M. Kobryń-Król Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Analiza finansowa przedsiębiorstwa z punktu widzenia właściciela, na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji napojów Working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: analiza finansowa, analiza wskaźnikowa, sektorowe wskaźniki finansowe Streszczenie: Niniejszy raport przedstawia próbę oceny sytuacji majątkowo-finansowej wybranego przedsiębiorstwa za pomocą analizy wskaźnikowej. Podstawą odniesienia dla interpretacji uzyskanych wartości wskaźników osiągniętych przez firmę były sektorowe wskaźniki finansowe, jak i literatura z zakresu analizy finansowej.
Wstęp Efektywność ekonomiczna działalności przedsiębiorstwa jak pisze W. Bień (2000, s. 79) znajduje pełne odzwierciedlenia w jego sytuacji finansowej, której analiza stanowić powinna jedno z podstawowych narzędzi optymalizowania zysków i nadwyżki finansowej. Zdaniem wspomnianego autora, narzędziem tym powinno posługiwać się kierownictwo firmy oraz jego rada nadzorcza czy zarząd w celu uzyskania podstaw wyjściowych do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji dotyczących m.in. nowych inwestycji, kształtowania struktury kapitału czy opłacalności sprzedaży. Poza tym, analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa pozwala na kontrolę zgodności rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych z założeniami, jakie przyjmowano przy podejmowaniu decyzji. Według B. Pomykalskej i M. Wypycha (2000, s.179-180), ocena sytuacji majątkowo-kapitałowej obejmuje badanie struktury aktywów, jak i pasywów (analiza pionowa bilansu) oraz badanie relacji zachodzących między strukturą majątku i strukturą kapitału (analiza pozioma bilansu, uwzględniająca współzależność między majątkiem i źródłami jego finansowania). Z kolei przedmiotem oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa jest jego zyskowność, zdolność do wywiązywania się ze zobowiązań krótko- i długoterminowych, jak i sprawność oraz efektywność zarządzania. W niniejszej pracy uwaga skupiona została na ocenie sytuacji majątkowo-finansowej wybranego przedsiębiorstwa z branży produkcji napojów w oparciu o dane zawarte w podstawowych sprawozdaniach finansowych, jakimi są bilans i rachunek zysków i strat. Zastosowaną metodą badań analitycznych informacji zawartych w sprawozdaniach była analiza wskaźnikowa, bazująca na wskaźnikach finansowych. Podstawą odniesienia dla wartości wskaźników osiągniętych przez badaną firmę były wyniki badań empirycznych przeprowadzonych przez Komisję ds. Analizy Finansowej Rady Naukowej SKwP we współpracy z Wywiadownią Gospodarczą InfoCredit, w wyniku których opracowano sektorowe wskaźniki finansowe. Analiza struktury majątkowej i kapitałowej przedsiębiorstwa (pionowa analiza bilansu) Jak wyjaśnia E. Nowak (2005, s. 89), analiza struktury aktywów bilansu jest elementem oceny sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa. Sytuacja ta zależy bowiem od zachowania określonych proporcji pomiędzy różnymi grupami aktywów i między ich poszczególnymi składnikami. Ponadto, jak zaznacza B. Pomykalska i M. Wypych (tamże, s. 182), aktywa stanowią potencjał przyczyniający się w sposób bezpośredni lub pośredni do przepływów pieniężnych, a to z kolei określa przyszłe korzyści ekonomiczne dla firmy. Znaczenie struktury aktywów dla sytuacji finansowej przedsiębiorstwa wynika głównie
