Rozdział XII. Teoretyczne aspekty oceny sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej na podstawie wstępnej analizy bilansu

Transkrypt

1 Anna Ankudo - Jankowska AR im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu Rozdział XII Teoretyczne aspekty oceny sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej na podstawie wstępnej analizy bilansu Wstęp Maksymalizacja wartości rynkowej przedsiębiorstwa, jako jeden z podstawowych celów, stawia przed nim szereg zadań. W obszarze zarządzania aktywami zasadnicze znaczenie mają decyzje zmierzające do określenia pożądanej wielkości i struktury majątku. Poprzez kształtowanie struktury majątku decyduje się bowiem o zdolności przedsiębiorstwa do generowania zysków, a tym samym o jego wartości. Ogólną sytuację majątkową jednostki gospodarczej i jednocześnie efekty podjętych decyzji, w sposób syntetyczny, obrazują dane zawarte w bilansie. Stanowią one podstawę do analizy tej sytuacji, co dokonuje się przez ustalenie relacji między poszczególnymi pozycjami lub grupami aktywów jednostki gospodarczej. W niniejszym rozdziale zostanie zaprezentowany zestaw wskaźników służących do oceny ogólnej sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej. Oprócz typowych wskaźników stosowanych w tej analizie przedstawiono również wskaźniki pozwalające na analizę wybranych obszarów działania przedsiębiorstwa w zakresie sprawności zarządzania majątkiem oraz w zakresie finansowania majątku kapitałami własnymi i obcymi. Przedstawiony w rozdziale zestaw wskaźników może być wykorzystany w praktyce leśnej do oceny ogólnej sytuacji majątkowej w nadleśnictw. Analiza sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej Punktem wyjścia w ocenie sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa jest analiza struktury, dynamiki oraz wielkości aktywów. Cele i zadania analizy są wyznaczane poprzez funkcje majątku trwałego i obrotowego w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Bezpośrednio do osiągania zysku przyczynia się majątek obrotowy, który w trakcie prowadzonej działalności gospodarczej podlega stałym przemianom i wymianom, przynosząc w ten sposób nadwyżkę środków, czyli zyski. 127

2 Natomiast rola majątku trwałego w generowaniu zysków ma charakter pośredni. W związku z czym, relacja majątku trwałego do majątku obrotowego nie jest bez znaczenia dla efektywnego gospodarowania. Struktura majątku w zasadniczy sposób wpływa na kształtowanie się sytuacji i pozycji finansowej przedsiębiorstwa. Ogólnie uważa się, że udział trwałych składników w majątku przedsiębiorstwa pozostaje w ścisłym związku z kwotą osiąganych przez przedsiębiorstwo przychodów. Im większy jest udział trwałych składników majątku w jego strukturze, tym mniejsza jest zdolność przedsiębiorstwa do wypracowania przychodu (Błoch 1992). Niski udział środków trwałych daje firmie możliwości lepszego dostosowania się do zmieniających się warunków gospodarczych oraz szybszego przestawienia działalności gospodarczej, ponieważ mniejsza część kapitału jest związana długoterminowo. W ocenie sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa wykorzystuje się szereg wskaźników. W literaturze przedmiotu jednak najważniejsze znaczenie mają wskaźniki, których konstrukcja oparta jest na dwóch podstawowych grupach aktywów, czyli majątku trwałym i majątku obrotowym (Sierpińska, Jachna 1997; Leszczyński, Skowronek - Mielczarek 2000; Hamrol 2004). Sierpińska i Jachna (1997) zalecają następnie poszerzyć analizę sytuacji majątkowej o badanie struktury wewnętrznej ważniejszych pozycji bilansu. Poprawna ocena udziału majątku trwałego i zmian zachodzących w jakości środków trwałych powinna uwzględniać dodatkową analizę z wykorzystaniem bardziej szczegółowych wskaźników (Waśniewski 2001; Bednarski 2001). Waśniewski (2001) zwraca też uwagę na zastosowanie w analizie wskaźników wypracowanych zarówno w teorii jak i w praktyce gospodarczej. We wstępnej analizie majątku podstawowe znaczenie przypisuje się wskaźnikom dynamiki, a wskaźniki struktury stanowią istotne ich uzupełnienie (Leszczyński, Skowronek - Mielczarek 2000; Waśniewski, Skoczylas 2002). W teorii przedmiotu zakres analizy sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej jest ściśle określony. Jednak powstaje pytanie czy charakterystyka sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej w tym zakresie jest wystarczająca? Według Hamrola (2004) powinna być ona zakończona analizą sprawności gospodarowania majątkiem, co pozwoli wnioskować o efektywności zarządzania poszczególnymi składnikami tego majątku. Z tym stwierdzeniem trudno się nie zgodzić, co prawda zwiększy się pracochłonność analizy, ale jednocześnie znacznie zwiększy się jej wartość poznawcza. W ocenie sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa jeszcze jeden aspekt wydaje się być istotnym, mianowicie źródła finansowania majątku. Ten obszar analizy wykracza poza przyjęte ramy analizy sytuacji majątkowej, lecz jest ważnym źródłem informacji co do sposobu finansowania majątku. Poziome powiązania w bilansie pozwalają na ocenę sytuacji majątkowo finansowej. Relacje między terminem użytkowania majątku i związania kapitałów określa złota zasada finansowania w myśl, której kapitał nie może być dłużej związany czasowo z danym składnikiem 128

