(12) OPIS PATENTOWY (19)PL (11)167239

RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19)PL (11)167239 (13)B 1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 2 9 2 2 2 9 (22) Data zgłoszenia: 3 0.1 0.1 9 9 1 (51) IntCl6: A 01N 4 3 /6 5 3 A01N 43/40 A01N 43/84 (54) Środek grzybobójczy (30) Pierwszeństwo: 02.11.1990,CH,03491 /90-1 (73)Uprawniony z patentu: Ciba Geigy AG, Bazylea, CH Rohm and Haas Company, Filadelfia, US (43) Zgłoszenie ogłoszono: 11.01.1993 BUP 01/93 (72) Twórcy wynalazku: Ruth Küng, Dielsdorf, CH Dominique G.G. Driant, Paryż, FR (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: 31.08.1995 WUP 08/95 (74) Pełnomocnik: Wierzchoń Jan, Pietrosiuk Magdalena, Biuro Patentów i Znaków Towarowych Sp.c. PL (57) Środek grzybobójczy na osnowie dwóch składników-substancji czynnych, zawierający znany nośnik, znamienny tym, że w synergicznym stosunku wagowym a):b) równym od 1:1 do 1:10 zawiera a) jako jeden składnik czynny 4-(4-chlorofenylo)-2- fenylo-2-[(1h-1,2,4-triazolilo-1)-metylo]-butyryo nitryl o wzorze 1, bądź jedną z jego soli addycyjnych z kwasem lub jeden z jego metalokompleksów, i b) jako drugi składnik czynny cis-4-[3-(4-iii-rz.-butylofenylo)-2-metylopropylo]-2,6-dwumetylomorfo linę o wzorze 2 bądź jej sól addycyjną z kwasem lub l-[3-(4-iii-rz.-butylofenylo)-2-metylopropylo]-pi perydynę o wzorze 3 bądź jej sól addycyjną z kwasem. W zór 1 Wzór 2 167239 B1 W zór 3

Środek grzybobójczy Zastrzeżenie patentowe Środek grzybobójczy na osnowie dwóch składników-substancji czynnych, zawierający znany nośnik, znamienny tym, że w synergicznym stosunku wagowym a):b) równym od 1:1 do 1:10 zawiera a) jako jeden składnik czynny 4-(4-chlorofenylo)-2-fenylo-2-[(1H-1,2,4-triazolilo-l)-metylo]-butyryonitryl o wzorze 1, bądź jedną z jego soli addycyjnych z kwasem lub jeden z jego metalokompleksów, i b) jako drugi składnik czynny cis-4-[3-(4-iii-rz.-butylofenylo)-2-metylopropylo]-2,6-dwumetylomorfolinę o wzorze 2 bądź jej sól addycyjną z kwasem lub l-[3-(4-iii-rz.-butylofenylo)-2-metylopropylo]-piperydynę o wzorze 3 bądź jej sól addycyjną z kwasem. * * * Przedmiotem wynalazku jest środek grzybobójczy na osnowie dwóch składników-substancji czynnych, zawierający znany nośnik i nadający się m.in. do zwalczania grzybów, zwłaszcza zwalczania chorób roślin, np. przez aplikowanie na liściach, w glebie i w zaprawach. Środek według wynalazku wyróżnia się tym, że w synergicznym stosunku wagowym a):b) równym od 1:1 do 1:10 zawiera a) jako jeden składnik czynny 4-(4-chlorofenylo)-2-fenylo-2-[(1H-1,2,4-triazolilo-1)-metylo]-butyryonitryl o wzorze 1, bądź jedną z jego soli addycyjnych z kwasem lub jeden z jego metalokompleksów, i b) jako drugi składnik czynny cis-4-[3-(4-in-rz.-butylofenylo)-2-metylopropylo]-2,6-dwumetylomorfolinę o wzorze 2 bądź jej sól addycyjną z kwasem lub l-[3-(4-iii-rz.-butylofenylo)-2-metylopropylo]-piperydynę o wzorze 3 bądź jej sól addycyjną z kwasem. Składnik a) jest znany pod kodową nazwą. Jego syntezę i grzybobójcze właściwości opisano w europejskim opisie EP nr 0251775. Składnik b) o wzorze 2 jest znany pod nazwą handlową, a składnik b) o wzorze 3 jest znany pod nazwą handlową Fenpropidin. Ich synteza i grzybobójcze właściwości są opisane w ogłoszeniowym opisie Republiki Federalnej Niemiec DE-OS nr 2752135. Nieoczekiwanie stwierdzono, że grzybobójcze działanie mieszaniny