z tego, że poszczególne składniki majątkowe różnią się między sobą stopniem płynności, skalą ryzyka, jakim jest obarczone ich wykorzystanie czy też formą uczestnictwa w realizacji operacji gospodarczych. Udział poszczególnych grup aktywów, jak i sama struktura aktywów obrotowych wybranego przedsiębiorstwa zostały zamieszczone w tabelach 1 i 2. Tabela 1. Struktura majątku Majątek trwały Majątek obrotowy + RMK Aktywa ogółem 2010 % 2011 % 44,88 29924868,59 55,12 46623222,49 76548091,08 29710277,07 36484969,34 66195246,41 Źródło: Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11). 39,09 60,91 Tabela 2. Relacje w obrębie majątku obrotowego 2010 % 2011 % Zapasy Należności któtkoterminowe Środki pieniężne Udzielone pożyczki Krótkoterminowe rozlicz. międzyokresowe Aktywa obrotowe ogółem 14709589,62 20858635,35 25977,20-890767,17 36484969,34 40,31 57,17 0,07-2,45 17695252,44 28115581,24 41079,70 178339,23 592969,88 46623222,49 37,95 60,3 0,09 0,39 1,27 Źródło: Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11). Opierając się na powyższych danych, na przestrzeni lat 2010 i 2011 można zauważyć wzrost wartości aktywów ogółem, wywołany głównie wzrostem wartości majątku obrotowego w postaci należności krótkoterminowych, jak i w mniejszym stopniu wzrostem zapasów. Jak tłumaczą B. Pomykalska i M. Wypych (tamże, s. 183-184), wzrost należności może być uzasadniony wzrostem sprzedaży, jednak nadmierny ich wzrost jest niekorzystny, gdyż środki finansowe zamiast obsługiwać działalność przedsiębiorstwa są zamrożone w należnościach. Ponadto może to świadczyć o pogorszeniu się wskaźnika obrotowości należnościami od odbiorców w roku 2011, co jest zjawiskiem niepokojącym, gdyż sygnalizuje trudności bieżącego finansowania, co będzie sprawdzone w dalszej części pracy. Z kolei, jak piszą dalej wspomniani autorzy, zwiększenie zapasów jest uzasadnione wówczas, gdy został on spowodowany rozwojem działalności lub zmianą asortymentu produkowanych wyrobów. Nadmierny ich wzrost w stosunku do realnych potrzeb jest objawem negatywnym, gdyż prowadzi do trudności finansowych przedsiębiorstwa. Zdaniem E. Nowaka (tamże, s.89-90), analiza struktury aktywów z podziałem na aktywa trwałe i aktywa obrotowe może być uzupełniona o obliczenie wskaźnika związania (unieruchomienia) aktywów. Wskaźnik ten przedstawia stosunek aktywów trwałych do aktywów obrotowych, co można zapisać jak poniżej. Wzór 1. Wskaźnik związania (nieruchomienia) aktywów = Źródło: E. Nowak (2005, s.90) ł
Na podstawie analizy bilansu firmy otrzymano następujące wyniki wspomnianego wskaźnika: w roku 2010 81,43%, w roku 2011 64,18%. Otrzymane wyniki świadczą o zmniejszeniu stopnia unieruchomienia środków w przedsiębiorstwie, a tym samych o zwiększeniu ilości środków o wysokiej płynności, niezbędnych do szybkiego reagowania na zmiany. Analiza struktury pasywów umożliwia, jak tłumaczy E. Nowak (tamże, s. 90), ocenę dostosowania relacji strukturalnych w zakresie źródeł finansowania do warunków działalności jednostki. Tabela 3. Struktura kapitału Kapitał własny Kapitał obcy + RMB, w tym m.in.: - zobowiązania długoterminowe - zobowiązania krótkoterminowe Pasywa ogółem 2010 % 2011 % 50,65 31218566,33 49,35 45329524,75 (3,5) 5723074,37 (44,72) 39521506,14 76548091,08 33528498,01 32666748,40 2316097,69 29607333,17 66195246,41 Źródło: Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11). 