ZABAWY I ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE ZMYSŁ WZROKU U DZIECI W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM. PRZEKROCZENIE PROGU SZKOLNEGO Młodszy wiek szkolny to okres dużej labilności uczuciowej, wrażliwości oraz dociekliwości i pytań. Ulubioną formą spędzania czasu są gry i zabawy, w których zaznacza się większy stopień uspołecznienia i samodzielności dziecka. Następuje gwałtowny i szybki rozwój ruchowy. Dziecko chętnie biega, skacze, pokonuje przeszkody. Osiąga coraz wyższy poziom rozwoju umysłowego dzięki rozwojowi procesów poznawczych. Wiek ten cechuje się ogromną wrażliwością wzrokową i słuchową. Przejawem tego jest wzrost zainteresowań m.in. działalnością artystyczną. Dzieci w tym wieku lubią rysować i malować. Wyobrażenia o spostrzeganych zjawiskach i przedmiotach, ich proporcjach, stają się dokładniejsze. Dlatego w zabawach i ćwiczeniach rozwijających zmysł wzroku, należy zwrócić szczególną uwagę na przygotowanie dziecka do wnikliwej obserwacji, dostrzegania różnic i podobieństw, celem intensywniejszego poznania otoczenia oraz przygotowania do nauki pisania i czytania. Zajęcia tego typu dają nam również możliwość zaobserwowania zainteresowań oraz poziomu rozwoju dziecka. TRUDNOŚCI WZROKOWE Sygnałem trudności wzrokowych mogą być problemy z wykonywaniem określonych czynności lub brak umiejętności ich wykonywania, np. jeśli dziecko nie skupia uwagi na przedmiotach lub nie reaguje mimiką na znajome twarze, mogą to być oznaki zaburzeń układu wzrokowego. Inne sygnały to brak reakcji na swoje zabawki, niechętne podejmowanie działań. Przy samodzielnym poruszaniu się, należy zwrócić uwagę na omijanie przeszkód, sposób trzymania głowy oraz reakcję dziecka na światło. Bardzo często wskazówką, że dziecko wykazuje zaburzenia wzrokowe, jest sytuacja, gdy wychodząc na spacer w dzień słoneczny, dziecko nie zamyka oczu albo bardzo mocno je mruży, co oznacza nadwrażliwość na światło. Nie bez znaczenia jest odległość i strona z jakiej dziecko obserwuje jakiś przedmiot. Sięganie np. tylko po przedmioty z prawej strony, oznacza, że dziecko ma problemy z jakimś odcinkiem pola widzenia. Lub unika ruchu m. in. dlatego, że boi się urazów. Często dziecku udzielają się obawy i lęk opiekunów. Dlatego kształtowanie nawyków ruchowych i utrwalanie takich umiejętności jak pływanie, jazda na rowerze, gimnastyka jest bardzo ważne. Należy oczywiście unikać ćwiczeń siłowych, skłonów czy stania na rękach. Niezwykle istotny jest komentarz słowny z jednoczesną demonstracją ćwiczeń, następnie wykonanie ruchu z opiekunem i samodzielne ćwiczenie pod kontrolą. Ważna jest właściwa koordynacja rąk i nóg, szczególnie podczas biegania oraz wykorzystywanie sygnałów dźwiękowych. Pełnego relaksu dostarczają dzieciom wspólne wycieczki, rajdy i wyjazdy z rodzicami. Dla osób z wadami wzroku bardzo ważny jest rozwój sprawności manualnej i usprawnianie dotyku, który w znacznym stopniu kompensuje niedostatki widzenia. Dlatego w działalności artystycznej należy wykorzystywać różnorodne materiały przyrodnicze i plastyczne z dokładnym opisem tworzywa. Dziecko podczas zabawy może je segregować wg barw, twardości, chropowatości, kształtu, wielkości. Ciekawym i wartościowym zajęciem rozwijającym spostrzeganie jest wypełnianie konturów gotowymi materiałami sypkimi np. kaszą, piaskiem, bibułą. Dobrą okazją do ćwiczeń funkcji wzrokowych jest układanie