substancji czynnych według wynalazku jest znacznie silniejsze niż suma działań pojedynczych substancji czynnych. Występuje zatem nieoczekiwane, synergicznie wzmożone działanie, a nie tylko uzupełnienie działania, jakiego można byłoby spodziewać się po zmieszaniu dwóch substancji czynnych. Mieszanina substancji czynnych według wynalazku stanowi przeto wzbogacenie skarbnicy techniki. Jeżeli substancje czynnne w mieszaninach substancji czynnych według wynalazku występują w określonych stosunkach wagowych, to efekt senergiczny ukazuje się szczególnie wyraziście. Jednakże stosunki wagowe substancji czynnych w tych kompozycjach substancji czynnych można, zależnie od stosowania, zmieniać w dość dużym zakresie. Na ogół na 1 część wagową substancji czynnej o wzorze 1 przypada 1-10 części wagowych, korzystnie 1-8 części wagowych substancji czynnej o wzorze 2 lub 3. Odpowiada to stosunkowi wagowemu składnika a) do składnika b) równemu od 1:1 do 1:10. Szczególnie korzystnymi są mieszaniny, w których na 1 część wagową substancji o wzorze 1 przypada 1-8 części wagowych substancji czynnej o wzorze 2 lub 3, zwłaszcza o stosunku a):b) równym od 1:1 do 1:8, w szczególności równym od 1:1 do 1:4. Jako przykłady szczególnie odpowiednich w praktyce stosunków zmieszania a):b) należy podać 1:1,5; 1:2,5; 1:2; 1:3. Dla soli addycyjnych z kwasami bądź dla metalokompleksów tych substancji wchodzą w rachubę odpowiadające im stosunki ilościowe.

167239 3 Jako kwasy, które można stosować do wytwarzania soli o wzorze 1, 2 lub 3, należy wspomnieć: kwasy chlorowcowodorowe, takie jak kwas bromowodorowy i kwas chlorowodorowy, nadto kwas fosforowy, kwas azotowy i kwas siarkowy, dalej mono-, dwu i trójfunkcyjne kwasy karboksylowe i hydroksykarboksylowe, takie jak kwas mrówkowy, bursztynowy, octowy, glikolowy, fumarowy, mlekowy, szczawiowy, propionowy, sorbowy, trójchlorooctowy, cytrynowy, poza tym kwasy sulfonowe, takie jak kwas benzenosulfonowy, naftalenodwusulfonowy-1,5 i p-toluenosulfonowy oraz (tio) sacharyna. Metalokompleksy składają się z osnowęj cząsteczki organicznej i z nieorganicznej lub organicznej soli metalu, np. z halogenków, azotanów, siarczanów, fosforanów, octanów, trójfluorooctanów, propionianów, winianów, sulfonianów, salicylanów, benzoesanów, itp. soli pierwiastków z drugiej grupy głównej, takich jak glin, cyna lub ołów, oraz pierwiastków z pierwszej po ósmą grupę poboczną, takich jak mangan, chrom, żelazo, kobalt, nikiel, miedź, cynk itd. Korzystnymi są pierwiastki z grup pobocznych okresu 4. Metale te mogą przy tym występować w różnych, im należnych wartościowościach. Kompozycje substancji czynnych według wynalazku i ich soli addycyjnych z kwasami wykazują działanie grzybobójcze u roślin i odpowiednio do tego mogą znaleźć zastosowanie do zwalczania grzybów w rolnictwie i ogrodnictwie. Nadają się one zwłaszcza do zahamowania wzrostu lub do zniszczenia grzybów fitopatogennych na częściach roślin, np. na liściach, łodygach, korzeniach, kłębach, owocach lub kwiatach, i na materiale siewnym oraz grzybów szkodliwych, występujących w glebie. Mieszaniny substancji czynnych według wynalazku nadają się zwłaszcza do zwalczania klasy Ascomycetes (Erysiphe graminis, Uncinula necator, Venturia, Sphaerotheca pannosa. Erysiphe betae) i Basidiomycetes, do której zaliczają się rdzawe czynniki chorobotwórcze, takie jak czynniki z