3 aktywów, niż wynosi okres pozostawania tego kapitału w przedsiębiorstwie. Złota zasada finansowania wymaga, zatem by majątek trwały był finansowany przez kapitał długoterminowy tj. kapitał własny i kapitał obcy długoterminowy. Konkretyzacją złotej zasady finansowej jest złota zasada bilansowa, która zakłada, że majątek trwały powinien być w pełni pokryty przez kapitały własne (Hamrol 2004). Powszechnie przyjmuje się, że środki obrotowe powinny być finansowane przez kapitały krótkoterminowe, czyli należałoby by zachować złotą regułę bilansową w odniesieniu do obrotowych składników majątku (Sierpińska, Jachna 1997). Wskaźniki oceny sytuacji majątkowej nadleśnictw W analizie sytuacji majątkowej jednostek gospodarczych podstawowe znaczenie mają wskaźniki struktury i dynamiki. Wskaźniki struktury stanowią relację (udział procentowy) poszczególnych pozycji aktywów do ogólnej sumy bilansowej lub wybranej grupy aktywów. W analizie zmian wielkości aktywów wykorzystuje się wskaźniki dynamiki z zastosowaniem bazy stałej i/lub bazy zmiennej. Dla wskaźników jednopodstawowych bazę stanowią wielkości bilansowe z pierwszego roku okresu badawczego. Przy czym dla poprawności interpretacji wyników analizy, zaleca się wykorzystanie obu baz porównań jednocześnie. W ocenie sytuacji majątkowej nadleśnictw oprócz czasowych porównań, ważne i cenne mogą być porównania przestrzenne, co w przypadku Lasów Państwowych nabiera szczególnego znaczenia. Porównania branżowe umożliwiają bowiem porównanie badanego nadleśnictwa z innymi, a tym samym pozwalają na jego ocenę i ustalenie pozycji w stosunku do innych jednostek. We wstępnej analizie sytuacji majątkowej szczególne miejsce zajmuje podstawowy wskaźnik struktury majątku. Jest on syntetyczną miarą stopnia elastyczności firmy i stanowi podstawę do oceny stopnia ryzyka jej działalności. Wielkość przekraczająca 100% wskazuje na znaczne unieruchomienie aktywów trwałych, a tym samym na wysokie koszty stałe i małą elastyczność firmy. Jest to wskaźnik, który powinien znaleźć się w kręgu szczególnego zainteresowania jednostek Lasów Państwowych, gdyż relację majątku trwałego do obrotowego, kilkukrotnie przewyższającą wartość 100%, z punktu widzenia generowania zysków, należy przyjąć za niekorzystną 1 (Ankudo - Jankowska 2005). 1 Badania przeprowadzone w 26 nadleśnictwach RDLP w Poznaniu wykazały, że w latach podstawowy wskaźnik struktury dla ogółu nadleśnictw wahał się w przedziale od blisko 370% do ponad 490%. W badanym okresie wskaźnik ten charakteryzował się stałą tendencją malejącą i spadł o 25%, co przy jego relatywnie wysokim poziomie należy uznać za zjawisko pozytywne. 129

4 Dla potrzeb pogłębionej charakterystyki sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej proponuje się poszerzyć analizę o badanie sprawności zarządzania majątkiem oraz o badanie stopnia finansowania aktywów przez kapitały własne i kapitały obce. W ocenie gospodarowania majątkiem wskazuje się na zastosowanie wskaźników produktywności aktywów i majątku trwałego oraz wskaźników obrotowości aktywów obrotowych i ich składników. W analizie efektywności gospodarowania majątkiem obrotowym zaleca się także ustalić długość cyklu konwersji gotówki, który umożliwi bezpośrednie porównanie okresu windykacji należności i wymagalności zobowiązań. W niniejszym rozdziale aktywa trwałe i majątek trwały traktowano do tej pory jako synonimy, podobnie jak aktywa obrotowe i majątek obrotowy. Jednak na potrzeby analizy należy uściślić zakres znaczeniowy tych kategorii ekonomicznych. Wartość aktywów trwałych i aktywów obrotowych jest równa wartości bilansowej. Natomiast majątek trwały, zgodnie z sugestią Hamrola (2004), należy rozumieć jako sumę aktywów trwałych i należności o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy, z kolei majątek obrotowy należy traktować jako wartość aktywów obrotowych pomniejszonych o wartość należności o okresie spłaty powyżej 12 miesięcy. Wskaźniki struktury majątku: 1. Podstawowy wskaźnik struktury majątku: 2. Wskaźnik udziału aktywów trwałych w aktywach ogółem: 3. Wskaźnik udziału aktywów obrotowych w aktywach ogółem: 4. Wskaźnik udziału należności w aktywach obrotowych: 5. Wskaźnik udziału środków pieniężnych w aktywach obrotowych: 130