obrazków z części, wspólne oglądanie ilustracji oraz opowiadanie treści książek, wyszukiwanie różnic i podobieństw w obrazkach, dorysowywanie brakujących części, uzupełnianie rysunków. W wieku wczesno szkolnym następuje rozwój zdolności wyodrębniania przedmiotu z tła. Dzieci z ograniczoną percepcją wzrokową można zachęcić do wyodrębniania określonej figury spośród innych. Nie zapominajmy, że podstawową formą aktywności dzieci pozostaje nadal zabawa, szczególnie tematyczna, a więc naśladująca. Rozszerza się krąg tematów, który wychodzi poza czynności życia codziennego, do inscenizacji bajek. Wskazane jest włączanie czynności manipulacyjnych do każdego rodzaju zabawy, np. zabawa w sklep, to układanie i wyjmowanie towarów, wydawanie rachunków i pieniędzy. Ma to bardzo korzystny wpływ na rozwój motoryki a także mowy dziecka. Zmienia się także charakter zabaw konstrukcyjnych. Dzieci wykorzystują więcej klocków i elementów, łącząc je w całość. Warto polecić zabawki manipulacyjne z pianki oraz kolorowych klocków. Niezwykle atrakcyjne są drewniane sznurowane buciki, tablice z otworami do których dopasowuje się kolorowe figurki, duże korale nawlekane. Ciekawe są też klocki- figury geometryczne. Wszechstronnie wpływa na rozwój teatrzyk kukiełkowy, zabawa przez sztukę oraz pojazdy konstrukcje. W każdym wieku rehabilitacja wzroku dziecka uwzględnia muzykoterapię oraz zabawy w ogrodzie. Zajęcia z dzieckiem wykazującym trudności wzrokowe możemy urozmaicać, włączając ćwiczenia relaksacyjne. Jak można zmienić otoczenie dziecka, aby wspomóc jego rozwój? WŁAŚCIWE OŚWIETLENIE- może być naturalne lub sztuczne. Zapotrzebowanie na oświetlenie zależy od układu wzrokowego i od rodzaju wykonywanej czynności. Wskazówki: najkorzystniejsze jest światło naturalne do oświetlenia pomieszczeń powinny być używane żarówki mleczne, dające światło rozproszone wskazane jest, aby wybierając lampki punktowe wybrać takie, które nie emitują zbyt wiele ciepła i nie nagrzewają się lampka powinna mieć ruchomy statyw pamiętajmy o żaluzjach, zasłonach, nakryciach głowy RÓŻNICOWANIE BARW- bogactwo barw człowiek może różnicować na podstawie właściwości siatkówki. W pierwszym okresie życia dziecko widzi lepiej czarno-białe kolory. Aby dziecko nauczyło się kolorów, to koniecznie umeblowanie, przedmioty, zabawki powinny być w zróżnicowanych barwach. W celu zachęcenia do patrzenia, można stosować kontrastowe czarno-białe motywy. ZESTAWIENIE KONTRASTOWE PRZEDMIOTÓW- przedmioty zestawiamy kontrastowo. Dobry kontrast można uzyskać poprzez odpowiednią aranżację kolorystyczną otoczenia. POMOCE I PORZĄDEK W OTOCZENIU- to czynniki, które mają duży wpływ na to co widzimy i jak widzimy. Zmiana przestrzeni jest możliwa, przez zmianę odległości do oglądanych obiektów. Dużym ułatwieniem jest korzystanie z podstawek do książek, statywów, ruchomych blatów oraz utrzymanie porządku w otoczeniu.
MANIPULACJA PRZEDMIOTAMI - pozwólmy dziecku długo i cierpliwie przyglądać się przedmiotom, manipulować nimi, oglądać przez dotyk i węch STYMULACJA PERCEPCJI WZROKOWEJ Odpowiednio zaplanowane działania z zakresu doskonalenia zmysłu wzroku, wspierają dziecko w efektywnym udziale w życiu szkolnym oraz rozwijają jego inteligencję emocjonalną, przygotowując jednocześnie do samodzielności. Ćwiczenia tego typu to głównie czynności artystyczne, doskonalące grafomotorykę. Ponieważ twórczość dzieci jest spontaniczną zabawą, warto wykorzystać ich pomysłowość oraz twórczą wyobraźnię. Nie bez znaczenia pozostaje dobór atrakcyjnych technik plastycznych. Do ulubionych zabaw należą: 1. Wzajemne malowanie twarzy. Farby i kredki do malowania twarzy. 2. Malowanie palcami. Kartki A4, farby do malowania rękami 3. Rysowanie swoich wyobrażeń przy muzyce relaksacyjnej. Kredki, arkusze papieru 4. Kleksografia. Dzieci otrzymują kartkę z namalowaną plamą( ewentualnie samodzielnie mogą wykonać kleksa). Następnie dorysowują do plamy dowolne elementy, zamieniając ją w ten sposób w coś innego. Kartki A4, farby akwarelowe, kredki pastele. 5. Uzupełnianie brakujących elementów na obrazku. Dzieci otrzymują niedokończony obrazek, na którym dorysowują dowolne wzory. Próbują odpowiedzieć na pytanie: Jakie zapachy mogą wydobywać się z mojego obrazka?.obrazki dla dzieci, miękkie ołówki. 6. Różnicowanie szczegółów. Uczestnicy otrzymują dwa bardzo podobne obrazki. Zadanie polega na odszukaniu pięciu różnic. Dwa podobne obrazki, mazak. 