rodzajów Puccinia, Uromyces i Hemileia (zwłaszcza Puccinia recondita, Puccinia striiformis, Puccinia graminis, Puccinia coronata, Uromyces fabae, Uromyces appendiculatus, Hemileia vastatrix). Nadto kompozycje substancji czynnych według wynalazku działają przeciwko Fungi imperfecti z rodzajów Helminthosporium (np. Helminthosporium oryzae, Helminthosporium teres, Helminthosporium sativum, Helminthosporium tritici-repentis), Alternaria (np. Altemaria brassicola, Alternaria brassicae), Septoria (np. Septoria avenae), Cercospora (np. Cercospora beticola), Ceratocystis (np. Cerato cystis ulmi), Pyricularia (np. Pyricularia oryzae i Mycosphaerella fijiensis). Kompozycje substancji czynnych według wynalazku w szczególności nadają się również do zwalczania szczepów grzybów, które wytworzyły pewną odporność na substancje czynne z klasy triazoli. Na otwartej przestrzeni wprowadza się do stosowania dawki 75-1000 g mieszaniny substancji czynnych korzystnie na 1 hektar i na traktowanie. Do zwalczania grzybów w zaprawianiu nasion stosuje się korzystnie dawki 0,01-1,0 g mieszaniny substancji czynnych na 1 kg nasion. Zgodnie z sensem dane te ogólnie obowiązują dla roślinnego materiału do rozmnażania, a więc też na 1 kg sadzonek, kłębów, ukorzenienia, itd. Grzybobójcze mieszaniny według wynalazku odznaczają się działaniem układowym, kuracyjnym i zapobiegawczym. Mieszaniny substancji czynnych według wynalazku można sporządzać w postaci różnorodnych środków, np. roztworów, zawiesin, emulsji, koncentratów emulsyjnych i preparatów proszkowych. Takie środki grzybobójcze są objęte zakresem wynalazku. Grzybobójcze środki według wynalazku odznaczają się tym, że zawierają one skuteczną ilość substancji i substancję lub Fenpropidin bądź sole addycyjne z kwasami lub metalokompleksy tych substancji czynnych w odpowiednich proporcjach, oraz substancje wspomagające sporządzenie preparatu. Celowo środki te zawierają co najmniej jedną z następujących substancji wspomagających sporządzanie preparatu: stałe nośniki; rozpuszczalniki bądź ośrodki dyspergujące; środki powierzchniowo czynne (zwilżacze i emulgatory); dyspergatory (bez działania powierzchniowo czynnego); i innego rodzaju dodatki, takie jak np. stabilizatory. Jako nośniki stałe wchodzą zasadniczo w rachubę: naturalne substancje nieorganiczne, takie jak kaolin, glinki, ziemia okrzemkowa, talk, bentonit, kreda, np. kreda pławiona,

4 167239 węglan magnezowy, wapień, kwarc, dolomit, attapulgit, montmoryllonit i diatomity; syntetyczne substancje nieorganiczne, takie jak wysokodyspersyjna krzemionka, tlenek glinowy i krzemiany; substancje organiczne, takie jak celuloza, skrobia, mocznik i żywice syntetyczne; oraz substancje nawozowe, takie jak fosforany i azotany, przy czym takie nośniki mogą występować np. jako granulaty lub proszki. Jako rozpuszczalniki bądź środki dyspergujące wchodzą zasadniczo w rachubę: związki aromatyczne, takie jak toluen, ksyleny, wyżej zalkilowane benzeny i alkilonaftaleny; chlorowane związki aromatyczne i chlorowane węglowodory alifatyczne, takie jak chlorobenzeny, chloroetyleny i chlorek metylenu; węglowodory (cyklo)alifatyczne, takie jak cykloheksan i parafiny, np. frakcje ropy naftowej; alkohole, takie jak butanol i glikol oraz ich etery i estry; ketony, takie jak aceton, metyloetyloketon, metyloizobutyloketon, izoforon i cykloheksanon; i silnie