40,78 59,22 (7,47) (51,63) W analizowanym przedsiębiorstwie w latach 2010 i 2011 można zauważyć znaczny wzrost zobowiązań w stosunku do funduszy własnych, przy czym sytuacja ta w większym stopniu wywołana jest wzrostem zobowiązań krótkoterminowych niż długoterminowych. B. Pomykalska i M. Wypych (tamże, s. 184-185) zauważają, że wzrost zadłużenia z tytułu kredytów obrotowych może być uzasadniony potrzebami finansowymi pod warunkiem, że nie są to kredyty przeterminowane. Pewien wzrost poziomu zobowiązań może być uzasadniony wzrostem produkcji, nadmierny jednak ich wzrost najczęściej jest objawem trudności finansowych firmy i powoduje zwiększenie udziału funduszy obcych w finansowaniu działalności, co nie jest pozytywnie oceniane przez dawców kapitału. Z punktu widzenia właścicieli przedsiębiorstwa rosnący udział kapitału obcego pozwala na rozłożenie ryzyka finansowego, jakie niesie ze sobą prowadzenie działalności gospodarczej. Z drugiej jednak strony kapitał ten jest odpowiedzialny za wzrost fluktuacji rentowności kapitału własnego przedsiębiorstwa, oceniany przez jego właścicieli pozytywnie tylko wówczas, gdy prowadzi do jej wzrostu. Analiza struktury majątkowo-kapitałowej (pozioma analiza bilansu) E. Jacyna (2001, s. 63-64) wyjaśnia, że analiza poziomych powiązań w bilansie polega na porównaniu poszczególnych grup i pozycji aktywów z odpowiadającymi im źródłami finansowania w postaci kapitału własnego i kapitału obcego. Zgodnie ze złotą zasadą finansowania, aktywa trwale powinny być w całości finansowane kapitałami własnymi, gdyż sanowi to warunek niezależności i stabilności finansowania działalności przedsiębiorstwa. Z kolei konieczność zwrotu kapitałów obcych wymaga lokowania ich w takich składnikach aktywów, które w odpowiednim momencie mogą być szybko zamienione na gotówkę. Płynność środków w aktywach powinna zatem odpowiadać terminowości kapitałów w pasywach.
Powyższa zasada została w literaturze (E. Nowak, s. 99-103) przedstawiona za pomocą dwóch wskaźników: - wskaźnika zastosowania kapitałów własnych = ; - wskaźnika zastosowania kapitałów obcych=, przy czym za poprawną strukturę finansowania uznaje się sytuacje, w której wskaźniki przyjmują wartości zbliżone do jedności. W analizowanym przedsiębiorstwie wskaźniki te kształtowały się jak poniżej. Tabela 4. Zastosowanie złotej zasady finansowej. 2010 2011 Wskaźnika zastosowania kapitałów własnych 1,13 1,04 Wskaźnika zastosowania kapitałów obcych 0,89 0,97 Źródło: E. Jacyna (2001, s. 64); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11). Na podstawie wartości wskaźników można uznać, że w badanym przedsiębiorstwie relacja między aktywami trwałymi i aktywami obrotowymi a kapitałami własnymi i kapitałami obcymi jest prawidłowa Wskaźnikowa analiza rentowności G. Michalski (2010, s.23) pisze, że zadaniem wskaźników rentowności jest pomiar zdolności przedsiębiorstwa (jako całości, jak i poszczególnych jego składników majątkowych czy kapitałów) do generowania zysku. Pośrednio mogą one także informować o możliwościach wzrostu majątku właścicieli. Tabela 5. Wskaźniki rentowności Nazwa wskaźnika 2010 2011 Badana spółka Średnia branżowa Badana spółka Średnia branżowa Wskaźnik rentowności netto sprzedaży 1,63% 4,2% -0,29% 2,62% Wskaźnik rentowności aktywów całkowitych (ROA) Rentowność kapitału własnego (ROE) 4,42% 7,22% 1,22% 6,14% 6,68% 12,5% -1,31% 6,63% Źródło: G. Michalski (2010, s. 