7. Zapamiętywanie szczegółów. Nauczyciel prezentuje obrazek i prosi, aby dzieci zapamiętały jak najwięcej szczegółów. Dzieci zamykają oczy i odtwarzają z pamięci. Dowolna ilustracja. 8. Kolorowa folia. Uczestnicy ćwiczenia otrzymują kolorową folię. Przyglądają się w ten sposób otoczeniu, także na spacerze. Odkładają kolorową folię, zamykają oczy i opowiadają o wrażeniach. tym, jak wyglądała na przykład sala czy ogród zimowy, oglądany w taki sposób. Kolorowe folie. 9. Co tu się zmieniło? W środku koła znajduje się kilka zabawek. Jedno dziecko przygląda się uważnie, następnie opuszcza pomieszczenie. Osoba prowadząca zabiera jedną. Uczestnik, powracający do sali, próbuje odgadnąć, czego brakuje. Zestaw zabawek. 10.Kolorowe mandale. Uczestnicy układają wzory kolorowe mandale np. z materiałów przyrodniczych. Materiały przyrodnicze, narysowane koła. 11. Różnicowanie kolorów. Dzieci siedzą w kręgu, w którego środku znajduje się kilka różnych piłeczek (woreczków gimnastycznych). Uczestnicy przyglądają się dokładnie, zwracając szczególną uwagę na kolory. Nauczyciel przykrywa je chustą. Jedno dziecko dotyka np. jedną z piłeczek. A pozostałe dzieci próbują odgadnąć jej kolor. Kilka piłeczek w różnych kolorach (lub woreczków gimnastycznych). 12.Figury geometryczne ze sznurka. Uczestnicy otrzymują kawałki sznurków, włóczki. Zadanie polega na ułożeniu, jak największej liczby figur geometrycznych z kawałków włóczek. Zabawę możemy poszerzyć o wyklejanie włóczką konturów narysowanych kół. Włóczki, sznurek w kilku kolorach. 13. Memory, gry planszowe, puzzle, układanki. 14. Dyktanda rysunkowe. Kartki A4, miękkie ołówki
15. Historyjki obrazkowe. Dzieci porządkują wg kolejności wycięte obrazki, tworząc historyjkę obrazkową. Dowolne obrazki. Proponowane zabawy mają także znaczenie prognostyczne w ocenie nie tylko rozwoju percepcji wzrokowej ale również możliwości dzieci. Prowadzenie tego typu zajęć przynosi więc ogromne korzyści edukacyjne. Najważniejsza jest jednak akceptacja dziecka. Działania wspierające to szansa utrzymania motywacji dziecka. Rady dla Opiekunów : - NIE DOPASOWUJ DZIECKA DO SWOICH WYOBRAŻEŃ - POZNAJ JEGO POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI - ZAPEWNIJ DZIECKU BLISKOŚĆ I ZAINTERESOWANIE - ZACHĘCAJ JE DO SAMODZIELNOŚCI - NIE WYRĘCZAJ DZIECKA - CHWAL I CZĘSTO DOCENIAJ DZIECKO - ROZMAWIAJ Z NAUCZYCIELAMI - AKCEPTUJ DZIECKO SYMPTOMY ZABURZEŃ KOORDYNACJI WZROKOWO RUCHOWEJ U DZIECI W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM ORAZ PRZYKŁADY PODSTAWOWYCH ĆWICZEŃ Symptomy zaburzeń koordynacji wzrokowo- ruchowej u dzieci w wieku wczesnoszkolnym I. Zaburzenia percepcji wzrokowej, orientacji przestrzennej i procesu lateralizacji - trudności w rozpoznawaniu szczegółów na obrazkach - bardzo ubogie opisy ilustracji - mylenie znaków oraz podobnych liter, pismo lustrzane - kłopoty w odwzorowywaniu i rozpoznawaniu figur geometrycznych - problemy w nauce czytania, pisania, geometrii - zakłócenia w orientacji przestrzennej i stosunkach przestrzennych, duże problemy z rozpoznawaniem kierunków w przestrzeni Przykłady ćwiczeń terapeutycznych I. Ćwiczenia percepcji wzrokowej, orientacji przestrzennej i procesu lateralizacji 1. Rysowanie konturów obrazków według wzoru oraz własnej inwencji 2. Tworzenie wzorów oraz mozaiki z gotowych elementów, puzzle, gry planszowe, domino 3. Układanie przedmiotów z różnych elementów np. z drutu, patyczków, korali 4. Składanie zabawek, ludzików itp. z kolorowego papieru, origami 5. Układanie i dobieranie w pary obrazków z określonymi znakami 6. Uzupełnianie niekompletnych obrazków, figur, dorysowywanie szczegółów 7. Grupowanie przedmiotów według kolorów, kształtów, wielkości
Beata Bielska tyflopedagog 8. Wyklejanie obrazków plasteliną 9. Zabawy z figurami geometrycznymi, klasyfikowanie wg kształtu, koloru, wielkości 10. Dorysowywanie brakującej połowy obrazka ( oś symetrii) 11. Porównywanie obrazków, wyszukiwanie różnic i podobieństw 12. Kalkowanie, odwzorowywanie prostych rysunków 13. Rysowanie bilateralne