polarne rozpuszczalniki bądź środki dyspergujące, takie jak dwumetyloformamid, N-metylopirolidon i sulfotlenek dwumetylowy, przy czym takie rozpuszczalniki bądź środki dyspergujące wykazują korzystnie temperaturę zapłonu co najmniej 30 C i temperaturę wrzenia co najmniej 50 C, oraz woda. Do rozpuszczalników bądź środków dyspergujących zaliczają się też tak zwane skroplone rozrzedzalniki lub nośniki gazowe. Są to takie produkty, które w temperaturze pokojowej i pod normalnym ciśnieniem są gazami. W przypadku zwilżania wodą jako rozpuszczalnikiem można też stosować np. rozpuszczalniki organiczne jako współrozpuszczalniki. Substancje powierzchniowo czynne (zwilżacze i emulgatory) mogą być związkami niejonowymi, takimi jak produkty kondensacji kwasów tłuszczowych, alkoholi tłuszczowych i tłuszczopodstawionych fenoli z tlenkiem etylenu; estry lub etery kwasu tłuszczowego z cukrami lub alkoholami wielowodorotlenowymi; produkty otrzymane z cukrów lub wielowodorotlenowych alkoholi na drodze kondensacji z tlenkiem etylenu; kopolimery blokowe tlenku etylenu i tlenku propylenu; albo tlenki alkilodwumetyloamin. Substancje powierzchniowo czynne mogą też stanowić związki anionowe, takie jak mydła; alkilowe estry siarczanów, np. siarczan dodecylowo-sodowy, siarczan oktadecylowosodowy i siarczan cetylowo-sodowy; alkilosulfoniany, aiylosulfoniany i amoaiylosulfoniany, takie jak alkilobenzenosulfoniany, np. dodecylobenzenosulfonian wapniowy i butylonaftalenosulfoniany; i kompleksowe alkilosulfoniany, np. produkty amidowej kondensacji kwasu oleinowego z N-metylotauryną i sulfonian sodowy bursztynianu dwuoktylowego. Substancje powierzchniowo czynne mogą wreszcie być związkami kationowymi, takimi jak chlorki alkilodwumetylobenzyloamoniowe, chlorki dwualkilodwumetyloamoniowe, chlorki alkilotrójmetyloamoniowe i etoksylowane czwartorzędowe chlorki amoniowe. Jako dyspergatory (bez działania powierzchniowo czynnego) wchodzą zasadniczo w rachubę; sodowe i amoniowe sole kwasu ligninosulfonowego, sole sodowe kopolimerów bezwodnik maleinowy/dwuizobutylen, sodowe i amoniowe sole sulfonowanych produktów polikondensacji naftalenu z formaldehydem, sodowe sole polimerycznych kwasów karboksylowych i ługi posiarczynowe. Jako dyspergatory, które zwłaszcza nadają się jako zagęszczacze bądź środki przeciw osadzaniu się, można stosować np. metylocelulozę, karboksymetylocelulozę, hydroksyetylocelulozę, polialkohol winylowy, alginiany, kazeiniany i albuminę krwi. Przykładami odpowiednich stabilizatorów są środki wiążące kwas, np. epichlorohydiyna, etery fenylowoglicydowe i sojowe związki epoksydowe; przeciwutleniacze, np. estry kwasu galusowego i butylohydroksytoluen; pochłaniacze nadfioletu, np. podstawione benzofenony, estry kwasu dwufenyloakrylowego i estry kwasu cynamonowego; oraz dezaktywatory, np. sole kwasu etylenodwuaminoczterooctowego i glikole polialkilenowe. Grzybobójcze środki mogą, obok mieszaniny według wynalazku, zawierać także inne substancje czynne, np. dalsze środki grzybobójcze [czynne składniki c) lub d)], środki owadobójcze i roztoczobójcze, środki bakteriobójcze, regulatory wzrostu roślin i substancje nawozowe. Takie środki mieszane nadają się do rozszerzenia zakresu działania lub do innego wywierania korzystnego wpływu na wzrost roślin. Grzybobójcze środki według wynalazku, zależnie od ich rodzaju, na ogół zawierają 0,0001-95% wagowych mieszaniny substancji czynnych według wynalazku. W koncentra-