23-28); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11). Na podstawie powyższych wyników można stwierdzić, że w spółce w 2011 roku obniżył się poziom wskaźników rentowności w stosunku do roku 2010, co zgodne jest z tendencją występującą w branży. Porównując otrzymane wyniki z przeciętną rentownością dla sektora, w jakim funkcjonuje przedsiębiorstwo, można zauważyć, że są one we wszystkich przypadkach niższe od średniej branżowej. Niższy wskaźnik rentowności netto sprzedaży na tle sektora może oznaczać, że przychody ze sprzedaży są niskie i/lub koszty za wysokie (G. Michalski 2010, s. 23). Ponadto w 2011 roku wskaźnik ten przyjął wartość ujemną, co związane jest z faktem, że w tym czasie spółka odnotowała stratę. Wynik wskaźnika rentowności aktywów wskazuje na spadek efektywności wykorzystania całości zasobów majątkowych zaangażowanych w działalność firmy, a porównanie go z kosztem kapitału obcego dostępnego dla spółki (w 2010: k d =6%; w 2011: k d =8%) pozwala
wyciągnąć wniosek o braku pojemności zadłużeniowej firmy (G. Michalski 2010, s. 26). Również wskaźnik, który jest przedmiotem szczególnego zainteresowania właścicieli kapitału, gdyż pozwala właścicielom spółek dowiedzieć się o efektywności kapitału już zaangażowanego w działalność ROE, odnotował spadek i wartość poniżej przeciętnej branżowej, a w roku 2011 nawet wielkość ujemną. Analiza płynności finansowej Płynność finansowa przedsiębiorstwa oznacza zdolność do terminowego regulowania krótkoterminowych zobowiązań (W. Bień 2000, s.103). Tabela 6. Wskaźniki płynności Nazwa wskaźnika 2010 2011 Badana spółka Średnia branżowa Badana spółka Średnia branżowa Wskaźnik bieżącej płynności (I ) 1,20 1,49 1,16 1,51 Wskaźnik płynności przyspieszonej (II ) Wskaźnik płynności gotówkowej (III ) 0,70 0,91 0,71 0,92 0,0009 0,12 0,001 0,14 Źródło: G. Michalski (2010, s. 28-31); E. Nowak (2005, s. 196-197); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11). Jak wynika z wyliczonych wskaźników bieżącej płynności, bezpieczny poziom płynności spółka odnotowała w 2010r. Według E. Nowak (tamże, s. 195), spadek bieżącej płynności poniżej 1, 2 sygnalizuje trudności przedsiębiorstwa w wywiązywaniu się z zobowiązań krótkoterminowych. Z kolei interpretacja wskaźnika płynności przyspieszonej, którego wartość w badanych okresach wyniosła ok. 0,7 (spółka jest w stanie pokryć łatwo upłynnianymi aktywami jedynie 70% całości zobowiązań krótkoterminowych) wskazuje na zbyt duże zamrożenie środków przedsiębiorstwa w zapasach. Ostatni ze wskaźników wskaźnik płynności gotówkowej utrzymywał się na niskim poziomie, co oznacza, że firma nie gromadziła wolnych środków pieniężnych na rachunku bankowym, a swoja działalność finansowała z należności oraz kredytów krótkoterminowych (Z. Maksimowicz 2001, s. 49). Ponadto zestawiając otrzymane wyniki z przeciętną płynnością dla sektora, w jakim funkcjonuje firma, można zauważyć, że są one we wszystkich przypadkach niższe od średniej branżowej. Analiza rotacji aktywów i pasywów Tabela 7. Wskaźniki rotacji aktywów i pasywów Nazwa wskaźnika 2010 2011 Badana spółka Średnia branżowa Badana spółka Średnia branżowa Okres spływu należności 58,9 48,12 69,92 50,36 Okres spłaty zobowiązań Szybkość obrotu zapasów 83,67 34,59 98,28 39,46 41,54 37,83 44,0 33,61 Źródło: G. Michalski (2010, s. 33-36); E. Nowak (2005, s. 207-217); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11).
