkowe O c = s 0 x C (1+Q/2) O q = s 0 x Q (1+C/2) Zofia Krokosz-Krynke 4
Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów normatywnych obliczanie odchyleń odchylenie względne odchylenie bezwzględne S S S 1 0 S1 - badane zjawisko w okresie sprawozdawczym S0 - badane zjawisko według bazy odniesienia A - wskaźnik dynamiki zjawiska badanego B - wskaźnik dynamiki zjawiska podstawowego lub S ' S 1 ( S 0 xb) S ' S ( A B ) 0 obliczanie odchyleń w metodzie podstawień łańcuchowych obliczenie odchylenia bezwzględnego wielkości miary dla badanego zjawiska ustalenie czynników, które wpłynęły na odchylenie poziomu badanego zjawiska obliczenie stopnia, w jakim zmieniał się każdy z oddziałujących czynników określenie formuły matematycznej wyrażającej badane zjawisko obliczenie, przy wykorzystaniu formuły, jak zmiana oddziałującego czynnika wpłynęła na odchylenie poziomu badanego zjawiska Zofia Krokosz-Krynke 5
Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów normatywnych obliczanie odchyleń w metodzie kolejnych podstawień badana wielkość jest iloczynem trzech czynników So = a0xb0xc0 ; S1 = a1xb1xc1 a0, b0, c0 - norma; a1, b1, c1 - - rzeczywistość odchylenie bezwzględne rs = S1-S0 metoda podstawień łańcuchowych wpływ a na odchylenie wielkości Sa = a1xb0xc0 ; rsa = Sa-S0 wpływ b na odchylenie wielkości Sb = a1xb1xc0 ; rsb = Sa-Sb wpływ c na odchylenie wielkości Sc = a1xb1xc1 ; rsc = Sc-Sb sprawdzenie rs =rsa +rsb +rsc metoda różnicowania wpływ a na odchylenie wielkości rsa = (a1-a0)xb0xc0 wpływ b na odchylenie wielkości rsb = a1x(b1-b0)xc0 wpływ c na odchylenie wielkości rsc = a1xb1x(c1-c0) sprawdzenie rs =rsa +rsb +rsc Zofia Krokosz-Krynke 6
Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów normatywnych Analiza podstawowych odchyleń Materiały: odchylenie ceny materiałów = liczba zużytych jednostek (cena normatywna - cena rzeczywista) odchylenie ilości materiałów = cena normatywna (zużycie normatywne- zużycie rzeczywiste) przykład norma : 8m materiału po 2 zł/m = 16 zł/szt wykonanie: 820m mat. po 2,10zł/m = 1722zł/100szt odchylenie ceny = 820(2.00-2.10) = -82 zł odchylenie zużycia (ilości) = 2 zł (800-820) = - 40 zł łączne odchylenie dla 100 szt = -82 +-40 = -122 zł odchylenie rzeczywiste = 100x16zł/szt - 1722 = - 122 zł Zofia Krokosz-Krynke 7
Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów normatywnych Analiza podstawowych odchyleń Robocizna: odchylenie stawki płac = godziny pracy (stawka godzinowa normatywna - stawka godzinowa rzeczywista) odchylenie wydajności pracy = stawka godzinowa normatywna (normatywna liczba godzin pracy rzeczywista liczba godzin pracy) przykład norma : 2godz po 5 zł/godz = 10 zł/szt wykonanie: 190 godz po 5.40zł/godz = 1026zł/100szt odchylenie stawki płac = 190(5.00-5.40) = -76 zł odchyl. wydajności pracy = 5zł (200-190) = 50zł łączne odchylenie dla 100 szt = -76 +50 = -26 zł odchylenie rzeczywiste = 100x10zł/szt - 1026 = -26 zł Zofia Krokosz-Krynke 8
Analiza podstawowych odchyleń Koszty ogólne: odchylenie kosztów = (godz. rzeczywiste wg kosztu normatywnego - godz. rzeczywiste wg kosztu rzeczywistego) odchylenie efektywności = (produkcja wykonana - produkcja normatywna) norma kosztów wydziałowych na jednostkę odchylenie wykorzystania zdolności produkcyjnej = (godziny rzeczywiste - godziny normatywne) stałe koszty wydziałowe na godzinę pracy Zofia Krokosz-Krynke 9
Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów normatywnych Analiza podstawowych odchyleń przykład norma : koszty ogólne = 4 zł/jednostkę zdolność produkcyjna = 600 jednostek w ciągu 4 tygodni przy 200 godzinach pracy normatywne koszty wydziałowe = 2 400 zł, gdzie: 800 zł to koszty stałe, 1 600 zł=200 godz*8zł/godz to koszty zmienne zależne od czasu pracy wykonanie: 660 jednostek w ciągu 240 godz przy kosztach wydziałowych 2 600 zł odchylenie kosztów wydziałowych = (800zł+240godz x 8zł/godz) - 2 600zł = 120 zł odchylenie efektywności = (660 - (600/200) x 240) x 4zł = -240zł odch. wykorzystania zdolności produkcyjnej = (240-200) x 4zł = 160zł łączne odchylenie = 120-240 + 160 = 40 zł odchylenie rzeczywiste = (660 x 4) - 2600 = 40 zł Zofia Krokosz-Krynke 10
Odchylenie kosztów ogólnych - przykład Firma D&D produkuje paczki drewna do kominka, które sprzedaje następnie tuzinami do handlu detalicznego po 6 zł za paczkę. Normatywny koszt zł Sporządzanie paczek Materiały 4,0 kg po 0,20 zł/kg = 0,80 Robocizna 1,0 godz po 3,00 zł/godz = 3,00 Koszty ogólne* = 1,20 Koszty sprzedaży Płace i opłaty dotyczące pracowników sprzedaży = 0,40 SUMA KOSZTÓW NORMATYWNYCH = 5,40 * koszty ogólne określone przy założeniu 40 godzin produkcyjnych w tygodniu i produkcji 10 000 tuzinów oraz planowanych kosztach ogólnych 12 000 zł. Rzeczywiste koszty poniesione w 6-tym okresie Materiały 220 000 kg po 0,205 zł/kg = 45 100 Robocizna 47 000 godz po 3,100 zł/godz = 145 700 Koszty ogólne = 49 500 Koszty sprzedaży = 16 500 RAZEM = 256 800 W okresie 6-tym (4 tygodnie) sprzedaż i produkcja osiągnęła 50 000 tuzinów paczek. Wszystko sprzedano po jednakowej cenie hurtowej 6,00 zł za tuzin. Zofia Krokosz-Krynke 11
Obliczenie odchyleń odchylenie wydajności pracy normatywna liczba godzin pracy 50 000 szt po 1,0 godz/szt = 50 000 rzeczywista liczba godzin pracy 47 000 stawka godzinowa normatywna 3,00zł/godz 3 000 Odchylenie = 9 000 odchylenie kosztów sprzedaży koszty oczekiwane 50 000 szt po 0,40 zł/szt = 20 000 koszty rzeczywiste = 16 500 odchylenie = 3 500 odchylenie ceny materiałów liczba zużytych jednostek = 220 000 cena normatywna = 0,20 cena rzeczywista = 0,205 odchylenie = -1 100 odchylenie zużycia materiałów cena normatywna = 0,20 zużycie normatywne 50 000 szt po 4,00 kg/szt = 200 000 zużycie rzeczywiste = 220 000 odchylenie = -4 000 odchylenie stawki płac godziny pracy = 47 000 stawka normatywna = 3,00 stawka rzeczywista = 3,10 odchylenie = -4 700 odchylenie kosztów ogólnych oczekiwane 50 000szt po 1,20zł/szt = 60 000 rzeczywiste = 49 500 odchylenie = 10 500 Zofia Krokosz-Krynke 12
Zwykły rachunek wyników za okres 6-ty zł zł Sprzedaż 50 000 po 6,00 zł = 300 000 Koszt całkowity produktów sprzedanych: materiały 45 100 robocizna 145 700 Koszty ogólne 49 500 240 300 59 700 Koszty sprzedaży 16 500 Wynik netto 43 200 Normatywny rachunek wyników za okres 6-ty Sprzedaż 300 000 Koszt całkowity - normatywny 50 000 po 5,40 = 270 000 Zysk normatywny 30 000 Odchylenia wydajności pracy 9 000 kosztów sprzedaży 3 500 ceny materiałów -1 100 zużycia materiałów -4 000 stawki płac -4 700 kosztów ogólnych 10 500 13 200 Wynik netto 43 200 Zofia Krokosz-Krynke 13