167 239 5 tach stężenie substancji czynnej zazwyczaj mieści się w górnym zakresie podanego wyżej przedziału stężeniowego. Te postacie preparatów można następnie za pomocą jednakowych lub różnych substancji wspomagających sporządzonej preparatu rozcieńczać do stężenia substancji czynnej, które nadaje się do praktycznego użytkowania, a takie stężenie mieści się zwykle w niższym zakresie podanego wyżej przedziału stężeniowego. Koncentraty emulsyjne zawierają na ogół 5-95% wagowych, korzystnie 25-85% wagowych, mieszaniny substancji czynnych według wynalazku. Jako postacie użytkowe wchodzą w rachubę m.in. gotowe do użytku roztwory, emulsje i zawiesiny, nadające się przykładowo jako brzeczki opryskowe. W takich brzeczkach opryskowych stężenia mogą np. zawierać się w zakresie 0,0001-20% wagowych. W postępowaniu b.wysokostężeniowym (Ultra-Low-Volume) można sporządzać brzeczki opryskowe, w których stężenie substancji czynnej wynosi 0,5-20% wagowych, natomiast sporządzone w postępowaniu wysokostężeniowym (Low-Volume) i w niskostężeniowym (High-Volume) brzeczki opryskowe wykazują korzystnie stężenie substancji czynnej rzędu 0,02-1,0% wagowych bądź 0,002-0,1% wagowych. Grzybobójcze środki według wynalazku można wytwarzać w ten sposób, że mieszaninę substancji czynnych według wynalazku miesza się z substancjami wspomagającymi sporządzanie preparatów. Wytwarzanie tych środków można przeprowadzać na znanej drodze, np. na drodze starannego zmieszania tych substancji czynnych ze stałymi nośnikami, na drodze rozpuszczenia lub przeprowadzenia w stan zawiesiny w odpowiednich rozpuszczalnikach lub ośrodkach dyspergujących, ewentualnie wobec stosowania substancji powierzchniowo czynnych jako zwilżaczy lub elmulgatorów albo stosowania dyspergatorów, na drodze rozcieńczenia rozpuszczalnikami lub ośrodkami dyspergującymi już uprzednio sporządzonych koncentratów emulsyjnych itd. W przypadku środków proszkowych można substancje czynne zmieszać ze stałym nośnikiem, np. drogą wspólnego zmielenia; albo można stały nośnik impregnować roztworem lub zawiesiną substancji czynnych i następnie usuwać rozpuszczalnik lub ośrodek dyspergujący poprzez odparowanie, ogrzewanie lub odsysanie pod zmniejszonym ciśnieniem. Dodając substancje powierzchniowo czynne bądź dyspergatory można takie środki proszkowe uczynić łatwo zwilżanymi wodą, tak więc można je przeprowadzić w wodne zawiesiny, które nadają się np. jako środek opryskowy. Mieszaniny substancji czynnych można też zmieszać z substancją powierzchniowo czynną i stałym nośnikiem w celu utworzenia proszku zwilżalnego, który jest dyspergowalny w wodzie, albo można je zmieszać ze stałym, wstępnie zgranulowanym nośnikiem w celu sporządzenia produktu w postaci granulatu. Na życzenie można mieszaniny substancji czynnych według wynalazku rozpuścić w nie mieszającym się z wodą rozpuszczalniku, takim jak alicykliczny keton, który celowo zawiera rozpuszczony emulgator, tak więc roztwór ten w przypadku dodania do wody działa samoemulgująco. W innym przypadku można te mieszaniny substancji czynnych zmieszać z emulgatorem i następnie mieszaninę tę rozcieńczyć wodą do żądanego stężenia. Przy tym można te mieszaniny substancji czynnych rozpuścić w rozpuszczalniku i następnie zmieszać z emulgatorem. Taką mieszaninę również