5 6. Wskaźnik udziału zapasów w aktywach obrotowych: Wskaźniki sprawności zarządzania majątkiem: 1. Wskaźnik produktywności aktywów ogółem (w obrotach): 2. Wskaźnik produktywności majątku trwałego (w obrotach): 3. Wskaźnik obrotowości majątku obrotowego (w obrotach): 4. Cykl konwersji należności (w dniach): 5. Cykl konwersji zapasów (w dniach): 6. Cykl konwersji zobowiązań krótkoterminowych (w dniach): 131

6 7. Cykl konwersji gotówki (w dniach): Wskaźniki pokrycia finansowego majątku: 1. Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym: 2. Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym: 3. Wskaźnik pokrycia majątku obrotowego kapitałem obcym krótkoterminowym: Zakończenie Analiza sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej na podstawie danych bilansowych pozwala na określenie wielkości, struktury i dynamiki majątku. W ocenie majątku należy przede wszystkim skoncentrować się na badaniu tempa zmian poszczególnych jego składników. Należy również określić wewnętrzną strukturę aktywów trwałych i obrotowych. Wykorzystanie porównań czasowych i przestrzennych znacznie zwiększy poznawczą wartość analizy. Porównania przestrzenne posłużą do badania zróżnicowania struktury i dynamiki zmian majątku między analizowanymi jednostkami. Zaproponowany wyżej zestaw wskaźników służący ogólnej ocenie sytuacji majątkowej nadleśnictw, wybiegający poza ogólnie przyjęte ramy tego obszaru badaw- 2 Przeciętny stan danej wielkości bilansowej traktuje się jako średnią arytmetyczną jej wartości z początku i końca roku. 132

7 czego, powinien w wystarczającym stopniu zwiększyć praktyczną wartość analizy. Zaproponowane wskaźniki pozwolą bowiem na określenie efektywności zarządzania majątkiem oraz umożliwią zbadanie stopnia finansowania tego majątku przez kapitały własne i obce. Przy czym należy przy tym zwrócić uwagą na pewną specyfikę danych bilansowych wykorzystywanych w analizie, gdyż ich wielkości ustalane na koniec okresu sprawozdawczego mogą mieć przypadkowy lub przejściowy charakter. Dlatego też, właściwa analiza powinna opierać się na wielkościach przeciętnych, danych z lat ubiegłych oraz wielkościach standardowych lub branżowych. Ocena sytuacji majątkowej stanowi wstęp do przeprowadzenia dalszych, bardziej szczegółowych analiz. Na tym etapie analizy formułowane są jedynie twierdzenia pozwalające na ocenę ogólnej sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej. Nie mniej jednak wstępna analiza majątku, mimo swego syntetycznego charakteru, może stanowić część składową analizy decyzyjnej. Literatura 1. Ankudo - Jankowska A. 2005: Problemy analizy wskaźnikowej działalności gospodarczej nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Maszynopis rozprawy doktorskiej wykonanej w Katedrze Ekonomiki Leśnictwa Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań. 2. Bednarski L. 2001: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa. 3. Błoch H. 1992: Controlling, rachunkowość zarządcza. Centrum Informacji Menedżera, Warszawa. 4. Hamrol M. 2004: Analiza sytuacji majątkowej, finansowej oraz pokrycia finansowego majątku. (w:) Analiza finansowa przedsiębiorstwa - ujęcie sytuacyjne. red. M. Hamrol, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Poznań. 5. Leszczyński Z., Skowronek - Mielczarek A. 2000: Analiza ekonomiczno - finansowa firmy. Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o. Warszawa. 6. Sierpińska M., Jachna T. 1997: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 7. Waśniewski T. i in. 2001: Analiza sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa na podstawie pionowej i poziomej oceny aktywów i pasywów bilansu. (w:) Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. 8. Waśniewski T., Skoczylas W. 2002: Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa. 133