Wskaźnik cyklu rotacji należności wynosił w badanym okresie od 58,9 do 69,92 dni, co jest wynikiem wyższym niż średnia branżowa i może oznaczać zbyt wysokie zamrożenie środków pieniężnych. Z kolei wskaźnik cyklu rotacji zobowiązań krótkoterminowych, ponad dwukrotnie przewyższa przeciętną wartość tego wskaźnika dla branży i może sugerować pojawienie się trudności w pozyskiwaniu kapitału krótkoterminowego (taniego kredytu handlowego). Cykl rotacji zapasów można - w warunkach firmy - uznać za zadowalający w 2010 roku. W roku 2011 cykl ten wzrósł, co jest tendencją negatywną, gdyż powoduje ona wzrost kosztów magazynowania í zwiększające się zaangażowanie środków obrotowych. Analiza wspomagania finansowego Tabela 8. Wskaźniki zadłużenia ogólnego Nazwa wskaźnika 2010 2011 Badana spółka Średnia branżowa Badana spółka Średnia branżowa Wskaźnik zadłużenia ogólnego 24,62% 47,71% 24,93% 50,09% Źródło: G. Michalski (2010, s. 31-32); E. Nowak (2005, s. 222-223); Monitor Spółdzielczy B (sprawozdania finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11). Na podstawie powyższych wyników można stwierdzić, że udział zobowiązań długoterminowych w finansowaniu majątku spółki w badanych okresach jest znacznie niższy niż przeciętna wartość dla sektora, co wskazuje na niezależność finansową firmy, gdyż jej aktywa są w większym stopniu pokryte kapitałami własnymi. Sytuacja te może być rezultatem świadomej polityki finansowej jej właścicieli, ale często sytuacja taka wymuszona jest przez partnerów firmy, a zwłaszcza banki komercyjne, powstrzymujące się od udzielania kredytów przedsiębiorstwom o wysokim stopniu zadłużenia (W. Bień, s.113). Podsumowanie Przeprowadzona analiza wybranego przedsiębiorstwa z branży produkcji napojów wskazuje na występowanie niepokojących zjawisk. W roku 2011 spółka wykazała się stratą, co wynikało z tego, że tempo wzrostu kosztów było większe niż tempo wzrostu przychodów. Wielkość przychodów w badanym okresie nominalnie wzrosła, realnie jednak zmniejszyła się. Uzyskane przez firmę wartości badanych wskaźników kształtowały się przeważnie na poziomie niższym niż przeciętna branżowa (poza wskaźnikiem spływu należności i okresu spłaty zobowiązań), biorąc jednak pod uwagę odchylenia standardowe nie odbiegały od typowych wyników dla sektora.
Bibliografia Bednarski L. (2007) Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Warszawa: Wyd. PWE. Bień W. (2000) Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyd. Difin. Bojańczyk M. (2012) Finanse przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyd. Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Pomykalska B., Wypych M. (2000) Sprawozdania finansowe jako źródło informacji o przedsiębiorstwie i podstawa podejmowania decyzji. W: M. Wypych (red.) Finanse przedsiębiorstwa z elementami zarządzania i analizy. Łódź: Wyd. ABSOLWENT. Brealey R., Myers S. (1999) Podstawy finansów przedsiębiorstw. Tom 1. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN. Czekaj J., Dresler Z. (2001) Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Podstawy teorii. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo PWN. Damodaran A. (2001) Finanse korporacyjne. Teoria i praktyka. Gliwice: Wyd. HELION. Federowicz Z. (1993) Finanse przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyd. POLTEX. Gasza R. (1994) Finanse przedsiębiorstwa w przykładach i zadaniach. Poznań. Wyd. Wydawnictwo Akademia. Gąsiorkiewicz L. (2011) Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstw. Warszawa: Wyd. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Golawska-Witkowska G., Rzeczycka A., Zalewski H. (2006) Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Bydgoszcz: Wyd. Oficyna Wydawnicza BRANTA. Gorczyńska M., Wieczorek-Kosmala M., Znaniecka K. (2008) Finanse przedsiębiorstwa. Katowice: Wyd. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego. Gryko J. (2008) Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie. Poznań: Wyd. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej. Grzywacz J. (2012) Kapitał w przedsiębiorstwie i jego struktura. Warszawa: Wyd. Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej. Jacyna E. (2001) Analiza finansowa przedsiębiorstwa przemysłu tłuszczowego. W: S. Wrzosek (red.) Analiza finansowa. Materiały do ćwiczeń. Wrocław: Wyd. AE. Jajuga T., Słoński T. (1997) Finanse spółek. Długoterminowe decyzje inwestycyjne i finansowe. Wrocław: Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu.