można wodą rozcieńczyć do żądanego stężenia. Na drodze tej otrzymuje się koncentraty emulsyjne bądź gotowe do użytku emulsje. Stosowanie środków według wynalazku może następować według aplikacyjnych metod rozpowszechnionych w ochronie roślin bądź w rolnictwie. Sposób zwalczania szkodliwych grzybów wyróżnia się tym, że chronione miejsce wzrostu roślin lub chroniony materiał roślinny, np. rośliny, części roślin lub nasiona, traktuje się skuteczną ilością mieszaniny substancji czynnych według wynalazku bądź środka według wynalazku. Przykłady I - VII, niżej podane, dotyczą sporządzania preparatów. Przykład I. Koncentrat emulsyjny (EC) 375 g/litr N-metylopirolidon (współrozpuszczalnik) 100 g/litr polietoksylowany nonylofenol (emulgator niejonowy)

6 167 239 dodecylobenzenosulfonian wapniowy (emulgator anionowy) 25 g/litr mieszanina alkilobenzenów (rozpuszczalnik) do 1000 ml. Tego rodzaju koncentrat można rozcieńczyć wodą do postaci brzeczki użytkowej, nadającej się do traktowania liści, gleby lub części roślin. Przykład II. Koncentrat emulsyjny (EC) Fenpropidin 240 g/litr 40 g/litr N-metylopirolidon (współrozpuszczalnik) polietoksylowany izotridekanol (emulgator niejonowy) dodecylobenzenosulfonian wapniowy (emulgator anionowy) 25 g/litr octan izoheksylowy (rozpuszczalnik) do 1000 ml. Wszystkie składniki rozpuszcza się w warunkach mieszania, przy czym słabe ogrzewanie przyspiesza proces rozpuszczania. Przykład III. Koncentrat emulsyjny (EC) Fenpropidin N-metylopirolidon (współrozpuszczalnik) polietoksylowany nonylofenol (emulgator niejonowy) dodecylobenzenosulfonian wapniowy (emulgator anionowy) 25 g/litr mieszanina alkilonaftalenów (rozpuszczalnik) do 1000 ml. Wszystkie składniki rozpuszcza się w warunkach mieszania, przy czym słabe ogrzewanie przyspiesza proces rozpuszczania. Wynikowe roztwory według przykładów I - III można emulgować w wodzie, otrzymując gotowe do użytku brzeczki opryskowe o żądanym rozcieńczeniu. Roztwory takie stosuje się do ochrony roślin lub części roślin (materiał siewny, sadzonki, kłęby itd.) przed porażeniem grzybem. Przykład IV.Proszek zwilżalny(wp) 25% wagowych 25% wagowych uwodniony kwas krzemowy (nośnik krzemowy) 25% wagowych polietoksylowany nonylofenol (zwilżacz) 4% wagowe polikarboksylan sodowy (dyspergator) 4% wagowe węglan wapniowy (substancja obojętna, nośnik) 17% wagowych. W celu sporządzenia tego proszku zwilżalnego miesza się w pierwszym procesie roboczym i polietoksylowany nonylofenol i w mieszarce proszkowej natryskuje na umieszczony kwas krzemowy. Następnie domieszkowuje się dalsze składniki i drobno miele w np. dezyntegratorze. Wynikowy proszek zwilżalny po rozmieszaniu w wodzie daje subtelną zawiesinę o żądanym rozcieńczeniu, która nadaje się jako gotowa do użytku brzeczka opryskowa, np. do zaprawiania roślinnego materiału do rozmnażania, takiego jak kłęby roślin, ukorzenienie i ulistnienie sadzonek lub jak nasiona roślin. Przykład V. Proszek zwilżalny (WP) 15% wagowych Fenpropidin 25% wagowych 10% wagowych ligninosulfonian sodowy 5% wagowych dwuizobutylonaftalenosulfonian sodowy 6% wagowych eter glikolu polietylenowego z oktylofenolem (7-8 moli tlenku etylenu) 2% wagowe wysokodyspersyjny kwas krzemowy 10% wagowych kaolin 27% wagowych

167 239 7 Przykład VI. Proszek zwilżalny (WP) 50% wagowych Fenpropidin 20% wagowych 5% wagowych siarczan laurylowo-sodowy 5% wagowych dwuizobutylonaftalenosulfonian sodowy 10% wagowych wysokodyspersyjny kwas krzemowy 10% wagowych. Substancje czynne z przykładów V i VI starannie miesza się w odpowiednim młynie dokładnie miele się. Otrzymuje się proszek zwilżalny, który wodą można rozcieńczać do dowolnego żądanego stężenia. Przykład VII. Środek do opylania 6% wagowych 2% wagowe kaolin 87% wagowych wysokodyspersyjny kwas krzemowy 5% wagowych. Gotowy do użytku środek do opylania otrzymuje się w ten sposób, że substancję czynną miesza się z nośnikiem i miele w odpowiednim młynie. Podany niżej przykład VIII omawia bliżej właściwości biologiczne środka według wynalazku. Przykład VIII. Test wzrostu grzybni z Helminthosporium repentis-tritici. a) Metoda Ten szczep grzyba hoduje się na podłożu ziemniak-dekstroza-agar (PDA) w ciągu 7 dni w temperaturze 18 C wobec 16 godzin symulowanego naświetlania światłem słonecznym dziennie, przy czym podłoże zawiera jedną lub obie substancje czynne lub jest wolne od substancji czynnej (sprawdzian). W tym celu każdą z substancji czynnych o wzorze 1 i 2 rozpuszcza się w czystym etanolu i odpowiednio do żądanych stosunków ilościowych miesza i rozcieńcza się. Następnie określoną ilość dodaje się w temperaturze 50 C do ciekłego ośrodka PDA i starannie miesza. Sporządza się środowiska agarowe o stężeniach substancji czynnej 3; 1; 0,3; 0,1; 0,03 i 0,01 mg (substancji czynnej) AS/litr. Stężenie etanolu w środowisku wynosi jednolicie 0,1%. To ciekłe środowisko hodowlane wlewa się następnie do płytek Petri ego (o średnicy 9 cm) i w punkcie środkowym zaszczepia wałeczkiem agarowym (o średnicy 5 mm), który wycięto z 7-dniowej hodowli grzyba. Zaszczepione płytki inkubuje się w ciemności w komorze klimatycznej w ciągu 5 dni w temperaturze 18 C. Każdą próbę prowadzi się w 3 bądź 4 powtórzeniach. b) Ocena Po upływie okresu inkubowania określa się średnicę kolonii. Działania grzybobójcze według Abbott a przekształca się w wartości probitowe (C.I. Bliss, Ann. Appl. Biol. 22,134-167 (1935)) i wobec logarytmów stężeń fungicydu wprowadza do zależności dawka/działanie. Za pomocą wykresu probit-log krzywa dawka/działanie przekształca się w prostą (D.L. Finney 1971 "Probit analysis", 3-cie wyd., Cambridge, UK: Cambridge University Press). Liniową regresję i wartości ED-50 (skuteczne dawkowanie) określa się z tych prostych. c) Obliczanie współczynników synergicznych (SF) substancji grzybobójczych w mieszaninie. Teoretyczne działanie (EDth) mieszaniny można obliczyć za pomocą równania Wadley a (Wadley, F.M. (1945), The evidence required to show synergistic action of insecticides and a short cut in analysis. ET-223, U.S. Department of Agriculture, strona 8; Wadley, F.M. (1967), Experimental Statistics in Entomology, Waszyngton, USA: Graduae School Press, U.S.D.A.), jeśli wartości-ed poszczególnych składników tej mieszaniny są znane: a + b ED-50 (th)= a+b/ a+b /ED-50a+ED-50b