Jarocka E. (2009) Finanse przedsiębiorstw, systemu bankowego, budżetowego, ubezpieczeń. Warszawa: Wyd. Difin. Kierczyński T., Malinowska U. (2001) Finanse przedsiębiorstwa: wybrane problemy. Warszawa: Wyd. Przedsiębiorstwo Wydawnicze Lam. Maksymowicz Z. (2001) Analiza wskaźnikowa przedsiębiorstwa sektora elektroenergetycznego. W: S. Wrzosek (red.) Analiza finansowa. Materiały do ćwiczeń. Wrocław: Wyd. AE. Monitor Spółdzielczy B (sprawozdanie finansowe wybranego przedsiębiorstwa z branży 11 za rok 2010 i 2011). Michalski G. (2004) Finansowe strategie przedsiębiorstwa: podstawy teorii i przykłady. Opole: Wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji. Michalski G. (2004) Leksykon zarządzania finansami. Warszawa: Wyd. C.H.Beck. Michalski G. (2004) Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa: treść wykładu i przykłady. Wrocław: Wyższa Szkoła Zarządzania Edukacja. Michalski G. (2005) Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach. Warszawa: Wydawnictwo PWN. Michalski G. (2009) Strategie finansowe przedsiębiorstw: budżetowanie kapitałów i ocena finansowej opłacalności i ryzyka strategicznych decyzji przedsiębiorstw. Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr. Michalski G. (2010) Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw. Warszawa: Wyd. C.H. Beck. Nesterak J., Kowalik M. (2004) Finanse firm: długoterminowe zarządzanie finansami. Kraków: Wyd. Anvix. Nowak E. (2005) Analiza sprawozdań finansowych. Warszawa: Wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Olzacka B., Pałczyńska-Gościniak R. (2000) Jak oceniać firmę: metodyka badania i przykłady liczbowe. Gdańsk: Wyd. ODDK. Sierpińska M., Jachna T. (2011) Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN. Seretna-Sałamaj D. (2008) Dynamiczne zarządzanie strukturą finansów przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyd. Politechnika Warszawska. Siemińska E. (2003) Finansowa kondycja firmy: metody pomiaru i oceny. Warszawa: Wyd. Poltext. Skowronek-Mielczarek A., Leszczyński Z. (2008) Analiza działalności i rozwoju przedsiębiorstw. Warszawa: Wyd. Wydawnictwo PWN.
Szczepaniak S., Wersty B. (2001) Analiza finansowa producenta wyrobów z drewna z objaśnieniami metodycznymi. W: S. Wrzosek (red.) Analiza finansowa. Materiały do ćwiczeń. Wrocław: Wyd. AE. Wersty B. (1992) Metodyka analizy stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa: analiza wskaźnikowa. Wrocław: Wyd. AE. Zestawienie średnich wartości podstawowych wskaźników finansowych dla poszczególnych sektorów (branż) na rok 2010 i 2011, [http://rachunkowosc.com.pl/c/artykuly,wskazniki_sektorowe]