8 167 239 Iloraz z teoretycznie obliczonego działania (EDth) i faktycznie zaobserwowanego działania (ED0b) mieszaniny daje w rezultacie współczynnik synergiczny (SF): SF = ED- 50(t h)/ed-50(ob), wedł ug którego występuje dla: SF > 1,2 synergiczne współdziałanie; 0,5 < SF < 1,2 sumaryczne współdziałanie; SF < 0,5 antagonistyczne współdziałanie. Według V. Gisi ego i współpracowników (Gisi, U., Binder, H., Rimbach, E. (1985), Synergistic interactions of fungicides with different modes of action. Trans.Br.mycol.Soc. 85 (2), 299-306) oraz według Y. Levy ego i współpracowników (Levy, Y. i inni (1986), The joint action of fungicides in mixture: comparison of two methods of synergy calculation. Bulletin OEPP 16,651-657 (1986)) wartości SF większe niż 1,0 wskazują już na synergiczne współdziałanie. Granice współczynnika synergicznego określonej mieszaniny wyznacza się za pomocą odchylenia standardowego zaobserwowanych wartości-ed. Wartości-SF większe od 1,2 dają synergizm statystycznie wyraźny. d) Wyniki z substancją czynną o wzorze 1 i substancją czynną o wzorze 2 Tabela 1 Aktywności poszczególnych składników i mieszaniny (ED-50) Substancj a czynna Próba nr 1 2 3 o wzorze 1 2,7 3,5 2,2 o wzorze 2 2,3 1,7 0,9 wzór 1: wzór 2=1:1 1,6 1,5 0,6 SF z wartościami ED-50 1,6 1,5 2,1 e) Wyniki z substancją czynną o wzorze 1 i substancją czynną o wzorze 3 Substancja czynna Próba nr Tabela 2 Aktywności poszczególnych składników i mieszaniny (ED-50) 1 2 3 4 o wzorze 1 2,7 3,5 2,9 2,2 o wzorze 3 2,5 1,8 1,4 2,2 wzór l:wzór 3=1:1 1,9 1,7 0,9 0,7 SF wartości ED-50 1,4 1,4 2,1 3,1 f) Komentarz Wartości z tabel 1 i 2 wskazują dla każdej z trzech bądź czterech niezależnie biegnących prób, że grzybobójcze działanie zarówno mieszaniny substancji czynnej o wzorze 1 i substancji czynnej o wzorze 2 jak i mieszaniny substancji czynnej o wzorze 1 i substancji czynnej o wzorze 3 doznaje wyraźnego wzmocnienia, tj. występuje synergicznie wzmożone działanie. Jak widać, działania te są w każdym razie odtwarzalne.

167 239 9 Podobne wyniki osiąga się przeciwko Altemaria brassicae, Helminthosporium oryzae, Rhizoctonia solani i Fusarium culmorum. Również niżej podany przykład IX omawia bliżej właściwości biologiczne środka według wynalazku. Przykład IX. Badanie pojedynczych działań substancji o wzorze 1, 2 i 3 oraz mieszanin substancji o wzorach 1 i 2 i o wzorach 1 i 3 przeciwko Erysiphe graminis na pszenicy. Rośliny pszenicy odmiany Kanzler hoduje się na standardowej ziemi w doniczkach kwiatowych o średnicy 6 cm (około 15 roślin w doniczce) w warunkach cieplarnianych. Na początku testu rośliny mają 7 dni. Stosowanymi substancjami grzybobójczymi są: związek o wzorze 1 (o nazwie handlowej Fenbuconazol), związek o wzorze 2 (o nazwie handlowej ) i związek o wzorze 3 (o nazwie handlowej Fenpropidin). Preparaty rozcieńcza się wodą do odpowiedniego stężenia. Traktowanie grzybobójcze i inokulację przeprowadza się w siódmym dniu. Stosuje się stężenia od 0,016 do 50 mg AS (substancji czynnej)/litr. Inkubowanie trwa w ciągu 7 dni. Następnie w procentach określa się chorą powierzchnię liścia. Grzybobójcze oddziaływania wzajemne określa się według równania Wadley a i ocenia. Wyniki zestawiono w niżej podanej tabeli 3. Tabela 3. Próba Substancja czynna ED-50(ob) ED-50(th) SF Uwagi 1 wzór 1 0,73 2 wzór 2 1,57 3 wzór 3 4,07 4 w.l:w.2=l:3 0,5 1,22 2,44 synergizm 5 w.1:w.2 = 1:5 0,6 1,32 2,20 synergizm 6 w.1:w.2=1:10 0,4 1,42 3,55 synergizm 7 w.1:w.3=1:3 1,6 1,99 1,24 synergizm 8 w.1:w.3=1:5 2,0 2,41 1,20 synergizm 9 w.1:w.3=1:7 0,8 2,59 3,24 synergizm Przy stosunkach zmieszania od 1:1 do 1:10 osiąga się przeciwko mączniakowi właściwemu zbóż wyraźnie zwiększony efekt synergicznego działania.

167 239 Wzór 1 Wzór 2 Wzór 3 Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 90 egz. Cena 1,00 zł.